Thoâng Dieãn Hoïc
Vaø Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chöông III
Hieän Töôïng Hoïc vaø Thoâng Dieãn Hoïc
(Phenomenology
and Hermeneutics)
Chöông saùch naøy baét ñaàu vaøo thaùng Gieâng naêm 1997 vôùi baøi thuyeát trình veà “Neàn Trieát Hoïc Ñöùc Hieän Ñaïi” (Nguyeân Lyù Hieän Töôïng Hoïc) taïi Vieän Trieát Hoïc, Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Vieät Nam, Haø Noäi, vaø hoaøn taát ngaøy 07 thaùng 07 naêm 2004 vôùi baøi thuyeát giaûng nhaäm chöùc (inaugural lecture) Giaùo Sö Danh Döï Trieát Hoïc Hieän Ñaïi taïi Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Kyõ Thuaät Hoa Trung (Vuõ Haùn, Trung Quoác), veà Phöông Phaùp Hieän Töôïng Hoïc. Baûn Hoa ngöõ cuûa baøi vieát naøy ñaêng trong Taäp San Nghieân Cöùu cuûa Vieän Tinh Thaàn Quoác Gia, Ñaïi Hoïc Hoa Trung (2004). Nôi ñaây taùc giaû chaân thaønh caûm taï Giaùo Sö Tieán Syõ Nguyeãn Troïng Chuaån (Vieän Tröôûng) vaø Giaùo Sö Tieán Syõ Phaïm Vaên Ñöùc (Vieän Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Vieät Nam), Giaùo Sö Vieän Syõ Döông Thuï Töû (Haøn Laâm Vieän Khoa Hoïc Trung Hoa, Hieäu Tröôûng ÑH Hoa Trung) vaø Giaùo Sö Tieán Syõ AÂu Döông Khang (Phoù Hieäu Tröôûng ÑH Hoa Trung) ñaõ coù nhaõ yù taïo dòp giuùp taùc giaû hoaøn taát baøi vieát.
Lôøi Noùi Ñaàu
Nhö ñaõ nhaéc qua trong chöông thöù hai baøn veà taàm quan troïng cuûa hieän töôïng hoïc trong thoâng dieãn hoïc (TDH), chuùng toâi seõ khoâng laäp laïi lyù do taïi sao laïi daønh haún moät chöông saùch phaân tích phöông phaùp hieän töôïng hoïc. Söï kieän, haàu heát caùc nhaø thoâng dieãn hoïc ñeàu thuoäc veà tröôøng phaùi hieän töôïng hoïc, hay aùp duïng phöông phaùp hieän töôïng hoïc, noùi leân raèng, duø ít hay nhieàu, hoï ñeàu bò aûnh höôûng cuûa hieän töôïng hoïc. Ñaëc bieät hôn caû laø giôùi trieát hoïc vuøng noùi tieáng Ñöùc vaø Phaùp, vaø thuoäc caùc nöôùc thuoäc neàn vaên hoùa La tinh nhö YÙ, Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha, Trung Nam Myõ chaâu, vaø AÙ chaâu nhö Nhaät Baûn, vaø moät phaàn naøo ñoù, Vieät Nam. [1] Ñaëc bieät vaøo thôøi gian gaàn ñaây, hieän töôïng hoïc vaø TDH ñaõ gaây ra moät aûnh höôûng quan troïng trong coâng vieäc taùi döïng hay xaây döïng trieát hoïc taïi Trung Hoa, Nhaät Baûn, vaø caùc nöôùc khaùc nhö Ñaïi Haøn, Phi Luaät Taân, Thaùi Lan, vaø leõ dó nhieân, Vieät Nam.
Chöông naøy goàm hai phaàn chính. Phaàn thöù nhaát trình baøy nhöõng nguyeân lyù chính yeáu cuûa hieän töôïng hoïc. Phaàn thöù hai, cuõng laø troïng taâm cuûa chöông saùch, nhaém ñöa ra moät caùi nhìn toång quaùt veà phöông phaùp hieän töôïng hoïc. Phaàn sau naøy döïa theo daøn baøi veà phöông phaùp hieän töôïng hoïc Giaùo sö Herbert Spiegelberg ñaõ phaùt trieån trong taùc phaåm The Phenomenological Movement - A Historical Introduction, [2] maø chuùng toâi cho raèng töông ñoái ñaày ñuû. Spiegelberg ñaõ laøm moät toång hôïp veà caùc phöông phaùp maø caùc trieát gia hieän töôïng hoïc töøng aùp duïng, ñaëc bieät Husserl, Heidegger, Merleau-Ponty vaø ngay caû nhöõng trieát gia Myõ khoâng hoaøn toaøn lieân quan tôùi hieän töôïng hoïc nhö William James (1842-1910), George Santayana (1863-1952), Josiah Royce (1855-1916). [3] Theo döï ñònh, phaàn thöù ba seõ baøn veà hieän töôïng hoïc taïi Vieät Nam, nhaát laø veà phöông phaùp cuûa Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo. Sau khi vieát xong, thaáy chöông naøy quùa daøi (treân 1 traêm trang giaáy). Theo ñeà nghò cuûa baèng höõu, chuùng toâi daønh rieâng phaàn naøy thaønh chöông thöù tö trong taäp saùch. Sôû dó phaûi baøn veà hieän töôïng hoïc taïi Vieät Nam, vì nhö chuùng toâi nghó, nhöõng nhaø thoâng dieãn Vieät döïa treân phöông phaùp hieän töôïng hoïc coù nhöõng lyù giaûi ñaùng chuù yù hôn loái giaûi thích taàm chöông trích cuù cuûa caùc nhaø nho. [4] Nhaát laø, ñeå theá heä trieát hoïc treû nhaän ra ñöôïc thoâng dieãn khoa hoïc khaùc haún vôùi caùi loái “veõ roàng theâu phöôïng” cuûa giôùi vaên chöông, “veõ höôu veõ vöôïn” cuûa nhöõng nhaø bình luaän vaên hoïc, hay “phoùng ñaïi toâ maàu” vaø “ñoaïn chöông cöû yù” cuûa nhöõng nhaø chính trò cöïc ñoan, voán bò caùi taâm lyù thöôøng tình “Yeâu nhau yeâu caû ñöôøng ñi; Gheùt nhau gheùt caû toâng ti hoï haøng” chi phoái. Nhöõng kieåu giaûi thích “baùch hoa khai phoùng, traêm hoa ñua nôû,” hay noùi ñuùng hôn, “caém raâu oâng vaøo caèm baø” naøy nhan nhaûn trong röøng saùch ôû nhieàu nôi caû trong laãn ngoaøi nöôùc.
Ngoaøi taùc phaåm ñaõ noùi treân cuûa Spiegelberg, cuõng nhö moät soá taùc phaåm veà hieän töôïng hoïc cuûa nhöõng trieát gia Taây phöông nhö Maurice Merleau-Ponty, Jean-Francois Lyotard vaø Leslev Kolakowski, [5] chuùng toâi cuõng tham khaûo hai taùc phaåm cuûa hai hoïc giaû Vieät: Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo, nguyeân Phoù Giaùm Ñoác Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Vaên Khoa Haø Noäi vaø Giaùo sö Traàn Thaùi Ñænh, nguyeân Khoa Tröôûng Khoa Trieát Hoïc, Ñaïi Hoïc Coâng Giaùo Ñaø Laït. [6]
1. Nguyeân Lyù Hieän Töôïng Hoïc
2. Phöông Phaùp Hieän Töôïng Hoïc
Keát Luaän : Hieän Töôïng Hoïc vaø Thoâng Dieãn Hoïc
Chuù thích:
[1] Herbert Spiegelberg, The Phenomenological Movement (The Hague: Martinus Nijhoff, 1982. Baûn in laàn thöù ba, coù söûa chöõa vaø theâm moät soá phaàn). Sau ñaây vieát taét: Spiegelberg, ctr. 166 vaø tieáp theo (vtth). Taïi Ñöùc vaø vuøng bò aûnh höôûng cuûa Ñöùc nhö Ba Lan, Tieäp Khaéc, sau Husserl ta thaáy coù: Hedwid Conrad-Martius (1888-1966), Roman Ingarden (1893-1970), August Gallinger (1871-1959), Aloy Fischer (1880-1937), Theodor Conrad (1881-1869), Wilhelm Schapp (1884-1965), Kurt Stavenhagen (1885-1951), Dietrich von Hildebrand (1889-1977), Hans Lipps (1889-1941), Adolf Grimme (1889-1963), Jean Hering (1890-1966), Edith Stein (1891-1942), Alexandre Koyreù (1892-1964), vaân vaân. Ñaëc bieät: Max Scheler (1874-1928) (khoâng hoaøn toaøn chòu aûnh höôûng cuûa Husserl), Nicolai Hartmann (1882-1950), Martin Heidegger (1889-1976), Hans-Georg Gadamer (1900-2002). Taïi Phaùp: Gabriel Marcel (1889-1974), Jean-Paul Sartre (1905-1980), Maurice Merleau-Ponty (1908-1961), Paul Ricoeur (1913-), Mikel Dufrenne (1910-), Raymond Polin (1911-), Emmanuel Leùvinas (1906-), vaân vaân. Taïi YÙ: Sofia Vanni-Rovighi, Antonio Banfi, Enzo Paci (1911-1976), Remo Cantoni (1912-1978), Giovanni Maria Bertin (1912-), Luciano Anceschi (1911-), Luigi Rognoni (1913-), Carlo Sini, Antonio Ponsetto S.J. Ñaëc bieät: Nicola Abbagnano (1901-1990) vaø Enrico Castelli (1900-1977). Taïi Taây Ban Nha: Joseù Ortega y Gasset (1883-1955), Manuel Garcia Morente (1888-1942), Xavier Zubrini (1898-?), Joseù Gaos (1902-1969), Julian Marias (1914-). Taïi Nhaät Baûn, tröôøng phaùi Kyoto (Kinh Ñoâ) laø moät tröôøng phaùi aùp duïng phöông phaùp hieän töôïng, ñaëc bieät phöông phaùp thoâng dieãn höõu tính (ontological hermeneutics) cuûa Heidegger, vaøo trong coâng vieäc ñaøo saâu trieát lyù Phaät giaùo. Nhöõng trieát gia ñaïi bieåu nhö Nishida Kitaro (1870-1945), Tanabe Hajime (1885-1962), Yamanouchi Tokuryu (1890-), vaân vaân. Ñaëc bieät töû töôùc Kuki Shuzo (1888-1941) töøng theo hoïc vôùi Husserl vaø Heidegger taïi Freiburg vaø Marburg vaøo thaäp nieân 1920s. Taïi Vieät Nam coù Giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo, moät phaàn naøo ñoù, Giaùo sö Cao Xuaân Huy vaø taïi mieàn Nam tröôùc naêm 1975, caùc Giaùo sö Leâ Toân Nghieâm, Thaân Vaên Töôøng, Buøi Vaên Ñoïc, Nguyeãn Hoàng Giaùo, vaø moät phaàn naøo ñoù, Giaùo sö Kim Ñònh vaø Giaùo sö Traàn Thaùi Ñænh. Trong laàn taùi baûn laàn thöù 3, Spiegelberg theâm moät phaàn veà “The Geography of the Phenomenological Movement”, ctr.653-677, trong ñoù coù moät vaøi haøng chöõ veà Traàn Ñöùc Thaûo. Vaøo dòp Hoäi Nghi Quoác Teá laàn thöù nhaát taïi Vieãn Ñoâng veà Hieän Töôïng Hoïc (ÑH Ñoâng Haûi, Trung Hoa Daân Quoác, 8. 2004), oâng nhaän ra söï thieáu soùt veà maûng hieän töôïng hoïc taïi Trung Hoa vaø Vieät Nam. Dòp naøy toâi coù höùa seõ coäng taùc vieát giuùp oâng veà caùi maûng naøy. Phaàn veà Trung Hoa ñaõ ñaêng trong Phenomenological Information (Boston, 1984).
[2] Spiegelberg. Phaàn 5 “The Essentials of The Phenomenological Method”, ctr. 675-719.
[3] Spiegelberg, ctr. 100-03; 123-24; 128-29.
[4] Thí duï loái lyù giaûi ñaïo hoïc cuûa cuï Cao Xuaân Huy (Tö Töôûng Ñoâng Phöông Gôïi Nhöõng Ñieåm Nhìn Tham Chieáu, 1995) coù nhieàu ñieåm ñaùng suy nghó hôn laø loái giaûi thích taàm chöông trích cuù cuûa cuï Traàn Troïng Kim (Nho Giaùo, 1933, 1971, taùi baûn laàn thöù 3). Loái lyù giaûi cuûa Giaùo sö Kim Ñònh (Cöûa Khoång, 1961, Vieät Lyù Toá Nguyeân, 1970) taùo baïo vaø saâu saéc hôn nhöõng loái giaûi nghóa caâu vaên, vaø giai tích lòch söû cuûa hai cuï Giaûn Chi vaø Nguyeãn Hieán Leâ (Ñaïi Cöông Trieát Hoïc Trung Quoác (1963), vaø nhaát laø cuûa cuï Nguyeãn Ñaêng Thuïc (Lòch Söû Tö Töôûng Ñoâng Phöông, 1971; Lòch Söû Tö Töôûng Vieät Nam (1992, taùi baûn), vaân vaân.
[5] Jean-Francois Lyotard, La Pheùnomeùnologie (Paris: Presses universitaires de France, 1954). Ñaây laø moät taäp saùch mang tính caùch giôùi thieäu, vaø coù khaù nhieàu sai laàm. Lyotard hieåu hieän töôïng hoïc (hay thuyeát cuûa Husserl) chæ laø moät chuû thuyeát Taân Descartes (Neo-Cartesianism). Maurice Merleau-Ponty, Pheùnomeùnologie de la perception (Paris: Gallimard, 1945). Taäp saùch naøy phaùt trieån hieän töôïng hoïc theo moät höôùng môùi. Noù ñöôïc coi nhö laø moät taùc phaåm ñaïi bieåu cuûa neàn hieän töôïng hoïc nöôùc Phaùp. Leslev Kolakowski, Husserl and the Search for Certitude (New Yersey: Yale University Press, 1975).
[6] Traàn Ñöùc Thaûo, Pheùnomeùnologie et mateùrialisme dialectique (Paris: Minh Taân, 1951; Taùi baûn: Paris: Gordon & Breach, 1971). Baûn Vieät ngöõ do moät dòch giaû voâ danh ngöôøi Phaùp (theo lôøi baø Traàn Ñöùc Thaûo): Hieän Töôïng Hoïc vaø Chuû Nghóa Duy Vaät Bieän Chöùng (Haø Noäi: Nxb Ñaïi Hoïc Quoác Gia, 2004). Traàn Thaùi Ñænh, Hieän Töôïng Hoïc Laø Gì (Saøi Goøn: Höôùng Môùi, 1969).
Traàn Vaên Ñoaøn
ÑH Khoa Hoïc Kyõ Thuaät Hoa Trung,
Vuõ Haùn, Trung Quoác, 07. 2004