Thoâng Dieãn Hoïc
Vaø Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chöông III
Hieän Töôïng Hoïc vaø Thoâng Dieãn Hoïc
(Phenomenology
and Hermeneutics)
Keát Luaän : Hieän Töôïng Hoïc vaø Thoâng Dieãn Hoïc
Nhö baïn ñoïc ñaõ nhaän ra, phöông phaùp hieän töôïng hoïc chæ laø coâng cuï ñeå hieåu söï vaät (hay hieän töôïng) moät caùch trung thöïc. ÔÛ giai ñoaïn ñaàu, gaàn gioáng Descartes, Hieän töôïng hoïc ñaët laïi vaán ñeà veà nhöõng loái hieåu söï vaät khaùc nhau trong quùa khöù. Ta coù theå hieåu söï vaät baèng caùch naém vöõng ñöôïc nhöõng keát caáu (structure) cuûa noù hay khoâng? (Chuû thuyeát duy nhieân, naturalism). Ta coù theå bieát ñöôïc söï vaät neáu theo nguyeân taéc quy luaät cuûa lyù trí hay khoâng? (Chuû thuyeát duy lyù). Ta coù theå bieát ñöôïc söï bieán ñoåi cuûa söï vaät chæ caàn döïa vaøo nhöõng caûm giaùc, hay caûm quan hay khoâng? (Chuû thuyeát duy nghieäm, duy thöïc). Ta coù theå hieåu ñöôïc con ngöôøi baèng vieäc döïa treân phaûn öùng, quy luaät phaûn öùng hay khoâng? (Chuû thuyeát duy haønh vi, behaviourism). Ta coù theå naém vöõng ñöôïc con ngöôøi döïa treân caûm giaùc, quy luaät cuûa caûm giaùc hay khoâng? (Chuû thuyeát duy caûm, sensationalism), vaø nhöõng caâu hoûi töông töï. Söï hoà nghi tuyeät ñoái cuûa Descartes khieán oâng gaït taát caû moïi loái hieåu bieát tröø loái duy lyù cuûa chuû theå. Hieän töôïng hoïc cuõng nghi ngôø, nhöng nhaän ra laø ta khoâng theå gaït boû taát caû nhöõng loái nhìn khaùc bieät. Ñieàu maø ta coù theå laøm ñöôïc ñoù laø taïm thôøi boû chuùng vaøo trong ngoaëc (hay boû ra moät beân) maø thoâi. ÔÛ giai ñoaïn hai, hieän töôïng hoïc nhaän ñònh, moät söï nghi ngôø khoâng theå mang tính chaát tuyeät ñoái maø chæ laø moät phöông theá taïm thôøi, nhaém tôùi moät phöông theá khaùc giuùp ta hieåu ñöôïc söï vaät moät caùch troïn veïn hôn. Vaäy thì ñieåm quan troïng nhaát vaãn laø laøm theá naøo ñeå hieåu ñöôïc moät caùch töông ñoái troïn veïn söï vaät, theá giôùi, vaân vaân.
So vôùi nhöõng phöông phaùp duy lyù (rationalism) cuûa Descartes, duy nghieäm (empiricism) cuûa Locke vaø Hume, vaø duy lyù trí cuûa Hegel (rational logic), duy caûm cuûa Condillac, Helvetius, vaân vaân, duy haønh vi (behaviourism) cuûa Pawlov, Spencer... thì phöông phaùp hieän töôïng xem ra trung thaønh hôn, vaø giuùp chuùng ta nhìn söï vaät moät caùch khaùch quan vaø ñaày ñuû hôn. Neáu hieän töôïng hoïc nhaém ñeán moät söï hieåu bieát toaøn veïn (complete), naém ñöôïc caùi toaøn theå (total), nhaän ra ñöôïc tính chaát trung thöïc (true), vaø tính chaát nguyeân sô (pristine, original), thì caâu hoûi maø chuùng ta ñaët ra, ñoù laø, phöông phaùp hieän töôïng hoïc coù theå giuùp chuùng ta ñaït ñöôïc moät söï hieåu bieát nhö vaäy hay khoâng? Töø ñaây ta môùi thaáy laø hieän töôïng hoïc chuû tröông moät loái tröïc giaùc tieân nghieäm tìm ra taát caû caùi toaøn theå cuûa vaät theå (qua söï töông quan, qua qui luaät töông quan, qua caùch theá söï vaät xuaát hieän cho chuùng ta), nhö chuùng toâi ñaõ trình baøy ôû treân. Hieåu nhö vaäy, hieän töôïng hoïc töï noù ñaõ mang baûn chaát thoâng dieãn mang tính chaát nghieâm tuùc, khoa hoïc.
Tuy raát höõu ích, vaø tieán boä so vôùi nhöõng phöông theá tröôùc ñoù, nhöng hieän töôïng hoïc coù theå ñaùng ñöôïc coi nhö laø moät phöông phaùp raát khoa hoïc, raát nghieâm tuùc nhö Husserl töøng nghó hay khoâng. Ñaây laø moät caâu hoûi maø cho tôùi nay vaãn chöa ngaõ nguõ. Ñieåm quan troïng maø chuùng toâi muoán baïn ñoïc chuù yù, ñoù laø, neáu hieän töôïng hoïc nhaém ñeán söï hieåu bieát chaân thöïc thì, vieäc ñaàu tieân chuùng ta phaûi giaûi quyeát, ñoù laø “chaân thöïc” laø gì?; ta coù khaû naêng nhaän thöùc ñöôïc chaân thöïc hay khoâng? Vaø moät caâu hoûi quan troïng hôn nöõa, neáu trieát hoïc nhaém traû lôøi caâu hoûi “con ngöôøi laø gì?” maø Kant ñaõ töøng ñaët ra, thì söï thöïc veà con ngöôøi vaø söï thaät veà söï vaät, veà theá giôùi con ngöôøi vaø theá giôùi söï vaät gioáng vaø khaùc nhau ra sao? Chæ khi traû lôøi ñöôïc nhöõng caâu hoûi treân, chuùng ta môùi hy voïng coù theå xaây döïng ñöôïc moät neàn khoa hoïc xaõ hoäi nhaân vaên.
Traû lôøi nhöõng caâu hoûi treân baét ta phaûi ñi saâu hôn vaøo Thoâng Dieãn Hoïc (TDH) chöù khoâng chæ döøng nôi hieän töôïng hoïc. Chính TDH môùi coù theå dieãn ñaït ñöôïc cao ñoä cuûa hieän töôïng hoïc. TDH chæ ra raèng:
(1) Söï thöïc hay chaân lyù (truth) khaùc vôùi chaân thöïc (reality), vaø chaân thöïc khaùc vôùi hieän thöïc (the real).
Hieän thöïc chæ laø moät hình thaùi cuûa söï vaät ñöông hieän höõu, ñoù laø söï kieän (söï vaät) thaáy trong moät thôøi gian, khoâng gian coá ñònh. Hieän thöïc chæ laø söï bieåu hieän cuûa chaân thöïc trong khoâng gian (xaõ hoäi) vaø thôøi gian (lòch söû, truyeàn thoáng). Noùi töø moät khía caïnh ngöôïc laïi, chaân thöïc laø baûn chaát cuûa hieän thöïc. Theá neân, ta coù theå thaáy chaân thöïc (reality) xuaát hieän thaønh hieän thöïc (real) (ñoù laø quùa trình hieän thöïc hoùa, relaization), vaø hieän thöïc hoaëc bieåu taû chaân thöïc, hoaëc (chuùng) caáu taïo thaønh moät chaân thöïc khaùc (ñaây laø yù nghóa cuûa “caáu thaønh” (constitution). [71] Noùi moät caùch khaùc, hieän thöïc chæ laø hieän thöïc bôûi vì noù naèm trong quùa trình (process) lieân tuïc cuûa söï hieän thöïc hoùa cuûa chaân thöïc; vaø chaân thöïc chæ laø chaân thöïc neáu noù luoân ôû trong moät quùa trình caáu taïo cuûa caùc hieän thöïc. Noùi moät caùch cuï theå hôn, moät söï vaät, xuaát hieän theo luaät khoâng gian vaø thôøi gian. Trong thôøi vaø khoâng gian aáy (hic et nunc), noù mang moät hình thaùi naøo ñoù (maø Heidegger goïi laø hieän thöïc, hay hieän höõu, Dasein). Noù chính laø caùi maø chuùng ta cho laø hieän thöïc (real) hay hieän dieän (presence), hay hieän sinh (exsitence). Nhöng vôùi quaù trình bieán ñoåi cuûa khoâng gian vaø thôøi gian, moät hieän thöïc nhö vaäy seõ bieán thaønh moät hieän thöïc khaùc, qua chính söï bieán ñoåi cuûa hình thaùi. Quaù trình bieán ñoåi nhö vaäy ñöôïc hieåu nhö laø quùa trình hieän thöïc hoùa (process of realization) cuûa chaân thöïc (reality). Moät thí duï cuï theå giaûi thích söï töông quan giöõa chaân lyù, chaân thaät vaø hieän thöïc: moät ngöôøi gioáng caùi (reality) töøng laø moät thieáu nöõ ñôn thaân (real), khi keát hoân bieán thaønh moät ngöôøi phuï nöõ (real), khi laøm meï bieán thaønh moät phuï maãu (real), khi choàng cheát thaønh quûa phuï (real), khi giaàu sang phuù quùy ñöôïc goïi laø meänh phuï (real), vaân vaân. Söï chaân thöïc (reality) laø ngöôøi ñoù vaãn laø moät ngöôøi ñaøn baø (gioáng caùi), vaø chính caùi söï chaân thöïc naøy môùi laø baûn chaát giaûi thích ñöôïc ngöôøi ñaøn baø ñoù ñaõ töøng laø thieáu nöõ, phuï nöõ, phuï maãu, quûa phuï, meänh phuï, vaân vaân. Caùi hieän thöïc phuï nöõ boå tuùc cho thieáu nöõ, caùi hieän thöïc quûa thieáu phuï thay theá cho hieän thöïc phu phuï, vaân vaân. Ñaây laø moät ñeà taøi maø caùc trieát gia nhö Heidegger ñaõ ñeå ra raát nhieàu thì giôø ñeå phaân tích vaø dieãn taû, [72] maø Gadamer ñaõ phaùt trieån trong taùc phaåm kinh ñieån Warheit und Method, vaân vaân.
(2) Chaân lyù (truth) do ñoù khoâng coù nghóa laø moät söï chaân thaät vónh cöûu - ñieàu maø nhöõng ngöôøi chuû tröông moät neàn “trieát hoïc vónh cöûu” (philosophia perennis), vaø caû trieát hoïc hieän ñaïi tin töôøng. Laøm sao maø coù theå coù moät söï chaân thaät vónh cöûu neáu söï chaân thaät ñöôïc caáu taïo trong quùa trình cuûa hieän thöïc hoùa hieän thöïc? (realization of the real), töùc luoân trong quùa trình phaùt sinh (genetic process), kieán caáu (constructive process), vaø taùi kieán caáu (rconstructive process)? Chaân lyù caøng khoâng theå ñoàng nghóa vôùi hieän thöïc (the real). Vaäy neân ta phaûi noùi, hieän thöïc chæ laø moät loái xuaát hieän cuûa chaân lyù, vaø söï chaân thaät chæ noùi leân ñöôïc baûn chaát cuûa söï vaät (töùc hieän thöïc). Neáu chaân lyù ñöôïc hieåu nhö laø caùi luaät cuûa söï xuaát hieän cuûa theá giôùi hieän töôïng (Hegel), nhö laø söï töï toû mình (maëc khaûi, revelatio, Offenbarung) cuûa thieân nhieân, cuûa Thöôïng Ñeá, vaø sau cuøng nhö laø caû moät quùa trình höõu sinh cuûa con ngöôøi, thì ñeå hieåu chaân lyù, ta khoâng ñöôïc pheùp döøng laïi ôû bình dieän cuûa hieän thöïc (nhö khoa hoïc kinh nghieäm chuû tröông), hay döïa vaøo nhöõng quy luaät ñôn phöông khoâng noùi leân ñöôïc caùi toaøn dieän, toaøn theå cuûa Höõu sinh (thí duï quy luaät nhaân quûa cuûa Hume, hay nhöõng quy luaät cô caáu cuûa ngöõ hoïc cô caáu, vaân vaân). Noùi nhö Heidegger, chaân lyù khoâng theå bò haïn heïp vaøo trong phaïm truø quy luaät, bôûi leõ baûn chaát cuûa chaân lyù chính laø töï do (das Wesen der Warheit ist die Freiheit). [73] Ta chæ coù theå nhaän ra chaân lyù qua chính taùc ñoäng môû ra, khai phoùng, toû mình (töùc aletheia - aleqeia, hay Unverborgenheit theo loái giaûi thích cuûa Heidegger). [74]
Chuù Thích:
[71] Vôùi quan nieäm naøy ta thaáy söï töông ñoàng vaø khaùc bieät giöõa Husserl, Heidegger vaø Hegel. Trong Lôøi Noùi Ñaàu cuûa taäp Nhöõng Ñieåm Caên Baûn cuûa Trieát Hoïc Phaùp Luaät, Hegel töøng tuyeân boá “caùi gì coù lyù phaûi laø söï thaät, vaø söï thaät phaûi coù lyù” (the rational is real and the real is rational) (xem laïi). Husserl vaø Heidegger nhaän ñònh, caùi gì chaân thöïc thì phaûi hieän thöïc, maø nhöõng hieän thöïc seõ taïo thaønh chaân thöïc.
[72] Martin Heidegger, Sein und Zeit, chöông 1.
[73] Martin Heidegger, Vom Wesen der Wahrheit (Frankfurt a. M.: Klostermann, 1954), tr. 13.
[74] Martin Heidegger, Vom Wesen der Wahrheit, ctr. 16, 21...
Traàn Vaên Ñoaøn
ÑH Khoa Hoïc Kyõ Thuaät Hoa Trung,
Vuõ Haùn, Trung Quoác, 07. 2004