Baøi vieát “Vi Phaïm töï do tín ngöôõng taïi Vieät Nam baèng Anh ngöõ cuûa giaùo sö tieán só Só Carlyle Thayer ñaõ ñöôïc Sandra Tran, VietForum, toùm löôïc vaø chuyeån ngöõ, chuùng toâi xin pheùp cho ñaêng laïi ñeå roäng ñöôøng dö luaän vaø tham khaûo.

 Giôùi thieäu: Tieán Só Carlyle Thayer laø moät chuyeân vieân veà Vieät-Nam. OÂng laø Giaùo Sö Chính Trò Hoïc cuûa Vieän Quoác Phoøng UÙc Chaâu vaø ñang trong tình traïng vaéng maët coù thôøi haïn ñeå laøm vieäc taïi Trung Taâm AÙ Chaâu vaø Thaùi Bình Döông Nghieân Cöùu veà caùc Vaán Ñeà An Ninh, Boä Quoác Phoøng Hoa-Kyø. GS Thayer ñaõ laøm vieäc cho International Voluntary Services taïi Vieät-Nam vaøo cuoái thaäp nieân 1960. Baøi vieát cuûa oâng nhö sau:

 UÛy Hoäi Hoa-Kyø veà Töï Do Tín Ngöôõng Treân Theá Giôùi haøng naêm xuaát baûn moät phuùc trình raát ñaày ñuû vaø xuaát saéc veà vaán ñeà töï do tín ngöôõng bao goàm Vieät-Nam. Boä Ngoaïi Giao Hoa-Kyø, Toå Chöùc AÂn Xaù Quoác Teá, vaø Toå Chöùc Theo Doõi Nhaân Quyeàn haøng naêm cuõng coâng boá nhöõng nhaän ñònh raát ñaùng tin caäy veà hieän tình nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo taïi Vieät-Nam. Freedom House ñaõ coâng boá nhöõng taøi lieäu maät cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo Nhaø Nöôùc Vieät-Nam ôû caáp trung öông vaø ñòa phöông, tieát loä raát chi tieát veà moät chieán dòch ñöôïc phoái hôïp chaët cheõ ñeå ñaøn aùp toân giaùo, ñaëc bieät laø caùc giaùo daân theo ñaïo Tin Laønh Phuùc AÂm (Evangelical Church) vaø daân toäc thieåu soá H'mong. Nhöõng taøi lieäu vöøa keå treân raát voâ tö vaø chính xaùc raát höõu ích cho cuoäc thaûo luaän veà vaán ñeà töï do toân giaùo ôû Vieät-Nam. Tröôùc khi baøn veà ñeà taøi naøy, moät vaøi nhaän xeùt veà heä thoáng chính trò cuûa Vieät-Nam ñöôïc trình baày sau ñaây ñeå thay theá cho phaàn daãn nhaäp.

 Heä Thoáng Chính Trò cuûa Vieät-Nam

 Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät-Nam, moät nöôùc ñoäc ñaûng theo chuû thuyeát Lenin, ñang coù nhöõng thay ñoåi veà maët xaõ hoäi vaø chính trò. Vieät-Nam ngaøy nay coù theå moâ taû laø moät quoác gia coù moät cheá ñoä ñoäc taøi (authoritarian) thay vì cöïc quyeàn (totalitarian). Keå töø giöõa thaäp nieân 1980, tieán trình caûi toå, tieáng Vieät goïi laø Ñoåi Môùi, ñaõ nôùi loûng söï kìm keïp cuûa nhaø nöôùc ñoái vôùi xaõ hoäi Vieät-Nam. Thí duï, trong thaäp nieân vöøa qua, con soá tranh tuïng veà ñaát ñai, bieåu tình cuûa noâng daân, ñình coâng taïi vuøng ñoâ thò, choáng ñoái coâng khai, vaø kieán nghò phaûn ñoái nhaân vieân nhaø nöôùc tham nhuõng ñaõ gia taêng. Caøng ngaøy caøng coù theâm baèng chöùng laø moät xaõ hoäi daân söï baét ñaàu thaønh hình vaø thöôøng daân Vieät-Nam ngaøy hoâm nay coù nhieàu khaû naêng hôn ñeå töï toå chöùc ñôøi soáng cuûa mình maø khoâng phaûi ñeám xæa tôùi Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam (CSVN).

 Ñaûng CSVN ñaõ phaûi nhöôøng bôùt "ñaát" trong xaõ hoäi cho saùng kieán cuûa thöôøng daân. Nhöõng coâng daân coù cuøng nhöõng sôû thích gioáng nhau taäp hoïp laïi thaønh nhoùm. Ñaây laø moät thöû thaùch khaéc nghieät cho Ñaûng CSVN vôùi chuû tröông xaõ hoäi laø moät kieán truùc ñôn thuaàn trong ñoù chæ coù ñoäc nhaát moät toå chöùc. Ñieàu naøy coù nghóa laø Ñaûng CSVN naém quyeàn laõnh ñaïo taát caû caùc nhoùm coù toå chöùc vaø söû duïng söï kieåm soaùt naøy ñeå quyeát ñònh chính saùch vaø sinh hoaït cuûa nhöõng ñoaøn theå naøy. Taát caû nhöõng toå chöùc taäp theå, cô quan toân giaùo, nghieäp ñoaøn thöông maïi, vaø nhöõng nhoùm coù nhöõng quan taâm ñaëc bieät ñeàu phaûi xin nhaø nöôùc coâng nhaän vaø hoaït ñoäng döôùi söï che chôû cuûa Maët Traän Toå Quoác Vieät-Nam.

 Treân thöïc teá, Ñaûng CSVN khoâng theå kieåm soaùt moät caùch coù hieäu quaû quaù nhieàu nhoùm, hoäi, vaø ñoaøn theå ñaõ xuaát hieän. Nhöng theo ñuùng ñöôøng höôùng cuûa Lenin, nhaø nöôùc vôùi moät Ñaûng CSVN duy nhaát, ñaët öu tieân ñaøn aùp nhöõng phaàn töû ñoái khaùng coâng khai, caùc phong traøo choáng ñoái, nhöõng toå chöùc chính trò, vaø nhöõng leã toân giaùo khoâng xin pheùp. Moïi coá gaéng toå chöùc nhöõng sinh hoaït chính trò vaø toân giaùo ngoaøi Ñaûng CSVN vaø nhöõng toå chöùc phuï thuoäc ñeàu bò ngaên chaën. Vieät-Nam theo ñuoåi moät chính saùch ba khoâng - khoâng ñoái laäp, khoâng ña nguyeân, vaø khoâng ñaûng phaùi chính trò.

 Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, sinh hoaït toân giaùo ñaõ taùi sinh taïi Vieät-Nam vaø nhaø caàm quyeàn Vieät-Nam ñaõ phaûi thaän troïng hôn trong nhöõng haønh ñoäng caám ñoaùn. Tuy nhieân vaãn coøn nhieàu tröôøng hôïp nhaø nöôùc kieåm soaùt vaø caám ñoaùn nhöõng toå chöùc toân giaùo vaø nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo. Nhaø nöôùc theo heä thoáng Lenin ñaõ taïo ra nhöõng hoäi yeâu nöôùc do nhaø nöôùc baûo hoä hoaëc kieåm soaùt hoaëc boû tuø nhöõng nhaø laõnh ñaïo toân giaùo ñoäc laäp, chieám ñoaït taøi saûn cuûa toân giaùo, kieåm soaùt vieäc thuï phong caùc giaùo só, haïn cheá di chuyeån vaø caám xuaát baûn saùch baùo toân giaùo. Nhöng cuøng thôøi gian ñoù, tín ngöôõng taùi sinh roäng raõi trong daân gian ñaõ laøm cho Ñaûng CSVN phaûi khöïng laïi. Thí duï laø trong khi nhöõng laõnh tuï cuûa Phaät Giaùo Vieät-Nam Thoáng Nhaát bò caàm tuø lieân tuïc, coâng an ñaõ khoâng ñuïng ñeán giaùo daân vì sôï gaây ra nhöõng cuoäc bieåu tình taäp theå hoaëc töï saùt nhö nhöõng tröôøng hôïp ñaõ xaåy ra ôû Hueá naêm 1993 hoaëc ôû tænh An Giang trong vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long naêm ngoaùi.

 Nhöõng laõnh tuï Coäng Saûn Vieät-Nam ñaõ choïn löïa vaø thi haønh moät soá haønh ñoäng ñaøn aùp trong khi ñoù nôùi loûng söï kìm keïp ñoái vôùi hoaït ñoäng toân giaùo. Thí duï nhö moät soá taøi saûn cuûa toân giaùo ñaõ bò tòch thu vaøi thaäp nieân tröôùc ñaây ñang ñöôïc traû laïi. Phaät Giaùo Hoøa Haûo ñöôïc töï do hôn ñeå toå chöùc caùc sinh hoaït. Coù nhöõng baùo caùo noùi raèng, Nhaø Caàm Quyeàn Vieät-Nam ñaõ nôùi tay ñoái vôùi nhöõng nhaø thôø Tin Laønh ôû mieàn Baéc vaø ñang coù nhöõng thöông löôïng ñeå cho pheùp giaùo hoäi Tin Laønh Phuùc AÂm (Evangelical Church) ôû mieàn Nam hoaït ñoäng chính thöùc. Vieät-Nam ñang chuaån bò thieát laäp lieân laïc vôùi Hoäi AÙi Höõu Tin Laønh Phuùc AÂm Theá Giôùi (World Evangelical Fellowship) ñeå thaûo luaän veà töï do toân giaùo.

 Nhöõng thay ñoåi veà maët xaõ hoäi vaø kinh teá ñang dieãn ra taïi Vieät-Nam ñang tan vôõ daàn daàn kieán truùc Lenin vôùi ñoäc nhaát moät toå chöùc trong xaõ hoäi. Ñaûng CSVN ñang chòu aûnh höôûng cuûa tieán trình caûi toå vaø ñang thay ñoåi vaø phaân taùn döôùi con maét cuûa xaõ hoäi Vieät-Nam vaø theá giôùi beân ngoaøi.

 Ñaûng CSVN maâu thuaãn ôû moïi taàng lôùp veà toác ñoä vaø phaïm vi cuûa söï caûi toå. Trong khi coù söï ñoàng thuaän veà xu höôùng kinh teá thò tröôøng (maëc duø vôùi ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa), môû cöûa vaø hoäi nhaäp vaøo kinh teá theá giôùi, CSVN baøn caõi gay go veà nhöõng bieän phaùp thöïc teá ñeå ñi tôùi nhöõng muïc tieâu naøy. Moät trong nhöõng ñeà taøi naøy laø vieäc duy trì quyeàn kieåm soaùt cuûa ñaûng ñoái vôùi nhöõng xí nghieäp quoác doanh vôùi nôï naàn choàng chaát vaø hieäu naêng thaáp keùm.

 Vieät-Nam cuõng ñaõ cho pheùp caûi tieán moät phaàn naøo veà maët chính trò. Chuùng ta khoâng neân laàm ñieàu naøy vôùi vaán ñeà daân chuû hoùa. Caùc laõnh tuï Vieät-Nam ñaõ daàn daàn döïa vaøo luaät leä nhieàu hôn thay vì saéc leänh ñeå cai trò daân. Luaät baàu cöû ñöôïc chaáp thuaän vaøo naêm 1992 ñaõ nôùi roäng tieán trình baàu cöû ñoâi chuùt vaø theo ñoù caùc caù nhaân ñöôïc ñeà cöû ra tranh chöùc phuï taù Quoác Hoäi. Quoác Hoäi giöõ moät vai troø quan troïng hôn tröôùc. Nhöõng uûy ban taïi Quoác Hoäi xem xeùt vaø tu chính nhöõng döï luaät. Nhöõng ñaïi bieåu nhaân daân trong Quoác Hoäi coù quyeàn kieåm soaùt caùc Toång Tröôûng trong chính phuû. Moät soá toång tröôûng tham nhuõng vaø thieáu hieäu quaû ñaõ bò baõi nhieäm.

 Nhöõng thay ñoåi maïnh meõ nhaát xaåy ra trong laõnh vöïc kinh teá. Keå töø cuoái thaäp nieân 1980, Vieät-Nam ñaõ baõi boû keá hoaïch trung öông döôùi thôøi ñaïi Lenin. Nhöõng bao caáp cuûa Nhaø Nöôùc daønh cho nhieàu xí nghieäp quoác doanh ñang ñöôïc daàn daàn huûy boû vaø thay theá baèng phöông phaùp keá toaùn lôøi loã theo xaõ hoäi chuû nghóa. Hieán phaùp ñaõ ñöôïc söûa ñoåi vaøo naêm 1992 ñeå coâng nhaän quyeàn tö höõu caù nhaân. Khu vöïc tö ngaøy nay chieám treân moät nöûa toång saûn löôïng noäi ñòa. Hôïp taùc xaõ saûn xuaát noâng nghieäp xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ ñöôïc giaûi taùn vaø caùc gia ñình ñöôïc quyeàn söû duïng ñaát ñai daøi haïn.

 Ñaûng CSVN vaø boä maùy kieåm soaùt chaët cheõ cuûa hoï cuõng khoâng traùnh khoûi söï thay ñoåi. Nhöõng ñaûng vieân ñang hoaït ñoäng hoaëc ñaõ veà höu maïnh meõ chæ trích ñaûng ñaõ boùp ngheït daân chuû vaø cai trò baèng aùp löïc. Nhöõng ngöôøi phaûn khaùng naøy ñaõ vieát vaø phoå bieán nhöõng baøi coâng kích kòch lieät cheá ñoä ñoäc ñaûng vaø thoâng thöôøng hoï bò laøm khoù deã, khuûng boá, vaø boû tuø. Tuy nhieân nhoùm "choáng ñoái nhöng vaãn trung thaønh vôùi Ñaûng" (loyal opposition) vaãn tieáp tuïc leân tieáng chæ trích vaø ñoøi hoûi daân chuû.

 Phe baûo thuû naëng veà chuû thuyeát Marx - Lenin, quen thoùi chuyeân quyeàn, choáng laïi caùnh haäu veä. Hoï maát ñi daàn tính caùch chính danh trong nhieàu thaäp nieân vöøa qua. Tröôùc ñaây phe baûo thuû ñaõ moät thôøi coù chính danh vì döïa treân chuû nghóa quoác gia, nay phe naøy bò baét buoäc phaûi döïa vaøo thaønh tích phaùt trieån kinh teá. Ngay caû treân caên baûn naøy, hoï cuõng ñaõ bò lung lay vì nhöõng bieán coá trong nhöõng naêm 1997-98 - söï baát maõn saâu roäng cuûa noâng daân trong tænh Thaùi Bình vaø aûnh höôûng cuûa cuoäc khuûng hoaûng kinh teá AÙ Chaâu. AÛnh höôûng cuûa phe baûo thuû ñaõ laøm chöông trình caûi toå chaäm laïi vaø laøm Thuû Töôùng Phan Vaên Khaûi naûn loøng ñeán noãi oâng ñaõ hai laàn ñeä ñôn xin töø chöùc.

 Nhöõng ñaûng vieân vaø laõnh tuï cuûa Ñaûng CSVN coù yù thöùc veà nhöõng thieáu soùt naøy. Thí duï baûn thaûo phuùc trình chính trò cho Ñaïi Hoäi Ñaûng laàn thöù 9 nhaän ñònh raèng "tham nhuõng vaø cheá ñoä quan lieâu" laø moät trong boán nguy hieåm Vieät-Nam phaûi ñoái phoù. Baûn thaûo phuùc trình chính trò thöøa nhaän raèng "Neáu chuùng ta khoâng tieán nhanh, chuùng ta seõ bò boû rôi laïi phía sau xa hôn nöõa veà maët kinh teá. Ngoaøi ra, cheá ñoä quan lieâu, tham nhuõng, vaø ñaïo ñöùc thoaùi hoùa cuûa caùn boä vaø ñaûng vieân ñaõ laøm maát ñi nieàm tin cuûa nhaân tin cuûa nhaân daân.

 Nhöõng nhaø laõnh ñaïo Vieät-Nam ñang chuaån bò nhöõng bieän phaùp chöa töøng ñöôïc aùp duïng tröôùc ñaây ñeå baûo ñaûm söï hoã trôï cuûa coâng chuùng. Naêm löïc löôïng ñaëc nhieäm, moãi löïc löôïng ñöôïc ñieàu khieån bôûi moät toång tröôûng trong cô caáu laõnh ñaïo nhaø nöôùc, ñaõ ñöôïc thieát laäp vaøo naêm ngoaùi (2000) ñeå giaûi quyeát nhöõng than phieàn cuûa coâng chuùng veà tham nhuõng vaø laïm duïng quyeàn theá cuûa nhaân vieân nhaø nöôùc. UÛy Ban Trung Öông Ñaûng naêm nay chaáp thuaän baåy bieän phaùp ñeå xoùa boû tham nhuõng trong haøng nguõ. Caùc laõnh tuï cuûa Ñaûng seõ phaûi khai baùo lôïi töùc, cô sôû kinh doanh vaø nhöõng taøi saûn khaùc trong thôøi gian saép tôùi. Môùi ñaây nhaát, Vieät-Nam thoâng baùo keá hoaïch söû duïng ñieän thoaïi coù maùy truyeàn hình ñeå daân coù theå khieáu naïi thaúng vôùi moät ban goàm saùu vieân chöùc, do Phoù Thuû Töôùng Nguyeãn Coâng Taán caàm ñaàu.

 Vaøo thaùng 10 naêm ngoaùi (2000), ba coá vaán thaâm nieân cuûa UÛy Ban Trung Öông Ñaûng vieát moät laù thö cho Toång Bí Thö Ñaûng, keát aùn oâng laøm vieäc thieáu naêng ñoäng vaø yeâu caàu moïi laõnh tuï treân 65 tuoåi phaûi veà höu. Vaøo cuoái thaùng Hai naøy (2001) seõ coù moät phieân hoïp ñaïi hoäi cuûa UÛy Ban Trung Öông Ñaûng ñeå thaûo luaän veà "vaán ñeà nhaân söï", moät töø ngöõ aùm chæ söï thay ñoåi caáp laõnh ñaïo.

 Toùm laïi, heä thoáng xaõ hoäi, chính trò, vaø kinh teá cuûa Vieät-Nam trang traûi qua nhöõng ñoåi thay khi caùc nhaø laõnh ñaïo Vieät-Nam coá gaéng phaùt trieån neàn kinh teá thò tröôøng, kyõ ngheä hoùa vaø canh taân ñaát nöôùc. Caùc nhaø laõnh ñaïo Vieät-Nam lo aâu veà vaán ñeà baûo toaøn cheá ñoä (duy trì quyeàn haønh cho chính hoï vaø heä thoáng ñoäc ñaûng). Tuy nhieân, nhöõng nhaø laõnh ñaïo naøy baày toû moái quan taâm muoán coù söï oån ñònh chính trò ñeå phaùt trieån kinh teá. Ñieàu naøy raát laø hôïp lyù nhö hai tröôøng hôïp cuûa Nga vaø Nam Döông ñaõ chöùng minh. Nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo khoâng coù theå ñöôïc nuoâi döôõng trong moät moâi tröôøng quoác noäi baát oån vaø kinh teá thaát baïi. Moät bieán coá cô baûn trong tieán trình chuyeån tieáp cuûa Vieät-Nam laø moái bang giao giöõa Vieät-Nam vaø Hoa-Kyø. Vaán ñeà naøy caàn phaûi ñöôïc hai nöôùc chuù taâm ñeán.

 Nhöõng Löïa Choïn Cho Chính saùch cuûa Hoa-Kyø

 Theo quan ñieåm chuyeân moân, chaáp thuaän cho Vieät-Nam höôûng quy cheá NTR coù aûnh höôûng khoâng ñaùng keå ñoái vôùi chính saùch nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo cuûa Vieät-Nam trong ngaén haïn vaø trung haïn. Nhöõng nhaø laõnh ñaïo Vieät-Nam nhieàu laàn laäp laïi lôøi keâu goïi Hoa-Kyø mau choùng chuaån y Thöông Öôùc Vieät-Myõ. Vieät-Nam cuõng muoán gia nhaäp Toå Chöùc Maäu Dòch Theá Giôùi. Trong moät giôùi haïn naøo ñoù, öôùc muoán ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu naøy ñaõ phaàn naøo kieàm cheá Vieät-Nam laïi. Moät khi Quoác Hoäi Hoa-Kyø baét ñaàu thaûo luaän veà Thöông Öôùc Vieät-Myõ, Vieät-Nam seõ laøm moät vaøi haønh ñoäng coù tính caùch töôïng tröng nhö thaû tuø nhaân, khoan hoàng aùn tuø cho nhöõng keû choáng ñoái ñeå aûnh höôûng ñeán nhaän thöùc cuûa Hoa-Kyø. Thí duï, coù vaøi baèng chöùng cho thaáy Vieät-Nam tìm caùch hôïp thöùc hoùa nhanh choùng hôn Hoäi Thaùnh Tin Laønh Phuùc AÂm Vieät-Nam (chi nhaùnh ôû mieàn Nam) tröôùc chuyeán ñi Vieät-Nam cuûa Toång Thoáng Clinton vaøo thaùng 11, 2000 vôùi muïc tieâu tuyeân truyeàn.

 Trong thôøi gian töø khi coù söï thoûa hieäp veà Thöông Öôùc vaøo thaùng 7 naêm ngoaùi (2000) cho ñeán nay, Vieät-Nam tieáp tuïc vi phaïm quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi vaø töï do toân giaùo. Nhöõng toan tính chính trò trong nöôùc tröôùc Ñaïi Hoäi Ñaûng laàn thöù 9 ñaõ quyeát ñònh thöù töï öu tieân moät caùch roõ reät. Söï cöùu xeùt Thöông Öôùc Vieät-Myõ saép tôùi cuûa Quoác Hoäi Hoa-Kyø khoâng coù aûnh höôûng roõ reät naøo ñoái vôùi chính saùch ngöôïc ñaõi nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo cuûa Vieät-Nam vaøo thôøi ñieåm naøy.

 Khoâng chaáp thuaän cho Vieät-Nam höôûng quy cheá NTR seõ gaây moät tai haïi raát lôùn cho nhöõng keá hoaïch phaùt trieån xaõ hoäi vaø kinh teá cuûa Vieät-Nam. Nhöõng laõnh tuï Vieät-Nam raát caån thaän, khoâng muoán taïo ra nhöõng côù khieán nhöõng nhaø laäp phaùp Hoa-Kyø baùc boû quy cheá NTR. Neáu quy cheá NTR bò töø choái vì lyù do nhaân quyeàn / töï do toân giaùo, ñieàu naøy seõ ñuùng vôùi lôøi tieân tri cuûa nhöõng tö töôûng gia cuûa Ñaûng. Ñoái vôùi hoï, ñieàu naøy chöùng minh nhöõng lôøi caûnh caùo laäp ñi laäp laïi cuûa hoï veà "ñe doïa cuûa dieãn bieán hoøa bình", theo ñoù nhöõng löïc löôïng thuø ñòch aâm möu vôùi nhöõng keû ñoái khaùng ôû Vieät-Nam ñeå tieâu dieät cheá ñoä coäng saûn. Trong hoaøn caûnh naøy, Vieät-Nam seõ phuï thuoäc vaøo Trung Quoác nhieàu hôn veà hoã trôï vaø an ninh. Tình traïng nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo cuõng seõ toài teä hôn vì moät cheá ñoä ñaõ ñöôïc phoøng thuû, khoâng bò raøng buoäc bôûi nhöõng haïn cheá beân ngoaøi, seõ tröøng phaït naëng neà baát cöù haønh ñoäng naøo coù veû phaù hoaïi.

 Vieät-Nam ñaõ chaáp nhaän söï kieän laø seõ khoâng theå ñaït ñöôïc quy cheá NTR vónh vieãn (PNTR) trong vaøi naêm tôùi. Vieät-Nam seõ tieáp tuïc chæ trích Hoa-kyø veà tình traïng baát quaân bình trong moái bang giao giöõa hai nöôùc. Vieät-Nam seõ lyù luaän taïi sao Trung Quoác ñöôïc höôûng quy cheá PNTR vaø Vieät-Nam laïi khoâng ñöôïc. Vieät-Nam seõ giöõ moät thaùi ñoä thöïc tieãn vaø seõ tham döï vaøo cuoäc ñoái thoaïi haøng naêm. Vieät-Nam seõ phaûn öùng ñoái vôùi vieäc duyeät xeùt haøng naêm baèng caùch chæ trích vieäc can thieäp vaøo noäi boä. Vieät-Nam seõ lyù luaän raèng nhöõng quyeàn khaùc - quyeàn ñoäc laäp vaø quyeàn choïn löïa moät con ñöôøng rieâng ñeå phaùt trieån, vaø nhöõng quyeàn cuûa coäng ñoàng ñaët treân quyeàn caù nhaân - quan troïng hôn laø quyeàn cuûa moãi caù nhaân vaø töï do toân giaùo. Tieán trình duyeät xeùt haøng naêm chæ giöõ vai troø nhoû beù trong vieäc kieàm cheá haønh vi cuûa Vieät-Nam veà phöông dieän nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo.

 AÛnh höôûng cuûa Hoa-Kyø trong ngaén haïn ñoái vôùi chính saùch toân giaùo cuûa Vieät-Nam

 Theo baûn döï thaûo veà phuùc trình cho Ñaïi Hoäi Ñaûng laàn thöù 9: "Veà vaán ñeà toân giaùo, Ñaûng coi tín ngöôõng laø moät söï caàn thieát veà taâm linh cuûa nhaân daân vaø luoân luoân theo ñuoåi chính saùch toân troïng töï do toân giaùo vaø phi toân giaùo vaø quyeàn haønh ñaïo theo luaät. Söï ñoaøn keát nhaân daân coù nhöõng toân giaùo khaùc nhau, cuõng nhö nhöõng ngöôøi coù tín ngöôõng hay khoâng coù tín ngöôõng, raát quan troïng. Töø ngöõ chuû yeáu trong ñoaïn naøy laø "ñoaøn keát", ñaây coù nghóa laø ñaët moïi nhoùm toân giaùo döôùi söï kieåm soaùt vaø chæ ñaïo cuûa Ñaûng CSVN. Nhöõng nhaø laõnh ñaïo toân giaùo choáng ñoái laïi söï kieåm soaùt beân ngoaøi hoaëc hoaït ñoäng moät caùch ñoäc laäp, thöôøng bò keát toäi laø vi phaïm hình luaät hoaëc an ninh quoác gia. Nhöõng laõnh tuï Vieät-Nam söû duïng lyù luaän noâng caïn naøy ñeå xeáp loaïi nhöõng nhaø laõnh ñaïo toân giaùo naøy quaû thöïc laø nhöõng phaïm nhaân thoâng thöôøng.

 Söï tröøng phaït toân giaùo ôû Vieät-Nam ñöôïc chæ thò cuûa trung öông hoaëc coù theå do saùng kieán cuûa ñòa phöông (huyeän hoaëc tænh). Heä thoáng toøa aùn cuûa Vieät-Nam thöôøng coi bò caùo laø coù toäi. Noùi moät caùch vaén taét, nhöõng vaán ñeà tö töôûng vaø cô caáu, nguyeân nhaân khieán cho toân giaùo bò ñaøn aùp ôû Vieät-Nam, aên saâu ôû khaép moïi nôi vaø khoâng coù theå caûi toå mau choùng ñöôïc. Nhöõng laõnh tuï ôû trung öông nhaän thaáy raèng trong nhieàu tröôøng hôïp, ñoái vôùi nhieàu vaán ñeà hoaøn toaøn khoâng lieân quan ñeán nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo, caùc tænh hoaït ñoäng nhö nhöõng "vöông quoác ñoäc laäp" vaø "pheùp vua thua leä laøng".

 AÛnh höôûng cuûa Hoa-Kyø trong daøi haïn ñoái vôùi chính saùch toân giaùo cuûa Vieät-Nam

 Lôøi tuyeân boá sau ñaây cuûa cöïu phuï taù Thöù Tröôûng Ngoaïi Thöông Timothy J. Hauser raát hôïp lyù, "Vieät-Nam ñang traûi qua nhöõng thay ñoåi caên baûn vaø chính saùch cuûa Hoa-Kyø cung caáp chaát xuùc taùc vaø khuoân khoå cho thay ñoåi roäng lôùn naøy. Chaát xuùc taùc ôû ñaây laø söï höùa heïn thaønh coâng veà maët kinh teá vaø khuoân khoå laø Thöông Öôùc Vieät-Myõ... Vieäc kyù Thöông Öôùc laø moät daáu hieäu coù yù nghóa nhaát cho thaáy höôùng ñi veà töông lai cuûa Vieät-Nam. Quyeát ñònh maïnh daïn naøy chöùng toû moät caùch roõ reät raèng moät soá lôùn caùc nhaø laõnh ñaïo Vieät-Nam uûng hoä chính saùch môû mang kinh teá vaø daønh ñöôïc haäu thuaãn cho Thöông Öôùc. Chaáp thuaän vaø thi haønh Thöông Öôùc raát caàn thieát vì seõ laøm cho thaønh phaàn laõnh ñaïo naøy tieáp tuïc vöõng maïnh, duy trì aûnh höôûng vaø khaû naêng ñeå thi haønh nhöõng caûi toå lôùn hôn keå caû vieäc gia nhaäp Toå Chöùc Maäu Dòch Theá Giôùi."

 Cöïu Phuï Taù Boä Tröôûng Thöông Maïi Stanley Roth coù söï phaân taùch ñuùng sau ñaây, "Thöông Öôùc raát thích hôïp vôùi quyeàn lôïi quoác gia cuûa chuùng ta vì noù seõ ñoøi hoûi Vieät-Nam phaûi coù nhöõng cam keát ñeå taêng cöôøng khu vöïc tö. Moät khu vöïc tö maïnh seõ giuùp nhöõng ngöôøi thöôøng daân Vieät-Nam coù theå töï ñònh ñoaït töông lai kinh teá cuûa mình. Nhöõng ñieàu khoaûn trong thöông öôùc ñoøi hoûi Vieät-Nam phaûi cho moïi coâng daân quyeàn buoân baùn vaø phaân phoái. Töï do ñeå quyeát ñònh veà ñôøi soáng kinh teá caù nhaân laø moät trong nhieàu quyeàn caù nhaân maø chuùng ta ñang khuyeán khích Vieät-Nam daønh cho nhaân daân Vieät-Nam."

 Neáu Vieät-Nam thi haønh thöông öôùc moät caùch ñöùng ñaén (sau khi Quoác Hoäi Vieät-Nam pheâ chuaån), aûnh höôûng cuûa thöông öôùc ñoái vôùi neàn kinh teá, xaõ hoäi, vaø heä thoáng chính trò seõ raát laø saâu roäng trong daøi haïn (ít nhaát töø baåy cho ñeán 10 naêm). Thi haønh höõu hieäu thöông öôùc seõ laø moät bieän phaùp toát nhaát ñoái vôùi Hoa-Kyø ñeå giuùp quoác gia naøy môû roäng töï do. Theo Charlene Barshefsky, cöïu Ñaïi Dieän Ngoaïi Thöông cuûa Hoa-Kyø, "Thöông öôùc song phöông ñaùnh daáu söï thay ñoåi lôùn lao veà chính saùch kinh teá ñoái vôùi Vieät-nam, môû roäng con ñöôøng noái lieàn vôùi theá giôùi beân ngoaøi, thuùc ñaåy vieäc caûi toå noäi boä vaø nguyeân taùc thò tröôøng, minh baïch veà luaät leä, giuùp Vieät-Nam hoäi nhaäp vaøo khu vöïc kinh teá vuøng Thaùi Bình Döông, vaø xaây döïng neàn moùng cho Vieät-Nam gia nhaäp Toå Chöùc Maäu Dòch trong töông lai." Nhaän ñònh naøy hôïp lyù.

 Bieän phaùp tröøng phaït

 Cheá ñoä nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo khoâng neân trôû thaønh troïng ñieåm cuûa moái bang giao Vieät-Myõ. Hoa-Kyø khoâng coù bieän phaùp tröøng phaït kinh teá naøo khaùc ngoaøi vieäc baùc boû Thöông Öôùc vaø cheá ñoä maäu dòch bình thöôøng. Hoa-Kyø khoâng trôï giuùp Vieät-Nam song phöông. Vaø Hoa-Kyø khoâng theå ñôn phöông caám caûn trôï giuùp taøi chaùnh quoác teá cuûa Ngaân Haøng Theá Giôùi vaø Ngaân Haøng Phaùt Trieån AÙ Chaâu.

 Neáu Quoác Hoäi chaáp thuaän Thöông Öôùc, thoûa hieäp naøy seõ ñöôïc duyeät laïi haøng naêm vaø cuõng seõ phaûi ñöôïc trieån haïn sau ba naêm. Trong hoaøn caûnh naøy, toâi thaáy khoâng coù lyù do naøo baét buoäc phaûi aùp ñaët bieän phaùp tröøng phaït kinh teá trong giai ñoaïn hieän taïi. Quan ñieåm cuûa oâng Boä Tröôûng Ngoaïi Giao Colin Powell trong buoåi ñieàu traàn veà vieäc boå nhieäm oâng nhö sau: "YÙ cuûa toâi laø quyù vò haõy ngöøng laïi, nhìn vaø nghe tröôùc khi quyù vò muoán aùp duïng caám vaän. Nhöõng bieän phaùp naøy tieáp tuïc ñöôïc ñeà nghò. Vaø toâi nghó, toâi ñaõ thaáy moät soá bieän phaùp naøy ñaõ ñöôïc ñeä trình ngay caû tröôùc khi toâi nhieäm chöùc trong vaøi tuaàn vöøa qua. Vì vaäy toâi khuyeán khích Quoác Hoäi duy trì kyû luaät, kyû luaät töï giaùc, khi quyù vò töùc giaän veà ñieàu gì hoaëc khi coù quyeàn lôïi cuûa moät nhoùm cöû tri naøo, xin haõy ngöng laïi, ñeám ñeán 10, goïi ñieän thoaïi cho toâi, ñeå toâi ... chuùng ta haõy thaûo luaän tröôùc khi quyù vò ñaët toâi vaøo moät tieán trình quan lieâu ... Vì vaäy toâi khuyeán khích Quoác Hoäi kieàm cheá vaø kyû luaät.

 AÛnh höôûng cuûa nhöõng bieän phaùp tröøng phaït

 Coù moät loaït nhöõng haønh ñoäng thuoäc phaïm vi tröøng phaït kinh teá maø Quoác Hoäi Hoa-Kyø coù theå chaáp nhaän. Moät caùch toång quaùt, aùp duïng bieän phaùp tröøng phaït kinh teá trong giai ñoaïn naøy hoaøn toaøn phaûn taùc duïng. Noù chæ laøm cho nhoùm coù tö töôûng baûo thuû maïnh leân vaø laøm cho phe caûi toå bò trô troïi. Nhöõng bieän phaùp tröøng phaït kinh teá laø moät duïng cuï thieáu beùn nhoïn vaø coù nhieàu trieån voïng laøm gia taêng thieän caûm vaø hoã trôï cho cheá ñoä coäng saûn. Tuøy theo hình thöùc cuûa bieän phaùp tröøng phaït kinh teá ñöôïc löïa choïn, ngöôøi thöôøng daân Vieät-Nam seõ bò thieät haïi ñaùng keå. Bieän phaùp tröøng phaït kinh teá seõ taïo ra moät traïng thaùi taâm lyù bò kìm keïp vaø haäu quaû raát coù theå xaåy ra laø vieäc chaø ñaïp nhaân quyeàn vaø haïn cheá töï do toân giaùo seõ gia taêng.

 Trieån voïng caûi thieän töï do toân giaùo cuûa nhaø caàm quyeàn Vieät-Nam

 Nhìn veà quaù khöù khoaûng 10 naêm veà tröôùc, ngöôøi ta nhaän thaáy coù nhieàu tieán boä taïi Vieät-Nam veà phöông dieän toân troïng töï do tín ngöôõng. Nhöõng caûi tieán naøy xaåy ra cuøng moät luùc vôùi nhöõng tieáp dieãn vi phaïm nhaân quyeàn vaø ñaøn aùp toân giaùo. Traïng thaùi naøy coù nhieàu khaû naêng seõ tieáp tuïc trong ngaén haïn vaø trung haïn.

 Trieån voïng laø nhaø caàm quyeàn Vieät-Nam seõ daàn daàn nôùi roäng töï do toân giaùo moät khi hoï caûm thaáy an taâm raèng nhöõng thay ñoåi nhö vaäy seõ khoâng laøm suy yeáu cheá ñoä ñoäc ñaûng. Noùi moät caùch khaùc, chuùng ta chæ coù theå troâng ñôïi nhöõng thay ñoåi töø töø qua moät tieán trình thöông löôïng vaø thoûa hieäp laâu daøi giöõa nhaø nöôùc vaø nhöõng nhaø laõnh ñaïo caùc toân giaùo.

 Bieän phaùp ña phöông

 Nhieàu quoác gia treân theá giôùi quan taâm ñeán chính saùch cuûa nhaø nöôùc ñoái vôùi vaán ñeà nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo ôû Vieät-Nam, ñaëc bieät laø Lieân Hieäp AÂu Chaâu, Baéc AÂu, vaø UÙc Ñaïi Lôïi. Nhieàu nöôùc trong nhöõng khoái naøy ñaõ trình baày vaán ñeà vôùi nhaø caàm quyeàn Vieät-Nam. Nhieàu toå chöùc phi chính phuû (NGO) cuõng chia seû nhöõng öu tö töông töï. Cho ñeán nay, nhöõng coá gaéng naøy ñöôïc thöïc hieän treân caên baûn ñôn leû. Nhöõng coá gaéng ñôn leû naøy coù theå ñöôïc ñieàu hôïp toát hôn qua moät dieãn ñaøn chung cuûa nhöõng thaønh phaàn löu taâm ñeán vaán ñeà. Moät dieãn ñaøn ñôn giaûn nhö vaäy seõ laø nôi ñeå trao ñoåi tin töùc vaø nhaän ra nhöõng saùng kieán khaû thi môùi. Thí duï, Hoa-Kyø, cuøng vôùi moät soá quoác gia khaùc, coù theå hoaïch ñònh moät chieán löôïc ñeå giuùp Vieät-Nam caûi toå luaät phaùp lieân quan ñeán vaán ñeà an ninh quoác gia, quaûn lyù haønh chaùnh ñöôïc söû duïng ñeå ñaøn aùp toân giaùo vaø hoaït ñoäng chính trò.

 Hoa Kyø neân laøm vieäc vôùi nhöõng nöôùc khaùc, keå caû nhöõng nöôùc cho Vieät-Nam vay nôï, ñeå ñöa vaøo nghò trình caùc vaán ñeà töï do toân giaùo vaø nhaân quyeàn trong nhöõng hoäi nghò haøng naêm do Ngaân Haøng Theá Giôùi trieäu taäp. Hoa-Kyø cuõng neân thaêm doø caùc chính phuû khaùc veà vaán ñeà laøm theá naøo neâu nhöõng quan taâm naøy moät caùch coù hieäu quaû taïi hoäi nghò haøng naêm cuûa UÛy Hoäi Nhaân Quyeàn cuûa Lieân Hieäp Quoác taïi Geneva, thí duï keâu goïi Vieät-Nam môøi oâng Abdelfattah Amor, moät Chuyeân Vieân Ñieàu Nghieân Ñaëc Bieät veà vieäc thieáu khoan dung veà toân giaùo, trôû laïi vieáng thaêm Vieät-Nam ñeå thaåm ñònh nhöõng tieán boä veà vieäc thi haønh nhöõng ñeà nghò cuûa oâng trong laàn vieáng thaêm tröôùc ñaây vaøo thaùng 10, 1998.

 AÛnh höôûng cuûa nhöõng nöôùc laùng gieàng

 Nhöõng nhaø caûi caùch cuûa nhaø caàm quyeàn Vieät-Nam theo khuoân maãu quoác teá trong moät giôùi haïn naøo ñoù. Nhöng Vieät-Nam chòu aûnh höôûng cuûa caùc nöôùc hoäi vieân trong toå chöùc ASEAN nhieàu hôn. Vuøng naøy coù moät thaønh tích laãn loän. Malaysia vaø Brunei vôùi chính saùch ngaên caám söï "bieán theå cuûa Hoài Giaùo" seõ cuûng coá khuynh höôùng ñaøn aùp toân giaùo cuûa Vieät-Nam. Nhöõng nhaø laõnh ñaïo Vieät-Nam coi Hoài Giaùo chính thoáng taïi Indonesia laø moät phong traøo mang tính chaát gaây xaùo troän. Nhöõng thí duï naøy cuûng coá quan ñieåm theá giôùi cuûa Vieät-Nam laø nhöõng xung ñoät veà toân giaùo vaø caùc nhoùm thieåu soá laø nhöõng moái ñe doïa cho an ninh quoác gia. Toång Bí Thö Leâ Khaû Phieâu tuyeân boá trong baøi dieãn vaên beá maïc ñaïi hoäi laàn thöù 11 vöøa roài, thí duï: "Theá giôùi thöù ba khoâng coù khaû naêng buøng noå trong moät vaøi thaäp nieân saép tôùi. Hoøa bình, hôïp taùc vaø phaùt trieån laø moät khuynh höôùng chính phaûn aûnh öôùc voïng cuûa nhieàu quoác gia. Tuy nhieân, chieán tranh ñòa phöông, xung ñoät coù voõ khí, ñuïng ñoä veà chuûng toäc vaø toân giaùo, thi ñua saûn xuaát vuõ khí, nhöõng hoaït ñoäng can thieäp vaøo noäi boä vaø phaù hoaïi, khuûng boá, vaø khuûng hoaûng kinh teá vaø xaõ hoäi seõ coù theå xaåy ra ôû nhieàu nôi vaø ôû möùc ñoä phöùc taïp hôn.

 Vieät-Nam vaø Trung Quoác chia seû moät raèng buoäc chung - yù thöùc heä coäng saûn, caûi toå kinh teá, vaø hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá toaøn caàu. Haønh ñoäng ñaøn aùp giaùo phaùi Phaùp Luaân Coâng (Falun Gong) cuûa Trung Quoác chaéc chaén ñöôïc Vieät-Nam taùn thöôûng moät caùch kín ñaùo vaø cuûng coá khuynh höôùng ñaøn aùp baát cöù nhoùm naøo toan tính hoaït ñoäng ñoäc laäp vôùi nhaø nöôùc. Quan ñieåm cuûa Trung Quoác veà nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo taïo moät söùc choáng laïi aùp löïc cuûa Taây phöông vaø taêng cöôøng thaùi ñoä cuûa Vieät-Nam.

 Nhaän ñònh sau cuøng

 Chieán löôïc saùng suoát nhaát ñeå caûi thieän töï do toân giaùo vaø nhaân quyeàn taïi Vieät-Nam laø chaáp nhaän moät döï kieán daøi haïn, giuùp Vieät-Nam thöïc hieän Thöông Öôùc Vieät-Myõ, vaø theo doõi söï thi haønh ñuùng ñaén. Khi nhöõng ñieàu khoaûn khaùc nhau cuûa Thöông Öôùc baét ñaàu coù hieäu löïc, Vieät-Nam chæ coù moät con ñöôøng duy nhaát laø tuaân haønh luaät leä vaø söï minh baïch. Vôùi nhöõng cam keát xaây döïng haï töøng cô sôû veà luaät phaùp, Vieät-Nam chæ coù moät con ñöôøng naøy. Hoa-Kyø neân uûng hoä ñieàu ñoù.

 Chuùng ta cuõng neân nhaän bieát raèng nhöõng ngöôøi uûng hoä daân chuû khoâng ñoàng yù veà moät chính saùch phaûi theo ñuoåi lieân quan ñeán söï lieân heä giöõa vieäc chuaån y Thöông Öôùc Vieät-Myõ vaø daønh cho Vieät-Nam quy cheá maäu dòch bình thöôøng vaø chính saùch cuûa Vieät-Nam veà nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo. Cöïu tuø nhaân chính trò Nguyeãn Ñan Queá lyù luaän raèng" Môû mang ñaát nöôùc veà phöông dieän kinh teá seõ gia taêng quyeàn löïc cuûa ngöôøi daân ñeå hoï coù theå töï laøm nhöõng quyeát ñònh kinh teá cuûa hoï. Hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá toaøn caàu vaø gia taêng tieáp xuùc vôùi caùc quoác gia ñaõ môû mang seõ laøm cho daân bieát roõ hôn theá naøo laø taân tieán. Thöông Öôùc neân ñöôïc chuaån y caøng sôùm caøng toát. Maët khaùc, Tieán Só Ñoaøn Vieát Hoaït nhaän ñònh raèng: "Chuùng ta ñeàu hieåu bieát aûnh höôûng toát cuûa töï do maäu dòch ñoái vôùi vieäc laøm cho xaõ hoäi ñöôïc töï do hôn. Nhöng toâi khoâng tin raèng töï do maäu dòch töï noù seõ taïo ra töï do, daân chuû vaø toân troïng nhaân quyeàn. Töï do maäu dòch caàn phaûi ñi song song vôùi moät xaõ hoäi côûi môû, vôùi luaät phaùp phaân minh vaø traùch nhieäm cuûa nhaø nöôùc. Töï do caïnh tranh laø yeáu toá chính ñeå phaùt trieån, nhöng yeáu toá naøy khoâng phaûi chæ ñöôïc aùp duïng trong thöông maïi maø coøn cho caû chính trò vaø vaên hoùa, neáu chuùng ta muoán xaây döïng moät Vieät-Nam coù hoøa bình, coâng baèng, vaø phaùt trieån laâu daøi."

 Thöông Öôùc Vieät-Myõ seõ khoâng chaám döùt nhöõng vi phaïm lieân tuïc cuûa Vieät-Nam veà nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo. Ñieàu naøy chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc qua vieäc caûi toå daàn daàn heä thoáng chính trò cuûa Vieät-Nam. Hoa-Kyø neân tieáp tuïc neâu leân nhöõng vi phaïm nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo vôùi nhöõng nhaø caàm quyeàn Vieät-Nam. Toøa Ñaïi Söù Hoa-Kyø neân tieáp tuïc trình baày vôùi nhaø caàm quyeàn Vieät-Nam veà töøng tröôøng hôïp vi phaïm nhaân quyeàn vaø khuûng boá toân giaùo. Nhöõng vieân chöùc cao caáp cuûa Hoa-Kyø, keå caû nhaân vieân veà maäu dòch vaø phaùi ñoaøn quoác hoäi caàn phaûi laøm aùp löïc vôùi Vieät-Nam veà nhöõng vaán ñeà naøy.

 Hoa-Kyø neân tieáp tuïc taøi trôï nhöõng hoaït ñoäng phôi baày nhöõng vi phaïm nhaân quyeàn vaø ñaøn aùp toân giaùo. Hoã trôï ñaøi Phaùt Thanh Töï Do AÙ Chaâu neân ñöôïc tieáp tuïc. Hoa-Kyø neân tieáp tuïc cuoäc ñoái thoaïi song phöông vôùi Vieät-Nam (baét ñaàu töø naêm 1994) ôû caáp Thöù Tröôûng. Khuyeán khích nhöõng toå chöùc phi chính phuû (NGO) tham gia vaøo nhöõng hoaït ñoäng nhaân ñaïo vaø phaùt trieån, ñaëc bieät nhöõng hoaït ñoäng taïi nhöõng tænh coù nhöõng vuï ñaøn aùp toân giaùo. Khuyeán khích trao ñoåi vaø vieáng thaêm giöõa caùc toå chöùc toân giaùo Vieät-Nam vaø Hoa-Kyø.

 Sau heát, toâi muoán ñeà nghò laø Boä Ngoaïi Giao Hoa-Kyø neân cöùu xeùt vieäc khôûi xöôùng cuoäc ñoái thoaïi song phöông giöõa nhöõng nhaø laäp phaùp cuûa hai Quoác Hoäi ñeå nhaän bieát nhöõng laõnh vöïc Hoa-Kyø coù theå giuùp thuùc ñaåy cheá ñoä phaùp trò vaø heä thoáng haønh phaùp ñuùng ñaén taïi Vieät-Nam. Hoa-Kyø neân cöùu xeùt taøi trôï moät chöông trình bao goàm vieäc giaûng daäy Anh ngöõ, huaán luyeän trong nhöõng laõnh vöïc nhö döï thaûo luaät, nghieân cöùu, vaø coâng vieäc cuûa caùc uûy ban.

 Nhöõng nhaø laäp phaùp Vieät-Nam, nhöõng chuyeân vieân nghieân cöùu cuûa Quoác Hoäi, nhöõng hoïc giaû trong nhöõng cô quan nghieân cöùu chính saùch cuûa nhaø nöôùc, vaø nhöõng nhaân vieân thi haønh phaùp luaät coù theå ñöôïc môøi ñeå thaêm vieáng nhieàu nôi taïi Hoa-Kyø ñeå laøm quen vôùi chính phuû ñòa phöông, tieåu bang vaø lieân bang. Caùc daân bieåu, nghò só coù theå chia seû kinh nghieäm vôùi nhöõng ñaïi bieåu nhaân daân veà nhöõng dòch vuï lieân heä ñeán giôùi cöû tri, coâng vieäc cuûa caùc tieåu ban, vaø ñôõ ñaàu nhöõng döï thaûo luaät. Nhöõng boä khaùc nhau cuûa chính phuû lieân bang coù theå lieân heä vôùi nhöõng cô quan töông töï cuûa Vieät-Nam neáu thích hôïp.

 Ñeå keát luaän, yù chính trong phaàn daãn nhaäp caàn ñöôïc laäp laïi: Vieät-Nam ñang traûi qua nhöõng chuyeån tieáp coù aûnh höôûng tôùi xaõ hoäi, kinh teá, vaø heä thoáng chính trò. Thöông Öôùc Vieät-Myõ coù nhieàu trieån voïng ñöa Vieät-Nam vaøo kinh teá thò tröôøng vaø hoäi nhaäp vaøo xaõ hoäi toaøn caàu mau choùng hôn. Khu vöïc tö seõ phaùt trieån vaø maïnh hôn leân vaø cuoái cuøng seõ aûnh höôûng ñeán tieán trình chính trò. Taàng lôùp trung löu seõ phaùt hieän. Thay ñoåi kinh teá ñaõ aûnh höôûng tôùi söï lieân heä giöõa nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi vì moät xaõ hoäi daân söï môùi ñaõ nhen nhuùm troài leân. Thay ñoåi veà kinh teá vaø xaõ hoäi cuõng ñaõ ñoùng goùp vaøo vieäc nôùi roäng tieán trình chính trò, vaø noùi moät caùch toång quaùt, moät söï caûi thieän veà nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo. Tuy nhieân, caùc vieân chöùc Vieät-Nam taïi trung öông vaø ñòa phöông seõ tieáp tuïc gaây ra nhöõng vi phaïm nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo.

 Hoa-Kyø khoâng neân quaù nhaán maïnh veà khaû naêng cuûa mình ñeå laøm thay ñoåi chính saùch nhaân quyeàn vaø töï do toân giaùo cuûa Vieät-Nam trong giai ñoaïn chuyeån tieáp naøy. AÙp löïc khoâng ngöøng trong daøi haïn seõ coù nhieàu trieån voïng hôn ñeå ñaït ñöôïc keát quaû mong muoán thay vì haønh ñoäng tröïc tieáp vaø maïnh.
 
 

Back to Radio Veritas Asia Home Page