Toång Quan
veà Trieát Hoïc vaø Vieät Trieát

Giaùo Sö John B. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan

1. Lôøi Daãn Nhaäp

Ñoái vôùi ña soá trí thöùc Vieät, Vieät Trieát laø moät danh töø xa laï, coù tính chaát hoang ñöôøng cuûa daõ söû. Ngay tôùi ñaàu theá kyû thöù hai möôi, nhöõng cöïu nho gia nhö cuï Leä Thaàn Traàn Troïng Kim, Phan Khoâi, v.v..., vaãn chöa yù thöùc tôùi moät neàn Vieät Trieát. Vôùi cuï Leä Thaàn, Trieát hoïc laø moät moân tri thöùc nhaäp caûng töø AÂu Taây. Maëc duø cuï nhaän thaáy trieát hoïc cuûa Baùc-Sôn (Henri Bergson) gaàn gioáng vôùi tö töôûng nho hoïc, cuï vaãn quaû quyeát laø Vieät Nam chöa coù trieát hoïc caù bieät. Theo cuï, Vieät Nho chæ laø Haùn Nho maø thoâi. Trong cuoäc tranh luaän veà Khoång Giaùo, hai cuï hoï Traàn vaø hoï Phan ra söùc bieän hoä hoaëc trieát hoïc Taøu (cuï Traàn) hoaëc Phaùp (cuï Phan), song khoâng heà ñaõ ñoäng tôùi loái tö duy cuûa ngöôøi Vieät.

Ngay cho tôùi nhöõng naêm gaàn ñaây, Vieät Trieát cuõng ít ñöôïc (hay noùi ñuùng hôn khoâng ñöôïc) nhaéc tôùi. Trieát Ñoâng daïy taïi caùc Ñaïi Hoïc Vieät chæ laø Trieát Taøu hoaëc Trieát AÁn Ñoä. Nhöõng taïp chí nghieân cöùu nhö Ñoâng Phöông, Tö Töôûng baøn nhieàu tôùi vaên hoùa Vieät song haàu nhö khoâng thaûo luaän Vieät Trieát. Töông töï, nhöõng giaùo sö Trieát Ñoâng ña soá daïy Töù Thö, Nguõ Kinh, Khoång Maïnh, Laõo Tröông, hay caùc kinh ñieån cuûa Phaät Giaùo nhö kinh Veä Ñaø, v.v... Ngoaïi tröø vò giaùo thuï laõo thaønh Nguyeãn Ñaêng Thuïc, moät trong nhöõng vò coù coâng nhaát vaøo thôøi baét ñaàu cuûa Vieät Trieát, caùc hoïc giaû Vieät ña soá dòch vaø chuù thích caùc kinh ñieån cuûa Trung Hoa (Caùc cuï Saøo Nam Phan Boäi Chaâu, Ngoâ Taát Toá, Haïo Nhieân Nghieâm Toaûn, Nhöôïng Toáng, v.v...). Song Ñaêng Thuïc tieân sinh laø moät söû gia hôn laø moät trieát gia. Boä Lòch Söû trieát Hoïc Ñoâng Phöông, cuõng nhö nhöõng nghieân cöùu veà Nguyeãn Coâng Tröù, noùi leân caùi uyeân baùc cuûa cuï, song chöa ñöa ra ñöôïc moät neàn trieát hoïc ñaëc thuø cuûa ngöôøi Vieät coù theå haáp daãn theá heä treû. Theá neân khi cuï Löông Kim Ñònh xuaát baûn boä Trieát Lyù An Vi, moät neàn trieát ñöôïc coi nhö laø nhöõng suy tö phaùt xuaát töø Vieät Trieát, tieân sinh ñöôïc giôùi trí thöùc treû cuõng nhö sinh vieân nhieät lieät taùn thöôûng vaø thaàn töôïng hoùa. Treân thöïc teá, trieát hoïc cuûa Löông tieân sinh vaøo cuoái thaäp nieân 1960 chæ laø moät khai quaät vaø giaûi thích nhöõng quan ñieåm cuûa nho giaùo theo moät loái nhìn khai phoùng vaø hieän ñaïi. Taùc phaåm ñaïi bieåu cuûa cuï baøn veà Khoång Hoïc thoaùt khoûi heä thoáng quan lieâu, phi nhaân tính. Sau Cöûa Khoång, cuï môùi ñi saâu hôn vaøo Vieät Trieát. Noùi caùch xaùc ñaùng hôn, trong nhöõng taùc phaåm veà Vieät Trieát, Löông tieân sinh laáy phöông phaùp cuûa keát caáu luaän (structuralism) ñeå ñaøo saâu vaøo nhöõng keát caáu trong caùc huyeàn thoaïi, hay ñeå giaûi thích lòch söû cuõng nhö loái suy tö bieåu töôïng. Hoaëc, tieân sinh aùp duïng moân heä toäc hoïc (genealogy, ngöôøi Taøu dòch laø Heä Phaû Hoïc) maø hai nhaø trieát hoïc Ñöùc, Nghòch Taøi (Friedrich Nietzche) vaø Haûi Ñöùc Caùch (Martin Heidegger) töøng phaùt trieån, ñeå ñaøo saâu qua ngöõ hoïc vaøo nguoàn goác daân toäc Vieät. Theá neân, trieát Lyù An Vi tuy haáp daãn ñöôïc moät soá raát ñoâng thöùc giaû (vaøo ñaàu thaäp nieân 1970, haøng ngaøn sinh vieân chen chuùc döï thính nhöõng baøi dieãn giaûng cuûa tieân sinh, (neàn trieát lyù naøy vaãn bò hoaøi nghi mang tính chaát Trung Hoa hôn laø Vieät). Chuùng ta khoâng laáy laøm ngaïc nhieân, khi, yù thöùc khoù khaên treân, Löông quaân, ñeå coù theå thuyeát phuïc chính mình, coá gaéng bieän minh cho Vieät Nho, coi Vieät Nho laø nguoàn goác cuûa Nho Hoïc. Cuï goïi Vieät Nho laø Nguyeân Nho ñeå taùch bieät khoûi Haùn Nho. Lyù thuyeát cuûa Kim Ñònh raát taùo baïo, chính vì vaäy maø cuï gaëp raát nhieàu choáng ñoái. Tuy nhieân, coù nhöõng ñieåm lieân quan ñeán Vieät Trieát ñaùng ñöôïc chuù troïng.

Duø sao ñi nöõa, nhöõng coá gaéng cuûa Kim Ñònh ñaõ ñaùnh ñoäng taâm thöùc cuûa nhöõng ngöôøi oâm aáp hoaøi baõo xaây döïng moät neàn tö töôûng nöôùc nhaø. vaøo thaäp nieân 1970 nhieàu hoïc giaû Vieät tieáp tuïc con ñöôøng treân. Hoï du hoïc beân Trung Hoa hay Nhaät vôùi moät lyù töôûng phuïc höng tö töôûng ñoâng phöông hoaëc xaây döïng moät neàn Trieát Hoïc Vieät Nam. Moät trong nhöõng nhaân só ñaùng ñöôïc nhaéc tôùi laø Tieán Só Haùn Chöông Vuõ Ñình Traùc. Hai luaän aùn maø tieân sinh ñeä trình taïi Ñaïi Hoïc Phuï Nhaân, Trung Hoa vaø Thöôïng Trí, Ñoâng Kinh, Nhaät nghieân cöùu veà Vieät Trieát, ñaëc bieät veà Nguyeãn Coâng Tröù, vaø Nguyeãn Du. Ñaây laø hai taùc phaåm coù tính chaát trieát hoïc ñaàu tieân vaø thuaàn tuùy Vieät Nam vieát baèng ngoaïi ngöõ ñöôïc ñeä trình cho ñoäc giaû ngoaïi quoác. Nhieàu nhaân só khaùc, vì tình hình ñaát nöôùc sau 1975 ñaõ chuyeån höôùng vaøo nhöõng coâng vieäc khaùc.

Naêm 1978, toâi quyeát ñònh tieáp tuïc coâng vieäc khai quaät Vieät Trieát vaø Vieät Thaàn. Töø boû coâng vieäc daïy hoïc vaø phuïc vuï taïi AÙo, toâi trôû laïi Trung Hoa theo hoïc Haùn Ngöõ vaø Trieát Ñoâng taïi Ñaïi Hoïc Phuï Nhaân. Naêm 1979, toâi ñöôïc Ñaïi Hoïc Phuï Nhaân boå nhieäm vaøo gheá Phoù Giaùo (Associate Professor) chuyeân nhieäm veà Trieát Hoïc Hieän Ñaïi vaø Trieát Lyù Xaõ Hoäi taïi Vieän Nghieân Cöùu Trieát Hoïc. Cô hoäi thuaän lôïi naøy giuùp toâi coù theå tieáp tuïc nghieân cöùu theâm veà trieát Trung Hoa. Naêm 1982, toâi doø daãm phaùt bieåu moät soá suy tö veà Vieät Thaàn. Nhöõng suy tö treân ñöôïc Kim Ñònh tieân sinh ñaùp lôøi vaø thaùch ñoá. Söï coå voõ cuûa Löông quaân khieán toâi coù yù ñònh thaønh laäp moät nhoùm nghieân cöùu veà Vieät Trieát. Do ñoù toâi môøi Löông tieân sinh qua Trung Hoa tham döï hoäi nghò, vaø phaùt bieåu luaän vaên. Moät giaø moät treû baét ñaàu chöông trình hôïp taùc laâu daøi. Trong khi tieân sinh baän roän vôùi An Vieät vaø xuaát baûn taùc phaåm phaùt trieån Vieät Trieát trong nhöõng coäng ñoàng Vieät taïi haûi ngoaïi, toâi xuùc tieán tìm kieám caùc taøi naêng, cuõng nhö ñöa Vieät Trieát vaøo trong dieãn ñaøn quoác teá. Caùi may maén cuûa toâi laø ñöôïc nhieàu hoïc giaû nhieät taâm uûng hoä. Baèng höõu linh muïc Vuõ Kim Chính khoâng nhöõng coå voõ maø coøn ñích thaân tham döï. Nhö cuï Haùn Chöông, linh muïc Vuõ Kim Chính thoâng thaïo caùi hoïc ñoâng taây. Vuõ linh muïc coù leõ laø ngöôøi Vieät duy nhaát ñaäu hai baèng tieán só taïi AÂu vaø AÙ. Naêm 1985, khi toâi rôøi Phuï Nhaân qua Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan (Quoác Laäp Ñaøi Loan Ñaïi Hoïc), Vuõ Tieán Só ñöôïc boå nhieäm Phuï Giaùo, kieâm moân Trieát hoïc Ñöùc taïi ñaïi hoïc Phuï Nhaân. Töø naêm 1988, giaùo sö Kim Ñònh, Tieán só Vuõ Ñình Traùc, Tieán só Vuõ Kim Chính vaø toâi, chính thöùc phaùt bieåu nhöõng luaän vaên veà Vieät Trieát trong caùc hoäi nghò quoác teá. Naêm 1987, chuùng toâi phaùt bieåu veà Vieät Nho taïi Thö Vieän Quoác Gia trung Hoa. Veà ñeà taøi Nho Hoïc taïi Vieät Nam, naêm 1988 taïi Hoäi Nghò Trieát Hoïc Theá Giôùi ôû Brighton. Naêm 1990, Löông tieân sinh vaø toâi phaùt bieåu Vieät Trieát trong Hoäi Nghò AÙ Phi taïi Toronto. Naêm 1993 toâi toå chöùc hai buoåi hoäi thaûo (Panel) veà Vieät Trieát trong Hoäi Nghò Trieát Hoïc Theá Giôùi taïi Maïc Tö Khoa vaø Hoäi Nghò AÙ Phi taïi Höông Caûng.

Baûn luaän vaên sau ñaây, ñaùp laïi lôøi môøi cuûa Tieán só Nguyeãn Ñaêng Truùc, toùm löôïc cuõng nhö heä thoáng hoùa nhöõng suy tö vuïn vaët veà Vieät Trieát. Baûn vaên naøy cuõng taïm thôøi traû lôøi nhöõng chaát vaán veà Vieät Trieát cuûa quyù ñoàng söï nhö giaùo sö L. Van der Meersch (giaùm ñoác Vieän Ñoâng Hoïc taïi Ñaïi Hoïc Baleâ), giaùo sö Tatsuro Yamamoto, Ñaïi Hoïc Ñoâng Kinh, giaùo sö Ñoã Veä Minh, Ñaïi Hoïc Harvard, v.v... Ñoàng thôøi, chuùng toâi cuõng hy voïng coù theå giuùp caùc baïn treû töøng tha thieát vôùi tö töôûng daân toäc coù moät caùi nhìn toång quaùt cuõng nhö xaùc ñònh veà tö töôûng cuûa ngöôøi Vieät.

Luaän vaên do ñoù coù tính chaát giôùi thieäu, bao goàm nhöõng phaàn chính sau:

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page