Nhöõng lôøi cuûa Thaùnh Vònh vang leân töø taâm hoàn chuùng ta:
"Con trôû neân nhö
chieác bình ñaõ beå.
Con nghe nhieàu ngöôøi
thì thaàm haêm doïa xung quanh!
Hoï cuøng chung aâm möu
choáng con, vaø toan tính gieát haïi con!
Nhöng laïy Chuùa, con tin
töôûng vaøo Ngaøi; vaø con xin noùi:
Ngaøi laø Chuùa cuûa con! (TV 31, 13- 15).
1. Taïi nôi cuûa nhöõng kyû nieäm naày, tinh thaàn, con tim vaø linh hoàn caûm nghieäm ñöôïc nhu caàu phaûi im laëng. Thinh Laëng ñeå hoài töôûng. Thinh Laëng ñeå coá gaéng tìm ra yù nghóa cuûa nhöõng kyû nieäm ñang xuaát hieän doàn daäp trôû laïi. Thinh laëng, bôûi vì khoâng coù lôøi noùi naøo cuûa con ngöôøi coù söùc maïnh ñuû, ñeå than van cho thaûm kòch khuûng khieáp cuûa cuoäc Dieät Chuûng (Shoah). Nhöõng kyû nieäm rieâng caù nhaân toâi coù ñaày taát caû nhöõng gì ñaõ xaûy ra, khi Ñöùc Quoác Xaõ chieám laáy Balan trong thôøi chieán tranh. Toâi nhôù ñeán nhöõng ngöôøi baïn Do Thaùi cuûa toâi vaø nhöõng ngöôøi laân caän; vaøi ngöôøi ñaõ cheát, moät soá coøn soáng.
Toâi ñeán Ñaøi Töôûng Nieäm Yad Vashem naày ñeå noùi leân taâm tình kính nhôù ñeán haèng trieäu ngöôøi do thaùi, bò cöôùp maát moïi söï, nhaát laø phaåm giaù laøm ngöôøi cuûa hoï, ñaõ bò gieát cheát trong loø saùt sinh. Hôn nöõa theá kyû ñaõ qua roài, nhöng nhöõng kyû nieäm vaån coøn ñoù.
Nôi ñaây cuõng nhö taïi Auschwitz vaø nhieàu nôi khaùc nöõa ôû AÂu Chaâu, chuùng ta nhö bò chìm trong tieáng voïng cuûa nhöõng lôøi phieàn than xeù tim cuûa nhieàu ngöôøi. Nhöõng con ngöôøi nam nöõ, treû em, keâu vang ñeán chuùng ta töø vöïc thaúm khuûng khieáp maø hoï rôi vaøo. Laøm sao chuùng ta coù theå khoâng nghe thaáy tieáng keâu vang cuûa hoï? Khoâng ai coù theå queân hay laøm ngô khoâng bieát gì ñeán söï vieäc ñaõ xaûy ra. Khoâng ai coù theå giaûm bôùt taàm möùc cuûa söï vieäc ñaõ xaûy ra.
2. Chuùng ta muoán nhôù laïi söï vieäc. Nhöng chuùng ta muoán nhôù laïi söï vieäc, vì moät muïc ñích naøo ñoù, nghóa laø ñeå lieäu sao cho söï vieäc naày ñöøng bao giôø xaûy ra nöõa, nhö ñaõ xaûy ra cho haøng trieäu naïn nhaân voâ toäi cuûa Ñöùc Quoác Xaõ.
Taïi sao con ngöôøi coù theå khinh thò con ngöôøi ñeán möùc nhö vaäy? Thöa bôûi vì con ngöôøi ñaõ ñi ñeán möùc ñoä khinh thò Thieân Chuùa. Chæ yù thöùc heä voâ thaàn môùi coù theå hoaïch ñòch vaø thi haønh coâng vieäc taøn saùt troïn caû moät daân toäc.
Danh döï maø Nhaø Nöôùc Israel trao ban cho "ngöôøi coâng chính ngoaøi daân Do Thaùi" taïi Ñaøi Töôûng Nieäm Yad Vashem, vì ñaõ haønh ñoäng caùch anh huøng, ñeå cöùu nhöõng ngöôøi do thaùi, ñoâi khi cho ñeán möùc phaûi lieàu maát maïng soáng mình, laø moät söï nhìn nhaän raèng khoâng phaûi moïi aùnh saùng ñeàu taét, caû trong giôø ñen toái nhaát. Chính vì theá maø ta hieåu taïi sao caùc thaùnh vònh vaø toaøn boä Kinh Thaùnh, duø yù thöùc roõ veà khaû naêng con ngöôøi laøm ñieàu xaáu, nhöng cuõng coâng boá raèng söï döõ seõ khoâng theå naøo thaéng ñöôïc. Töø vöïa saâu cuûa ñau khoå vaø öu phieàn, con tim cuûa keû coù loøng tin thoát leân: "Laïy Chuùa, con tin töôûng vaøo Chuùa; con xin noùi: "Chuùa laø Thieân Chuùa con". (TV 31, 14).
3. Nhöõng ngöôøi do thaùi vaø nhöõng ngöôøi kitoâ cuøng chia seû phaàn gia taøi thieâng lieâng to lôùn, sau khi Thieân Chuùa maïc khaûi chính mình Ngaøi cho con ngöôøi. Giaùo huaán vaø kinh nghieäm thieâng lieâng cuûa chuùng ta ñoøi buoäc chuùng ta phaûi thaéng vöôït ñieàu xaáu baèng ñieàu toát. Chuùng ta nhôù laïi, nhöng khoâng phaûi vôùi yù muoán baùo thuø hay ñeå khôi daäy thuø haän. Ñoái vôùi chuùng ta, nhôù laïi laø ñeå caàu nguyeän cho hoøa bình vaø coâng baèng, vaø ñeå daán thaân phuïc vuï cho hoøa bình vaø coâng baèng. Chæ moät theá giôùi soáng trong hoøa bình, vaø vôùi söï coâng baèng cho taát caû moïi ngöôøi, môùi coù theå traùnh laëp laïi nhöõng loãi laàm vaø nhöõng toäi aùc gheâ gôùm cuûa quaù khöù.
Nhö laø Giaùm Muïc Roma vaø ngöôøi keá vò thaùnh Pheâroâ, toâi baûo ñaûm vôùi anh chò em do thaùi raèng Giaùo Hoäi coâng giaùo, ñöôïc thoâi thuùc bôûi luaät Phuùc AÂm cuûa söï thaät vaø tình thöông, vaø khoâng vì baát cöù toan tính chính trò naøo caû, (raèng giaùo hoäi coâng giaùo) heát söùc ñau buoàn vì söï thuø haän, vì nhöõng haønh ñoäng baùch haïi vaø nhöõng theå hieän tinh thaàn baøi do thaùi maø ngöôøi kitoâ ñaõ laøm cho ngöôøi do thaùi vaøo baát cöù luùc naøo vaø baát cöù ôû ñaâu. Giaùo Hoäi choáng laïi chuû nghóa kyø thò chuûng toäc trong moïi hình thöùc nhö laø moät söï choái boû hình aûnh cuûa Ñaáng taïo hoùa nôi moãi moät con ngöôøi (x. STK 1, 26).
4. Taïi Ñaøi Töôûng Nieäm long troïng naày, Toâi heát söùc caàu nguyeän sao cho söï ñau buoàn cuûa chuùng ta vì thaûm kòch maø daân toäc do thaùi ñaõ phaûi chòu trong theá kyû 20, (sao cho söï ñau buoàn ñoù) daãn ñöa ñeán moät moái quan heä môùi giöõa ngöôøi kitoâ vaø ngöôøi do thaùi. Chuùng ta haõy xaây döïng moät töông lai môùi trong ñoù khoâng coøn coù taâm tình baøi do thaùi nôi nhöõng ngöôøi kitoâ, vaø khoâng coù taâm tình baøi kitoâ nôi ngöôøi do thaùi, nhöng toát hôn coù söï toân troïng laãn nhau; ñaây laø thaùi ñoä ñöôïc ñoøi buoäc phaûi coù nôi nhöõng ai toân thôø moät Ñaáng Taïo Hoùa vaø laø Thieân Chuùa, vaø nhìn nhaän toå phuï Abraham nhö ngöôøi cha chung cuûa chuùng ta trong ñöùc tin (x. Vaên kieän Chuùng ta nhôù laïi, V).
Theá giôùi phaûi laéng nghe lôøi caûnh tænh ñeán vôùi chuùng ta töø nhöõng naïn nhaân cuûa cuoäc Taøn Saùt Ngöôøi Do Thaùi vaø töø chöùng töø cuûa nhöõng ngöôøi soáng soùt. Taïi nôi ñaây, taïi Yad Vashem, kyû nieäm coøn soáng maõi, vaø aên saâu vaøo taâm hoàn chuùng ta. Kyû Nieäm naày thoâi thuùc chuùng ta keâu leân:
"Con nghe tieáng ngöôøi
thi thaàm haêm doïa xung quanh.
Laïy Chuùa, Con tin töôûng
vaøo Chuùa; con xin noùi: Ngaøi laø
Thieân Chuùa cuûa con" (TV 31, 13-15).