Thoâng Dieãn Hoïc
Vaø Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chöông V
Nhöõng Tröôøng Phaùi Thoâng Dieãn Hoïc
Thoâng Dieãn Hoïc Höõu Sinh Tính
cuûa Martin Heidegger
(Ontological Hermeneutics)
4. Höõu Sinh Hoïc (Ontology), Hieän Töôïng Hoïc vaø Thoâng Dieãn Hoïc
Neáu hieåu lòch söû tính nhö vaäy, ta nhaän ra ñöôïc raèng, hieän töôïng hoïc phaûi laø moät neàn thoâng dieãn hoïc, töùc laø moân hoïc veà taát caû quùa trình Höõu sinh töï khai môû, töï phaùt trieån. [24] Vaø chæ trong vaên caûnh nhö theá, Heidegger môùi ñònh nghóa hieän töôïng hoïc trong nguoàn maïch cuûa höõu sinh hoïc vaø thoâng dieãn hoïc nhö sau:
“Caùi yù nghóa theo phöông phaùp cuûa vieäc dieãn taû hieän töôïng, chính laø daõi baøy ra (Auslegen), töùc thoâng dieãn. Caùi luaät (caùi hoàn, logos) cuûa neàn hieän töôïng hoïc veà hieän theå (Dasein) mang tính chaát cuûa hermeneuein (thoâng dieãn, chuyeån nghóa), maø nhôø vaøo ñoù hieän theå nhaän ra ñöôïc caùi caáu truùc cuûa chính mình, vaø hieåu ñöôïc caùi yù nghóa chaân thöïc cuûa mình qua chính söï thoâng hieåu veà höõu theå. Hieän töôïng hoïc veà hieän theå töùc laø söï thoâng dieãn, theo caùi nghóa nguyeân thuûy cuûa thuaät ngöõ, chæ ñònh moät taùc ñoäng chuyeån nghóa.” [25]
Söï töï khai môû cuûa Höõu sinh, khoâng phaûi chæ ñöôïc nhaän ra trong quaù trình lòch söû. Ngöôïc laïi, chính söï khai môû naøy taïo ra lòch söû. Lòch söû cuûa moät xaõ hoäi laø caû caùi quùa trình maø xaõ hoäi ñoù ñöông töï taïo, ñöông soáng ñoäng, ñöông phaùt trieån, vaø ñöông caûi bieán caùi theá giôùi cuûa noù. Töông töï, lòch söû cuûa moät caù nhaân chính laø vieäc caù nhaân ñoù taïo ra nhöõng thaønh quûa. Noùi theo ngoân ngöõ cuûa Heidegger, ñoù chính laø vieäc caù nhaân ñoù ñaõ vaø ñöông töï toû mình ra cho chuùng ta.
Nhöng neáu noùi nhö vaäy, thì moãi ngöôøi, moãi xaõ hoäi, trong töï do tính cuûa mình, seõ töï toû mình khaùc nhau. Quaû nhö theá, laøm sao maø chuùng ta coù theå hieåu ñöôïc ngöôøi khaùc, theá giôùi khaùc? Nôi ñaây ta thaáy caùi khoù khaên cuûa loái thoâng dieãn hoïc höõu sinh, vaø ñieàu maø nhöõng ngöôøi aùp duïng moân hoïc naøy phaûi giaûi quyeát ñoù laø, laøm theá naøo ñeå Höõu sinh töï toû mình, vaø laøm theá naøo ñeå chuùng ta thoâng hieåu ñöôïc neàn taûng caên baûn cuûa söï töï toû mình, taïi sao laïi nhö theá naøy, nhö theá noï. Töø ñaây ta thaáy hoï vaãn coøn gaén boù vôùi hieän töôïng hoïc, theo nghóa laø hoï phaûi tìm cho ñöôïc caùi baûn chaát chung (hay caùi theå chung). Cuøng moät theå, cuøng moät baûn chaát, vaät theå seõ xuaát hieän theo phöông caùch cuûa nhöõng vaät theå coù cuøng baûn chaát, vaø mang cuøng baûn theå. Con dao vôùi baûn chaát coâng cuï, khoâng theå xuaát hieän nhö moät chieác baùnh, bôûi leõ chieác baùnh mang baûn chaát löông thöïc chöù khoâng phaûi coâng cuï. Vaø nhö con dao, noù mang caùi theå cuûa con dao, töùc caùi hình thöùc giuùp noù ñaït tôùi muïc ñích cuûa chính noù (baûn chaát). Töông töï chieác baùnh coù moät baûn theå giuùp noù thöïc thi ñöôïc chính caùi muïc ñích hieän höõu cuûa noù, töùc laøm löông thöïc. Noùi caùch chung, neáu neàn taûng nhö nhau, söï töï toû mình, caùch theá toû mình coù theã cuõng gioáng nhau. Neáu muïc ñích gioáng nhau, neáu chaát lieäu gioáng nhau (baûn chaát), vaân vaân, ta coù theå noùi, chuùng mang nhöõng theå gioáng nhau. Caùi baûn theå naøy giuùp ta thoâng hieåu ñöôïc vaät theå laø loaïi gì, coù muïc ñích gì, duøng ñeå laøm gì, vaø xuaát hieän vaøo trong thôøi ñieåm naøo, trong khoâng gian naøo. Con dao (khi xuaát hieän) trong beáp khaùc vôùi con dao (khi thaáy) trong cuoäc chieán; chieác baùnh trong böõa côm khaùc chieác baùnh trong phoøng thí nghieäm. [26] Nhö vaäy, theo Heidegger, töï do tính khoâng coù nghóa laø voâ traät töï, voâ ñònh hay baát ñònh. Töï do tính ñöôïc bieåu hieän qua söï kieän Höõu sinh xuaát hieän hôïp vôùi baûn tính cuûa noù, töùc khoâng phaûn laïi chính baûn chaát cuûa noù. [27] Noùi caùch khaùc, töï do tính khoâng coù nghóa laø khoâng bò giôùi haïn, hay beân ngoaøi traät töï, hay khaùc vôùi baûn tính, baûn chaát nhö loái hieåu thoâng thöôøng. Ngöôïc laïi, töï do tính laø baûn tính cuûa Höõu sinh khieán noù phaûi xuaát hieän nhö baûn chaát cuûa noù.
Toùm laïi, neáu Schleiermacher töøng ñi kieám moät neàn taûng thoâng dieãn baèng caùch ñaët ra nhöõng ñieàu kieän caên baûn cho cuoäc ñoái thoaïi, neáu Dilthey phaùt hieän caùi coäi nguoàn cuûa söï thoâng hieåu chính laø cuoäc soáng, vaø töông thoâng dieãn taû söï soáng cuûa ta gaëp söï soáng cuûa ngöôøi khaùc, thì töông töï, Heidegger muoán ñaøo bôùi tìm ra caùi neàn taûng caên baûn nhaát cuûa Höõu sinh, maø döïa treân neàn taûng naøy, Höõu sinh môùi coù theå töï khai môû chính mình, maø moãi söï soáng (hay Höõu sinh) môùi coù moät ñieåm chung, maø tuøy theo ñieàu kieän cuûa thôøi gian vaø khoâng gian maø Höõu sinh môùi mang laáy moät theå nhaát ñònh, maø hieän theå phaûi xuaát hieän nhö theá naøy, theá noï.
Chuù Thích:
[24] Palmer, sñd., tr. 129, nhaän ñònh khaù ñuùng nhö sau: “Ontology must become phenomenology. Ontology must turn to the process of understanding and interpretation through which things appear; it must lay open the mood and direction of human existence; it must render visible the invisible structure of being-in-the-world.”
[25] Sein und Zeit, tr. 37.
[26] Ngay töø thôøi Aristotle, ta ñaõ thaáy moät loái phaân loaïi vaät theå theo nhöõng phaïm truø ñoàng loaïi, ñoàng tính, ñoàng theå, ñoàng caùch... Nhöõng phaïm truø cuûa Aristotle nhö quando, ubi, situs, habitus, vaân vaân, ñöôïc hieåu vaø xeáp ñaët theo nhöõng ñaëc tính treân. Tôùi thôøi taân ñaïi, Kant ñi xa hôn, phaân loaïi moïi söï vaät theo nhöõng phaïm truø tröøu töôïng nhö löôïng (quanty), chaát (quality), daïng, hay hình thaùi (modes), vaø töông quan (relation) (Kritik der reinen Vernunft, B. 106).
[27] Sein und Zeit, ñoaïn 40, 41: “Das Dasein ist die Moeglichkeit des Freiseins fuer das eigenste Seinkoennen.” (Hieän theå laø khaû theå cuûa con ngöôøi töï do nhö thaáy theo caùi khaû naêng höõu sinh cuûa mình).
Traàn Vaên Ñoaøn
Khoa Trieát Hoïc, ÑH Quoác Gia Haø Noäi, 2004