Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Amazon
cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
Querida Amazonia (Amazon Thaân Yeâu)
(Baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Vuõ Vaên An)
Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Amazon cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ Querida Amazonia (Amazon Thaân Yeâu).
Vuõ Vaên An
Vatican (VietCatholic News 13-02-2020) - Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Amazon cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ Querida Amazonia (Amazon Thaân Yeâu):
Toâng huaán Haäu Thöôïng Hoäi Ñoàng Querida Amazonia
Cuûa Ñöùc Thaùnh Cha Phanxicoâ
Göûi Daân Thieân Chuùa Vaø Moïi Ngöôøi Thieän Chí
1. Khu vöïc Amazon thaân yeâu ñang ñöùng tröôùc theá giôùi vôùi moïi neùt huy hoaøng, kòch tính vaø maàu nhieäm cuûa noù. Thieân Chuùa ban cho chuùng ta aân suûng taäp chuù vaøo khu vöïc naøy trong Thöôïng hoäi ñoàng ñöôïc toå chöùc taïi Roâma töø ngaøy 6 ñeán ngaøy 27 thaùng 10 vöøa qua, keát thuùc baèng vieäc coâng boá Taøi lieäu Sau cuøng, Amazon: Caùc Neûo Ñöôøng môùi cho Giaùo hoäi vaø cho Heä sinh thaùi Toaøn dieän.
YÙ nghóa cuûa Toâng Huaán naøy
2. Taïi Thöôïng Hoäi Ñoàng, toâi ñaõ laéng nghe caùc baøi thuyeát trình vaø ñoïc chaêm chuù caùc baùo caùo cuûa caùc nhoùm thaûo luaän. Trong Toâng Huaán naøy, toâi muoán ñöa ra ñaùp öùng cuûa rieâng toâi ñoái vôùi dieãn trình ñoái thoaïi vaø bieän phaân naøy. Toâi seõ khoâng ñi vaøo moïi vaán ñeà töøng ñöôïc xöû lyù roäng daøi trong Taøi lieäu Sau cuøng. Toâi cuõng khoâng yeâu saùch thay theá vaên baûn ñoù hoaëc sao cheùp noù. Toâi chæ muoán ñeà xuaát moät khuoân khoå ngaén goïn ñeå suy tö, moät khuoân khoå coù theå aùp duïng, moät caùch cuï theå vaøo cuoäc soáng cuûa khu vöïc Amazon, moät toång hôïp veà moät soá moái quan taâm lôùn hôn maø toâi ñaõ baøy toû trong caùc taøi lieäu tröôùc ñaây vaø coù theå giuùp höôùng daãn chuùng ta tieán tôùi moät caùch tieáp nhaän toaøn boä dieãn trình ñoàng nghò moät caùch haøi hoøa, saùng taïo vaø sinh hoa traùi.
3. Ñoàng thôøi, toâi muoán chính thöùc giôùi thieäu Taøi lieäu Sau cuøng, trình baày caùc keát luaän cuûa Thöôïng hoäi ñoàng, voán ñöôïc höôûng ôn ích töø vieäc tham gia cuûa nhieàu ngöôøi hieåu roõ hôn baûn thaân toâi hoaëc Giaùo Trieàu Roâma trong caùc nan ñeà vaø vaán ñeà cuûa khu vöïc Amazon, vì hoï soáng ôû ñoù, hoï traûi nghieäm söï ñau khoå cuûa noù vaø hoï yeâu noù say ñaém. Toâi khoâng muoán trích daãn Taøi lieäu Sau cuøng trong Toâng Huaán naøy vì toâi muoán khuyeán khích moïi ngöôøi ñoïc noù caùch troïn veïn.
4. Xin Thieân Chuùa ban ôn ñeå toaøn theå Giaùo hoäi ñöôïc phong phuù vaø ñöôïc thaùch thöùc bôûi coâng trình cuûa phieân hoïp thöôïng hoäi ñoàng. Xin cho caùc muïc töû, nhöõng ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø thaùnh hieán vaø caùc tín höõu giaùo daân cuûa khu vöïc Amazon coá gaéng aùp duïng noù, vaø xin cho noù truyeàn caûm höùng caùch naøo ñoù cho moïi ngöôøi coù thieän chí.
Caùc giaác mô cho khu vöïc Amazon
5. Khu vöïc Amazon laø moät toång theå ña quoác gia vaø lieân keát vôùi nhau, moät sinh quaàn tuyeät vôøi ñöôïc chia seû bôûi chín quoác gia: Brazil, Bolivia, Colombia, Ecuador, Guyana, Peru, Surinam, Venezuela vaø laõnh thoå Guiana thuoäc Phaùp. Tuy nhieân, toâi ñang ngoû Toâng Huaán naøy vôùi toaøn theá giôùi. Toâi ñang laøm nhö vaäy ñeå giuùp ñaùnh thöùc tình caûm vaø söï quan taâm cuûa hoï ñoái vôùi vuøng ñaát ñoù, moät vuøng ñaát cuõng laø vuøng ñaát cuûa chuùng ta, vaø môøi goïi hoï traân quùi noù vaø thöøa nhaän noù nhö moät maàu nhieäm thaùnh thieâng. Nhöng quan taâm cuûa Giaùo hoäi veà caùc vaán ñeà cuûa khu vöïc naøy cuõng buoäc chuùng ta phaûi thaûo luaän, duø ngaén nguûi, moät soá vaán ñeà quan troïng khaùc coù theå hoã trôï caùc khu vöïc khaùc treân theá giôùi cuûa chuùng ta ñoái ñaàu vôùi nhöõng thaùch ñoá cuûa chính hoï.
6. Moïi ñieàu Giaùo hoäi coù nhieäm vuï cung caáp phaûi ñöôïc nhaäp theå moät caùch khaùc bieät vaøo moãi nôi treân theá giôùi, ñeå Naøng daâu cuûa Chuùa Kitoâ coù theå mang nhieàu khuoân maët nhaèm bieåu loä toát hôn caùc kho taøng baát taän cuûa ôn thaùnh Chuùa. Vieäc rao giaûng phaûi trôû neân nhaäp theå, neàn linh ñaïo phaûi trôû neân nhaäp theå, caùc cô caáu giaùo hoäi phaûi trôû neân nhaäp theå. Vì lyù do naøy, trong Toâng Huaán ngaén goïn naøy, toâi khieâm toán ñeà nghò noùi tôùi boán giaác mô vó ñaïi maø vuøng Amazon ñaõ gaây höùng cho toâi.
7. Toâi mô veà moät khu vöïc Amazon daùm ñaáu tranh cho quyeàn lôïi cuûa ngöôøi ngheøo, caùc daân toäc nguyeân thuûy vaø nhöõng ngöôøi nhoû beù nhaát trong caùc anh chò em cuûa chuùng ta, nôi tieáng noùi cuûa hoï coù theå ñöôïc nghe vaø phaåm giaù cuûa hoï ñöôïc thaêng tieán.
Toâi mô veà moät khu vöïc Amazon coù theå baûo toàn söï phong phuù vaên hoùa khaùc bieät cuûa noù, nôi veû ñeïp cuûa nhaân loaïi chuùng ta toûa saùng nhieàu caùch khaùc nhau.
Toâi mô veà moät khu vöïc Amazon coù theå giöõ gìn moät caùch khoâng khoan nhöôïng veû ñeïp töï nhieân cuûa noù vaø cuoäc soáng sieâu maõn traøn ñaày caùc doøng soâng vaø khu röøng.
Toâi mô veà caùc coäng ñoàng Kitoâ giaùo coù khaû naêng cam keát moät caùch quaûng ñaïi, nhaäp theå vaøo khu vöïc Amazon vaø mang ñeán cho Giaùo hoäi nhöõng göông maët môùi meû vôùi nhöõng neùt ñaëc ñieåm cuûa vuøng Amazon.
Chöông Moät:
Giaác Mô Xaõ Hoäi
8. Giaác mô cuûa chuùng ta laø moät khu vöïc Amazon coù theå hoøa nhaäp vaø thuùc ñaåy moïi cö daân cuûa noù, cho pheùp hoï taän höôûng "loái soáng toát". Nhöng ñieàu naøy ñoøi moät yeâu caàu coù tính tieân tri vaø moät noã löïc gian khoå nhaân danh ngöôøi ngheøo. Vì, maëc duø ñuùng laø khu vöïc Amazon ñang ñoái ñaàu vôùi moät thaûm hoïa sinh thaùi, nhöng cuõng phaûi noùi roõ raèng, "moät phöông thöùc sinh thaùi ñích thöïc luoân trôû thaønh moät phöông thöùc xaõ hoäi; noù phaûi hoøa nhaäp caùc vaán ñeà coâng lyù trong caùc cuoäc tranh luaän veà moâi tröôøng, ñeå coù theå nghe ñöôïc caû tieáng than cuûa traùi ñaát laãn tieáng khoùc cuûa ngöôøi ngheøo" [1]. Chuùng ta khoâng caàn moät chuû nghóa duy moâi tröôøng, "chæ quan taâm ñeán sinh quaàn nhöng laøm ngô caùc daân toäc vuøng Amazon" [2].
Baát coâng vaø toäi aùc
9. Caùc quyeàn lôïi thöïc daân töøng tieáp tuïc môû roäng - moät caùch hôïp phaùp vaø baát hôïp phaùp - caùc ngaønh kyõ ngheä khai thaùc goã vaø haàm moû, vaø töøng truïc xuaát hoaëc ñaåy qua beân leà caùc daân toäc baûn ñòa, ngöôøi daân soâng ngoøi vaø nhöõng ngöôøi goác Phi chaâu, ñang kích ñoäng tieáng keâu than thaáu trôøi:
"Nhieàu caây coái
nguï cö nôi tra taán,
vaø bao la laø nhöõng khu röøng
ñöôïc mua baèng haøng ngaøn caùi cheát [3].
Caùc laùi buoân goã coù thaønh vieân quoác hoäi,
trong khi Amazon cuûa chuùng toâi khoâng ngöôøi baûo veä...
Hoï ñaøy aûi nhöõng con veït vaø nhöõng con khæ
Caùc vuï thu hoaïch haït deû seõ khoâng bao giôø nhö cuõ" [4].
10. Ñieàu naøy kích thích nhieàu cuoäc di cö gaàn ñaây cuûa ngöôøi daân baûn ñòa ñeán nhöõng vuøng ngoaïi oâ cuûa caùc thaønh phoá. ÔÛ ñoù, hoï khoâng tìm ñöôïc söï giaûi thoaùt thöïc söï khoûi nhöõng raéc roái cuûa hoï, maø ñuùng hôn laø caùc hình thöùc noâ leä, khuaát phuïc vaø ngheøo ñoùi toài teä nhaát. Caùc thaønh phoá naøy, ñöôïc ñaùnh daáu baèng söï baát bình ñaúng lôùn lao, nôi phaàn lôùn daân soá cuûa khu vöïc Amazon hieän ñang soáng, ñang chöùng kieán söï gia taêng cuûa oùc baøi ngoaïi, khai thaùc tình duïc vaø buoân baùn ngöôøi. Tieáng keâu cuûa khu vöïc Amazon khoâng chæ noåi leân töø thaúm saâu röøng giaø maø coøn töø nhöõng phoá phöôøng thaønh phoá.
11. Toâi khoâng caàn phaûi laëp laïi ôû ñaây caùc chaån ñoaùn ñaày aép ñöôïc trình baøy tröôùc vaø trong Thöôïng Hoäi Ñoàng. Tuy nhieân, ít nhaát, chuùng ta haõy laéng nghe moät trong nhöõng tieáng noùi ñaõ ñöôïc gioùng leân: "Chuùng toâi ñang bò aûnh höôûng bôûi caùc laùi buoân goã, chuû trang traïi vaø caùc beân thöù ba khaùc. Bò ñe doïa bôûi caùc taùc nhaân kinh teá chuyeân nhaäp khaåu kieåu maãu xa laï vaøo laõnh thoå cuûa chuùng toâi. Caùc ngaønh kyõ ngheä goã xaâm nhaäp laõnh thoå ñeå khai thaùc röøng, trong khi chuùng toâi baûo veä röøng vì lôïi ích cuûa con caùi chuùng toâi, vì ôû ñoù, chuùng toâi coù thòt, caù, caây döôïc lieäu, caây aên traùi... Vieäc xaây döïng caùc nhaø maùy thuûy ñieän vaø döï aùn ñöôøng thuûy gaây moät taùc ñoäng treân soâng ngoøi vaø treân ñaát lieàn... Chuùng toâi laø moät vuøng laõnh thoå bò ñaùnh caép" [5].
12. Vò tieàn nhieäm cuûa toâi, Ñöùc Beâneâñíctoâ XVI, töøng leân aùn "söï taøn phaù moâi tröôøng vaø löu vöïc soâng Amazon, vaø caùc ñe doïa choáng laïi nhaân phaåm cuûa caùc daân toäc soáng trong khu vöïc ñoù [6]. Toâi muoán noùi theâm raèng nhieàu tình huoáng bi ñaùt trong soá naøy coù lieân quan ñeán moät 'huyeàn nhieäm giaû maïo veà Amazon'. Ngöôøi ta bieát raát roõ raèng, keå töø nhöõng thaäp nieân cuoái cuøng cuûa theá kyû tröôùc, khu vöïc Amazon ñaõ ñöôïc trình baøy nhö moät khoâng gian troáng roãng khoång loà caàn ñöôïc laáp ñaày, moät nguoàn taøi nguyeân thoâ ñeå ñöôïc phaùt trieån, moät vuøng ñaát hoang daõ caàn ñöôïc thuaàn hoùa. Khoâng ñieàu gì trong soá naøy coâng nhaän quyeàn cuûa caùc daân toäc nguyeân thuûy; ngöôøi ta ñôn giaûn phôùt lôø hoï nhö theå hoï khoâng hieän höõu, hoaëc haønh ñoäng nhö theå nhöõng vuøng ñaát maø hoï soáng khoâng thuoäc veà hoï. Ngay caû trong ngaønh giaùo duïc treû em vaø thanh thieáu nieân, ngöôøi baûn ñòa bò coi laø keû xaâm nhaäp hoaëc chieám ñoaït. Cuoäc soáng cuûa hoï, moái quan taâm cuûa hoï, caùch ñaáu tranh ñeå sinh toàn cuûa hoï khoâng ñöôïc quan taâm. Hoï ñöôïc coi nhö moät trôû ngaïi caàn phaûi ñöôïc loaïi boû hôn laø caùc höõu theå nhaân baûn coù cuøng phaåm giaù nhö nhöõng ngöôøi khaùc vaø sôû höõu caùc quyeàn lôïi rieâng hoï ñaõ thuû ñaéc ñöôïc.
13. Moät soá khaåu hieäu ñaõ goùp phaàn vaøo khaùi nieäm sai laàm naøy, bao goàm caû khaåu hieäu, "ñöøng cho khoâng ñieàu ñoù!" [7], nhö theå loaïi tieáp quaûn naøy chæ coù theå phaùt xuaát töø caùc quoác gia khaùc, trong khi thöïc ra laø caùc theá löïc ñòa phöông, laáy côù phaùt trieån, cuõng laø thaønh vieân cuûa caùc thoûa hieäp nhaèm muïc ñích san baèng röøng giaø - cuøng vôùi caùc hình thöùc söï soáng ñöôïc noù che chôû - moät caùch khoâng bò tröøng phaït vaø böøa baõi. Caùc daân toäc nguyeân thuûy thöôøng chöùng kieán moät caùch baát löïc söï huûy dieät moâi tröôøng töï nhieân voán cho pheùp hoï ñöôïc nuoâi döôõng vaø giöõ gìn söùc khoûe, soáng coøn vaø duy trì loái soáng trong moät neàn vaên hoùa mang laïi cho hoï baûn saéc vaø yù nghóa. Söï maát caân baèng quyeàn löïc thaät lôùn lao; keû yeáu khoâng coù caùch naøo ñeå töï baûo veä mình, trong khi keû chieán thaéng chieám ñöôïc taát caû, vaø "caùc quoác gia ngheøo khoù ngaøy caøng ngheøo khoå hôn, trong khi caùc quoác gia giaøu coù thaäm chí coøn trôû neân giaøu coù hôn" [8].
14. Caùc doanh nghieäp, quoác gia hoaëc quoác teá, gaây haïi cho Amazon vaø khoâng toân troïng quyeàn lôïi cuûa caùc daân toäc nguyeân thuûy ñoái vôùi ñaát ñai vaø caùc ranh giôùi cuûa noù, vaø quyeàn töï quyeát ñònh vaø ñoàng yù tröôùc, phaûi ñöôïc goïi baèng chính teân laø baát coâng vaø toäi aùc. Khi moät soá doanh nghieäp, vì lôïi nhuaän nhanh choùng, ñaõ chieám höõu ñaát ñai vaø keát cuïc ñaõ tö höõu hoùa ngay caû nguoàn nöôùc uoáng ñöôïc, hoaëc khi chính quyeàn ñòa phöông caáp quyeàn töï do truy caäp cho caùc coâng ty goã, khai thaùc moû hoaëc daàu khí vaø caùc doanh nghieäp khaùc phaù röøng vaø gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, caùc moái töông quan kinh teá ñaõ bò thay ñoåi moät caùch khoâng chính ñaùng vaø trôû thaønh moät coâng cuï cuûa töû thaàn. Hoï thöôøng söû duïng caùc bieän phaùp phi ñaïo ñöùc nhö tröøng phaït caùc cuoäc bieåu tình vaø thaäm chí cöôùp maïng soáng cuûa ngöôøi daân baûn ñòa, nhöõng ngöôøi choáng laïi caùc döï aùn, coá tình ñoát chaùy röøng, vaø hoái loä caùc chính trò gia vaø chính ngöôøi daân baûn ñòa. Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñi song song vôùi caùc vi phaïm nghieâm troïng veà nhaân quyeàn vaø caùc hình thöùc noâ leä môùi aûnh höôûng ñeán phuï nöõ noùi rieâng, tai hoïa buoân baùn ma tuùy ñöôïc söû duïng nhö moät caùch khuaát phuïc ngöôøi daân baûn ñòa, hoaëc vieäc buoân ngöôøi chuyeân boùc loät nhöõng ngöôøi bò truïc xuaát khoûi boái caûnh vaên hoùa cuûa hoï. Chuùng ta khoâng theå ñeå cho vieäc hoaøn caàu hoùa trôû thaønh "phieân baûn môùi cuûa chuû nghóa thöïc daân" [9].
Caûm thaáy phaãn noä vaø caàu xin tha thöù
15. Chuùng ta caàn caûm thaáy phaãn noä (10) nhö Moâseâ töøng noùi (xem Xh 11:8), nhö Chuùa Gieâsu töøng noùi (xem Mc 3:5), nhö Thieân Chuùa noùi tröôùc baát coâng (xem Am 2:4-8; 5: 7-12; Tv 106: 40). Quaû khoâng toát khi chuùng ta trôû neân quen thuoäc vôùi caùi aùc; quaû khoâng toát khi yù thöùc xaõ hoäi cuûa chuùng ta bò môø nhaït tröôùc "moät cuoäc boùc loät ñang ñeå laïi söï huûy hoaïi vaø thaäm chí cheát choùc treân khaép khu vöïc cuûa chuùng ta... gaây nguy hieåm cho cuoäc soáng cuûa haøng trieäu con ngöôøi vaø ñaëc bieät laø moâi tröôøng soáng cuûa noâng daân vaø ngöôøi daân baûn ñòa" [11]. Caùc bieán coá baát coâng vaø taøn aùc xaûy ra ôû khu vöïc Amazon ngay trong theá kyû tröôùc phaûi gaây gheâ tôûm saâu xa, nhöng chuùng cuõng khieán chuùng ta nhaïy caûm hôn ñoái vôùi vieäc caàn phaûi thöøa nhaän caùc hình thöùc boùc loät, laïm duïng vaø saùt haïi con ngöôøi hieän nay. Lieân quan ñeán quaù khöù ñaùng xaáu hoå, chuùng ta haõy laéng nghe, thí duï, trình thuaät noùi veà caùc ñau khoå cuûa ngöôøi baûn ñòa trong "thôøi ñaïi cao su" cuûa hoï ôû khu vöïc Amazon cuûa Venezuela: "Hoï khoâng ñöa tieàn cho ngöôøi baûn ñòa, maø chæ laø haøng hoùa, caùc haøng hoùa hoï phaûi traû giaù ñaét vaø hoï khoâng bao giôø chaám döùt vieäc traû tieàn nhö theá... Hoï seõ traû nhöng ngöôøi ta noùi vôùi hoï raèng, "Baïn ñang nôï nhö chuùa choåm", vaø ngöôøi baûn ñòa seõ phaûi quay laïi laøm vieäc... Hôn hai möôi thò traán cuûa ngöôøi ye'kuana ñaõ hoaøn toaøn bò san baèng. Phuï nöõ ye'kuana bò haõm hieáp vaø ngöïc bò caét cuït, phuï nöõ mang thai bò laáy maát con töø buïng meï, ñaøn oâng bò chaët ngoùn tay hoaëc baøn tay ñeå khoâng theå cheøo thuyeàn... cuøng vôùi nhöõng caûnh taøn aùc khaùc phi lyù nhaát nöõa [12].
16. Moät lòch söû ñau khoå vaø bò khinh mieät nhö theá khoâng deã daøng ñöôïc haøn gaén. Maø cheá ñoä thöïc daân cuõng khoâng chaám döùt; ôû nhieàu nôi, noù ñaõ ñöôïc thay ñoåi, nguïy trang vaø che giaáu [13], trong khi khoâng maát ñi söï khinh mieät naøo ñoái vôùi cuoäc soáng cuûa ngöôøi ngheøo vaø söï mong manh cuûa moâi tröôøng. Nhö caùc giaùm muïc cuûa vuøng Amazon thuoäc Brazil ñaõ löu yù, "lòch söû cuûa khu vöïc Amazon cho thaáy moät thieåu soá luoân ñöôïc höôûng lôïi töø söï ngheøo ñoùi cuûa ña soá vaø töø söï cöôùp boùc voâ löông taâm caùc taøi nguyeân thieân nhieân cuûa khu vöïc, voán laø caùc hoàng aân Chuùa ban cho caùc daân toäc töøng soáng ôû ñoù trong nhieàu thieân nieân kyû vaø cho nhöõng ngöôøi nhaäp cö ñeán töø nhieàu theá kyû tröôùc" [14].
17. Theá nhöng, ngay caû khi chuùng ta caûm thöùc ñöôïc söï phaãn noä laønh maïnh naøy, chuùng ta ñöôïc nhaéc nhôû raèng ta coù theå vöôït thaéng caùc naõo traïng thuoäc ñòa khaùc nhau vaø xaây döïng caùc maïng löôùi lieân ñôùi vaø phaùt trieån. "Noùi toùm laïi, thaùch ñoá laø phaûi baûo ñaûm moät chính saùch hoaøn caàu hoùa trong tình lieân ñôùi, hoaøn caàu hoùa maø khoâng coù vieäc haét huûi ñaåy ngöôøi ta ra beân leà" [15]. Coù theå tìm ra caùc phöông thöùc thay theá ñeå vieäc nuoâi gia suùc vaø noâng nghieäp ñöôïc beàn vöõng, ñeå coù ñöôïc caùc nguoàn naêng löôïng khoâng gaây oâ nhieãm, caùc phöông theá nhaân duïng xöùng ñaùng khoâng keùo theo söï huûy hoaïi moâi tröôøng töï nhieân vaø caùc neàn vaên hoùa. Ñoàng thôøi, ngöôøi daân baûn ñòa vaø ngöôøi ngheøo caàn ñöôïc cung caáp moät neàn giaùo duïc phuø hôïp ñeå phaùt trieån khaû naêng cuûa hoï vaø trao quyeàn cho hoï. Ñaây laø nhöõng muïc tieâu maø taøi naêng vaø söï khoân kheùo chaân chính cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo chính trò neân ñöôïc ñieàu höôùng tôùi. Khoâng phaûi nhö moät caùch phuïc hoài cho ngöôøi cheát söï soáng hoï ñaõ bò laáy maát, hoaëc thaäm chí boài thöôøng cho nhöõng ngöôøi soáng soùt cuoäc taøn saùt ñoù, nhöng ít nhaát, ñeå, ngaøy nay, trôû thaønh con ngöôøi chaân chính.
18. Thaät ñaùng khích leä khi nhôù laïi raèng giöõa nhöõng quaù laïm nghieâm troïng cuûa vieäc thöïc daân hoùa khu vöïc Amazon, ñaày "maâu thuaãn vaø ñau khoå" [16], nhieàu nhaø truyeàn giaùo ñaõ ñem Tin Möøng ñeán; hoï rôøi boû gia ñình vaø soáng moät cuoäc soáng khaéc khoå ñaày ñoøi hoûi beân caïnh nhöõng ngöôøi khoâng moät ai baûo veä. Chuùng ta bieát raèng khoâng phaûi ai trong soá hoï ñeàu laø maãu möïc, nhöng vieäc laøm cuûa nhöõng ngöôøi luoân trung thaønh vôùi Tin Möøng cuõng gaây caûm höùng "cho moät soá ñaïo luaät nhö caùc Ñaïo Luaät Thoå Daân, nhaèm baûo veä phaåm giaù cuûa caùc daân toäc baûn ñòa khoûi baïo löïc choáng laïi ngöôøi daân vaø laõnh thoå cuûa hoï" [17]. Vì thöôøng laø caùc linh muïc baûo veä ngöôøi baûn ñòa khoûi nhöõng keû cöôùp boùc vaø laïm duïng hoï, neân caùc nhaø truyeàn giaùo keå laïi raèng "hoï ñaõ naên næ chuùng toâi ñöøng boû rôi hoï vaø hoï ñaõ moi ñöôïc töø chuùng toâi lôøi höùa raèng chuùng toâi seõ trôû laïi"[18].
19. Ngaøy nay, Giaùo hoäi coù theå cam keát khoâng keùm. Giaùo Hoäi ñöôïc keâu goïi nghe lôøi keâu van cuûa caùc daân toäc Amazon vaø "thöïc hieän söù meänh tieân tri cuûa mình moät caùch minh baïch" [19]. Ñoàng thôøi, vì chuùng ta khoâng theå phuû nhaän ñöôïc söï kieän luùa mì ñöôïc troän laãn vôùi coû luøng, vaø caùc nhaø truyeàn giaùo khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñöùng veà phía keû bò aùp böùc, toâi baøy toû söï xaáu hoå vaø moät laàn nöõa, "toâi khieâm toán xin tha thöù, khoâng nhöõng chæ vì toäi loãi cuûa chính Giaùo hoäi, nhöng coøn vì caùc toäi aùc ñaõ phaïm ñoái vôùi caùc daân toäc baûn ñòa trong ñieàu goïi laø chinh phuïc Myõ Chaâu" [20] cuõng nhö vì caùc toäi aùc khuûng khieáp tieáp theo trong suoát lòch söû khu vöïc Amazon. Toâi caûm ôn caùc thaønh vieân cuûa caùc daân toäc nguyeân thuûy vaø toâi xin nhaéc laïi: "cuoäc soáng cuûa caùc baïn ñaõ keâu lôùn...Caùc baïn laø kyù öùc soáng ñoäng cuûa söù meänh maø Thieân Chuùa ñaõ giao phoù cho taát caû chuùng ta: baûo veä ngoâi nhaø chung cuûa chuùng ta" [21].
Caûm thöùc coäng ñoàng
20. Caùc noã löïc xaây döïng moät xaõ hoäi coâng baèng ñoøi hoûi khaû naêng huynh ñeä, tinh thaàn hieäp thoâng nhaân baûn. Do ñoù, tuy khoâng laøm giaûm taàm quan troïng cuûa töï do caù nhaân, ñieàu roõ raøng laø caùc daân toäc nguyeân thuûy cuûa khu vöïc Amazon coù caûm thöùc coäng ñoàng maïnh meõ. Noù thaám nhieãm vaøo "vieäc laøm cuûa hoï, vieäc nghæ ngôi cuûa hoï, caùc moái lieân heä cuûa hoï, caùc nghi leã vaø cöû haønh cuûa hoï. Moïi söï ñeàu ñöôïc chia seû; caùc phaïm vi rieâng tö - voán laø ñieån hình cuûa thôøi hieän ñaïi - heát söùc ít oûi. Cuoäc soáng laø moät haønh trình coäng ñoaøn, trong ñoù, caùc nhieäm vuï vaø traùch nhieäm ñöôïc phaân boå vaø chia seû treân cô sôû thieän ích chung. Khoâng coù choã cho khaùi nieäm moät caù nhaân taùch rôøi khoûi coäng ñoàng hoaëc khoûi laõnh thoå" [22]. Caùc moái lieân heä cuûa hoï chìm ñaém trong thieân nhieân bao quanh, maø hoï caûm nhaän vaø nghó veà nhö moät thöïc taïi hoøa nhaäp xaõ hoäi vaø vaên hoùa, vaø laø moät keùo daøi thaân theå cuûa hoï, ñaày tính baûn thaân, gia ñình vaø coäng ñoàng:
"Sao mai ñeán gaàn,
Ñoâi caùnh chim vuø vuø (hummingbirds) phaát phôùi;
traùi tim anh ñaäp roõ hôn thaùc nöôùc:
vôùi ñoâi moâi em, anh seõ töôùi ñaát
khi laøn gioù nheï môn man chuùng ta"[23]
21. Taát caû nhöõng ñieàu naøy caøng laøm baát oån caûm thöùc hoang mang vaø böùng goác nôi nhöõng ngöôøi baûn ñòa caûm thaáy buoäc phaûi di cö ñeán caùc thaønh phoá, khi hoï coá gaéng giöõ gìn phaåm giaù cuûa mình giöõa moâi tröôøng soáng ñoâ thò caù nhaân chuû nghóa vaø thuø ñòch hôn. Laøm theá naøo chuùng ta chöõa laønh ñöôïc taát caû nhöõng toån thöông naøy, laøm theá naøo chuùng ta mang laïi söï thanh thaûn vaø yù nghóa cho nhöõng cuoäc soáng bò böùng goác naøy? Tröôùc nhöõng tình huoáng nhö vaäy, chuùng ta neân ñaùnh giaù cao vaø ñoàng haønh vôùi nhöõng noã löïc cuûa nhieàu ngöôøi trong caùc nhoùm naøy ñeå baûo toàn giaù trò vaø loái soáng cuûa hoï, vaø hoøa nhaäp vaøo nhöõng tình huoáng môùi maø khoâng ñaùnh maát chuùng, nhöng thay vaøo ñoù cung öùng chuùng nhö chính ñoùng goùp cuûa hoï vaøo thieän ích chung.
22. Chuùa Kitoâ ñaõ cöùu chuoäc toaøn boä con ngöôøi, vaø Ngöôøi muoán khoâi phuïc trong moãi chuùng ta khaû naêng böôùc vaøo lieân heä vôùi nhöõng ngöôøi khaùc. Tin Möøng ñeà xuaát vieäc tình yeâu Thieân Chuùa traøn ñaày trong traùi tim cuûa Chuùa Kitoâ ra sao vaø phaùt sinh ra vieäc theo ñuoåi coâng lyù, moät vieäc vöøa laø moät baøi haùt ca ngôïi tình huynh ñeä vaø lieân ñôùi vöøa laø moät thuùc ñaåy tieán tôùi neàn vaên hoùa gaëp gôõ. Söï khoân ngoan trong loái soáng cuûa caùc daân toäc nguyeân thuûy - baát chaáp caùc haïn cheá cuûa noù - khuyeán khích chuùng ta thaâm haäu hoùa mong öôùc naøy. Vì ñieàu naøy, caùc giaùm muïc cuûa Ecuador ñaõ keâu goïi phaûi coù "moät heä thoáng xaõ hoäi vaø vaên hoùa môùi, bieát daønh ñaëc quyeàn cho caùc moái lieân heä huynh ñeä trong khuoân khoå thöøa nhaän vaø quyù troïng caùc neàn vaên hoùa vaø heä sinh thaùi khaùc nhau, moät khuoân khoå coù khaû naêng choáng laïi moïi hình thöùc kyø thò vaø aùp böùc giöõa nhöõng con ngöôøi nhaân baûn" [24].
Caùc ñònh cheá bò ñoå vôõ
23. Trong thoâng ñieäp Laudato Si', toâi ñaõ ghi nhaän raèng "neáu moïi söï ñeàu lieân heä vôùi nhau, thì söï laønh maïnh cuûa caùc ñònh cheá xaõ hoäi haún coù nhieàu haäu quaû ñoái vôùi moâi tröôøng vaø phaåm chaát söï soáng nhaân baûn... Trong moãi giai taàng xaõ hoäi, vaø giöõa chuùng vôùi nhau, caùc ñònh cheá ñeàu phaùt trieån trong vieäc qui ñònh caùc moái lieân heä nhaân baûn. Baát cöù ñieàu gì laøm suy yeáu caùc ñònh cheá naøy ñeàu coù nhöõng haäu quaû tieâu cöïc, nhö baát coâng, baïo löïc vaø maát töï do. Moät soá quoác gia coù caáp ñoä hieäu naêng ñònh cheá töông ñoái thaáp gaây nhieàu nan ñeà lôùn lao hôn cho nhaân daân cuûa hoï" [25]
24. Tö theá cuûa caùc ñònh cheá xaõ hoäi daân söï ôû khu vöïc Amazon hieän ra sao? Taøi lieäu Laøm vieäc cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng, moät taøi lieäu voán toång hôïp caùc ñoùng goùp cuûa nhieàu caù nhaân vaø nhoùm töø khu vöïc Amazon, ñaõ noùi tôùi "neàn vaên hoùa töøng chuoác ñoäc Nhaø nöôùc vaø caùc ñònh cheá cuûa noù, thaám nhieãm moïi taàng lôùp xaõ hoäi, keå caû caùc coäng ñoàng baûn ñòa. Chuùng toâi ñang noùi veà moät tai hoïa luaân lyù thöïc söï; keát quaû laø, vieäc maát nieàm tin vaøo caùc ñònh cheá vaø caùc ñaïi dieän cuûa chuùng, moät ñieàu hoaøn toaøn laøm maát uy tín cuûa chính trò vaø caùc toå chöùc xaõ hoäi. Caùc daân toäc Amazon khoâng traùnh khoûi tham nhuõng, vaø keát cuïc, hoï trôû thaønh naïn nhaân chính cuûa noù" [26].
25. Chuùng ta cuõng khoâng theå loaïi tröø khaû theå naøy: caùc thaønh vieân cuûa Giaùo hoäi töøng laø moät phaàn cuûa maïng löôùi tham nhuõng, ñoâi khi ñeán möùc thoaû hieäp giöõ im laëng ñeå ñoåi laáy hoã trôï kinh teá cho caùc coâng trình cuûa giaùo hoäi. Chính vì lyù do naøy, caùc ñeà xuaát ñaõ ñöôïc ñöa ra taïi Thöôïng hoäi ñoàng nhaèm khaúng ñònh raèng "phaûi ñaëc bieät chuù yù ñeán nguoàn goác cuûa caùc quyeân taëng hoaëc caùc loaïi trôï caáp khaùc, cuõng nhö caùc khoaûn ñaàu tö ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc ñònh cheá giaùo hoäi hoaëc caùc caù nhaân Kitoâ höõu" [27].
Ñoái thoaïi xaõ hoäi
26. Khu vöïc Amazon phaûi laø nôi ñoái thoaïi xaõ hoäi, ñaëc bieät giöõa caùc daân toäc nguyeân thuûy khaùc nhau, vì muïc ñích phaùt trieån caùc hình thöùc hieäp thoâng vaø ñaáu tranh chung. Nhöõng ngöôøi khaùc trong chuùng ta ñöôïc môøi goïi tham gia vôùi tö caùch "khaùch" vaø heát söùc traân troïng tìm kieám caùc neûo ñöôøng gaëp gôõ ñeå laøm phong phuù khu vöïc Amazon. Neáu muoán ñoái thoaïi, chuùng ta neân ñoái thoaïi tröôùc nhaát vôùi ngöôøi ngheøo. Hoï khoâng nhöõng chæ laø moät beân khaùc ñeå thuyeát phuïc, hoaëc chæ ñôn thuaàn laø moät caù nhaân khaùc ngoài chung baøn vôùi nhöõng ngöôøi ngnag haøng. Hoï laø ñoái taùc ñoái thoaïi chính cuûa chuùng ta, nhöõng ngöôøi maø chuùng ta coù nhieàu ñieàu ñeå hoïc hoûi nhaát, nhöõng ngöôøi maø chuùng ta caàn laéng nghe vì nghóa vuï coâng lyù, vaø töø hoï, chuùng ta phaûi xin pheùp tröôùc khi trình baøy caùc ñeà xuaát cuûa chuùng ta. Nhöõng lôøi noùi, hy voïng vaø noãi sôï haõi cuûa hoï neân laø tieáng noùi coù thaåm quyeàn nhaát taïi baát cöù baøn ñoái thoaïi naøo trong khu vöïc Amazon. Vaø caâu hoûi lôùn laø: "YÙ nghó cuûa hoï veà 'soáng toát' nghóa laø gì cho baûn thaân hoï vaø cho nhöõng ngöôøi seõ ñeán sau hoï?"
27. Ñoái thoaïi khoâng nhöõng chæ uûng hoä vieäc öu tieân choïn ngöôøi ngheøo, ngöôøi bò haét huûi vaø bò loaïi tröø, maø coøn toân troïng hoï laø ngöôøi coù vai troø haøng ñaàu. Nhöõng ngöôøi khaùc phaûi ñöôïc thöøa nhaän vaø quyù troïng chính vì laø nhöõng ngöôøi khaùc, moãi ngöôøi coù caûm xuùc, löïa choïn vaø caùch soáng vaø laøm vieäc cuûa rieâng hoï. Neáu khoâng, keát quaû, moät laàn nöõa, seõ laø "moät keá hoaïch ñöôïc laäp ra bôûi moät vaøi ngöôøi cho moät vaøi ngöôøi" [28], neáu khoâng phaûi "laø söï ñoàng thuaän treân giaáy tôø hay moät neàn hoøa bình thoaùng qua cho moät nhoùm thieåu soá haøi loøng" [29]. Neáu laø theá, thì "moät gioïng noùi tieân tri phaûi ñöôïc caát leân" [30], vaø Kitoâ höõu chuùng ta ñöôïc keâu goïi phaûi laøm cho noù ñöôïc ngöôøi ta nghe thaáy.
Ñieàu naøy daãn ta ñeán giaác mô tieáp theo ñaây.
- - - - - - - -
[1] Thoâng ñieäp Laudato Si' (24-5-2015), 49: AAS 107 (2015), 866.
[2] Taøi Lieäu Laøm Vieäc, 45.
[3] ANA VARELA TAFUR, "Timareo", trong Lo que no veo en visiones, Lima, 1992.
[4] JORGE VEGA MAÙRQUEZ, "Amazonia solitaùria", trong Poesía obrera, Cobija-Pando-Bolivia, 2009, 39.
[5] RED ECLESIAL PANAMAZOÙNICA (REPAM), Brazil, Síntesis del aporte al Sínodo, 120; Xem Taøi Lieäu Laøm Vieäc, 45.
[6] Dieãn töø vôùi giôùi treû, Saõo Paulo, Brazil (10 May 2007), 2.
[7] Xem ALBERTO C. ARAUÙJO, "Imaginario amazoùnico", trong Amazonia real: amazoniareal.com.br (29-1-2014).
[8] Thaùnh Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI, Thoâng ñieäp Populorum Progressio (26-3-1967), 57: AAS 59 (1967), 285.
[9] Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II, Dieãn töø vôùi Haøn laâm vieän Toøa Thaùnh veà Khoa hoïc xaõ hoäi (27-4-2001), 4: AAS 93 (2001), 600.
[10] Xem Taøi Lieäu Laøm Vieäc, 41.
[11] Khoùa Hoïp Khoaùng Ñaïi Laàn 5 Cuûa Caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Nam Myõ Vaø Vuøng Caribeâ, Aparecida Document (29-6-2007), 473.
[12] RAMOÙN IRIBERTEGUI, Amazonas: El hombre y el caucho, ed. Vicariato Apostoùlico de Puerto Ayacucho-Venezuela, Monografía soá 4, Caracas, 1987, 307ff.
[13] Xem "AMARÍLIS TUPIASSUÙ, "Amazoânia, das travessias lusitanas aø literatura de ateù agora", trong Estudos Avançados taäp 19, soá 53, Saõo Paulo (thaùng 1 ñeán thaùng 4.2005): "Treân thöïc teá, sau khi keát thuùc thôøi kyø thuoäc ñòa ñaàu tieân, khu vöïc Amazon tieáp tuïc trôû thaønh moät khu vöïc chòu söï tham lam laâu ñôøi, aån nuùp döôùi caùc luaän ñieäu môùi#, moät phaàn cuûa caùc taùc nhaân 'vaên minh hoùa', hoï thaäm chí khoâng caàn phaûi ñöôïc nhaân caùch hoùa ñeå taïo ra vaø nhaân leân caùc maët môùi cuûa söï suy taøn cuõ, baây giôø thoâng qua moät caùi cheát chaäm."
[14] Caùc Giaùm Muïc Vuøng AMAZON BRAXIN, Carta al Pueblo de Dios, Santarem-Brazil (6-7-2012).
[15] Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II, Söù ñieäp cho ngaøy Hoøa bình Theá giôùi naêm 1998, 3: AAS 90 (1998), 150.
[16] Khoùa Hoïp Khoaùng Ñaïi Laàn 3 Cuûa Caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Nam Myõ Vaø Vuøng Caribeâ, Puebla Document (23-3-1979), 6.
[17] Taøi Lieäu Laøm Vieäc, 6. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ III Ñoaøn saéc Veritas Ipsa (2-6-1537), leân aùn luaän ñeà phaân bieät chuûng toäc vaø coâng nhaän raèng caùc daân toäc baûn ñòa, duø theo ñaïo Coâng Giaùo hay khoâng, sôû höõu phaåm giaù cuûa con ngöôøi, ñöôïc höôûng quyeàn sôû höõu cuûa hoï vaø khoâng ñöôïc giaûm xuoáng laøm noâ leä. Giaùo hoaøng tuyeân boá: " vì caùc ngöôøi thöïc söï khoâng phaûi laø ngöôøi bò töôùc ñoaït quyeàn töï do hay quyeàn sôû höõu taøi saûn cuûa hoï, maëc duø hoï khoâng tin Chuùa Gieâsu Kitoâ. Giaùo lyù huaán quyeàn naøy ñaõ ñöôïc taùi khaúng ñònh bôûi caùc. Ñöùc Giaùo Hoaøng Greâgoârioâ XIV, Saéc chæ Cum Sicuti (28 4-1591);. Ñöùc Giaùo Hoaøng Urbanoâ VIII, Saéc chæ Commissum Nobis (22-4-1639);. Ñöùc Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XIV, Saéc chæ Immensa Pastorum Principis göûi caùc Giaùm muïc Braxin (20-12-1741); Ñöùc Giaùo Hoaøng Greâgoârioâ XVI, Ñoaûn saéc In Supremo (3-12-1839);. Ñöùc Giaùo Hoaøng Leâoâ XIII, Thö göûi caùc Giaùm muïc Brasil veà söï noâ leä (15-5-1888); vaø Thaùnh Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II, Söù ñieäp göûi caùc daân toäc baûn ñòa ôû chaâu Myû, Santo Domingo (12-10-1992), 2: Insegnamenti 15/2 (1982), 346.
[18] FREDERICO BENÍCIO DE SOUSA COSTA, Thö muïc vuï (1909). Ed. Imprenta del gobierno del estado de Amazonas, Manaus, 1994, 83.
[19] Taøi Lieäu Laøm Vieäc, 7.
[20] Dieãn töø vôùi Hoäi nghi Theá giôùi laàn 2 cuûa caùc phong traøo daân chuùng, Santa Cruz de la Sierra-Bolivia (9-7-2015).
[21] Dieãn töø vôùi Hoäi nghi caùc daân toäc baûn ñòa ôû Amazonia, Puerto Maldonado-Peru (19-1- 2018): AAS 110 (2018), 300.
[22] Taøi Lieäu Laøm Vieäc, 24.
[23] YANA LUCILA LEMA, Tamyahuan Shamakupani (Con la lluvia estoy viviendo), 1, at http://siwarmayu.com/es/yana-lucila-lema-6-poemas-de-tamyawan-shamukupani-con-la-lluvia-estoy-viviendo.
[24] Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc ECUADOR, Cuidemos nuestro planeta (20-4-2012), 3.
[25] Soá 142: AAS 107 (2015), 904-905.
[26] Soá 82.
[27] Nhö treân, 83.
[28] Toâng Huaán Evangelii Gaudium (24-11-2013), 239: AAS 105 (2013), 1116.
[29] Nhö treân., 218: AAS 105 (2013), 1110.
[30] Nhö treân.
Chöông Hai: Giaác Mô Vaên Hoùa
Chöông Ba: Giaác Mô Sinh Thaùi
Chöông Boán: Giaác Mô Kinh Teá