Thoâng Dieãn Hoïc
Vaø Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chöông IV
Hieän Töôïng Hoïc taïi Vieät Nam
(Phenomenology
in Vietnam)
3. Hieän Töôïng Hoïc taïi Mieàn Nam tröôùc 1975
Ngoaøi Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo, Giaùo sö Traàn Thaùi Ñænh cuûa Ñaïi Hoïc Vaên Khoa Saøi Goøn vaø Ñaïi Hoïc Coâng Giaùo Ñaø Laït (tröôùc naêm 1975) [45] cuõng ñaõ töøng vieát moät taäp veà hieän töôïng hoïc maø chuùng toâi ñaõ nhaéc trong phaàn chuù thích treân. Taäp saùch naøy mang tính caùch giôùi thieäu vôùi nhöõng loái giaûi thích saùng suûa maïch laïc, vaø nhaát laø trung thöïc vaø suùc tích. [46] Tuy nhieân, nhö chính taùc giaû thaønh khaån coâng nhaän, noäi dung cuûa taäp saùch naøy thöïc ra chæ laø nhöõng dieãn giaûi 16 trang saùch phaàn daãn nhaäp cuûa taùc phaåm Pheùnomeùnologie de la perception cuûa Maurice Merleau-Ponty, chính vì vaäy neàn hieän töôïng hoïc nôi ñaây laø cuûa Merleau-Ponty chöù khoâng phaûi cuûa Traàn Thaùi Ñænh.
Nhö vaäy, chuùng toâi baét buoäc phaûi theâm vaøi haøng veà neàn hieän töôïng hoïc cuûa Merleau-Ponty, ngöôøi ñöôïc coi nhö laø nhaø hieän töôïng hoïc noåi baät nhaát cuûa Phaùp. Theo loái trình baøy cuûa Spiegelberg, [47] Merleau-Ponty lyù giaûi hieän töôïng hoïc qua 5 ñaëc ñieåm:
(1) Keát caáu cuûa haønh vi con ngöôøi coù theå ñöôïc nhaän ra nhôø vaøo söï khaùm phaù ra hình thaùi cuûa hieän töôïng (haønh vi). Trong taùc phaåm ñaàu tay La Structure du comportement, [48] Merleau-Ponty ñaõ khaù thaønh coâng trong coâng vieäc duøng neàn hieän töôïng hình thaùi ñeå taùi kieán caáu neàn taâm lyù haønh vi (behaviorism) vôùi neàn taâm lyù hoïc hình thaùi (Gestalt psychology). Ñoái vôùi Merleau-Ponty, neàn taâm lyù haønh vi khoâng coù sai, nhöng thieáu soùt khi boû qua vai troø cuûa phaûn tö hay phaûn tænh (reùflexion, reflection). Ñeå hieåu ñöôïc haønh vi con ngöôøi, ta caàn bieát nhieàu hôn laø nhöõng taùc ñoäng (döõ kieän) beân ngoaøi (mouvements externes). Theá neân, moät loái nghieân cöùu hieän töôïng vaø hieän sinh coù theå boå tuùc chuû thuyeát haønh vi. Noùi caùch chung, haønh vi “khoâng phaûi laø moät thöïc theå vaät chaát, cuõng khoâng phaûi laø moät thöïc theå taâm lyù, nhöng laø moät keát caáu (structure), khoâng hoaøn toaøn tuøy thuoäc vaøo ngoaïi theá (monde externe) hay noäi sinh (vie interne).” [49] Noùi moät caùch khaùc haønh vi mang tính chaát keát caáu. Nhöng keát caáu naøy khoâng haún theo nghóa hình thaùi (Gestalt) maø Wolfgang Koehler chuû tröông, bôûi leõ noù ñöôïc nhaän ra moät caùch tröïc tieáp trong chính kinh nghieäm soáng. Vaäy neân, theo oâng, haønh vi mang ba loaïi hình thaùi khoâng hoaøn toaøn ñoàng nhaát: (1) hình thaùi hoãn hôïp (formes synchreùtiques), töùc haønh vi maø kích thích vaø phaûn öùng cuøng xaåy ra moät luùc. Hình thaùi naøy töøng ñöôïc Pavlov vaø Skinner phaùt trieån; (2) hình thaùi taùi bieán (formes amovables) töùc laø loaïi phaûn öùng khoâng theo kích thích maø theo keát caáu, töùc theo traïng huoáng. Haønh vi naøy chæ thaáy nôi ñoäng vaät coù trí thoâng minh, vaø nhaát laø nôi con ngöôøi. Thí duï phaûn öùng ñoû maët, hay beõn leõn khi ñöôïc ca ngôïi tröôùc ngöôøi khaùc, hay tröôùc ñaùm ñoâng; vaø (3) hình thaùi bieåu töôïng (formes symboliques) töùc loaïi haønh vi maø kích thích vaø phaûn öùng luoân lieân quan tôùi nguyeân lyù (xaõ hoäi, ñaïo ñöùc) töøng ñöôïc chuùng ta chaáp nhaän. Thí duï, khi noùi doái, ngay caû khi khoâng ai bieát, ta cuõng caûm thaáy aùy naùy. [50]
(2) Ñaëc ñieåm thöù hai cuûa Merleau-Ponty ñoù laø vieäc oâng ñöa taùc ñoäng “nhaän thöùc” (perception) [51] leân haøng ñaàu cuûa yù thöùc vaø tri thöùc. Nhaän thöùc laø moät haønh vi nhaän bieát qua yù thöùc veà chính kinh nghieäm soáng. [52] Theá neân nhaän thöùc nhaém tôùi phaùt hieän caùi ñieåm caên baûn trong kinh nghieäm soáng, chöa töøng bò nhöõng loái giaûi thích khoa hoïc laøm bieán ñoåi. Coù theå noùi, coâng naêng chính yeáu cuûa nhaän thöùc chính laø vieäc nhìn ra vaø dieãn taû theá giôùi (hay söï vaät) ñöông töï hieän ra (trình baøy) cho chuùng ta moät caùch cuï theå vaø trong khaû theå cuûa noù, maø khoâng coù boû ñi caùi yù nghóa hay ngay caû söï thieáu nghóa, tính chaát minh baïch hay ngay caû tính chaát hoãn nghóa (ambiguiteù) cuûa noù.
(3) Ñieåm thöù ba, Merleau-Ponty taùi döïng vai troø cuûa caùi “toâi suy tö” (cogito) cuûa Descartes, coi noù nhö laø Höõu-sinh-taïi-theá (eâtre-au-monde, moät quan nieäm cuûa Heidegger, In-der-Welt-sein). [53] Khi pheâ bình caùi “toâi suy tö” cuûa Descartes, Merleau-Ponty nghi ngôø tính chaát baát khaû nghi hoaëc cuûa caùi “toâi suy tö”, bôûi leõ haønh vi suy tö khoâng theå taùch rôøi khoûi ñoái töôïng ñöôïc suy tö (objet penseù). Haønh vi nhaän thöùc vaø söï vaät ñöông ñöôïc nhaän thöùc khoâng theå taùch bieät ra ñöôïc. YÙ thöùc do ñoù, gaàn gioáng Kant, laø moät söï sieâu nghieäm, vaø khoâng theå khaùc hôn nöõa. Nhö vaäy, moät caùi “toâi suy tö thaät söï” (le cogito veùritable) chæ coù theå bieåu taû ñöôïc qua chính hieän töôïng (PP, tr. 342), vaø qua chính caùi theá giôùi toâi ñöông soáng (PP, tr. 432). Ñaëc bieät töï soáng moät caùch tin töôûng (theo ngoân ngöõ cuûa Merleau-Ponty, “nhaém maét laïi neùm mình vaøo trong hoaït ñoäng”, PP, tr. 438).
(4) Ñieåm thöù boán, neàn hieän töôïng hoïc cuûa Merleau-Ponty ñaëc bieät ñaët laïi vai troø vaø coâng naêng cuûa chuû theå tính (subjectiviteù) vaø thôøi gian tính (temporaliteù). Nôi ñaây ta thaáy aûnh höôûng cuûa Heidegger ñeø naëng treân vai Merleau-Ponty. OÂng muoán laøm moät cuoäc toång hôïp giöõa Husserl vaø Heidegger, chöùng minh laø thôøi gian tính gaén lieàn vôùi höõu sinh (Being). Thôøi gian khoâng phaûi laø moät boä phaän cuûa theá giôùi ngoaïi taïi. Quaù khöù, töông lai, vaø söï “töï ruùt mình ra” (se retirer) khoûi hieän höõu thöïc ra chæ laø nhöõng chieàu kích (dimensions) cuûa chính chuû theå tính maø thoâi. Theo oâng, “chính thôøi gian phaûi ñöôïc coi nhö laø chuû theå, vaø chuû theå nhö laø thôøi gian” (PP, tr. 483). Caâu naøy muoán noùi leân moät söï kieän, ñoù laø chuû theå khoâng chæ ñôn giaûn ôû trong thôøi gian, bôûi leõ noù ñoøi buoäc vaø soáng thôøi gian, vaø daán thaân vaøo trong thôøi gian. Noù hoaø hôïp vôùi thôøi gian.
(5) Ñieåm thöù naêm ñoù laø chuû tröông khoâng coù moät neàn töï do tuyeät ñoái, maø chæ coù moät töï do mang ñieàu kieän (liberteù conditionneùe), hay moät töï do höõu haïn maø thoâi. Ngöôïc laïi vôùi ñoøi hoûi cuûa Sartre, Merleau-Ponty nhaän ñònh laø vì laø moät höõu-sinh-taïi-theá, con ngöôøi hieän dieän trong moät theá giôùi soáng, vaø nhö theá hieän sinh cuûa ta khoâng theå taùch bieät khoûi baûn chaát cuûa theá giôùi soáng: “Khoâng phaûi chæ chuùng ta môùi löïa choïn theá giôùi, maø chính theá giôùi ñaõ löïa choïn chuùng ta.” (PP, tr. 518). Hieåu theo nghóa nhö vaäy, töï do luoân laø moät töï do höõu haïn, bò haïn cheá. (1) Noù baét ñaàu vôùi “moät hoaøn caûnh nôi ta hieän höõu” maø ta khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc. [54] (2) Söï löïa choïn (theá giôùi) cuûa chuùng ta khoâng hoaøn toaøn ñaày yù thöùc, nhöng laø moät söï löïa choïn tieàn thöùc (preconscious), töùc moät löïa choïn hieän sinh (PP, tr. 516).
Trôû laïi taäp saùch cuûa Giaùo sö Ñænh, ta thaáy, tuy khoâng trình baày moät caùch heä thoáng nhöõng ñieåm treân nhö chuùng toâi ñaõ laøm, nhöng oâng cuõng ñaõ ñöa ra nhieàu ñieåm töông töï, raát höõu ích cho vieäc tìm hieåu hieän töôïng hoïc. Ñaùng tieác laø, taäp saùch naøy khoâng phaûn aùnh ñöôïc laäp tröôøng rieâng cuûa taùc giaû. Chính vì Giaùo sö Ñænh theo ñuùng phöông chaâm “thuaät nhi baát taùc” cuûa Khoång Töû, döïa theo neàn hieän töôïng hoïc cuûa Merleau-Ponty, [55] chöùù khoâng haún döïa treân Husserl hay Heidegger, neân chuùng toâi tuy tham khaûo, nhöng khoâng baøn tôùi nhieàu nhö tröôøng hôïp Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo. Ñieàu caàn phaûi noùi laø, maëc duø Giaùo sö hoï Traàn nghieân cöùu hieän töôïng hoïc, oâng khoâng bò aûnh höôûng nhieàu cuûa phöông phaùp naøy. Tuy laø moân ñoà cuûa Merleau-Ponty, Traàn Thaùi Ñænh coù leõ bò aûnh höôûng cuûa Descartes vaø Kant nhieàu hôn. Chính vì vaäy, oâng chöa phaûi laø moät nhaø hieän töôïng hoïc theo ñuùng nghóa nhö Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo. Trong caùc taùc phaåm veà trieát hoïc, oâng coá gaéng trình baøy moät caùch trung thöïc, vaø khaùch quan. OÂng ít khi ñem nhöõng yù kieán rieâng cuûa mình vaøo ñeå aûnh höôûng ngöôøi ñoïc, nhö tröôøng hôïp Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo nôi caùc taùc phaåm Vieät ngöõ. Traàn Thaùi Ñænh cuõng khoâng bò caùi “boùng” cuûa Merleau-Ponty hay Husserl aùm aûnh; caøng khoâng bò caùi “hoàn ma” Heidegger thaâm nhaäp (tröôøng hôïp Giaùo sö Leâ Toân Nghieâm vôùi nhöõng caùc taùc phaåm cuûa oâng), [56] vaø hoaøn toaøn khoâng bò caùi “boùng ñen” cuûa Sartre bao phuû (nhö tröôøng hôïïp Giaùo sö Nguyeãn Vaên Trung).
Nhö baïn ñoïc ñaõ thaáy, trong phaàn baøn veà phöông phaùp hieän töôïng hoïc cuûa Merleau-Ponty, chuùng toâi tröïc tieáp tham khaûo taùc phaåm Pheùnomenologie de la perception cuûa oâng. Tuy vaäy, phaàn naøo ñoù chuùng toâi cuõng döïa theo loái trình baøy cuûa Giaùo sö Traàn Thaùi Ñænh, vaø cuûa Giaùo sö Spiegelberg chuùng toâi ñaõ ghi chuù ôû treân. Moät soá ñoaïn vaên dòch töø saùch cuûa Merleau-Ponty, chuùng toâi döïa theo baûn dòch cuûa Giaùo sö Ñænh. Noùi nhö theá khoâng coù nghóa laø chuùng toâi ñoå khoaùn cho hai Giaùo sö Spiegelberg vaø Traàn Thaùi Ñænh, maø chæ muoán thaønh khaån noùi leân coâng lao cuûa hoï. Nôi ñaây, taùc giaû chöông saùch naøy caàn phaûi minh xaùc laø, neáu coù gì sai laàm, thieáu soùt, thì ñoù laø do söï hieåu bieát chöa tôùi taän cuøng cuûa chuùng toâi chöù khoâng phaûi do caùc Giaùo sö Spiegelberg vaø Traàn Thaùi Ñænh.
Noùi caùch chung, taïi mieàn Nam tröôùc 1975, hieän töôïng hoïc thöïc ra khoâng ñöôïc chuù troïng laém. Tröø moät vaøi vò nhö Giaùo sö Traàn Thaùi Ñænh, Giaùo sö Leâ Toân Nghieâm, vaân vaân, (maø chuùng toâi ñaõ nhaéc tôùi), tuyeät ñaïi ña soá giôùi trí thöùc chæ chuù yù moät caùch ñaëc bieät tôùi trieát hoïc hieän sinh. Neáu coù ñeå yù tôùi hieän töôïng hoïc, thì chæ vì noù laø moät tröôøng phaùi trieát hoïc laøm phaùt sinh trieát hoïc hieän sinh maø thoâi. Moät lyù do khaùc, vì voán bò aûnh höôûng cuûa Taây, vaø bôûi vì ñoù laø moät phong traøo trieát hoïc chính yeáu taïi AÂu chaâu vaøo nhöõng thaäp nieân 1960s vaø 1970s, [57] hoï baét buoäc phaûi ñeå yù tôùi noù. Nhö chuùng toâi bieát (coù theå khoâng haún ñuùng), trong giôùi vaên só, coù raát nhieàu ngöôøi bò aùm aûnh bôûi Heidegger (qua caùc baûn dòch hay chöôùc taùc baèng Phaùp ngöõ), maëc duø hoï khoâng naém vöõng ñöôïc tö töôûng cuûa ñaïi trieát gia ngöôøi Ñöùc naøy. Caùi “boùng ma” cuûa Nietzsche, Heidegger, vaø cuûa nhöõng vaên só nhö Franz Kafka, coäng theâm “caùi moát ñi laøm moät toång hôïp” tö töôûng Ñoâng phöông (thí duï cuûa Rabin Tagore, Daetzu Suzuki) vôùi trieát hoïc Taây phöông ñaõ bieán giôùi vaên só Saøi Goøn thaønh nhöõng nhaø phaân taâm, hieän töôïng nöûa vôøi. Nhö vaäy, hieän töôïng hoïc ñaõ bò hoï bieán hoùa thaønh caùi “moát” hôïp thôøi, gioáng nhö thôøi trang Paris. Ñaëc bieät “hieän töôïng hoïc” theo loái phaân tích (veõ vôøi) cuûa Sartre, vaø phaàn naøo cuûa nhaø vaên hieän sinh Francois Sagan cuûa Phaùp vaø Henry Miller cuûa Myõ. [58] Thöïc ra, hieän töôïng hoïc chaúng ñöôïc maáy ngöôøi hieåu, ñöøng noùi ñeán aùp duïng phöông phaùp hieän töôïng vaøo trong coâng vieäc phaân tích hay dieãn taû caùi theá giôùi soáng cuûa hoï. Laøm sao maø hoï aùp duïng ñöôïc khi ngay caû caùi tinh thaàn cuûa hieän töôïng hoïc muoán xaây döïng moät neàn khoa hoïc nghieâm tuùc ñaõ bò hoï boùp meùo thaønh moät loái soáng buoâng thaû? Laøm sao coù theå nghieâm tuùc ñöôïc khi hoï khoâng theå ñoïc noåi nhöõng taùc phaåm khoâ khan nhö Logische Untersuchungen (Nhöõng Truy Cöùu Luaän Lyù) (1900 Taäp 1, 1901 Taäp 2), Ideen zu einer reinen Phaenomenologie und phaenomenologischen Philosophie (1913 Taäp 1, 1952 taäp 2 vaø 3) (Nhöõng YÙ Nieäm veà moät neàn Hieän Töôïng Hoïc Thuaån Tuùy vaø Trieát Hoïc Hieän Töôïng) vaø Die Krisis der eupropaeischen Wissenschaften und die transzendentale Phaenomenologie (1936) (Söï Khuûng Hoaûng cuûa Neàn Khoa Hoïc AÂu Chaâu vaø Hieän Töôïng Hoïc Tieân Nghieäm) cuûa Husserl, Sein und Zeit (1927) (Höõu Sinh vaø Thôøi Gian) cuûa Heidegger, Pheùnomeùnologie de la perception (Hieän Töôïng Hoïc veà Tri Giaùc (1947) cuûa Merleau-Ponty vaø L'eâtre et le neùant (Höõu Theå vaø Hö Voâ) (1943) cuûa Sartre? Thay vaøo ñoù hoï toân vinh La nauseùe (Noân Möûa), Le diable et le bon dieu (Thaèng Quûy vaø Thöôïng Ñeá Nhaân Laønh), Le trou (Caùi Loã) cuûa Sartre, L'eùtranger (Ngöôøi Dò Höông), Le myth de Sysyphe (Thaàn Thoaïi Sysyphe) cuûa Albert Camus, vaân vaân, nhö nhöõng thaùnh kinh ñöông thôøi?
Chuù Thích:
[45] Giaùo sö Traàn Thaùi Ñænh sinh naêm 1922 taïi Höng Yeân. Töøng toøng hoïc taïi Institut catholique de Paris, vaø theo nhöõng khoùa hoïc taïi Colleøge de France. Traàn Thaùi Ñænh ñaäu Tieán syõ Trieát hoïc taïi Paris (1958). Töø naêm 1958, oâng baét ñaàu giaûng daäy Trieát hoïc taïi Ñaïi Chuûng Vieän Xuaân Bích, Ñaïi Hoïc Hueá, vaø sau ñoù taïi Ñaïi Hoïc Vaên Khoa Saøi Goøn, Ñaïi Hoïc Ñaø Laït, vaân vaân. OÂng laø taùc giaû cuûa nhieàu taäp saùch veà trieát hoïc Taây phöông hieän ñaïi nhö Trieát Hoïc Hieän Sinh (1967), Trieát Hoïc Nhaäp Moân (1961), Trieát Hoïc Kant (1972), Cô Caáu Luaän, Hieän Töôïng Hoïc Laø Gì? (1969), Giaùo sö Ñænh cuõng laø moät dòch giaû vaø chuù giaûi noåi tieáng hai taùc phaåm cuûa Descartes: Nhöõng Suy Nieäm Sieâu Hình Hoïc (1962), vaø Phöông Phaùp Luaän (1973). Tuy laø ngöôøi Coâng giaùo, oâng cuõng laø moät nhaø nghieân cöùu trieát hoïc Phaät giaùo raát nghieâm tuùc. Hieän oâng ñöông cho xuaát baûn taäp luaän aùn veà Phaät giaùo cuûa oâng.
[46] Traàn Thaùi Ñænh, Hieän Töôïng Hoïc Laø Gì? Sñd. Taäp saùch goàm 6 chöông: (1) Giôùi thieäu vaø ñònh nghóa Hieän töôïng hoïc, (2) Laäp tröôøng Hieän töôïng hoïc, (3) Phöông phaùp giaûm tröø Hieän töôïng hoïc, (4) Nhöõng baûn chaát Hieän töôïng hoïc, (5) YÙ höôùng, baûn chaát cuûa yù thöùc, vaø (6) Vaán ñeà chaân lyù.
[47] Spiegelberg, ctr. 556-574.
[48] Maurice Merleau-Ponty, La Structure du comportement (Paris, 1942). Baûn dòch Anh ngöõ cuûa Alden Fisher: The Structure of Behavior (1963).
[49] Maurice Merleau-Ponty, La Structure du comportement, tr. 197.
[50] Chuù yù laø trong taùc phaåm tieáng Phaùp thöù hai Tìm Coäi Nguoàn cuûa Ngoân Ngöõ vaø YÙ Thöùc (Recherches sur l'origine du langage et de la conscience, 1973), Traàn Ñöùc Thaûo ñaõ phaàn naøo aùp duïng loái nhìn naøy cuûa Merleau-Ponty.
[51] Trong taùc phaåm Phenomeùnologie de la perception, thuaät ngöõ perception mang nhieàu nghóa, bao goàm “tröïc giaùc”, “nhaän ra”, “tri giaùc”. Nôi ñaây chuùng toâi taïm duøng thuaät ngöõ “nhaän thöùc” vì noù bao goàm ba nghóa: nhaän ra, yù thöùc vaø nhaän bieát. Ñoù khoâng phaûi laø moät tri thöùc thuaàn tuùy (knowledge) kieåu Plato, maø laø moät nhaän thöùc qua chính kinh nghieäm trong theá giôùi sinh soáng, hay theá sinh (life-world). Giôùi trieát hoïc Phaùp duøng thuaät ngöõ “connaissance” trong tröôøng hôïp naøy.
[52] Theo Merleau-Ponty, vai troø cuûa nhaän thöùc coù theå bao goàm: (1) nhaän thöùc laø nhaän ra moät yù nghóa tieàm taøng ñöông “saùng toû” (jaillir) ra töø cuïm toaø caùc döõ kieän (constellation des data) (Phenomeùnologie de la perception (PP), tr. 30); (2) nhaän thöùc laø “moät taùc ñoäng cuûa con ngöôøi coù theå thaáu suoát ñöôïc (traverser) söï thaät toaøn veïn maø khoâng coøn nghi ngôø chi nöõa” (PP. tr. 50); (3) Nhaän thöùc laø “moät söï daán thaân (engager) ngay laäp töùc vaøo (theá giôùi) töông lai cuûa kinh nghieäm ngay trong hieän taïi, moät hieän taïi khoâng coù ñaûm baûo ñöôïc töông lai: ñoù chính laø taùc ñoäng tin töôûng vaøo chính caùi theá giôùi ñöông soáng” (PP, tr. 344); (4) chính vì vaäy maø nhaän thöùc luoân laø moät cuoäc maïo hieåm. Noù khoâng phaûi laø moät phöông theá chöùng minh gaït boû aûo töôûng. Ñaây laø lyù do taïi sao, gioáng nhaø trieát hoïc Myõ, John Dewey, Merleau-Ponty choái boû loái ñoøi hoûi quùa trôùn veà moät söï chaân thöïc tuyeät ñoái.
[53] Giôùi trieát hoïc mieàn Nam nhö caùc Gs Traàn Thaùi Ñænh, Leâ Toân Nghieâm tröôùc naêm 1975 dòch laø “höõu-theå-taïi-theá.”
[54] Merleau-Ponty töøng vieát trong Pheùnomeùnologie de la perception, tr. 516: “Chuùng ta luoân hieän höõu trong moät hieän theå toaøn nhaát; gioáng nhö boä maët (cuûa ta), ngay caû khi nguû, vaø ngay caû trong caùi cheát, noù luoân bò “keát aùn” ñöông dieãn taû moät caùi chi ñoù.”
[55] Cuõng xin thk. Jean-Francois Lyotard, La pheùnomeùnologie, sñd.; vaø ñaëc bieät, Maurice Merlaeau-Ponty, La pheùnomeùnologie de la perception, sñd.. Chuù yù laø phöông phaùp hieän töôïng hoïc maø Giaùo sö Traàn Thaùi Ñænh trình baøy ñuùng ra laø phöông phaùp hieän töôïng hoïc ñöôïc trieát gia Merleau-Ponty töøng phaùt trieån trong taùc phaåm Pheùnomeùnologie de la perception, nhö taùc giaû raát traân troïng noùi vôùi ñoäc gæa (Traàn Thaùi Ñænh, ctr. 7-8, 13).
[56] Ñaëc bieät trong taùc phaåm Heidegger Tröôùc Söï Phaù saûn cuûa Tö Töôûng Taây Phöông, sñd. Vôùi taùc phaåm naøy, Leâ Toân Nghieâm laäp laïi nguyeân veïn tö töôûng cuûa Heidegger, vaø giaûi thích taát caû neàn tö töôûng Taây phöông theo moät quan ñieåm nhö vaäy.
[57] Nhöõng tríeát gia vaø thaàn hoïc gia aùp duïng phöông phaùp hieän töôïng hoïc (thoâng dieãn hoïc) nhieàu nhaát bao goàmï caùc Gs Leâ Toân Nghieâm, Gs Thaân Vaên Töôøng, Gs Buøi Vaên Ñoïc, vaø caû Gs Kim Ñònh. Rieâng Gs Leâ Toân Nghieâm coù theå ñöôïc coi nhö laø moät ñoà ñeä trung thaønh cuûa tröôøng phaùi Heidegger. Tröø nhöõng hoïc giaû treân, coøn coù khaù nhieàu “trí thöùc” töï xöng (hay töï toân) mình laø nhöõng “trieát gia” thoâng hieåu hieän töôïng hoïc. Toâi coøn nhôù tôùi moät vò treû tuoåi (nhöng “taøi coùp nhaët” raát cao), töøng daäy trieát hoïc taïi moät Ñaïi Hoïc Phaät Giaùo (maø toâi khoâng muoán nhaéc tôùi quùy danh). OÂng naøy khoâng nhöõng chæ bò aûnh höôûng, maø coù theå noùi, bò aùm aûnh bôûi Heidegger vaø Nietzsche trong nhöõng taùc phaåm vôùi nhöõng ñaàu ñeà raát keâu, vôùi nhöõng thuaät ngöõ töï noù ñaõ raát toái taêm nhö “Hoá Thaúm...”, “Im Laëng...”, vaân vaân. OÂng sao cheùp maø chaúng theøm neâu ra nguoàn goác cuûa ñoaïn vaên. Ñaây laø moät loái ñaïo vaên (töùc aên caép vaên hay tö töôûng cuûa ngöôøi khaùc), ñaùng tieác, vaø ñaùng buoàn, raát thoâng thöôøng taïi mieàn Nam tröôùc naêm 1975. Loái sao cheùp naøy laøm ñoäc giaû tin laø chính oâng môùi laø taùc gæa cuûa nhöõng ñoaïn vaên. Raát tieác laø daáu ñaàu hôû ñuoâi, vì ngay caû sao cheùp, cuõng sai be beùt. Vôùi caùi voán lieáng tieáng Ñöùc, La tinh, Hy laïp, Haùn ngöõ raát ñaùng nghi ngôø, oâng khoâng theå phaân bieät ñöôïc nhöõng töø ngöõ thoâng thöôøng. Cuøng moät töø Hy laïp, oâng cheùp laïi nhieàu laàn, nhöng gaàn nhö moãi laàn ñeàu cheùp khaùc nhau. Veà nhöõng ñoaïn vaên tieáng Ñöùc, moãi haøng chöõ ít nhaát hai ba chöõ sai. Roài nhöõng caâu baèng tieáng YÙ, Taây ban nha, cheùp raát nöïc cöôøi. Nhöõng caâu bình luaän cuõng raát töï tieän, chaúng lieân quan ñeán nhöõng tö töôûng gia naøy. Loái “trieát hoïc coùp nhaët” naøy hoaøn toaøn phaûn boäi phöông phaùp hieän töôïng hoïc, töùc moät phöông phaùp ñoøi hoûi tính chaát nghieâm nhaët, vaø chaët cheõ (rigorisity) cuûa moät neàn khoa hoïc. Ñaùng buoàn thay, giôùi “trí thöùc” Saøi Goøn tröôùc 1975 laïi thích loaïi “trieát hoïc” nhö vaäy, maø hoï gaùn cho moät caùi teân thaät keâu nhöng troáng roãng “minh trieát”.
[58] Nhöõng taùc phaåm cuûa Giaùo sö Nguyeãn Vaên Trung (nhö Nhaän Ñònh, Ca Tuïng Thaân Xaùc, vaân vaân) laø moät thí duï ñieån hình cuûa loái “veõ vôøi hieän töôïng” theo Jean-Paul Sartre. Trong moät soá baøi vieát khaùc cuûa caùc taùc giaû nhö thi só Buøi Giaùng... ta thaáy “hieän töôïng hoïc” thì ít, nhöng “veõ höôu veõ vöôïn”, “taùn roäng ra” thì nhieàu.
Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Oxford, Anh Quoác
Dòp Hoäi Nghò Quoác Teá veà Hieän Töôïng Hoïc 07.2004