Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page
Trong phaàn tröôùc taïm baøn veà Baûn Chaát vaø Ñaëc Tính cuûa Vieät Trieát, chuùng toâi chæ phaùc qua moät vaøi ñieåm caù bieät nhö sieâu vieät tính, thöïc tieãn tính, vaø nhaân chuû tính. Thöïc ra, söï dieãn ñaït baûn tính cuûa Vieät Trieát seõ khoâng ñaày ñuû neáu chuùng ta boû qua vaán ñeà phöông phaùp. Khi noùi ñeán sieâu vieät tính, chuùng ta mô hoà caûm thaáy noù khoâng chæ laø baûn chaát maø coøn laø moät phöông phaùp, moät phöông phaùp töông töï nhö bieän chöùng cuûa Huyeàn-Caùch (Hegel). Trong phaàn naøy, chuùng toâi xin ñi vaøo chi tieát cuûa phöông phaùp sieâu vieät. Döïa theo moät soá quan nieäm vaø phöông phaùp cuûa caùc nhaø luaän lyù vaø khoa hoïc ñieån hình laø oâng Phöôùc-Khoa (Sir Karl Popper), giaùo thuï taïi Vieän Chính Kinh, ñaïi Hoïc Luaân Ñoân (School of Politics and Economics). Trong luaän ñeà veà khoa hoïc xaõ hoäi, Phöôùc-Khoa (Karl Popper) vieát:
a. Y heät nhö phöông
phaùp cuûa khoa hoïc töï nhieân, phöông
phaùp cuûa khoa hoïc xaõ hoäi nhaèm
vaøo vieäc ñi tìm nhöõng giaûi
ñaùp taïm thôøi cho nhöõng
vaán naïn hieän taïi: nhöõng vaán
naïn maø chuùng ta ñöông nghieân
cöùu, cuõng nhö nhöõng vaán
naïn ñöôïc phaùt hieän trong khi
ñöông nghieân cöùu. Nhöng giaûi
ñaùp phaûi ñöôïc ñeà
nghò vaø pheâ bình. Neáu giaûi
ñaùp khoâng ñöôïc pheâ
bình, giaûi ñaùp ñoù ñöôïc
coi nhö thieáu khoa hoïc, ít nhaát moät
caùch taïm thôøi.
b. Neáu giaûi ñaùp coù theå
bò pheâ bình, chuùng ta baét buoäc
phaûi gaït boû giaûi phaùp naøy, bôûi
vì pheâ bình töï noù ñaõ
coù nghóa nhö ñöông gaït boû.
c. Neáu giaûi ñaùp bò gaït
boû, chuùng ta phaûi ñi kieám giaûi
ñaùp môùi.
d. Tröôøng hôïp pheâ bình
khoâng ñaïp ñoå ñöôïc
giaûi ñaùp, chuùng ta taïm thôøi
chaáp nhaän noù. Chuùng ta chaáp nhaän
giaûi ñaùp ñoù, nhöng vaãn
tieáp tuïc thaûo luaän vaø pheâ bình.
e. Do ñoù, phöông phaùp khoa hoïc
nhaèm giaûi quyeát vaán naïn baèng
chính söï pheâ bình moät caùch
raát nghieâm nhaët baát cöù moät
giaûi ñaùp naøo ñaõ töøng
ñöôïc ñöa ra. Phöông phaùp
naøy luoân tieáp tuïc ñöôïc
phaùt trieån. Ñoù laø moät phöông
phaùp tìm ra loãi laàm baèng chính
söï pheâ phaùn.
(trial and error).
Cuøng vôùi Phöôùc-Khoa tieân sinh (Sir Karl Popper), chuùng toâi taïm nghó, sieâu vieät bieän chöùng bao goàm:
a. Tìm ra nhöõng
vaán naïn cuûa daân Vieät.
b. Ñöa ra moät giaûi ñaùp höõu
lyù vaø thöïc duïng.
c. Tieáp tuïc pheâ phaïm giaûi ñaùp
treân baèng caùch tìm hieåu vaán
naïn saâu xa hôn, ñaày ñuû
vaø hôïp vôùi tieán trình
cuûa con ngöôøi.
d. Boå tuùc hay söûa ñoåi giaûi
ñaùp cuõ, hay ñöa ra moät giaûi
ñaùp môùi.
Tröôùc khi ñi vaøo moät soá vaán naïn cuûa Vieät Daân trong doøng lòch söû cuõng nhö trong theá giôùi hieän ñaïi, chuùng toâi xin maïn ñaøm boå tuùc vaøo phöông phaùp cuûa Phöôùc-Khoa ñaïi sö (Karl Popper). Phöông phaùp cuûa tieân sinh vöôùng vaøo moät soá khuyeát ñieåm maø chuùng ta caàn phaûi giaûi quyeát.
Thöù nhaát: Tieân sinh khoâng baøn ñeán loä trình tìm ra vaán naïn, moâi tröôøng vaên hoùa vaø vaên linh aûnh höôûng tôùi baát cöù ñeà nghò giaûi ñaùp naøo.
Thöù hai: Tieân sinh ñeà nghò gaït boû baát cöù giaûi ñaùp naøo thieáu tính chaát khoa hoïc. Tieân sinh queân raèng khoa hoïc töï nhieân khoâng hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi khoa hoïc nhaân vaên. Nhieàu giaûi ñaùp chæ caàn söûa ñoåi vaø boå tuùc chöù khoâng hoaøn toaøn bò gaït boû.
Thöù ba: Phöông phaùp "lyù tính pheâ phaïm" (rational criticism) cuûa tieân sinh khoâng theå aùp duïng vaøo trong nhaân linh vôùi nhöõng huyeàn thoaïi, töôïng soá, nguï ngoân hay ngay caû ngoân ngöõ vaø ngheä thuaät.
Ñeå boå tuùc lyù thuyeát cuûa Phöôùc-Khoa (Karl Popper), chuùng ta aùp duïng lyù thuyeát cuûa trieát gia Gia-Ñaït-Maõ (H.G. Gadmer).
Trong taäp saùch kinh ñieån veà phöông phaùp chuyeån thích hieän ñaïi, "Chaân Lyù vaø Phöông Phaùp", Gia-Ñaït-Maõ (H.G. Gadmer) ñöa ra moät soá luaän ñeà sieâu chính phöông phaùp "thí chöùng" (thöïc nghieäm) (positivist) cuûa nhoùm trieát lyù khoa hoïc nhö An-AÙi (J. A. Ayer), Ca-Naïp (Carnap), Heä-Lôn (Hare)... cuõng nhö trình baøy luaät caên baûn ñeå coù theå hieåu ñöôïc vaán naïn.
OÂng nhaän ñònh:
- Chuùng ta soáng trong maïch vaên cuûa nhaân linh vaø lòch söû. Do ñoù nhöõng ñeà nghò, giaûi ñaùp, vaán naïn ñeàu tieàm taøng trong maïch vaên nhaân loaïi. Chuùng ta khoâng theå taùch rôøi khoa hoïc khoûi vaán naïn con ngöôøi, caøng khoâng theå aùp duïng phöông phaùp cuûa khoa hoïc töï nhieân ñeå giaûi ñaùp caùc vaán naïn treân.
- Theá neân khoa hoïc nhaân vaên phaûi nhaém tôùi chính con ngöôøi lòch söû vaø thaêng tieán. Do ñoù, caâu hoûi quan troïng laø laøm theá naøo ñeå coù theå hieåu con ngöôøi moät caùch trung thöïc.
- Hieåu bieát con ngöôøi laø giai ñoaïn ñaàu tieân ñeå tìm ra baûn chaát nhaân sinh, moät baûn chaát naèm trong coäng tính (consensus commuis) vaø coâng thöùc dieãn ñaït bieåu hieän trong sinh hoaït phoå bieán cuûa nhaân loaïi.
- Coäng tính khoâng coù baát bieán nhö thaáy trong khoa hoïc töï nhieân, song bieán thaùi, phaùt trieån vaø thaønh kieåu bieän chöùng cuûa Boà-La-Thö (Platon) vaø Huyeàn-Caùch (Hegel).
Noùi caùch khaùc, Gia-Ñaït-Maõ (H.G. Gadmer) hieåu phöông phaùp cuûa khoa hoïc nhaân vaên töông töï nhö sieâu vieät tính bieän chöùng.
AÙp duïng hai phöông phaùp "pheâ bình lyù tính luaän" vaø "chuyeån thích" cuûa nhò vò, chuùng toâi trôû laïi caâu hoûi caên baûn cuûa Vieät Trieát: muïc ñích vaø ñoái töôïng cuûa Trieát Hoïc laø chi?
Chuùng ta coù theå phaân Vieät Trieát qua ba giai ñoaïn, coù tính caùch lieân tuïc vaø phöông phaùp luaän. Ñoù töùc laø ba caâu hoûi sinh meänh maø Khang-Ñöùc (Kant) töøng ñaët ra nhöng chæ giaûi ñaùp ñöôïc moät phaàn raát nhoû: Taïi sao? Chuùng ta bieát chi? vaø Chuùng ta phaûi laøm gì?
Neáu Vieät Trieát ñi tìm vaø giaûi quyeát vaán naïn hieän ñaïi, thì caâu hoûi ñaàu tieân seõ laø: taïi sao chuùng ta phaûi ñi tìm giaûi quyeát vaán naïn? Caâu hoûi naøy daãn tôùi caâu hoûi thöù hai töùc "vaán naïn naøy lieân quan vôùi sinh meänh con ngöôøi, hoaøn vuõ vaø töông lai nhö theá naøo?" trong phaàn tôùi chuùng ta seõ baøn veà trí thöùc luaän vôùi caâu hoûi "laøm theá naøo ñeå nhaän ra vaán naïn, ñuùng hay sai...?" Theá neân trong phaàn naøy chæ baøn tôùi caâu hoûi höõu theå hoïc cuûa vaán naïn nhaân sinh.
Taïi sao vaø khi naøo chuùng ta phaùt hieän vaán naïn? Taïi sao chuùng ta coi "moät söï vaät, moät haønh ñoäng, moät quan nieäm..." nhö laø vaán naïn? hai caâu hoûi naøy lieân quan tröïc tieáp tôùi trieát lyù Chaáp Sinh cuõng nhö thuyeát Tam Taøi cuûa Vieät Trieát.
Chuùng ta bieát Kinh Dòch khoâng chæ giaûi thích söï hình thaønh cuûa vuõ truï, nhöng coøn nhaèm giaûi quyeát nhöõng vaán naïn lieân quan tôùi vuõ truï. Töông töï, Kinh Leã khoâng chæ ñeå giaûi quyeát leã nghi, ñaïo nghóa... maø coøn duøng leã nghóa naøy ñeå giaûi quyeát nhöõng khoù khaên caâu thoâng (communication) cuûa con ngöôøi. Theá neân, khi Nguyeãn Coâng Tröù ñöa ra chaáp sinh thuyeát, hay khi Nguyeãn Du bieän hoä cho Thuùy Kieàu, hai hieàn só naøy muoán giaûi quyeát moät soá vaán naïn lieân quan tôùi sinh meänh maø caùc danh só tröôùc khoâng laøm hay chöa nghó ra. Noùi nhö theá, chuùng toâi muoán chöùng minh moät ñieàu, ñoù laø chuùng ta chæ coi moät ñieàu chi ñoù nhö laø moät vaán naïn neáu ñieàu ñoù:
- Coù haïi tôùi cuoäc
soáng cuûa con ngöôøi,
- Ngaên chaän söï phaùt trieån cuûa
con ngöôøi, vaø
- Lieân quan tôùi söï soáng coøn
cuûa con ngöôøi vaø xaõ hoäi.
Vaán naïn hieän ñaïi cuûa Vieät daân töùc laø nhöõng khoù khaên ngaên chaän, coù haïi tôùi cuoäc soáng daân Vieät.
Luaän ñeà naøy goàm hai phaàn: nhaän ñònh tai haïi vaø tìm ra nguyeân nhaân cuõng nhö haäu quaû cuûa tai haïi ñoù.
Tröôùc tieân, chuùng ta caàn nhaän ñònh ñieåm maø chuùng ta coi nhö laø coù haïi tôùi cuoäc soáng cuûa con ngöôøi, ñaëc bieät ngöôøi Vieät. Khi noùi coù haïi, chuùng ta nghó tôùi:
1. Baát lôïi,
2. Khoâng toát ñeïp,
3. Sai laàm,
4. Phaùt sinh ñau khoå,
5. Thieáu haïnh phuùc, v.v...
Thöïc ra, moãi quan nieäm treân ñeàu daãn tôùi quan nieäm coù haïi, nhöng thöïc ra khaùc nhau khoâng nhöõng töø caáp phaåm vaø löôïng maø coøn ngay töø nguyeân nhaân phaùt xuaát cuõng nhö ñònh luaät nhaân quaû.
Thí duï 1. Baát lôïi hoaøn toaøn khaùc vôùi 5. Thieáu haïnh phuùc, ñoâi khi hoaøn toaøn ngöôïc laïi. Lyù do laø baát lôïi ñöôïc hieåu theo löôïng vaø phaåm chaát trong khi thieáu haïnh phuùc chæ hieåu töø phaåm chaát maø thoâi. Nguyeân do cuûa thieáu haïnh phuùc coù theå laø baát lôïi, song cuõng coù theå töø höõu lôïi. Moät con ngöôøi khoâng thieáu caùi chi, khoâng coù nghóa laø ngöôøi ñoù coù haïnh phuùc. Töông töï nhö treân, ñau khoå khoâng ñoàng nghóa vôùi baát lôïi hay sai laàm. Trong toân giaùo, chòu ñau khoå laø moät phöông theá ñaït tôùi haïnh phuùc. Thaønh thöû chæ coù 3. Sai laàm vaø 2. Khoâng toát ñeïp ít ra khoâng coù söï töông nghòch vôùi nhau. Vì tính chaát löôõng yù cuûa quan nieäm "tai haïi" hay vaán naïn, chuùng toâi thieát nghó, chuùng ta khoâng ñöôïc pheùp chæ haïn heïp vaøo yù nghóa cuûa danh töø, maø phaûi ñaøo saâu vaøo nguyeân nhaân cuõng nhö taát caû loä trình hình thaønh cuûa quan nieäm treân.
Nhö chuùng ta vöøa phaân tích, chæ coù hai quan nieäm 3. Sai laàm vaø 2. Khoâng toát ñeïp töông ñoái vöõng khi ít gaây ra haïn höõu hay löôõng tính (ambiguiteù), trong khi caùc quan nieäm khaùc ñeàu vaáp phaûi nhöõng thieáu soùt naøy.
Trong trieát hoïc Taây Phöông, ña soá caùc danh trieát töø Su-Caùt (Socrates) tôùi Ñeä-Caùc (Descartes) chæ chaáp nhaän hieåu tai haïi theo phaïm truø sai laàm. Lyù do deã hieåu laø hoï xaây döïng trieát hoïc treân moät sieâu hình vöõng chaéc kieåu toaùn hoïc. Hoï cho raèng tai haïi ñoàng nghóa vôùi khoâng ñuùng, khoâng ñuùng ñoàng nghóa vôùi sai laàm. Noùi caùch khaùc, höõu theå hoïc cuûa hoï ñöôïc xaây döïng treân toaùn hoïc hay luaän lyù hoïc. Chuùng ta laáy thí duï trieát hoïc tieân nghieäm cuûa Khang-Ñöùc (Kant) ñeå giaûi thích ñoàng tính cuûa tri thöùc luaän vaø höõu theå hoïc. Trieát gia ngöôøi Ñöùc naøy nhaän ñònh, coâng thöùc toaùn hoïc 1=1 luoân luoân "ñuùng" (right). Theá neân khi ta noùi 1 1, coâng thöùc naøy sai (false). Töông töï khi ta noùi thaät, ta phaûi theo coâng thöùc 1=1 trong khi noùi doái phaûn laïi coâng thöùc treân. Keát luaän, noùi doái vónh vieãn sai laàm.
Nôi ñaây, chuùng ta nhaän thaáy söï sai laàm cuûa Khang-Ñöùc tieân sinh (Kant) khi oâng ñoàng nghóa ñuùng (right) vôùi hoaøn toaøn ñuùng (correct), sai (wrong) vôùi hoaøn toaøn sai (false). Söï thöïc, chuùng ta phaûi noùi, neáu toaùn hoïc, hay trí thöùc luaän ñaët caëp nhò nguyeân hoaøn toaøn ñuùng vaø hoaøn toaøn sai thì trong sinh hoaït cuûa con ngöôøi (ñaïo ñöùc, luaät phaùp, chính trò...), chuùng ta chuù yù tôùi ñuùng (right) hay sai (wrong) nhö laø ñoái töôïng cuûa phaùn quyeát giaù trò cuûa cuoäc soáng con ngöôøi. Chuùng ta giaûi thích theâm laäp luaän naøy baèng caùch laáy thí duï moät nhaø thuoác. Vò löông y, ñeå an uûi, giuùp beänh nhaân ñuû nghò löïc phaán ñaáu, hay ñeå chöõa beänh... ñoâi khi phaûi noùi doái. Söï noùi doái naøy tuy khoâng ñuùng söï thöïc, song ít nhaát (right) trong phaïm vi con ngöôøi sinh ñoäng vaø ñaïo ñöùc. Noùi doái cuõng coù theå gaây ra moät haïnh phuùc. Moät coâ gaùi maø trôøi baét "coù caùi duyeân cuûa moät ngöôøi con trai khoâng ñeïp", tuy bieát dung maïo cuûa mình chaúng ra chi, song khi nghe ngöôøi ta khen ngôïi cuõng caûm thaáy haïnh phuùc ñoâi chuùt. Nhöõng thí duï naøy ñoøi buoäc chuùng ta khoâng ñöôïc pheùp luù laãn tri thöùc luaän vôùi höõu theå hoïc. Do ñoù chuùng toâi ñeà nghò hieåu tai haïi theo hai tieâu chuaån cuûa tri thöùc luaän [2] vaø [3] cuõng nhö höõu theå hoïc [1], [4], [5].
Trong Vieät Trieát (cuõng nhö trong Trieát Ñoâng), chuùng ta nhaän ra moät ñieåm maø nhöõng vò Taây Hoïc cho laø thieáu soùt. Ñoù laø chuùng ta hoaøn toaøn thieáu moät neàn tri thöùc luaän. Do vaäy, trong Vieät Trieát khoâng coù nhöõng lyù luaän hình thöùc nhö tam ñoaïn luaän hay toaùn hoïc luaän lyù, hình thöùc luaän lyù, hay phaân tích... Nhaän xeùt treân xem ra töông ñoái coù lyù neáu chuùng ta chæ döïa theo loái suy luaän cuûa giôùi duy lyù hay duy taâm. Song neáu ñi vaøo höõu theå hoïc, chuùng ta nhaän ra moät caùch baøng baïc moät neàn tri thöùc luaän trong Vieät Trieát.
Khi phaân tích quan nieäm tai haïi theo höõu theå hoïc vaø tri thöùc luaän, chuùng toâi muoán chöùng minh laø moät neàn tri thöùc luaän chæ coù theå ñöùng vöõng (hay ñöùng treân hai chaân, chöù khoâng ñieân ñaûo ñi ngöôïc ñaàu, nhö Maõ-Syõ (Marx) pheâ bình Huyeàn-Caùch (Hegel) neáu ñöôïc xaây döïng treân höõu theå hoïc.
Döïa theo höõu theå hoïc, chuùng ta hieåu vaán naïn hieän ñaïi, hay nhöõng tai haïi cho con ngöôøi hieän ñaïi theo yù nghóa nhöõng hieän töôïng, nhöõng thöïc taïi, hay nhöõng söï vieäc laøm con ngöôøi baát haïnh, sai laàm leäch laïc, baát nhaân, thaát voïng... Noùi theo kieåu Huyeàn-Caùch (Hegel) vaø Maõ-Syõ (Marx), baát haïnh, tai naïn... laøm con ngöôøi vong thaân hay vaät hoùa (alienated and reified). Noùi theo trieát gia Haûi-Ñöùc-Caùch (Heidegger), baát haïnh xuaát hieän khi chuùng taùch rôøi höõu theå vaø bieán thaønh moät thöïc taïi nhö taát caû moïi ñoà vaät khaùc. Töø nhöõng yù nghóa naøy, chuùng ta nhìn vaøo nhöõng vaán naïn höõu theå cuûa Vieät Trieát: vaán naïn bò cô khí hoùa cuûa Vieät Daân trong loøng ñaát Vieät, vaán naïn cuûa hö voâ thuyeát (nihilism) laøm con ngöôøi soáng vaät vôø, voâ muïc ñích, thieáu tinh thaàn cuûa giôùi treû Vieät. Keát quaû laø, chuùng ta phaûi ñoái dieän vôùi voâ vaøn voâ soá nhöõng vaán naïn khaùc phaùt xuaát töø nhöõng vaán naïn caên baûn höõu theå treân.
Thöù nhaát: Vaán naïn vong thaân khoâng nhöõng chæ vaïch ra moät cuoäc soáng voâ muïc ñích, song coøn noùi ra caùi thöïc traïng thieáu yù nghóa cuûa nhaân sinh, thieáu moät heä thoáng giaù trò cuûa cuoäc ñôøi. Ñaây coù leõ laø moät trong nhöõng vaán naïn quan troïng nhaát aûnh höôûng tôùi söï sinh toàn cuûa Vieät Toäc. Khi maø ña soá Vieät daân khoâng bieát mình laø ai, khoâng nhaän ra baát cöù moät caên baûn nöông töïa, hoaøn toaøn khoâng coù moät giaù trò nhaân sinh thì hoï seõ soáng vaät vôø nhö baát cöù sinh vaät, ñoäng vaät hay thöïc vaät naøo khaùc. Töø vong thaân phaùt xuaát tuyeät voïng, voâ voïng, nhaøm chaùn, noân möûa (nhö hai nhaø trieát gia hieän sinh Sa-Thôøi (Satre) vaø Ca-Myõ (Camus) töøng dieãn ñaït trong nhöõng taùc phaåm La Nauseùe vaø L'eùtranger). Vong thaân hieän dieän nôi nhöõng coäng ñoaøn Vieät taïi haûi ngoaïi, vaø ngay caû trong nöôùc Vieät cuûa "thieân ñöôøng coäng saûn". Nhöõng hieän töôïng nhaøm chaùn, ñom ñoùm vaät vôø, voâ voïng hay tuyeät voïng cuûa Vieät daân chöùng minh "thieân ñöôøng coäng saûn", moät "thieân ñöôøng" cho giôùi voâ saûn, nôi maø "moãi ngöôøi ñöôïc höôûng nhöõng ñieàu caàn thieát tuøy theo khaû naêng caù nhaân" ñaõ bieán thaønh moät thieân ñöôøng vong thaân.
Trong nhöõng taùc phaåm gaàn ñaây, Kim Ñònh tieân sinh caøng yù thöùc roõ vaán naïn naøy, maø oâng quy cho laø "vì chuùng ta thieáu nhöõng kinh ñieån cho Vieät linh". Tieân sinh coù lyù phaàn naøo ñoù, bôûi vì vong thaân ñöôïc tieân sinh hieåu ñoàng nghóa vôùi maát goác hay thieáu Vieät linh. Tuy nhieân, chuùng toâi maïn nghó, vaán naïn vong thaân khoâng coù ñôn giaûn nhö tieân sinh nghó. Nôi ñaây chuùng toâi xin ñöôïc maïn ñaøm veà quan nieäm cuõng nhö hieän töôïng cuûa vong thaân, ñeå tìm ra caên goác cuûa vaán naïn naøy.
Theo Huyeàn-Caùch (Hegel), vong thaân mang hai yù nghóa taùch bieät, song lieân quan maät thieát vôùi nhau, ñoù laø quan nieäm "thaát voïng" (Enttouschung) vaø "Dò-hoùa" (Entfremdung).
Trong taùc phaåm baát töû cuûa oâng, Die Phoanomenlogie des Geistes, oâng dieãn ñaït Dò-hoùa nhö laø moät giai ñoaïn caàn thieát cuûa chuû theå treân loä trình yù thöùc töï thaân, trong khi trong nhöõng baûn vaên luaän veà thaàn hoïc oâng coi "thaát voïng" nhö moät phaûn öùng taâm lyù cuûa con ngöôøi khi khoâng theå nhaän ra chính mình. Noùi caùch chung, vong thaân dieãn ñaït moät traïng thaùi thieáu yù thöùc, maát goác, tuyeät voïng cuûa con ngöôøi. Song Huyeàn-Caùch (Hegel) laø moät ngöôøi laïc quan, oâng cho raèng vong thaân chæ laø moät giai ñoaïn treân loä trình töï hình thaønh cuûa tinh thaàn. Theá neân trong bieän chöùng cuûa chuû theå vaø khaùch theå, vong thaân dieãn ñaït chuû theå töï bieán thaønh khaùch theå, hoaëc chuû theå töï khaùch theå hoùa chính mình ñeå nhaän ra chính mình.
Maõ-Syõ (Marx) theo goùt cuûa Huyeàn-Caùch (Hegel), nhöng oâng thöïc teá hôn khi phaùt hieän bi kòch cuûa vong thaân: chuû theå hoaøn toaøn ñaùnh maát töï yù thöùc vaø khoâng theå phaùt hieän ra mình ñeå coù theå trôû laïi tình traïng vieân maõn cuûa chuû theå. OÂng khoâng bi quan nhöng nhaän thaáy laø töï yù thöùc cuûa Huyeàn-Caùch (Hegel) khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc vong thaân. Ñeå giaûi quyeát, chæ coù moät caùch theá duy nhaát, ñoù laø caùch maïng phaù huûy taát caû moïi ñieàu kieän, nguyeân nhaân cuûa vong thaân. Theo hoï Maõ (Marx), con ngöôøi bò vong thaân vì hoï raøng buoäc bôûi hoaøn caûnh lòch söû, yù thöùc heä cuõng nhö nhöõng ñieàu kieän kinh teá. OÂng vaïch ra ba loaïi vong thaân tieâu bieåu: toân giaùo, chính trò vaø kinh teá. Song oâng nhaán maïnh ñeán ñieàu kieän kinh teá nhö laø nguoàn goác cuûa moïi vong thaân. Trong xaõ hoäi tö baûn, khi maø ñieàu kieän kinh teá hoaøn toaøn bò giôùi tö baûn ñònh ñoaït, khi maø tö baûn phaùt sinh tö baûn, tö baûn bieán thaønh Thöôïng Ñeá ñònh ñoaït giaù trò con ngöôøi, khi maø giaù trò thöïc duïng (used-value) bò ñònh ñoaït bôûi giaù trò trao ñoåi (thöông maïi, exchange-value), khi maø giaù trò lôïi töùc (surplus value) laø muïc ñích cuûa sinh hoaït nhaân vaên, thì xaõ hoäi con ngöôøi hoaøn toaøn bò vong thaân vaät hoùa (Verdinglichung hay Reification) nhö oâng Loâ-Caùch (G. Laukacs) töøng giaûi thích.
Nhöõng vong thaân khaùc nhö toân giaùo hay chính trò chæ giuùp cuûng coá vong thaân kinh teá maø thoâi. Do ñoù, Maõ-Syõ (Marx) ñeà nghò moät cuoäc caùch maïng laät ñoå cuõng nhö phaù ñoå taát caû nhöõng ñieàu kieän, hoaøn caûnh, yù thöùc heä... phaùt sinh ra vong thaân.
Chuùng ta taïm khoâng baøn ñeán ñieàu ñuùng ñieàu sai cuûa hoï Maõ (Marx), vì noù thuoäc veà phaàn tri thöùc luaän. Trong höõu theå hoïc, chuùng ta chæ ñöa ra moät soá caâu hoûi ñònh meänh laø chuùng ta coù theå töï giaûi thoaùt mình khoûi vong thaân hay khoâng, hay vong thaân nhö Huyeàn-Caùch (Hegel) quaû quyeát, laø moät giai ñoaïn baát khaû phaân ly trong lòch trình tieán hoùa cuûa Tinh Thaàn. Noùi caùch khaùc, coâng vieäc cuûa Vieät Trieát khoâng phaûi tìm caùch huûy dieät caùc ñieàu kieän cuûa vong thaân song sieâu-vieät-hoùa chuùng, bieán vong thaân thaønh "thaønh thaân" hay "ñaït thaân".
Vong thaân khoâng phaûi chæ laø vaán naïn duy nhaát cuûa Vieät Daân. Ngöôøi Vieät ñöông phaûi ñoái dieän vôùi Hö Voâ thuyeát, moät lyù thuyeát maø Nghòch-Taøi (Nietzsche) coi nhö laø trieát lyù cao vôøi cuûa con ngöôøi. Theo hoï Nghòch (Nietzsche), hö voâ thuyeát aån taøng hai giai ñoaïn:
Giai ñoaïn nhaát: ñi phaù ñoå taát caû moïi giaù trò cuûa truyeàn thoáng maø oâng coi nhö laø "baát nhaân" hay "voâ nhaân", laøm haïi con ngöôøi.
Giai ñoaïn hai: hö voâ thuyeát ñi xaây döïng moät baûng giaù trò môùi ñaët treân chính neàn hö voâ.
Ñieåm ñaùng noùi laø chuùng ta ñöøng sa vaøo hoá laày cuûa giai ñoaïn thöù nhaát, hoaøn toaøn maát nieàm tin vaøo giaù trò daân toäc taâm linh, trong khi chöa kieám ra ñöôïc moät chuû ñích naøo khaùc hôn laø thuyeát duy vaät hieän thôøi, taïm bôï. Nôi ñaây, chuùng ta khoâng caàn phaûi ñi tìm kieám nguyeân nhaân cuûa hö voâ bôûi vì hö voâ khoâng phaûi chæ laø moät tình traïng taâm lyù, hay cuûa caùch maïng vaên hoùa. Thöïc ra taâm lyù khuûng hoaûng phaùt sinh ra kieåu caùch maïng vaên hoùa cuûa Hoàng Veä Binh laø moät haäu quaû baát khaû mieãn cuûa hö voâ chuû nghóa. Noùi caùch khaùc, hö voâ ñaõ naèm tieàm taøng trong baûn chaát cuûa con ngöôøi. Theá neân, tính chaát vaät vôø, hieän sinh, voâ töông lai, khoâng chòu chaáp nhaän thöïc tính cuûa ñònh meänh dieãn ñaït moät caùch taøn nhaãn, bi thaûm cuûa hö voâ thuyeát.
Chuùng ta khoâng theå choái caûi ñöôïc thöïc teá bi ñaùt cuûa Vieät Daân: chuùng ta daãy duïa, sa laày trong "hoá thaúm tö töôûng", chuùng ta ñaùnh maát thaùi döông, chuùng ta thuï ñoäng chaáp nhaän thaûm kòch (nôi caùc nhaø vaên hieän sinh) hay soáng trong aûo töôûng cuûa thuyeát Voâ Vi (Laõo Trang), hoaëc tìm kieám giaûi ñaùp xa hieän thöïc nhö nhaûy vaøo chaân khoâng, Nieát Baøn... Nhöõng giaûi ñaùp treân chæ noùi leân tình traïng sa laày, thieáu thöïc teá vaø chöa giaùc ngoä ñöôïc baûn chaát cuûa hö voâ.
Vieät Trieát, töï baûn tính naêng ñoäng vaø sieâu vieät, khoâng theå chaáp nhaän nhöõng giaûi phaùp taïm bôï, troán laùnh hoaëc thieáu trieät ñích. Theá neân chuùng ta phaûi ñoái dieän vôùi hö voâ thuyeát baèng caùch hieåu noù moät caùch töôøng taän cuõng nhö tìm caùch sieâu vieät noù.
Trong phaïm vi cuûa moät baøi Vieät Trieát Nhaäp Moân, chuùng toâi xin ñöôïc pheùp khoâng ñi saâu vaøo chi tieát cuûa vaán ñeà, chæ maïn pheùp ñeä trình hai luaän ñeà giaûi quyeát hö voâ. Hai luaän ñeà naøy mang tính caùch giaû thuyeát chöù khoâng phaûi ñònh ñeà, vôùi muïc ñích ñeå quyù nhaân syõ pheâ phaïm vaø boå tuùc. Phöôùc-Khoa ñaïi sö (Sir Karl Popper) ñaët teân cho loái nghieân cöùu naøy laø Conjectures and Refutation hay Trial and Error maø chuùng toâi taïm dòch "Nghi Taéc" vaø "Bieän Baïch" (hay Chính Ñeà vaø Phaûn Ñeà).
Hö voâ naèm trong baûn theå cuûa höõu theå, do ñoù con ngöôøi khoâng theå thoaùt rôøi khoûi hö voâ. Song hö voâ töï noù ñoøi buoäc con ngöôøi phaûi thaêng tieán. Do ñoù, hö voâ töï thaân ñaõ mang saün hai yeáu tính cuûa caëp Song Truøng: chính vaø phaûn. Noùi caùch khaùc, hö voâ phaù boû truyeàn thoáng, song ñoàng thôøi cuõng ñoøi buoäc con ngöôøi phaûi thaêng tieán tìm ra baûng giaù trò môùi. Nhöng taïi sao con ngöôøi phaûi caùch maïng phaù ñoå giaù trò coå vaø ñi tìm giaù trò môùi? Coù phaûi vì töï baûn tính hö voâ cuûa nhaân sinh? Chuùng toâi khoâng ñoàng yù vôùi loái nhìn [maø ñaïi bieåu laø moät soá trieát gia ngöôøi phaùp nhö Sa-Thôøi (Satre), Ca-Myõ (Camus)] cho hö voâ laø nguyeân lyù cuûa bi kòch nhaân sinh. Sa-Thôøi (Satre) töøng noåi tieáng vôùi caâu haøi höôùc caûi ñoåi Kieán-Taïo Kyù (Genesis): "Töï nguyeân thuûy ñaõ coù Ngoâi Lôøi" ra "töï nguyeân thuûy ñaõ coù voâ lyù" (absurditeù). Thaùi ñoä cuûa caùc trieát gia hieän sinh naøy khoâng nhöõng thieáu tri thöùc veà baûn chaát cuûa hö voâ, maø coøn thieáu traùch nhieäm trong khi ñi giaûi quyeát vaán ñeà. Ñoái vôùi chuùng toâi, khoâng phaûi laø thaùi ñoä voâ naêng voâ löïc. Song phaûi tìm ra caâu hoûi nguyeân lyù: taïi sao hö voâ tieàm aån trong baûn chaát nhaân sinh? Caâu hoûi naøy daãn chöùng chuùng ta tôùi nhöõng caâu hoûi khaùc khoâng keùm phaàn quan troïng nhö yù nghóa cuoäc soáng con ngöôøi, muïc ñích nhaân sinh, töông lai nhaân loaïi...
Chuùng toâi thieát nghó, con ngöôøi caûm nghieäm hö voâ khi caûm thaáy cuoäc ñôøi thieáu hay maát yù nghóa. Maø maát yù nghóa ñoàng nghóa vôùi voâ voïng, voâ muïc ñích hay caûm thaáy cuoäc soáng hoaøn toaøn thieáu giaù trò. Ñi theâm moät böôùc nöõa, chuùng ta nhaän thaáy cuoäc soáng voâ nghóa khi nhaän ra söï voâ giaù trò cuûa cuoäc soáng, lòch söû vaø xaõ hoäi. Keát quaû laø con ngöôøi hoaëc phaù ñoå giaù trò cuõ hay soáng moät caùch voâ vò (indifferent).
Theá neân caâu hoûi maø Vieät Trieát phaûi ñoái ñaàu laø taïi sao giaù trò truyeàn thoáng cuûa Vieät linh (vaø cuûa caû theá giôùi) ñaõ baát löïc khoâng laøm cho con ngöôøi hieän ñaïi thoûa maõn. Giaûi ñaùp caâu hoûi treân töùc laø ñi tìm nguyeân nhaân cuûa voâ voïng, voâ nghóa, voâ vò cuûa con ngöôøi.
Moät khi tìm ra nguyeân nhaân cuûa hö voâ tieàm taøng trong hieän töôïng voâ nghóa, voâ vò, voâ voïng... chuùng ta baét buoäc phaûi ñi tìm moät giaûi ñaùp: laøm theá naøo ñeå Vieät Daân caûm nghieäm moät cuoäc soáng höõu voïng, höõu nghóa, höõu vò! Coâng vieäc naøy töông ñöông vôùi coâng vieäc ñi tìm giaù trò môùi phuø hôïp vôùi nhaân sinh, thoûa maõn con ngöôøi xaõ hoäi, lòch söû vaø töông lai. Baûng giaù trò môùi naøy coù theå baûo toàn vaø phaùt trieån nhaân loaïi.
Ngoaøi vong thaân vaø hö voâ, con ngöôøi hieän ñaïi phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng vaán naïn kyõ thuaät, cô khí. Nôi ñaây chuùng toâi xin trình baøy hai vaán naïn caên baûn: vaán naïn sinh toàn vaø vaán naïn cô khí.
Ñoái vôùi Maõ-Syõ (Marx), vaán naïn quan troïng nhaát laø vaán naïn sinh toàn maø oâng ñoàng nghóa vôùi vaán naïn kinh teá. Khi hoï Maõ (Marx) ñöa ñieàu kieän kinh teá leân laøm neàn taûng thay theá toân giaùo vaø chính trò, oâng chuû tröông kinh teá nhö ñoäng löïc neàn taûng (infra-structure) ñeå xaây döïng cô caáu xaõ hoäi (supra-structure). Chuùng ta taïm ñoàng yù vôùi hoï Maõ (Marx) nhaän kinh teá nhö moät ñoäng löïc caên baûn cuûa sinh toàn. Song chuùng ta khoâng ñoàng yù khi oâng ñaët kinh teá laøm caên baûn cuûa nhaân linh (vaên hoùa, trieát lyù, ngheä thuaät...). Nôi ñaây chuùng ta taïm mieãn baøn tôùi lôøi pheâ bình cay nghieät cuûa Maõ thò (Marx) choáng toân giaùo, yù thöùc heä hay chính trò, maø chæ chuù yù tôùi giaûi ñaùp vaán naïn sinh toàn cuûa oâng. Theo oâng, con ngöôøi luoân höôùng tôùi moät muïc ñích ñoù laø thoûa maõn nhu caàu. Nhu caàu toái yeáu töùc laø nhu caàu sinh soáng: laøm sao ñeå sinh toàn! Ñeå sinh toàn, con ngöôøi caàn phaûi coù löông thöïc. Theá neân saûn xuaát thöïc phaåm laø moät trong nhöõng hoaït ñoäng (hay lao ñoäng) caên baûn nhaát trong lòch söû nhaân loaïi. vaán naïn phaùt hieän khi maø ñieàu kieän saûn xuaát, tình traïng cuûa lao ñoäng, hay moâi tröôøng cuûa trao ñoåi khoâng hôïp lyù, hoaëc bò luõng ñoaïn. Keát quaû laø moät xaõ hoäi baát coâng. Trong xaõ hoäi ñoù, con ngöôøi khoâng theå thaønh thaân hay ñaït thaân.
Ñeå giaûi ñaùp moät caùch thoûa maõn caùc vaán naïn treân, hoï Maõ (Marx) ñeà nghò:
- Huûy boû caùc ñieàu
kieän voâ lyù,
- vaø taïo döïng moät hoaøn caûnh
lyù töôûng vôùi nhöõng
ñieàu kieän hôïp lyù.
Caùi hoaøn caûnh lyù töôûng ñoù ñöôïc oâng goïi laø moät "xaõ hoäi voâ saûn", moät xaõ hoäi maø quyeàn tö höõu (maø oâng nhaän ñònh nhö laø nguyeân nhaân cuûa boùc loät, baát coâng) bò loaïi boû, maø loái phaân coâng cuûa tö baûn bò vaát ñi, maø moãi ngöôøi coù theå "ñaït thaân". Chuùng ta khoâng caàn phaûi hoûi hoï Maõ (Marx) veà khaû theå tính cuûa xaõ hoäi voâ saûn treân cuõng coù theå nhaän ra tính chaát giaû töôûng cuûa "thieân ñöôøng coäng saûn". Tính chaát giaû töôûng (utopia) naøy ñöôïc kieán caáu töø söï hieåu sai laàm veà nhaân tính cuõng nhö töø vieäc Maõ (Marx) ñöa söï sinh toàn vaät lyù hay theå lyù leân laøm neàn taûng cho moïi sinh hoaït nhaân sinh. Neáu hö voâ naèm trong baûn tính con ngöôøi, thì lôïi ích cuõng nhö tö höõu cuõng gaén lieàn vôùi baûn chaát ñoù. Hö voâ laø ñoäng löïc tieâu huûy song cuõng laø ñoäng löïc phaùt sinh cuûa con ngöôøi. Töông töï, quyeàn tö höõu cuõng mang löôõng tính cuûa phaù huûy vaø xaây döïng. Theá neân, khoâng phaûi hö voâ hay quyeàn tö höõu töï thaân laø nguoàn goác cuûa baát coâng maø chính do söï töông quan cuûa con ngöôøi, vôùi söï laïm duïng quyeàn tö höõu môùi laø nguoàn goác cuûa baát coâng, vong thaân...
Khoâng nhaän ra ñieåm treân, hoï Maõ (Marx) baét buoäc phaûi nhaän moät giaûi ñaùp "voâ nhaân" hay "baát nhaân" (hoaøn toaøn khoâng hôïp vôùi nhaân tính) maø oâng nghó coù theå taïo döïng "höõu nhaân". Moät giaûi ñaùp nhö theá chaéc chaén seõ thaát baïi. Ñeå taïo döïng moät hoaøn caûnh hay caûnh vöïc lyù töôûng cho nhaân sinh, Maõ-Syõ (Marx) ñi töø con soá khoâng bôûi vì oâng ñaõ huûy dieät taát caû moïi ñieàu kieän cuûa truyeàn thoáng. Theá neân, caâu hoûi khoù khaên hoï Maõ (Marx) nhaän ra quaù treã, ñoù laø caâu hoûi laøm theá naøo ñeå coù nhöõng ñieàu kieän lyù töôûng, ñaõ khoâng ñöôïc giaûi ñaùp. Keát quaû laø ñoà ñeä cuûa oâng töï taïo ra nhöõng ñieàu kieän naøy, song hoï khoâng hieåu laø chuùng giaû taïo vaø phaûn nhaân sinh.
Thöù nhaát: Nhöõng ñieàu kieän ñoù khoâng döïa vaøo höõu theå maø vaøo cô khí. Hoï taïo döïng ñieàu kieän theo moät tieâu chuaån cuûa lyù tính toaùn soá (mathematical rationality) töøng ñöôïc nhaø xaõ hoäi hoïc Veä-Baùc (Marx Weber) dieãn ñaït trong taùc phaåm "Kinh Teá vaø Xaõ Hoäi" nhö sau: baát cöù haønh ñoäng naøo maø ta cho laø hôïp lyù phaûi hôïp vôùi nhöõng ñieàu kieän sau:
- Phaûi höôùng veà
moät muïc ñích roõ raøng,
- Phaûi coù moät phöông tieän thích
ñaùng.
- Phöông tieän hay thuû ñoaïn caøng
khoa hoïc caøng deã ñaït tôùi
keát quaû.
Theo caùch tính toaùn naøy, hoï khoâng ñeå yù tôùi ñieàu kieän nhaân sinh hay theå tính maø chæ chuù troïng tôùi thuû ñoaïn, duøng toaùn soá ñeå ño löôøng keát quaû. Moâi tröôøng vôùi nhöõng ñieàu kieän khí cuï naøy ñaõ hoaøn toaøn hoã trôï cho ñieàu kieän nhaân sinh. Neáu theá giôùi voâ saûn laø muïc ñích toái haäu, thì baát cöù thuû ñoaïn naøo giuùp hoï ñaït tôùi "thieân ñöôøng coäng saûn" cuõng hôïp lyù. "Muïc ñích bieän chöùng cho phöông tieän" laø nhö vaäy.
Thöù hai: Vì tính chaát cô khí vaø toaùn soá cuûa ñieàu kieän xaõ hoäi, chuùng coù theå ñöôïc taùc taïo trong phoøng thí nghieäm, hay trong moät moâi tröôøng hoaøn toaøn xa caùch vôùi thöïc theå cuûa nhaân sinh. Nhö theá, nhöõng ñieàu kieän maø ñoà ñeä cuûa Maõ-Syõ (Marx) xaây döïng khoâng caàn phaûi lieân quan ñeán sinh hoaït con ngöôøi. Chuùng chæ coù lôïi cho muïc ñích cuûa hoï maø thoâi. Keát quaû laø ñieàu maø hoï Maõ (Marx) phaûn ñoái töùc tính chaát phi nhaân hay voâ nhaân trong xaõ hoäi tö baûn, laïi taùi hieän trong xaõ hoäi voâ saûn. Theá neân vaán naïn sinh toàn maø Maõ-Syõ (Marx) tin laø ñaõ giaûi quyeát, thöïc ra vaãn toàn taïi. Ñieàu kieän kinh teá maø Maõ-Syõ (Marx) nhaän ra ñaõ khoâng ñöôïc thöïc hieän. "Thieân ñöôøng coäng saûn" ñöông tan raõ nhö baêng tuyeát trong muøa xuaân chöùng minh laø hoï Maõ (Marx) chæ ñi ñöôïc moät nöûa ñöôøng. Vieät Trieát khoâng hoaøn toaøn ñoàng yù vôùi Maõ-Syõ (Marx) bôûi vì maëc duø chuùng ta chaáp nhaän ñieàu kieän thieát yeáu cuûa kinh teá, con ngöôøi Vieät khoâng duy vaät. Tuy trong daân gian thöôøng noùi: "coù tieàn mua tieân cuõng ñöôïc", song hoï cuõng nhaän ra nhöõng ñieàu kieän nhaân sinh vöôït khoûi phaïm vi cuûa vaät chaát. "maát cha aên côm vôùi caù, maát meï lieám laù ñaàu ñöôøng". Nôi ñaây chuùng toâi khoâng ñoàng yù vôùi giaùo sö Traàn Ñöùc Thaûo khi oâng cho lyù thuyeát Maõ-Syõ (Marx) nhö ñieåm toái cao cuûa tö töôûng nhaân loaïi. Trong taùc phaåm Pheùnomenologie et Mateùrealisme dialectique oâng quaù tin töôûng vaøo thuyeát Maõ-Syõ (Marx) ñeán ñoä, tuy khoâng noùi ra, oâng cho ñoù nhö laø neàn taûng cuûa trieát hoïc. Chuùng toâi khoâng daùm traùch oâng thieáu yù thöùc veà Vieät linh, song thieát nghó baát cöù trieát lyù naøo cuõng chæ coù giaù trò töông ñoái bôõi vì noù haïn heïp trong khoâng gian vaø thôøi gian.
Trieát lyù cuûa hoï Maõ (Marx) nhaèm giaûi quyeát vaán naïn vong thaân cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi phong kieán, quaân phieät hay tö baûn. Song söï giaûi quyeát treân bình dieän kinh teá cuûa oâng ñöa con ngöôøi rôi vaøo hoá cuûa nhöõng vaán naïn khaùc nhö hö voâ, cô khí, nhöõng vaán naïn cuûa cheá ñoä tö baûn maø oâng ñaõ coâng kích.
Tröôùc khi baøn luaän veà töông lai Vieät Trieát, chuùng toâi xin taïm keát phaàn ba baøn veà vaán naïn maø Vieät Trieát phaûi ñöông ñaàu vôùi moät suy tö veà nguy hieåm cuûa moät theâ giôùi ñöông bò cô khí hoùa, moät nguy cô maø Vieät daân seõ phaûi ñöông ñaàu khoâng chæ ôû haûi ngoaïi maø ngay trong loøng ñaát meï.
Vaøo theá kyû 16, khoa hoïc ñöùng leân ñoái choïi vôùi thaàn quyeàn. Trong voøng moät thôøi gian ngaén, nhöõng teân tuoåi cuûa Nhö-Tuaân (Sir Newton), vaø tröôùc oâng Gia-Lí-Leâ-AÂu (G. Galileùo), Keùp-Laân (Kepler) ñaõ aûnh höôûng tôùi söï bieán thieân cuûa caû moät xaõ hoäi trung coå. Caùch maïng kinh teá, söï phaùt minh cuûa cô khí, coäng vôùi söï suy xuïp cuûa giaùo quyeàn ñaõ bieán ñoåi xaõ hoäi AÂu Chaâu. Caùc coâng tröôøng ñöôïc taäp trung vaøo ñoâ thò, caùc vieän nghieân cöùu ñöôïc thieát laäp, vaø ngöôøi noâng daân ñoå xoâ veà thaønh phoá... taïo ra moät quan nieäm hay lyù thuyeát cô khí, theo ñoù, chæ coù moät toå chöùc hoaøn toaøn maùy moùc môùi coù theå giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán naïn saûn xuaát, ñoâng daân cuõng nhö khai thaùc nguyeân lieäu. Töông töï, haøng haûi ñuôïc cô khí hoùa, phöông phaùp ñöôïc lyù tính hoùa nhö chuùng toâi ñaõ giaûi thích lyù thuyeát cuûa cuûa Veä-Baùc (Marx Weber) ôû treân.
Lyù tính hoùa (Rationlisierung) ñöôïc aùp duïng moät caùch trieät ñeå qua nhöõng phöông phaùp nhö quan lieâu hoùa (hay haønh chaùnh), töï ñoäng hoùa, phaân coâng hoùa, chi tieát hoùa. Noùi caùch khaùc, lyù tính hoùa trong coâng naêng saûn xuaát ñöa con ngöôøi, hay baét con ngöôøi, phaûi chaáp nhaän phaân thaân, moät thöïc theå khieán con ngöôøi töï coi, hay bò bieán thaønh cô cuï, duïng cuï (Instrument, das Zeug). Moãi con ngöôøi töï bieán ñoäng theo quy luaät cô khí, hoaøn toaøn voâ yù thöùc, hoaøn toaøn thuï ñoäng. Trong taùc phaåm kinh ñieån cuûa tröôøng phaùi Pheâ Phaïm lyù thuyeát, Khaûi Minh Bieän Chöùng, hai oâng Hoà-Khaûi-Maëc (Horkheimer) vaø AÙ-Ñoâ-Noâ nhaän ñònh nhö sau:
"Chuùng ta deã daøng nhaän ra khoa hoïc ñöôïc aùp duïng trong phaân coâng. Nhieäm vuï cuûa khoa hoïc laø thaâu thaäp caøng nhieàu caøng hay nhöõng döõ kieän cuõng nhö töông quan coâng naêng cuûa chuùng. [Sau ñoù] chuùng ñöôïc heä thoáng, phaân loaïi moät caùch roõ raøng, vôùi muc ñích giuùp kyõ ngheä, ñeå khi caàn, coù theå laáy ra baát cöù boä phaän naøo hôïp vôùi nhu caàu. Noùi caùch chung, caùc döõ kieän ñöôïc xeáp ñaët vôùi moät muïc tieâu roõ raøng tuøy hôïp vôùi nhu caàu cuûa ngaønh kyõ ngheä".
Song neáu cô khí caàn thieát cho kyõ ngheä, neáu lyù tính hoùa laø loä trình thieát yeáu cuûa phaùt trieån, taïi sao nhò vò tieân sinh lo aâu vaø phaûn ñoái? Chuùng toâi thieát nghó hai oâng coù lyù khi nhaän thaáy trong phaân coâng caùi nguy cô cuûa phaân cô maø Maõ-Syõ (Marx) töøng caûnh caùo trong taùc phaåm vaøo naêm 1856, baûn thaûo cuûa "Tö Baûn Luaän". Thöïc teá cho chuùng ta hay, cô caáu hoùa khoâng nhöõng haï thaáp con ngöôøi thieáu linh hoàn, hay taâm linh. Giaù trò vaø yù nghóa cuûa nhaân sinh hoaøn toaøn bieán daïng. Theá neân, hai oâng ñoøi buoäc trieát gia phaûi ñöùng daäy ñeå phaûn ñoái caùi nguy hoïa:
"Trieát hoïc nhìn ra trong cô khí hoùa ñieàu hoang ñöôøng maø chuùng ta khoâng theå troán thoaùt khoûi". Song trieát hoïc "khoâng phaûi laø moät toång hôïp, caøng khoâng phaûi laø moät khoa hoïc chuû noâ hay caên baûn..." Do ñoù trieát hoïc phaûi "choáng ñoái loái nhìn treân cuûa cô khí"
Vieät Trieát khoâng nhöõng chæ phaûn tænh, cuõng nhö pheâ bình nguy hoïa cuûa cô khí, song khoâng hoaøn toaøn thuï ñoäng pheâ bình. Trieát lyù nhaân baûn vaø nhaân chuû cuûa Vieät ñoøi buoäc chuùng ta phaûi ñi kieám moät giaûi ñaùp, moät giaûi ñaùp cho con ngöôøi hieän ñaïi vaø töông lai con ngöôøi tuy soáng trong theá giôùi cô khí song khoâng bò cô khí hoùa. Noùi caùch khaùc, sieâu vieät tính eùp buoäc chuùng ta phaûi tìm ra moät toång hôïp coù tính chaát bieän chöùng (chöù khoâng phaûi chæ laø moät toång hôïp toaùn hoïc nhö hai vò Hoà-Khaûi-Maëc (Horkheimer) vaø AÙ-Ñoä-Noâ pheâ bình). Laøm theá naøo ñeå khoûi cô khí hoùa, laøm theá naøo ñeå giöõ ñöôïc caûm tính, myõ tính vaø thieän tính trong theá giôùi maùy moùc ngaøy nay. Troán traùnh vaán naïn naøy baèng caùch vuøi ñaàu trong chaên, hay nhö con laïc ñaø vuøi ñaàu vaøo trong caùt sa maïc khoâng phaûi laø thaùi ñoä daán thaân cuûa Vieät Trieát. Ñoù laø thai ñoä thoaùt ly hay "voâ vi" (theo nghóa tieâu cöïc) cuûa nhöõng ngöôøi theo tö töôûng cuûa Laõo vaø Trang.
Chuùng toâi noùi, Vieät Trieát ôû traïng thaùi naêng ñoäng hay chuû ñoäng vôùi muïc ñích nhaán maïnh ñeán sieâu vieät tính cuûa Vieät. Song chuû ñoäng khoâng coù nghóa laø baïo ñoäng. Chuùng ta giaûi quyeát vaán ñeà chöù khoâng huûy dieät vaán naïn. Giaûi quyeát vaán naïn cuûa con ngöôøi khoâng phaûi laø gieát con ngöôøi. Neáu con ngöôøi khoâng toàn taïi, leõ dó nhieân laø seõ khoâng coù vaán naïn con ngöôøi. Töông töï, chuùng ta cuõng khoâng theå theo loái nhò nguyeân thuyeát vaát boû moät beân. Neáu giai caáp ñaáu tranh cuûa ngöôøi coäng saûn muoán dieät boû ñoái laäp (tö baûn), neáu ngöôøi tö baûn, ñeå thöïc hieän töï thaân hoï huûy dieät thieân nhieân, hoï boùc loät caùc ñoái töôïng khaùc thì Vieät Trieát nhaän ra, loái nhò nguyeân treân phaûn nhaân loaïi vaø phaûn caên baûn sieâu hình cuûa hieän tính nhaân sinh. Khi tieâu huûy töï nhieân, con ngöôøi töï tieâu huûy. Khi saùt haïi caùc giai caáp khaùc, ngöôøi coäng saûn töï baàn cuøng hoùa vaø ñi thuït lui vaøo trong quaù khöù. Thí duï cuûa caùc nöôùc Ñoâng AÂu, cuûa Ñaïi Luïc chöùng minh caùi nhìn cuûa Vieät Trieát.
Trong Cöûa Khoång, Kim Ñònh nhaán maïnh ñeán tính chaát uyeån chuyeån, khoâng vò lyù cuõng khoâng vò phaùp, caøng khoâng bò cô caáu cuûa Coå Nho (maø tieân sinh cho laø Nho Vieät). Khi phaân tích ñaïo nhaân, tieân sinh xaùc quyeát nhöõng tính chaát treân:
"OÂng (Khoång Töû) tuyeân boá: 'Ñaïo baát vieãn nhaân, nhaân chi vi ñaïo nhi vieãn nhaân: baát khaû dó vi ñaïo'. Ñaïo khoâng xa ngöôøi, ngöôøi laïi laøm ñaïo xa ngöôøi... thì taát nhieân khoâng coøn phaûi laø ñaïo nöõa, khoâng ñaùng laøm neàn moùng cho vaên hoùa vaø ít hay nhieàu coù chöùa chaát gieát ngöôøi. Caàn phaûi loän trôû laïi ñöa vaên hoùa ñaët haún sang con ngöôøi: Caøng saâu thaåm nôi thaâm cung caøng khoâng sôï laïc maát ñaïo. Maø choã saâu thaúm nôi con ngöôøi thì coøn ñaâu baèng noäi taâm".
Xaùc quyeát naøy ñöôïc tieân sinh döïa treân Kinh Thi, hay trong ñaïo ngheä... vôùi muïc ñích chöùng minh Vieät Trieát luoân chuù troïng ñeán moät con ngöôøi Toaøn Dieän, moät con ngöôøi "nhaân baûn taâm linh", bieát "höng ö Thi", "laäp ö leã", "thaønh ö Nhaïc", moät con ngöôøi soáng ñoäng ñaày tình yeâu vôùi nhöõng caâu tình töù nhö:
Quan quan thö cöu, taïi haø
chi chaâu,
Yeåu ñieäu thuïc nöõ, quaân töû
haûo caàu...
Saâm si haïnh thaùi, taû höõu maïo
chi,
Yeåu ñieäu thuïc nöõ, chung coå
laï chi.
Hay trong vaên bình daân:
Gioù ñöa caønh
maän, gioù lay caønh ñaøo
Vì em anh phaûi ra vaøo toái taêm
Toái taêm thì maëc toái taêm
Chôø cho baùc meï ñi naèm seõ
hay
Thoaït vaøo anh naém coå tay
Em ñöøng hoâ hoaùn vieäc naøy
neân to...
Toùm laïi, chuùng ta khoâng theå vaát boû cô khí hoùa trong thôøi ñaïi khoa hoïc, song chuùng ta coù theå nhaân hoùa noù, baèng caùch ñöa cô khí hoùa vaøo trong sinh hoaït toaøn dieän, nhö moät khí cuï ñeå phaùt trieån con ngöôøi. Ñem khí cuï leân möùc cöùu caùnh, laáy cô giôùi laøm phöông phaùp duy nhaát... töùc laø chaáp nhaän tính caùch ñoäc toân ñoäc taøi cuûa noù. Con ngöôøi seõ bieán thaønh noâ leä cho khí cuï maø hoï taïo döïng.
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page