Thoâng Dieãn Hoïc
Vaø Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chöông V
Nhöõng Tröôøng Phaùi Thoâng Dieãn Hoïc
Thoâng Dieãn Hoïc Höõu Sinh Tính
cuûa Martin Heidegger
(Ontological Hermeneutics)
Trong chöông thöù hai, chuùng toâi ñaõ giôùi thieäu moät caùch chung phöông phaùp (hay ngheä thuaät) thoâng dieãn qua ba coâng naêng: giaûi thích, giaûi nghóa vaø chuyeån nghóa. Ngoaøi ra, ñeå coù theå hieåu ñöôïc söï bieán chuyeån cuûa Thoâng Dieãn Hoïc (TDH) thaønh moät neàn thoâng dieãn trieát hoïc (philosophical hermeneutics) cuõng nhö moät phöông phaùp cuûa neàn khoa hoïc xaõ hoäi nhaân vaên, chuùng toâi cuõng ñaõ giôùi thieäu phöông phaùp hieän töôïïng hoïc trong chöông thöù ba, vaø baøn veà hieän töôïng hoïc taïi Vieät Nam trong chöông thöù tö. Chöông thöù tö, tuy khoâng haún baøn veà phöông phaùp, vaø coù tính caùch “mieâu taû” nhieàu hôn, nhöng coù leõ caàn thieát ñeå hieåu söï hình thaønh cuõng nhö phaùt trieån trieát hoïc ôû Vieät Nam. Rieâng hai chöông thöù naêm vaø thöù saùu, tuy baøn veà caùc tröôøng phaùi thoâng dieãn, nhöng thöïc ra cuõng chæ laø söï tieáp noái hai chöông thöù hai vaø thöù ba baøn veà phöông phaùp thoâng dieãn. Bôûi leõ raát ñôn giaûn laø, neàn trieát hoïc hieän ñaïi, thöïc ra chæ laø nhöõng quan ñieåm khaùc nhau veà phöông phaùp maø thoâi. Nhöõng trieát gia ñöôïc coi laø vó ñaïi khoâng phaûi hoï ñaõ ñöa ra nhöõng tö töôûng kinh thieân ñoäng ñòa, nhöng laø vì hoï ñaõ khaùm phaù ra moät phöông phaùp naøo ñoù, maø hoï nghó raèng (vaø tìm caùch chöùng minh) ñoù laø moät phöông phaùp khoa hoïc, coù theå ñaûm baûo chaân lyù, hay coù theå giuùp chuùng ta khaùm phaù ra chaân lyù, hay coù theå ñem laïi haïnh phuùc cho con ngöôøi. [1] Hieåu trong moät nguoàn maïch nhö vaäy, noùi veà caùc tröôøng phaùi thoâng dieãn, thöïc ra laø baøn veà nhöõng phöông phaùp thoâng dieãn khaùc nhau, maø moät trieát gia naøo ñoù ñeà ra, vaø töøng ñöôïc moät nhoùm ñoà ñeä, hay nhöõng ngöôøi khaâm phuïc chaáp nhaän, phaùt trieån, hay aùp duïng. Nhöõng tröôøng phaùi thoâng dieãn, do ñoù, coù nghóa laø nhöõng tröôøng phaùi trieát hoïc, vaên hoïc, thaàn hoïc, ngöõ hoïc... aùp duïng TDH vaøo trong nhöõng taùc phaåm cuûa hoï, hay töøng bieán hoùa TDH thaønh moät phöông phaùp rieâng bieät cuûa hoï.
Sau hieän töïôïng hoïc cuûa Husserl, chuùng ta khoâng chæ coù tröôøng phaùi cuûa Heidegger - Gadamer, phaùt trieån höõu sinh luaän töùc ontology (theo Heidegger), hay baûn theå luaän (theo nghóa cuûa trieát hoïc tröôùc Heidegger), vaø bieán ñoåi TDH thaønh moät neàn thoâng dieãn trieát hoïc, maø coøn coù tröôøng phaùi cuûa Ricoeur, tìm caùch dung hoaø giöõa baûn theå luaän vaø taâm lyù hoïc, cuõng nhö vaên hoùa vaø toân giaùo. Chuùng ta khoâng chæ coù tröôøng phaùi cuûa Betti, muoán trôû laïi ñöôøng loái thoâng dieãn cuûa Dilthey baèng caùch ñi xaây döïng moät neàn thoâng dieãn khoa hoïc khaùch quan, vaø aùp duïng vaøo trong luaät hoïc cuõng nhö neàn khoa hoïc xaõ hoäi nhaân vaên caùch chung; chuùng ta coøn coù tröôøng phaùi cuûa nhoùm trieát gia Phaùp nhö Jacques Lacan (1901-1981), Jacques Derrida tìm caùch xaây döïng moät neàn thoâng dieãn döïa treân taâm lyù chieàu saâu cuûa Sigmund Freud (1856-1939), treân phöông phaùp heä phaû taàm nguyeân (genealogy) cuûa Nietzsche, vaø bieän chöùng phaùp cuûa Hegel cuõng nhö quan nieäm veà dò hoùa (tha hoùa, vaät hoùa) cuûa Marx. Vaø leõ dó nhieân, chuùng ta khoâng theå khoâng ñeå yù ñeán neàn thoâng dieãn pheâ phaùn, tìm caùch dung hoaø giöõa lyù thuyeát pheâ bình cuûa Kant, pheâ bình xaõ hoäi cuûa Marx vôùi neàn bieän chöùng cuûa Hegel vaø phaân taâm hoïc cuûa Freud trong neàn thoâng dieãn hoïc pheâ phaùn cuûa nhoùm tröôøng phaùi Frankfurt maø ñaïi bieåu quan troïng hieän nay laø Habermas. Nôi khoa hoïc toân giaùo, neàn thoâng dieãn cuûa Schleiermacher khoâng chæ aûnh höôûng tôùi khoa chuù giaûi Thaùnh Kinh, maø coøn aûnh höôûng tôùi khoa söû hoïc nhö thaáy nôi Wilhelm Dilthey (1833-1911), tôùi neàn khoa hoïc nhaân vaên vaø giaùo duïc cuûa Wilhelm von Humboldt (1767-1835), vaø nhaát laø aûnh höôûng tôùi söï phaùt trieån cuûa nhöõng neàn thaàn hoïc môùi vaøo theá kyû thöù 20, ñaëc bieät cuûa Rudolf Bultmann (1884-1976), Paul Tillich (1886-1965), Karl Rahner (1904-1984), vaân vaân.
Vì muïc ñích cuûa chuùng toâi taäp trung vaøo neàn thoâng dieãn trieát hoïc, neân chöông naøy seõ giôùi thieäu caùc tröôøng phaùi thoâng dieãn lieân quan tröïc tieáp tôùi neàn trieát hoïc ñöông ñaïi (contemporary philosophy), cuõng nhö neàn khoa hoïc xaõ hoäi nhaân vaên, maø chuùng toâi nghó,ø raát coù theå giuùp chuùng ta phaùt trieån hay khai quaät neàn trieát hoïc Vieät Nam. Chính vì vaäy maø ngöôøi vieát seõ chæ baøn tôùi neàn thoâng dieãn aùp duïng vaøo vaên chöông moät caùch raát sô saøi. Vôùi muïc ñích nhaém xaây döïng Vieät Trieát, chuùng toâi ñaëc bieät chuù yù tôùi tröôøng phaùi cuûa Betti, tröôøng phaùi cuûa Gadamer, tröôøng phaùi cuûa Ricoeur vaø tröôøng phaùi cuûa nhoùm Habermas. Nhö ñaõ trình baøy vôùi ñoäc giaû, goác reã TDH voán xoaén vaøo trong goác reã huyeàn thoaïi Hy laïp, vaø do ñoù, noù luoân gaén chaët vôùi toân giaùo hoïc. Chính vì vaäy maø chuùng toâi ñaõ daønh haún moät taäp saùch khaùc, aùp duïng TDH ñeå suy tö veà khaû theå cuûa moät neàn thaàn hoïc Vieät. [2] Rieâng trong taäp saùch naøy, theå theo lôøi ñeà nghò cuûa moät soá hoïc giaû Vieän Toân Giaùo (thuoäc Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên), vaø Vieän Vaên Hoùa (thuoäc Boä Vaên Hoùa), chuùng toâi daønh haún chöông thöù saùu baøn veà moät soá nguyeân lyù TDH trong toân giaùo, ñaëc bieät trong tö töôûng cuûa Schleiermacher, cuõng nhö nôi caùc tröôøng phaùi cuûa Bultmann, Rahner vaø Lonergan, nhöõng ñaïi thaàn hoïc gia cuûa theá kyû thöù 20, tuy moät caùch raát toång quaùt.
Phaàn “Nhöõng Tröôøng Phaùi Thoâng Dieãn Hoïc” baét ñaàu vôùi Heidegger vaø Gadamer vì nhieàu lyù do: (1) Heidegger laø ngöôøi phaùt trieån hieän töôïng hoïc thaønh thoâng dieãn trieát hoïc; (2) trieát gia coù leõ laø nhaø tö töôûng lôùn nhaát cuûa theà kyû thöù 20, vaø aûnh höôûng saâu ñaäm vaøo moïi laõnh vöïc, moïi tröôøng phaùi, ngay caû nhöõng ngöôøi choáng ñoái oâng, do ñoù nhöõng suy tö cuûa oâng veà Höõu sinh, veà ngoân ngöõ, veà lyù trí, vaân vaân, giuùp chuùng ta hieåu hôn veà TDH; (3) Heidegger cuõng laø moät trieát gia raát gaàn guõi vôùi trieát hoïc Ñoâng phöông, vaø gaây moät aûnh höôûng quyeát ñònh trong coâng vieäc khoâi phuïc trieát Ñoâng, tröôøng hôïp neàn trieát hoïc Nhaät, Trung Hoa, vaø caû Vieät Nam qua caùc trieát gia Traàn Ñöùc Thaûo, Löông Kim Ñònh, Leâ Toân Nghieâm, vaân vaân, nhö ñaõ trình baøy trong chöông thöù tö cuûa taäp saùch naøy. Nhö vaäy, chuùng toâi nghó laø, loái TDH cuûa tieân sinh coù theå ñoùng goùp nhieàu trong coâng cuoäc xaây döïng neàn trieát hoïc Vieät Nam. Ñieåm quan troïng hôn caû, ñoù laø, tröôøng phaùi Heidegger-Gadamer coù leõ laø moät tröôøng phaùi gaây ra moät aûnh höôûng saâu roäng nhaát, vaø quaûng baù nhaát ôû theá kyû thöù 20.
1. Thoâng Dieãn Hoïc Höõu Sinh Tính (Ontological Hermeneutics)
2. Nhaän Bieát vaø Thoâng Hieåu (Knowing and Understanding)
3. Thoâng Hieåu, Caùch Theá Hieän Höõu vaø Lòch Söû Tính (Geschichtlichkeit)
4. Höõu Sinh Hoïc (Ontology), Hieän Töôïng Hoïc vaø Thoâng Dieãn Hoïc
5. Nhöõng Quan Nieäm Neàn taûng cuûa Thoâng Dieãn Hoïc
Chuù Thích:
[1] Thí duï Descartes aùp duïng phöông phaùp cuûa toaùn hoïc (phaân tích trong toaùn soá, vaø pheùp tính, tröïc giaùc trong hình hoïc) vaøo trong trieát hoïc, Bacon chuû tröông phöông phaùp thöïc nghieäm (experimental), Locke nhaán maïnh tôùi phöông phaùp kinh nghieäm (empirical), Kant ñöa ra moät phöông phaùp trieát trung giöõa hai phöông phaùp treân, töùc phöông phaùp tieân nghieäm (transcendental), trong khi Hegel vaø Marx chuû tröông phöông phaùp bieän chöùng (tuy phöông höôùng ñoái ngöôïc nhau), vaân vaân. Neáu ñaïi ña soá caùc trieát gia duy lyù vaø duy nghieäm ñaët chaân lyù nhö laø muïc tieâu cuûa trieát hoïc, thì khoâng ít caùc ñaïi trieát gia nhaém ñeán vieäc taïo haïnh phuùc cho con ngöôøi, cho ñoù laø muïc ñích chính cuûa trieát hoïc (hay ñaïo lyù): Ñöùc Khoång, Ñöùc Phaät, Plato, Aristotle, Ñöùc Kitoâ, Rousseau, Marx, vaân vaân. Vaø töø ñoù, caùc ngaøi ñöa ra nhöõng phöông theá, tuy khaùc nhau, nhöng cuøng nhaém ñeán vieäc ñaït ñöôïc haïnh phuùc.
[2] Xin tkh. Traàn Vaên Ñoaøn, Nhöõng Suy Tö veà Moät Neàn Thaàn Hoïc Vieät Nam (Washington, D.C.: Vietnam University Press, ñöông in).
Traàn Vaên Ñoaøn
Khoa Trieát Hoïc, ÑH Quoác Gia Haø Noäi, 2004