Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Amazon
cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
Querida Amazonia (Amazon Thaân Yeâu)
(Baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Vuõ Vaên An)
Chöông Moät: Giaác Mô Xaõ Hoäi
Chöông Hai: Giaác Mô Vaên Hoùa
Chöông Ba:
Giaác Mô Sinh Thaùi
41. Trong moät thöïc taïi vaên hoùa nhö khu vöïc Amazon, nôi coù moái lieân heä heát söùc chaët cheõ giöõa con ngöôøi vaø thieân nhieân, söï sinh toàn haøng ngaøy luoân coù tính vuõ truï. Giaûi thoaùt ngöôøi khaùc khoûi hình thöùc noâ leä cuûa hoï chaéc chaén bao goàm vieäc chaêm soùc moâi tröôøng vaø baûo veä noù [46], nhöng, quan troïng hôn, coøn laø giuùp traùi tim con ngöôøi côûi môû ñoái vôùi nieàm tín thaùc vaøo Thieân Chuùa, Ñaáng khoâng nhöõng chæ taïo ra moïi söï ñang hieän höõu, maø coøn töï hieán cho chuùng ta nôi Chuùa Gieâsu Kitoâ. Chuùa, Ñaáng laø ngöôøi ñaàu tieân chaêm soùc chuùng ta, daïy chuùng ta chaêm soùc anh chò em chuùng ta vaø moâi tröôøng maø Ngöôøi ban cho chuùng ta haøng ngaøy. Ñaây laø heä sinh thaùi ñaàu tieân maø chuùng ta caàn.
Trong khu vöïc Amazon, ngöôøi ta hieåu roõ hôn lôøi leõ cuûa Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI khi ngaøi noùi raèng, "beân caïnh heä sinh thaùi töï nhieân, hieän coù ñieàu coù theå goïi laø heä sinh thaùi 'nhaân baûn', moät heä sinh thaùi, ngöôïc laïi, ñoøi phaûi coù moät heä sinh thaùi 'xaõ hoäi'. Taát caû ñieàu naøy coù nghóa nhaân loaïi... phaûi ngaøy caøng yù thöùc ñöôïc caùc moái lieân keát giöõa sinh thaùi töï nhieân, hay vieäc toân troïng ñoái vôùi thieân nhieân vaø sinh thaùi nhaân baûn" [47]. Ñieàu nhaán maïnh cho raèng "moïi söï ñöôïc noái keát qua laïi vôùi nhau" [48] ñaëc bieät ñuùng ñoái vôùi moät laõnh thoå nhö khu vöïc Amazon.
42. Neáu vieäc chaêm soùc ngöôøi ta vaø söï chaêm soùc caùc heä sinh thaùi laø ñieàu khoâng theå taùch bieät nhau, thì ñieàu naøy trôû neân ñaëc bieät quan troïng ôû nhöõng nôi "röøng khoâng phaûi laø taøi nguyeân ñeå khai thaùc; noù laø moät höõu theå, hoaëc nhieàu höõu theå khaùc nhau, maø chuùng ta phaûi lieân heä vôùi" [49]. Söï khoân ngoan cuûa caùc daân toäc nguyeân thuûy trong khu vöïc Amazon ñaõ "gôïi höùng vieäc chaêm soùc vaø toân troïng ñoái vôùi saùng theá, trong khi yù thöùc roõ caùc giôùi haïn cuûa noù vaø ngaên caám vieäc laïm duïng noù. Laïm duïng thieân nhieân laø laïm duïng caùc toå tieân, anh chò em cuûa chuùng ta, laø laïm duïng saùng theá vaø Ñaáng Taïo hoùa, vaø theá chaáp töông lai" [50]. Khi caùc daân toäc baûn ñòa "ôû laïi treân ñaát ñai cuûa hoï, hoï chaêm soùc noù toát nhaát" [51], mieãn laø hoï khoâng ñeå mình bò phænh löøa bôûi caùc baøi ca myõ nhaân ngö vaø nhöõng ñeà xuaát töï phuïc vuï cuûa caùc nhoùm quyeàn löïc. Taùc haïi ñoái vôùi thieân nhieân aûnh höôûng ñeán caùc daân toäc ñoù moät caùch raát tröïc tieáp vaø coù theå kieåm chöùng ñöôïc, vì, theo lôøi hoï, "chuùng toâi laø nöôùc, khoâng khí, traùi ñaát vaø söï soáng cuûa moâi tröôøng do Thieân Chuùa taïo döïng. Vì lyù do naøy, chuùng toâi yeâu caàu chaám döùt vieäc ngöôïc ñaõi vaø huûy dieät Meï Ñaát. Ñaát coù maùu, vaø baø ñang chaûy maùu; caùc coâng ty ña quoác ñaõ caét ñöùt maïch maùu cuûa Meï Ñaát chuùng toâi" [52].
Giaác mô naøy laøm baèng nöôùc
43. ÔÛ vuøng Amazon, nöôùc laø nöõ hoaøng; soâng vaø suoái gioáng nhö caùc tónh maïch vaø nöôùc quyeát ñònh moïi hình thöùc soáng:
"ÔÛ ñoù, giöõa muøa heø, khi nhöõng côn gioù cuoái cuøng töø phöông Ñoâng dòu daàn trong khoâng khí tónh laëng, thuyû keá thay theá cho nhieät keá trong vieäc xaùc ñònh thôøi tieát. Caùc söï soáng phuï thuoäc vaøo söï thay ñoåi ñau ñôùn cuûa möùc leân vaø möùc xuoáng nôi nhöõng con soâng lôùn. Nhöõng con soâng naøy luoân luoân daâng leân moät caùch ñaày aán töôïng. Soâng Amazon öùa traøn ñaùy cuûa noù vaø chæ trong vaøi ngaøy ñaõ laøm möïc nöôùc cuûa noù daâng cao... Luõ luït khieán moïi söï döøng laïi. Maéc keït trong taùn laù raäm raïp cuûa caùc igarapies, con ngöôøi ñaønh phaûi heát söùc bình thaûn ngoài chôø caùi muøa ñoâng nghòch lyù laøm nhieät ñoä leân cao ñoù keát thuùc. Muøa nöôùc ruùt laø muøa heø. Luùc ñoù laø luùc hoài sinh caùc hoaït ñoäng nguyeân thuûy cuûa nhöõng ngöôøi tieáp tuïc hoaït ñoäng vôùi hình thöùc soáng duy nhaát töông öùng vôùi caùc thaùi cöïc baát bình ñaúng cuûa thieân nhieân khieán cho vieäc tieáp tuïc baát cöù noã löïc naøo cuõng laø ñieàu baát khaû" [53].
44. Luoàng nöôùc lung linh cuûa doøng soâng Amazon vó ñaïi thu thaäp vaø laøm sinh ñoäng moïi moâi tröôøng xung quanh:
"Doøng Amazon,
voán lieáng caùc aâm tieát nöôùc,
cha giaø vaø toå phuï, ngöôi laø
söï vónh cöûu aån giaáu
cuûa moïi dieãn trình thuï tinh;
moïi doøng suoái suoâi veà ngöôi nhö chim choùc" [54].
45. Soâng Amazon cuõng laø coät soáng taïo ra söï haøi hoøa vaø thoáng nhaát: "soâng khoâng chia reõ chuùng toâi. Noù ñoaøn keát chuùng toâi vaø giuùp chuùng toâi soáng vôùi nhau giöõa caùc neàn vaên hoùa vaø ngoân ngöõ khaùc nhau" [55]. Maëc duø ñuùng laø ôû nhöõng vuøng ñaát naøy coù nhieàu "vuøng Amazon", nhöng truïc chính vaãn laø doøng soâng vó ñaïi, con ñeû cuûa nhieàu doøng soâng:
"Töø daõy nuùi cao, nôi coù tuyeát muoân ñôøi, nöôùc chaûy xuoáng vaø vaïch ra moät ñöôøng lung linh doïc theo lôùp da xöa cuûa taûng ñaù: Amazon ñöôïc sinh haï. Noù ñöôïc sinh haï töøng giaây. Noù töø töø chaåy xuoáng, nhö moät tia saùng ngoaèn ngoeøo, roài phình ra ôû phía bình nguyeân. Chaåy maïnh treân nhöõng khoaûng xanh um, noù phaùt minh ra ñöôøng ñi rieâng cuûa mình vaø roài tìm caùch môû roäng. Nöôùc döôùi ñaát daâng leân oâm laáy doøng nöôùc chaåy xuoáng töø daõy Andes. Töø loøng nhöõng ñaùm maây traéng tinh khieát, bò gioù cuoán ñi, nöôùc töø trôøi rôi xuoáng. Noù thu thaäp vaø tieán böôùc, nhaân thöøa treân nhöõng con ñöôøng voâ taän, taém nhöõng ñoàng baèng vo taän... Ñaây laø Doøng Amazon Vó Ñaïi, bao truøm vuøng nhieät ñôùi oi böùc vôùi nhöõng khu röøng raäm moät caùch ñaùng kinh ngaïc, nhöõng khuùc bao la chöa coù tay ngöôøi ñuïng tôùi, sinh ñoäng vôùi söï soáng xuyeân suoát doøng nöôùc saâu thaúm cuûa noù... Töø luùc con ngöôøi soáng ôû ñoù, ñaõ phaùt sinh töø thaúm saâu vuøng nöôùc cuûa noù, vaø xuyeân qua traùi tim khu röøng cuûa noù, moät noãi sôï haõi khuûng khieáp: cuoäc soáng cuûa noù töø töø nhöng chaéc chaén seõ ñeán hoài keát thuùc" [56].
46. Caùc nhaø thô bình daân, say meâ veû ñeïp meânh moâng cuûa noù, ñaõ coá gaéng baøy toû caûm xuùc maø doøng soâng naøy gôïi leân vaø söï soáng ñöôïc noù ban taëng khi noù baêng qua giöõa moät ñieäu muùa cuûa caù heo, con traên, caây vaø ca noâ. Tuy nhieân, hoï cuõng than vaõn veà caùc nguy hieåm ñang ñe doïa noù. Nhöõng nhaø thô, voán laø nhöõng nhaø chieâm nieäm vaø tieân tri, giuùp giaûi thoaùt chuùng ta khoûi moâ hình kyõ trò vaø duy tieâu thuï voán phaù huûy thieân nhieân vaø cöôùp ñi cuûa chuùng ta moät cuoäc soáng ñaùng soáng:
"Theá giôùi ñang ñau khoå vì baøn chaân noù bò bieán thaønh cao su, chaân noù bieán thaønh da, cô theå thaønh vaûi vaø ñaàu thaønh theùp...Theá giôùi ñang ñau khoå vì caây coái bò bieán thaønh suùng tröôøng, löôõi caøy thaønh xe taêng, nhö hình aûnh ngöôøi gieo ñang gieo haït phaûi nhöôøng choã cho xe taêng vôùi suùng phun löûa, chæ nhöõng gieo sa maïc. Chæ coù thi ca, vôùi gioïng noùi khieâm nhöôøng, môùi coù theå cöùu theá giôùi naøy" [57].
Tieáng khoùc cuûa vuøng Amazon
47. Thi ca giuùp caûm giaùc ñau ñôùn ñöôïc nhieàu ngöôøi trong chuùng ta ngaøy nay chia seû coù tieáng noùi. Söï thaät khoâng theå choái caõi laø, nhö söï vieäc voán nhö theá, caùch ñoái xöû vôùi laõnh thoå Amazon noùi leân söï keát lieãu cho raát nhieàu söï soáng, raát nhieàu veû ñeïp, maëc duø ngöôøi ta muoán tieáp tuïc nghó raèng khoâng coù gì xaûy ra caû:
"Nhöõng ngöôøi nghó raèng soâng ngoøi chæ laø moät sôïi daây thöøng,
moät thöù ñoà chôi, ñaõ laàm laãn.
Soâng ngoøi laø moät maïch maùu moûng treân maët traùi ñaát... Soâng ngoøi laø coät soáng bao goàm ñoäng vaät vaø caây coái.
Neáu keùo quaù chaët, soâng ngoøi seõ vôõ.
Khi vôõ noù seõ toeù leân maët muõi ta nöôùc vaø maùu" [58].
48. Traïng thaùi quaân baèng cuûa haønh tinh ta cuõng phuï thuoäc vaøo söï laønh maïnh cuûa khu vöïc Amazon. Cuøng vôùi sinh quaàn cuûa Congo vaø Borneo, noù chöùa ñöïng söï ña daïng röïc rôõ cuûa vuøng röøng, maø chu kyø möa, söï caân baèng khí haäu vaø söï ña daïng lôùn lao cuûa nhieàu sinh vaät phaûi phuï thuoäc vaøo. Noù nhö moät boä loïc vó ñaïi chaát carbon dioxide, giuùp traùnh vieäc traùi ñaát noùng leân. Phaàn lôùn, beà maët cuûa noù raát keùm lôùp ñaát cay (topsoil), keát quaû laø "röøng thöïc söï phaùt trieån treân ñaát chöù khoâng phaûi töø ñaát" [59]. Khi röøng bò loaïi boû, noù khoâng ñöôïc thay theá, vì taát caû nhöõng gì coøn laïi chæ laø moät ñòa hình coù ít chaát dinh döôõng sau ñoù bieán thaønh moät vuøng ñaát khoâ hoaëc ngheøo naøn veà thaûm thöïc vaät. Ñieàu naøy khaù nghieâm troïng, vì beân trong röøng Amazon chöùa baát taän taøi nguyeân coù theå chöùng minh laø caàn ñeå chöõa beänh. Caù, traùi caây vaø nhöõng hoàng phuùc phong phuù khaùc cung caáp dinh döôõng dö daät cho nhaân loaïi. Hôn nöõa, trong moät heä sinh thaùi nhö heä sinh thaùi cuûa khu vöïc Amazon, moãi phaàn ñeàu caàn thieát cho vieäc baûo toàn toaøn boä. Caùc vuøng bình nguyeân vaø thaûm thöïc vaät bieån cuõng caàn ñöôïc laøm cho maàu môõ nhôø phuø sa cuûa Amazon. Tieáng keâu cuûa khu vöïc Amazon thaáu ñeán tai moïi ngöôøi vì, "cuoäc chinh phuïc vaø khai thaùc caùc taøi nguyeân... ngaøy nay ñaõ ñaït ñeán möùc ñe doïa khía caïnh hieáu khaùch cuûa moâi tröôøng: moâi tröôøng hieåu nhö 'taøi nguyeân' coù nguy cô ñe doïa moâi tröôøng hieåu nhö 'ngoâi nhaø'" [60]. Quyeàn lôïi cuûa moät vaøi ngaønh coâng nghieäp quyeàn theá khoâng neân ñöôïc coi laø quan troïng hôn quyeàn lôïi cuûa khu vöïc Amazon vaø toaøn theå nhaân loaïi.
49. Seõ khoâng ñuû neáu chæ quan taâm ñeán vieäc baûo toàn caùc loaøi deã thaáy nhaát coù nguy cô tuyeät chuûng. Vieäc heát söùc quan troïng laø nhaän ra raèng, "söï vaän haønh toát cuûa caùc heä sinh thaùi cuõng caàn coù naám, taûo, giun, coân truøng, loaøi boø saùt vaø voâ soá vi sinh vaät. Moät soá ít loaøi hôn, maëc duø noùi chung khoâng ñöôïc nhìn thaáy, vaãn ñoùng moät vai troø chuû choát trong vieäc duy trì traïng thaùi quaân baèng cuûa moät nôi choán ñaëc thuø" (61). Ñieàu naøy deã daøng bò laøm ngô khi ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi sinh cuûa caùc döï aùn kinh teá veà khai khoaùng, naêng löôïng, goã vaø caùc kyõ ngheä khaùc ñang phaù huûy vaø gaây oâ nhieãm. Ngoaøi ra, nöôùc, coù raát nhieàu trong khu vöïc Amazon, cuõng laø moät lôïi ích cho söï soáng coøn cuûa con ngöôøi, nhöng caùc nguoàn gaây oâ nhieãm (cho noù) cuõng ñang gia taêng [62].
50. Thaät vaäy, ngoaøi caùc quyeàn lôïi kinh teá cuûa caùc doanh nhaân vaø chính trò gia ñòa phöông, coøn coù "caùc quyeàn lôïi kinh teá hoaøn caàu raát lôùn nöõa" [63]. Do ñoù, khoâng ñöôïc tìm giaûi phaùp trong vieäc "quoác teá hoùa" khu vöïc Amazon [64], maø ñuùng hôn phaûi coù caûm thöùc traùch nhieäm lôùn hôn veà phía caùc chính phuû quoác gia. Veà phöông dieän naøy, "chuùng ta khoâng theå khoâng ca ngôïi söï cam keát cuûa caùc cô quan quoác teá vaø caùc toå chöùc xaõ hoäi daân söï ñang thu huùt söï chuù yù cuûa coâng chuùng ñoái vôùi caùc vaán ñeà naøy vaø ñeà nghò moät söï hôïp taùc quan yeáu, söû duïng caùc bieän phaùp gaây aùp löïc hôïp phaùp, ñeå ñaûm baûo ñieàu naøy: moãi chính phuû thöïc thi traùch nhieäm ñuùng ñaén vaø baát khaû nhöôïng cuûa mình trong vieäc baûo toàn moâi tröôøng vaø taøi nguyeân thieân nhieân cuûa ñaát nöôùc mình, maø khoâng ñaàu haøng caùc quyeàn lôïi giaû maïo ñòa phöông hoaëc quoác teá" [65].
51. Ñeå baûo veä khu vöïc Amazon, ñieàu toát laø keát hôïp tuùi khoân cuûa toå tieân vôùi kieán thöùc kyõ thuaät ñöông thôøi, luoân coá gaéng coù ñöôïc vieäc quaûn lyù ñaát ñai beàn vöõng trong khi duy trì ñöôïc loái soáng vaø heä giaù trò cuûa nhöõng ngöôøi soáng ôû ñoù [66]. Hoï, nhaát laø caùc daân toäc nguyeân thuûy, coù quyeàn nhaän - ngoaøi neàn giaùo duïc caên baûn - caùc thoâng tri thaáu ñaùo vaø thaúng thaén veà caùc döï aùn, möùc ñoä vaø haäu quaû cuøng ruûi ro cuûa chuùng, ñeå coù theå lieân keát thoâng tin ñoù vaøo quyeàn lôïi cuûa chính hoï vaø vaøo kieán thöùc cuûa hoï veà nôi naøy, vaø do ñoù cung caáp hoaëc töø choái söï ñoàng yù cuûa hoï, hoaëc ñeà xuaát caùc phöông thöùc thay theá [67].
52. Keû coù quyeàn khoâng bao giôø haøi loøng vôùi nhöõng lôïi nhuaän hoï kieám ñöôïc, vaø caùc taøi nguyeân cuûa quyeàn löïc kinh teá taêng leân raát nhieàu nhôø nhöõng tieán boä khoa hoïc vaø kyõ thuaät. Vì lyù do naøy, taát caû chuùng ta neân nhaán maïnh tôùi nhu caàu caáp thieát phaûi thieát laäp "moät khung phaùp lyù coù theå ñònh ranh giôùi roõ raøng vaø baûo ñaûm vieäc baûo veä heä sinh thaùi... neáu khoâng, caùc cô caáu quyeàn löïc môùi döïa treân moâ hình kinh teá kyõ thuaät coù theå traán aùp khoâng nhöõng neàn chính trò cuûa chuùng ta, maø caû töï do vaø coâng lyù nöõa" [68]. Neáu Thieân Chuùa keâu goïi chuùng ta laéng nghe caû tieáng khoùc cuûa ngöôøi ngheøo laãn tieáng khoùc cuûa traùi ñaát [69], thì ñoái vôùi chuùng ta, "tieáng khoùc cuûa vuøng Amazon vôùi Ñaáng Taïo Hoùa gioáng nhö tieáng khoùc cuûa daân Chuùa ôû Ai Caäp (x. Xh 3: 7). Ñoù laø tieáng khoùc cuûa caûnh noâ leä vaø bò boû rôi naøi næ xin ñöôïc töï do" [70].
Lôøi tieân tri chieâm nieäm
53. Chuùng ta thöôøng ñeå löông taâm mình ra u meâ, vì "caùc xao laõng lieân tuïc laøm môø ñi nhaän thöùc cuûa chuùng ta veà vieäc theá giôùi cuûa chuùng ta thöïc söï giôùi haïn vaø höõu haïn ra sao" [71]. Töø moät quan ñieåm hôøi hôït, chuùng ta coù theå nghó raèng "caùc söï vaät troâng khoâng nghieâm troïng nhö theá ñaâu vaø haønh tinh ta coù theå tieáp tuïc nhö vaäy trong moät thôøi gian daøi. Söï laûng traùnh nhö vaäy ñoùng vai troø nhö moät giaáy pheùp ñeå tieáp tuïc loái soáng vaø moâ hình saûn xuaát vaø tieâu duøng hieän taïi cuûa chuùng ta. Ñaây laø caùch con ngöôøi coá gaéng nuoâi döôõng nhöõng taät xaáu töï huûy hoaïi chính mình: coá gaéng khoâng nhìn thaáy chuùng, coá gaéng khoâng thöøa nhaän chuùng, trì hoaõn caùc quyeát ñònh quan troïng vaø giaû vôø cho raèng seõ khoâng coù chuyeän gì xaûy ra" [72].
54. Ngoaøi ra, toâi cuõng nhaän thaáy raèng moãi loaøi khaùc bieät ñeàu coù moät giaù trò ngay trong noù, nhöng "moãi naêm, ngöôøi ta ñeàu thaáy söï bieán daïng cuûa haøng ngaøn loaøi thöïc vaät vaø ñoäng vaät maø chuùng ta seõ khoâng bao giôø bieát, maø con chaùu chuùng ta seõ khoâng bao giôø nhìn thaáy, vì chuùng ñaõ bò maát vónh vieãn. Ñaïi ña soá trôû neân tuyeät chuûng vì nhöõng lyù do lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Vì chuùng ta, haøng ngaøn loaøi seõ khoâng coøn daønh vinh quang cho Thieân Chuùa baèng chính söï hieän höõu cuûa chuùng, cuõng nhö khoâng truyeàn ñaït thoâng ñieäp cuûa chuùng cho chuùng ta. Chuùng ta khoâng coù quyeàn nhö vaäy" [73].
55. Töø caùc daân toäc nguyeân thuûy, chuùng ta coù theå hoïc caùch chieâm ngöôõng khu vöïc Amazon chöù khoâng phaûi chæ phaân tích noù, vaø do ñoù ñaùnh giaù cao maàu nhieäm quyù giaù voán vöôït quaù chuùng ta naøy. Chuùng ta coù theå yeâu thöông noù, chöù khoâng phaûi chæ söû duïng noù, vôùi keát quaû laø tình yeâu coù theå ñaùnh thöùc moät söï quan taâm saâu saéc vaø chaân thaønh. Thaäm chí hôn nöõa, chuùng ta coù theå caûm thaáy moät caùch thaân thieát laø moät phaàn cuûa noù chöù khoâng phaûi chæ baûo veä noù; nhö theá, khu vöïc Amazon seõ moät laàn nöõa trôû thaønh moät ngöôøi meï ñoái vôùi chuùng ta. Vì "chuùng ta khoâng nhìn vaøo theá giôùi töø beân ngoaøi maø töø beân trong, yù thöùc ñöôïc moái lieân keát maø Chuùa Cha ñaõ lieân keát chuùng ta vôùi moïi höõu theå" [74].
56. Chuùng ta haõy ñaùnh thöùc caûm thöùc thaåm myõ vaø chieâm nieäm Thieân Chuùa ban cho chuùng ta, caûm thöùc maø chuùng ta thöôøng ñeå phai nhaït. Chuùng ta haõy nhôù raèng, "neáu ai ñoù khoâng hoïc caùch döøng laïi vaø chieâm ngöôõng moät ñieàu gì ñoù ñeïp ñeõ, chuùng ta khoâng neân ngaïc nhieân neáu ngöôøi ñoù coi moïi söï nhö moät ñoà vaät ñeå söû duïng vaø laïm duïng voâ tö" [75]. Maët khaùc, neáu chuùng ta böôùc vaøo hieäp thoâng vôùi röøng, tieáng noùi cuûa chuùng ta seõ deã daøng hoøa quyeän vôùi tieáng noùi cuûa noù vaø trôû thaønh moät lôøi caàu nguyeän: "khi chuùng ta nghæ ngôi döôùi boùng caây baïch ñaøn coå xöa, lôøi caàu xin aùnh saùng cuûa chuùng ta hoøa vaøo lôøi ca cuûa taùn laù muoân thuôû" [76]. Vieäc hoaùn caûi beân trong naøy seõ cho pheùp chuùng ta khoùc cho khu vöïc Amazon vaø tham gia tieáng khoùc cuûa noù thaáu tôùi Chuùa.
57. Chuùa Gieâsu noùi: "Haù naêm con chim seû khoâng baùn vôùi giaù hai ñoàng xu ö? Tuy nhieân, khoâng ai trong soá chuùng bò laõng queân döôùi aùnh maét Thieân Chuùa" (Lc 12: 6). Thieân Chuùa Cha cuûa chuùng ta, Ñaáng ñaõ taïo ra moãi höõu theå trong vuõ truï baèng tình yeâu voâ haïn, môøi goïi chuùng ta trôû thaønh phöông theá cuûa Ngöôøi ñeå nghe tieáng khoùc cuûa khu vöïc Amazon. Neáu chuùng ta ñaùp laïi lôøi caàu xin xeù loøng naøy, ñieàu trôû neân roõ raøng laø caùc taïo vaät cuûa khu vöïc Amazon khoâng bò Cha Thieân ñaøng cuûa chuùng ta laõng queân. Ñoái vôùi caùc Kitoâ höõu, chính Chuùa Gieâsu ñaõ lôùn tieáng noùi vôùi chuùng ta töø giöõa chuùng raèng, "vì Ñaáng soáng laïi ñang maàu nhieäm oâm chuùng vaøo chính Ngöôøi vaø höôùng chuùng tôùi söï vieân maõn nhö cuøng ñích cuûa chuùng. Nhöõng boâng hoa ngoaøi ñoàng vaø chim choùc maø ñoâi maét nhaân baûn cuûa Ngöôøi chieâm ngöôõng vaø khen ngôïi giôø ñaây ñaõ thaám ñaãm söï hieän dieän raïng rôõ cuûa Ngöôøi" [77]. Vì taát caû nhöõng lyù do naøy, caùc tín höõu chuùng ta gaëp ñöôïc ôû vuøng Amazon moät nguoàn cöù lieäu thaàn hoïc, moät khoâng gian nôi chính Thieân Chuùa töï maëc khai Ngöôøi vaø trieäu taäp caùc con trai vaø con gaùi cuûa Ngöôøi.
Giaùo duïc vaø caùc thoùi quen sinh thaùi
58. Veà phöông dieän naøy, chuùng ta coù theå tieán theâm moät böôùc vaø ghi nhaän raèng moät heä sinh thaùi toaøn dieän khoâng theå chæ haøi loøng vôùi caùc vaán ñeà kyõ thuaät tinh chænh hoaëc caùc quyeát ñònh chính trò, phaùp lyù vaø xaõ hoäi. Heä sinh thaùi toát nhaát luoân coù chieàu kích giaùo duïc coù khaû naêng khuyeán khích vieäc phaùt trieån caùc thoùi quen môùi nôi caùc caù nhaân vaø caùc nhoùm. Ñaùng buoàn thay, nhieàu caù nhaân vaø nhoùm soáng ôû khu vöïc Amazon ñaõ thuû ñaéc nhieàu thoùi quen ñieån hình cuûa caùc thaønh phoá lôùn, nôi chuû nghóa tieâu thuï vaø vaên hoùa laõng phí ñaõ aên saâu. Moät heä sinh thaùi laønh maïnh vaø beàn vöõng, töùc heä sinh thaùi coù khaû naêng taïo ra söï thay ñoåi, seõ khoâng phaùt trieån tröø khi ngöôøi ta chòu thay ñoåi, tröø khi hoï ñöôïc khuyeán khích choïn moät phong caùch soáng khaùc, moät moät caùch soáng ít tham lam vaø thanh thaûn hôn, bieát toân troïng vaø ít lo laéng hôn, huynh ñeä hôn.
59. Thaät vaäy, "traùi tim moät ngöôøi caøng troáng roãng, hoï caøng caàn nhieàu thöù ñeå mua, ñeå sôû höõu vaø tieâu thuï. Gaàn nhö khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc caùc giôùi haïn do thöïc taïi aùp ñaët... Moái quan taâm cuûa chuùng ta khoâng theå chæ giôùi haïn vaøo moái ñe doïa cuûa caùc bieán coá thôøi tieát khaéc nghieät, nhöng coøn phaûi môû roäng ñeán caû caùc haäu quaû thaûm khoác cuûa baát oån xaõ hoäi. Noãi aùm aûnh veà loái soáng tieâu thuï, nhaát laø khi soá ít ngöôøi coù khaû naêng duy trì noù, chæ coù theå daãn ñeán baïo löïc vaø huûy dieät laãn nhau" [78].
60. Giaùo hoäi, vôùi kinh nghieäm taâm linh roäng lôùn, vieäc ñaùnh giaù môùi cuûa Giaùo Hoäi veà giaù trò cuûa Saùng theá, moái quan taâm cuûa Giaùo Hoäi ñoái vôùi coâng lyù, löïa choïn ngöôøi ngheøo, truyeàn thoáng giaùo duïc vaø lòch söû cuûa Giaùo Hoäi ñaõ nhaäp thaân vaøo nhieàu neàn vaên hoùa khaùc nhau treân khaép theá giôùi, caû mong muoán ñoùng goùp vaøo vieäc baûo veä vaø taêng tröôûng cuûa khu vöïc Amazon nöõa.
Ñieàu naøy daãn ñeán giaác mô tieáp theo, maø toâi muoán chia seû tröïc tieáp hôn vôùi caùc muïc töû vaø tín höõu Coâng Giaùo.
- - - - - - - - -
[46] Xem Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XVI, Thoâng ñieäp Caritas in veritate (29-6-2009), 51: AAS 101 (2009), 687: "Ñaëc bieät trong thôøi ñaïi chuùng ta, thieân nhieân ñaõ hoäi nhaäp vaøo söï naêng ñoäng xaõ hoäi vaø vaên hoùa saâu xa ñeán ñoä khoâng coøn laø döõ kieän ñoäc laäp nöõa. Vieäc sa maïc hoùa nhanh choùng vaø laâm vaøo caûnh khoå cuûa nhieàu vuøng noâng nghieäp laø haäu quaû cuûa ngheøo ñoùi vaø chaäm tieán cuûa daân chuùng soáng nôi ñoù".
[47] Söù ñieäp cho ngaøy Hoøa bình Theá giôùi naêm 2007, 8: Insegnamenti, II/2 (2006), 776.
[48] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24-5-2015), 16, 91, 117, 138, 240: AAS 107 (2015), 854, 884, 894, 903, 941.
[49] Taøi lieäu Bolivia: informe país. Consulta pre sinodal, 2019, trg. 36; Xem Taøi Lieäu Laøm Vieäc, 23.
[50] Taøi Lieäu Laøm Vieäc, 26.
[51] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24-5-2015), 146: AAS 107 (2015), 906.
[52] Documento con aportes al Sínodo de la Dioùcesis de San Joseù del Guaviare y de la Arquidioùcesis de Villavicencio y Granada (Colombia); Xem Taøi Lieäu Laøm Vieäc, 17.
[53] EUCLIDES DA CUNHA, Los Sertones (Os Sertoões), Buenos Aires (1946), 65-66.
[54] PABLO NERUDA, "Amazonas" trong Canto General (1938), I, IV.
[55] REPAM, Taøi lieäu Eje de Fronteras. Preparacioùn para el Sínodo de la Amazonia, Tabatinga-Brasil (3-2-2019), p. 3; Xem Taøi Lieäu Laøm Vieäc, 8.
[56] AMADEU THIAGO DE LELLO, Amazonas, patria da agua. Baûn dòch tieáng Taây Ban Nha cuûa Jorge Timossi, in http://letras-uruguay.espaciolatino.com/aaa/mello_thiago/amazonas_patria_da_agua.htm.
[57] VINICIUS DE MORAES, Para vivir un gran amor, Buenos Aires, 2013, 166.
[58] JUAN CARLOS GALEANO, "Los que creyeron", trong Amazonia y otros poemas, ed. Universidad externado de Colombia, Bogotaù, 2011, 44.
[59] HARALD SIOLI, A Amazoânia, Petropolis (1985), 60.
[60] Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II, Dieãn töø cho Hoäi nghò quoác teá veà "Moâi tröôøng vaø söùc khoûe" (24-3-1997), 2.
[61] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24-5-2015), 34: AAS 107 (2015), 860.
[62] Xem Nhö treân., 28-31: AAS 107 (2015), 858-859.
[63] Nhö treân., 38: AAS 107 (2015), 862.
[64] Xem Khoùa Hoïp Khoaùng Ñaïi Laàn 5 Cuûa Caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Nam Myõ Vaø Vuøng Caribeâ, Aparecida Document (29-6-2007), 86.
[65] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24-5-2015), 38: AAS 107 (2015), 862.
[66] Xem Nhö treân, 144, 187: AAS 107 (2015), 905-906, 921.
[67] Xem Nhö treân., 183: AAS 107 (2015), 920.
[68] Nhö treân HYPERLINK "http://www.vatican.va/content/francesco/en/encyclicals/documents/papa-francesco_20150524_enciclica-laudato-si.html#53"., 53: AAS 107 (2015), 868.
[69] Xem Nhö treân., 49: AAS 107 (2015), 866.
[70] Taøi lieäu chuaån bò cho Thöôïng Hoäi ñoàng veà Vuøng Amazon, 8.
[71] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24-5-2015), 56: AAS 107 (2015), 869.
[72] Nhö treân., 59: AAS 107 (2015), 870.
[73] Nhö treân., 33: AAS 107 (2015), 860.
[74] Nhö treân, 220: AAS 107 (2015), 934.
[75] Nhö treân., 215: AAS 107 (2015), 932.
[76] SUI YUN, Cantos para el mendigo y el rey, Wiesbaden, 2000.
[77] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24-5-2015), 100: AAS 107 (2015), 887.
[78] Nhö treân., 204: AAS 107 (2015), 928.
Chöông Boán: Giaác Mô Kinh Teá