Thoâng Dieãn Hoïc
Vaø Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chöông IV
Hieän Töôïng Hoïc taïi Vieät Nam
(Phenomenology
in Vietnam)
“Hieän Töôïng Hoïc taïi Vieät Nam” voán laø baøi baùo caùo khoa hoïc vieát baèng Anh ngöõ hoaøn taát vaøo thaùng 8.2004 (Phenomenology in Vietnam - A Panaromic Review). Thöïc ra, vaøo naêm 1983, dòp Hoäi Nghò Quoác Teá laàn Thöù Nhaát taïi Vieãn Ñoâng veà Hieän Töôïng Hoïc (ÑH Ñoâng Haûi, Ñaøi Trung, Ñaøi Loan, 8. 1883), toâi ñaõ nhaän lôøi môøi cuûa Taäp san Nghieân cöùu Phenomenological Information (Boston) vieát moät ñoaûn luaän veà hieän töôïng hoïc taïi Trung Hoa vaø Vieät Nam, nhaém boå tuùc vaøo taäp The Phenomenological Movement cuûa Giaùo Sö Herbert Spiegelberg (ÑH Washington, St. Louis). Nhöng vì thieáu taøi lieäu, neân khoâng theå hoaøn taát. Naêm 2003, taïi Ñaïi Hoäi Trieát Hoïc Theá Giôùi laàn thöù XXI taïi Istanbul, Giaùo sö Tieán syõ Anna-Teresa Tymieniecka (Chuû tòch Vieän Hieän Töôïng Hoïc Quoác Teá, Boston), vaø chuû bieân kho taøi lieäu nghieân cöùu Hieän töôïng hoïc Husserliana môøi toâi nhö laø moät thaønh vieân danh döï cuûa Ban Toå Chöùc (Honorary Organizer) Hoäi Nghò Quoác Teá veà Hieän Töôïng Hoïc taïi ÑH Oxford, thaùng 7 naêm 2004. Baø cuõng ñeà nghò toâi trình baøy Hieän töoïng hoïc taïi Vieãn Ñoâng cho toaøn theå hoäi nghò. Dòp naøy ñoøi buoäc toâi phaûi ñoïc laïi caùc taùc phaåm cuûa caùc Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo, Traàn Thaùi Ñænh, Löông Kim Ñònh, Cao Xuaân Huy, Leâ Toân Nghieâm, Vuõ Kim Chính vaø cuûa vaøi vò maø gaàn ñaây toâi môùi bieát hay ñeå yù ñeán nhö Tieán syõ Ñaëng Phuøng Quaân, Traàn Coâng Tieán vaø caû Giaùo sö Nguyeãn Vaên Trung. Ñaëc bieät, Khoa Trieát Hoïc (Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên Haø Noäi) uûy thaùc chuùng toâi hieäu ñính laïi baûn dòch Hieän Tuôïng Hoïc vaø Chuû Nghóa Duy Vaät Bieän Chöùng cuûa Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo. Dòp naøy, ngöôøi vieát ñaõ tìm hieåu theâm veà trieát gia hoï Traàn. Nôi ñaây taùc giaû chaân thaønh caûm taï Tieán syõ Trònh Trí Thöùc (Chuû Nhieäm, Khoa Trieát Hoïc, ÑHKHXHNV), Giaùo sö Vieän syõ Döông Thuï Töû (Haøn Laâm Vieän Khoa Trung Hoa, Hieäu Tröôûng ÑH Hoa Trung) vaø Giaùo sö Tieán syõ AÂu Döông Khang (Phoù Hieäu Tröôûng ÑH Hoa Trung) cuõng nhö Giaùo sö Tieán syõ Tymieniecka ñaõ coù nhaõ yù taïo dòp giuùp chuùng toâi hoaøn taát baøi vieát.
Lôøi Noùi Ñaàu
Chöông naøy maïn ñaøm veà hieän töôïng hoïc töøng ñöôïc giôùi trieát hoïc ngöôøi Vieät söû duïng. Sôû dó phaûi vieát veà hieän töôïng hoïc taïi Vieät Nam, nhaát laø veà quan ñieåm cuûa Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo veà hieän töôïng hoïc, laø vì nhö chuùng toâi nghó, nhöõng nhaø thoâng dieãn Vieät döïa treân phöông phaùp hieän töôïng hoïc coù nhöõng lyù giaûi ñaùng chuù yù hôn loái giaûi thích taàm chöông trích cuù cuûa caùc nhaø nho. [1] Nhaát laø, ñeå theá heä trieát hoïc treû nhaän ra ñöôïc thoâng dieãn khoa hoïc khaùc haún vôùi caùi loái “veõ roàng theâu phöôïng” cuûa giôùi vaên chöông, “veã höôu veõ vöôïn” cuûa nhöõng nhaø bình luaän vaên hoïc, hay “phoùng ñaïi toâ maàu” vaø “ñoaïn chöông cöû yù” cuûa nhöõng nhaø chính trò cöïc ñoan, voán bò caùi taâm lyù thöôøng tình “Yeâu nhau yeâu caû ñöôøng ñi; Gheùt nhau gheùt caû toâng ti hoï haøng” chi phoái. Nhöõng kieåu giaûi thích “baùch hoa khai phoùng, traêm hoa ñua nôû” naøy nhan nhaûn trong röøng saùch ôû nhieàu nôi caû trong laãn ngoaøi nöôùc.
Trong chöông naøy, chuùng toâi ñaëc bieät chuù troïng ñeán caùc hoïc giaû Vieät, ñaëc bieät Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo, nguyeân Phoù Giaùm Ñoác Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Vaên Khoa Haø Noäi. Chuùng toâi cuõng baøn moät chuùt veàø Giaùo sö Traàn Thaùi Ñænh, nguyeân Khoa Tröôûng Khoa Trieát Hoïc, Ñaïi Hoïc Coâng Giaùo Ñaø Laït, maø taùc phaåm Hieän Töôïng Hoïc laø gì? cuûa oâng ñaõ töøng ñoùng goùp moät phaàn quan troïng vaøo söï phaùt trieån hieän töôïng hoïc ôû Vieät Nam.
Baøn veà Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo, [2] vaø moät phaàn ngaén goïn veà moät soá hoïc giaû Vieät ñaõ töøng aùp duïng hay baøn veà hieän töôïng hoïc taïi Vieät Nam, muïc ñích khoâng gì khaùc hôn laø coâng vieäc lòch söû, giuùp ñoäc giaû coù moät caùi nhìn khaùch quan veà hoï, vaø nhaát laø thaåm ñònh laïi vai troø cuûa hoï trong söï hình thaønh cuûa trieát hoïc Vieät Nam. Chính vì vaäy, phaàn naøy khoâng mang tính caùch pheâ bình, cuõng khoâng phaûi laø yù kieán (hay quan ñieåm) rieâng tö cuûa taùc giaû. Phaàn naøy caøng khoâng lieân quan tröïc tieáp tôùi phöông phaùp hieän töôïng maø chuùng toâi ñaõ neâu ra trong chöông hai. Noùi theo hieän töôïng hoïc, phaàn naøy chæ laø moät söï dieãn taû thuaàn tuùy, ñeå söï kieän töï noù noùi leân chính mình.
1. Traàn Ñöùc Thaûo vaø Hieän Töôïng Hoïc
2. Hieän Töôïng Hoïc vaø Chuû Thuyeát Maùc-Xít
3. Hieän Töôïng Hoïc taïi Mieàn Nam tröôùc 1975
4. Hieän Töôïng Hoïc nôi Coäng Ñoàng Vieät Kieàu
Chuù Thích:
[1] Thí duï loái lyù giaûi ñaïo hoïc cuûa cuï Cao Xuaân Huy (Tö Töôûng Ñoâng Phöông Gôïi Nhöõng Ñieåm Nhìn Tham Chieáu, 1995) coù nhieàu ñieåm ñaùng suy nghó hôn laø loái giaûi thích taàm chöông trích cuù cuûa cuï Traàn Troïng Kim (Nho Giaùo, 1933, 1971, taùi baûn laàn thöù 3). Loái lyù giaûi cuûa Giaùo sö Kim Ñònh (Cöûa Khoång, 1961, Vieät Lyù Toá Nguyeân, 1970) taùo baïo vaø saâu saéc hôn nhöõng loái giaûi nghóa caâu vaên, vaø giai tích lòch söû cuûa hai cuï Giaûn Chi vaø Nguyeãn Hieán Leâ (Ñaïi Cöông Trieát Hoïc Trung Quoác (1963), vaø nhaát laø loái taùn roäng cuûa cuï Nguyeãn Ñaêng Thuïc (Lòch Söû Tö Töôûng Ñoâng Phöông, 1971; Lòch Söû Tö Töôûng Vieät Nam (1992, taùi baûn), vaân vaân.
[2] Traàn Ñöùc Thaûo sinh naêm 1917 taïi Baéc Ninh (xaõ Song Thaùp, huyeän Töø Sôn). Qua ñôøi naêm 1993 taïi Paris. Sau naêm thöù nhaát ôû Tröôøng Luaät taïi Haø Noäi, Traàn Ñöùc Thaûo qua Phaùp theo hoïc hai tröôøng Louis-le-Grand vaø Henri IV ôû Paris ñeå luyeän thi vaøo caùc Ñaïi Hoïc Vieän (les Grandes EÙcoles). Sau ñoù nhaäp hoïc Ñaïi Hoïc Vieän Sö Phaïm Cao Ñaúng Ba Leâ (L'Eùcole normale supeùrieure de Paris), nôi ñaøo taïo giôùí trí thöùc laõnh ñaïo cuûa Phaùp. OÂng ñaäu Thaïc syõ (agreùgation, töùùc chöùng chæ coù ñuû tö caùch daäy Trung hoïc) naêm 1943. Sau ñoù ñöôïc tieáp tuïc hoïc boång cuûa chính phuû Thuoäc Ñòa ñeå doïn luaän aùn Tieán syõ Quoác gia taïi ÑH Sorbonne. Vì tình hình ñaát nöôùc, oâng boû dôû döï aùn Tieán syõ vaø veà Vieät Nam naêm 1952 tham gia khaùng chieán choáng Phaùp taïi Vieät Baéc. Töøng laø Phoù Giaùm Ñoác Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Vaên Khoa, Chuû Nhieäm Khoa Lòch Söû, vaø boä moân Lòch Söû Trieát Hoïc. Sau vuï “aùn” Nhaân Vaên Giai Phaåm, oâng ñöôïc giao phoù moät soá coâng taùc khaùc. Caùc taùc phaåm ñaõ xuaát baûn: Pheùnomeùnologie et mateùrialisme dialectique (1951), (baûn Vieät ngöõ, naêm 2004), Recherches sur l'origine du langage et de la conscience (1973; baûn Vieät ngöõ, 1996), Lòch söû tö töôûng tröôùc Maùc (1995), Vaán ñeà con ngöôøi vaø chuû nghóa lyù luaän khoâng coù con ngöôøi (1988).
Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Oxford, Anh Quoác
Dòp Hoäi Nghò Quoác Teá veà Hieän Töôïng Hoïc 07.2004