Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
I. Lòch söû Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ
|
|
Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ laø thaønh quaû coâng trình taùi thieát ñaày coâng phu ngoâi Ñeàn Thôø coå kính do Hoaøng Ñeá Costantino kieán thieát vaøo naêm 320. Ñeå xaây Ñeàn Thôø môùi, ngöôøi ta ñaõ maát khoaûng 120 naêm, tính töø ñaàu theá kyû 16, döôùi söï ñieàu khieån cuûa 12 kieán truùc sö, trong ñoù coù nhöõng ngöôøi noåi tieáng nhö Bramante, Michelangelo, Raffaello vaø Maderno. Caû Ñeàn Thôø cuõ cuõng nhö Ñeàn Thôø môùi ñeàu ñöôïc xaây treân moä cuûa Thaùnh Pheâroâ toâng ñoà, ñöôïc an taùng treân söôøn ñoài Vatican, trong khu vöïc nghóa trang caïnh hí tröôøng cuûa Hoaøng Ñeá Nerone. Maùi voøm to lôùn cuûa Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ do Michelangelo veõ kieåu nhìn xuoáng thaønh Roma, trôû thaønh ñieåm hoäi tuï lyù töôûng nhaéc nhôù ngoâi moä ñôn sô cuûa Thaùnh Pheâroâ, laø Ñaù Taûng treân ñoù Chuùa Kitoâ ñaõ xaây döïng Giaùo hoäi cuûa Ngaøi.
Haøng coät voøng do kieán truùc sö Bernini thieát keá gioáng voøng tay môû roäng nhö moät daáu hieäu tieáp ñoùn yeâu thöông, nhaán maïnh yù töôûng Meï Giaùo hoäi, trong Chuùa Kitoâ, trôû thaønh moät coäng ñoaøn caùc anh chò em, thuoäc nhieàu daân nöôùc khaùc nhau.
1. Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ thôøi Hoaøng Ñeá Costantino
Trong khu vöïc hí tröôøng cuûa Hoaøng Ñeá Nerone, giöõa soâng Tevere, ñoài Gianicolo vaø Vaticano - nôi maø Hoaøng Ñeá La Maõ ñaõ ra leänh haønh hình caùc tín höõu Kitoâ, - theo truyeàn thoáng, cuõng laø nôi thaùnh Pheâroâ chòu töû ñaïo, vaø thi haøi ngaøi ñöôïc an taùng taïi nghóa trang ñoù cuøng vôùi caùc vò töû ñaïo khaùc. Hí tröôøng naøy do hoaøng ñeá Caligola (37-41) khôûi xöôùng vaø ñöôïc Nerone (54-68) hoaøn taát. Ban ñaàu hí tröôøng ñöôïc duøng laøm nôi ñua xe ngöïa, vaø veà sau laøm nôi caùc giaùc ñaáu ñaùnh nhau vôùi caùc daõ thuù.
Ñöùc Anacleto, vò Giaùo Hoaøng thöù 3 cuûa Giaùo Hoäi, töø naêm 77 ñeán 88, ñaõ thieát laäp moät nhaø nguyeän nhoû daâng kính Thaùnh Pheâroâ. Veà sau, Hoaøng Ñeá Costantino cho thieát laäp taïi nôi ñoù ngoâi thaùnh ñöôøng vó ñaïi goàm 5 gian vaø toàn taïi cho ñeán cuoái theá kyû 15.
Caùc vaên só thôøi ñoù keå laïi: naêm 324, Hoaøng Ñeá Costantino ngöï xuoáng khu vöïc Vaticano vôùi quaân gia huøng haäu, vaø phuû phuïc tröôùc moä Thaùnh Pheâroâ, côûi boû hoaøng baøo, caàm chieác xeûng lôùn vaø chính ngaøi baét ñaàu ñaøo, xaùc ñònh khu vöïc xaây ñaïi Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng môùi. Hoaøng Ñeá cuõng ñoå ñaày vaø vaùc treân vai 12 gioû ñaát nhö moät cöû chæ toân kính 12 Toâng Ñoà. Con cuûa ngaøi laø Hoaøng Ñeá Costante ñaõ ñöôïc vinh döï hoaøn taát coâng trình to lôùn xaây caát Ñeàn Thôø vaøo naêm 349, sau 25 naêm kieán thieát.
Caùc böùc hoïa vaø hình khaéc coå kính cho thaáy Ñeàn Thôø do Hoaøng Ñeá Costantino xaây caát khoâng khaùc laém so vôùi caùc Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng Kitoâ khaùc ôû Roma, xeùt veà cô caáu kieán truùc. Nhöng qua caùc theá kyû, Thaùnh Ñöôøng naøy caøng trôû neân phong phuù nhôø söï quan taâm ñaëc bieät cuûa caùc vò Giaùo Hoaøng cuõng nhö cuûa caùc oâng hoaøng YÙ vaø nöôùc ngoaøi.
Söï bieán caûi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ dieãn ra qua nhieàu giai ñoaïn khaùc nhau. Trong 12 theá kyû, Ñeàn Thôø naøy ñöôïc trang ñieåm phong phuù hôn vôùi nhöõng böùc töôøng ñöôïc gaén caåm thaïch, caùc baøn thôø ñöôïc toâ ñieåm hôn, vaø caùc haäu cung Ñeàn Thôø ñöôïc trang trí baèng nhöõng böùc tranh khaûm. Ñaù caåm thaïch quí giaù ñöôïc gôõ töø caùc ñeàn ñaøi dinh thöï ngoaïi giaùo hoaëc ñöôïc ñöa töø Ñoâng Phöông veà, caùc goã höông ñöôïc caét töø nhöõng röøng xöù Liban, kim loaïi boùng loaùng, nhöõng caùnh cöûa ñoàng töø vuøng Bizantine vôùi vaûi voùc do caùc thöông gia mieàn Venezia nhaäp caûng, caùc men töø caùc coâng xöôûng mieàn Lomoge, kieáng töø vuøng Renana, caùc böùc thaûm töø Thoå Nhæ Kyø, Araäp Sicilia, vaûi voùc cuûa YÙ, Anh, Taây Ban Nha, caùc ñeøn vaø bình höông baèng vaøng baïc, taát caû ñöôïc duøng ñeå trang trí cho Ñeàn Thôø, nhaø daønh cho Linh Muïc, cuõng nhö caùc nhaø nguyeän, baøn thôø vaø caùc töôïng ñaøi khaùc.
Caùc Hoaøng Ñeá vaø Vua Chuùa ñeán Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ ñeå ñöôïc caùc Ñöùc Giaùo Hoaøng phong vöông: Carlo Ñaïi Ñeá laø vò ñaàu tieân ñöôïc Ñöùc Leo III (795-816) ñoäi trieàu thieân taán phong vaøo dòp leã Giaùng Sinh naêm 800. Sau khi chaøo Hoaøng Ñeá vôùi danh hieäu “Carlo Augusto Ñaïi Hoaøng Ñeá Thaùi Bình cuûa daân Roma”, ÑGH duøng daàu thaùnh xöùc cho Hoaøng Ñeá vaø thaét göôm cho oâng giöõa tieáng reo vui möøng cuûa ngöôøi Phaùp vaø YÙ. Sau vò Ñaïi Ñeá naøy, nhöõng ngöôøi keá vò oâng laø Lotario vaø Ludovico II, vaø bao nhieâu vò khaùc cho ñeán Federico III ñeàu ñöôïc phong vöông tröôùc moä Thaùnh Pheâroâ Toâng Ñoà. Cuõng nhö hoøn ñaù ôû Campidoglio (nay laø Toøa Ñoâ Saûnh Roma), giöõ gìn tinh hoa soáng ñoäng nhaát cuûa tinh thaàn Roma trong thôøi Trung Coå vaø Phuïc Höng, taûng ñaù phuû thi haøi Thaùnh Pheâroâ ñöôïc coi laø nôi cöïc thaùnh cuûa theá giôùi Kitoâ giaùo, ñöôïc bao nhieâu tín höõu suøng moä, haàu nhö hôn caû Thaùnh Moä ôû Gieârusalem.
2. Xaây Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ môùi
|
|
Vaticano chæ laø nôi caùc vò Giaùo Hoaøng cö nguï töø naêm 1377 vaø tröôùc khi giaùo trieàu ñöôïc chuyeån sang Avignon (1309-1377) mieàn nam nöôùc Phaùp, dinh cuûa caùc vò Giaùo Hoaøng toïa laïc taïi Laterano.
Trong 73 naêm Ñöùc Giaùo Hoaøng ôû Avignon, Ñeàn Thaùnh Pheâroâ bò boû hoang ñeán ñoä haàu nhö khoâng theå truøng tu ñöôïc. Thöïc vaäy, sau moät ngaøn naêm huy hoaøng, Ñeàn Thaùnh Pheâroâ do Hoaøng Ñeá Costantino xaây baét ñaàu coù nhöõng daáu hieäu taøn luïi, nhaát laø nôi caùc böùc töôøng, ñaëc bieät laø nhöõng töôøng phía nam. Nhöõng töôøng naøy ñöôïc xaây treân nhöõng gaïch vuïn cuûa hí tröôøng vaø caùc dinh thöïc coå kính khaùc.
Vì theá, caùc vò Giaùo Hoaøng ñaõ naûy ra yù töôûng xaây laïi hoaøn toaøn moät Ñeàn Thôø môùi. Noùi ñuùng ra, khoâng phaûi chæ vì nhu caàu caàn phoøng ngöøa nguy cô Ñeàn Thôø cuõ suïp ñoå, nhöng coøn vì tinh thaàn thôøi ñoù khoâng nhaän ra nôi Thaùnh Ñöôøng cuõ kyõ aáy söï huy hoaøng vó ñaïi nhö thôøi Phuïc Höng ñoøi hoûi. Ñöùc Giaùo Hoaøng Nicolo V (1447-1455) laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ ñi tôùi quyeát ñònh tieán haønh vieäc xaây Ñeàn Thaùnh Pheâroâ môùi, vaø uûy thaùc cho kieán truùc sö Bernardo Rossellino nhieäm vuï xuùc tieán. Theo döï aùn cuûa nhaø kieán truùc naøy, Ñeàn Thôø môùi coù moät coång phía tröôùc vaø coù hình thaùnh giaù Latinh, vôùi moät maùi voøm lôùn ôû giöõa vaø khu haäu cung coù hình baùn nguyeät.
Sau khi phaù huûy moät soá phaàn cuûa Ñeàn Thôø, ngöôøi ta baét ñaàu xaây khu haäu cung Ñeàn Thôø môùi. Nhöng Ñöùc Giaùo Hoaøng Nicolo qua ñôøi vaøo thaùng 3 naêm 1455, neân coâng trình xaây caát bò ngöng laïi. Caùc vò keá nghieäp döôøng nhö töø boû yù töôûng xaây Ñeàn Thôø môùi, vaø chæ nghó tôùi vieäc trang trí vaø phong phuù hoùa Ñeàn Thôø cuõ. Maõi cho ñeán thôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Giulio II della Rovera (1503-1513) môùi tieáp tuïc coâng trình bò boû dôõ dang, do yù muoán tìm moät choã xöùng ñaùng cho laêng taåm cuûa mình, vaø Michelangelo daõ trình baøy hoïa ñoà cho ngaøi. Khi Michelangelo tôùi Ñeàn Thaùnh Pheâroâ xem nôi naøo coù theå ñaët moä cuûa ÑGH Giulio II, oâng thaáy nôi thích hôïp nhaát chính laø khu haäu cung môùi do Ñöùc Nicolo V khôûi coâng xaây caát vaø oâng khuyeân Ñöùc Giaùo Hoaøng tieáp tuïc xaây caát. ÑGH hoûi phí toån seõ laø bao nhieâu, Michelangelo traû lôøi laø 100 ngaøn ñoàng vaøng. Ñöùc Giulio ñaùp: “Haõy laøm vôùi 200 ngaøn ñoàng”, vaø ngaøi sai hai kieán truùc sö San Gallo vaø Donato Bramante ñi xem ñòa ñieåm, vaø ngaøi muoán xaây laïi Ñeàn Thôø hoaøn toaøn môùi.
Khi Bramante nhaän leänh cuûa ÑGH Giulio II (1503-1513) phaù boû Ñeàn Thôø cuõ ñeå xaây Ñeàn thôø môùi, töùc laø Ñeàn Thaùnh Pheâroâ ngaøy nay. Daân Roma kinh ngaïc theo doõi vieäc phaù Ñeàn Thôø cuõ vaø hoï ñaët teân cho oâng Bramante laø “Kieán truùc sö phaù nhaø”.
Trong nhöõng naêm aáy, nhieàu döï aùn noái tieáp nhau, cho ñeán khi Michelangelo luùc ñoù ñaõ gaàn 70 tuoåi, baét ñaàu xaây maùi voøm. Sau khi Michelangelo qua ñôøi (1564), 4 kieán truùc sö khaùc tieáp tuïc. Maët tieàn do Carlo Maderno laøm xong naêm 1614.
Ngaøy 18-11-1626, Ñöùc Giaùo Hoaøng Urbano VIII thaùnh hieán Ñeàn Thôø môùi, nhaân kyû nieäm 1300 naêm thaùnh hieán Ñeàn Thôø do Hoaøng Ñeá Costantino thieát laäp.
Veà sau, kieán truùc sö Giuseppe Valadier ñaõ thöïc hieän hai ñoàng hoà ôû maët tieàn ñeàn thôø vaøo naêm 1822. Döôùi ñoàng hoà beân traùi coù quaû chuoâng chu vi 7.2 meùt, naëng 9.3 taán.
II. Vaøi Ñaëc Tính Cuûa Ñeàn Thôø
1. Ñeàn Thaùnh Pheâroâ vaãn ñöôïc coi laø thaùnh ñöôøng coù kích thöôùc lôùn nhaát theá giôùi Kitoâ giaùo. Theo kieán truùc sö Giuseppe Valadier (1812): töø neàn taàng haàm Ñeàn Thôø tôùi maùi voøm cao 136 meùt, töø neàn Ñeàn thôø laø 133 meùt. Nguyeân dieän tích ñeàn thôø, khoâng keå nhaø maëc aùo, coù dieän tích hôn 2 heùcta, töùc laø 22,067 meùt vuoâng. Maët tieàn ñeàn thôø, gioáng nhö moät saân boùng ñaù, cao 46 meùt vaø chieàu ngang 115 meùt. Caùc coat cao gaàn 29 meùt, ñöôøng kính 2.65 meùt. Tieàn ñöôøng töø voøng cung Carlo Magno tôùi voøng cung Costantino daøi 140 meùt. Chieàu ngang ñeàn thôø laø 150 meùt; chieàu daøi ñeàn thôø laø 187 meùt (Ñeàn thôø Thaùnh Phaoloâ cuûa Anh Giaùo ôû London daøi 152.20 meùt, nhaø thôø Chính Toøa Milano daøi 134.17 meùt, nhaø thôø Chính Toøa Cologne daøi 132 meùt, nhaø thôø thaùnh Petronio ôû Bologna daøi 131.73 meùt, ñeàn thaùnh Phaoloâ ngoaïi thaønh ôû Roma daøi 126.64 meùt). Ñeàn Thaùnh Pheâroâ coù theå chöùa ñöôïc 54 ngaøn ngöôøi neáu ñöùng chaät heát moïi choã keå caû caùc gian loái ñi, nhöng thöïc teá, trong caùc ñaïi leã ÑTC cöû haønh, thöôøng chæ coù 10 ngaøn ngöôøi ngoài döï leã.
2. Trong Ñeàn Thôø coù 46 baøn thôø, baøn thôø cuoái cuøng ñöôïc Ñöùc Pioâ 9 (1846-1878) thaùnh hieán ngaøy 16-1-1856. Coù 9 baøn thôø daâng kính Ñöùc Meï döôùi nhieàu töôùc hieäu khaùc nhau.
Taàng haàm ñeàn thôø: neàn töông öùng vôùi neàn nguyeân thuûy töø thôøi hoaøng ñeá Costantino. Trong taàng haàm naøy coù nhieàu nhaø nguyeän chung quanh moä thaùnh Pheâroâ, vôùi nhöõng baøn thôø ñeå caùc linh muïc cöû haønh thaùnh leã. Moä cuûa 147 trong toång soá 264 giaùo hoaøng cuõng ñöôïc ñaët taïi ñaây.
3. Cöûa Thaùnh. Trong soá 5 cöûa vaøo Ñeàn Thôø, coù moät cöûa chæ ñöôïc môû ra vaøo Naêm Thaùnh. Cöûa naêm Thaùnh 2000 ñaõ ñöôïc ÑTC môû trong ñeâm voïng giaùng sinh 24-12-1999. Cöûa naøy ñöôïc ñoùng laïi vaøo ngaøy 6-1-2001.
4. Maùi voøm Ñeàn Thôø coù chu vi beân trong laø 42.7 meùt vaø chu vi beân ngoaøi laø 58 meùt, vaø cao 50.35 meùt. Tính töø neàn tôùi ñænh cao nhaát cuûa maùi voøm vôùi thaùnh giaù laø 135.2 meùt. Thaùnh giaù treân ñænh cao 4.87 meùt vaø thanh ngang roäng 2.65 meùt. Troïng löôïng cuûa maùi voøm theo caùc nhaø toaùn hoïc Boscovich, Le-Leur vaø Lacquer, laø 56,208,837.46 kíloâ.
Ngoaøi 2 caàu thang voøng maø caùc du khaùch leo leân maùi voøm, coøn coù 9 caàu thang khaùc, 7 caùi lôùn vaø 2 caùi nhoû, maëc duø ñi töø beân trong Ñeàn Thôø, nhöng ñeàu daãn tôùi cuøng moät ñích ñieåm.
Baøn thôø chính cuûa Ñeàn Thôø, ñöôïc goïi laø baøn Thôø Tuyeân Xöng ñöùc tin, ñöôïc xaây ngay beân treân moä Thaùnh Pheâroâ theo leänh cuûa Ñöùc Clemente VIII (1592-1605). Baøn thôø coù taùn che vaø 4 coät voøng baèng ñoàng choáng ñôõ, do Bernini thöïc hieän. Töôïng caùc thieân thaàn ôû treân moãi goùc cao 3.5 meùt. Taùn che ñeàn thôø ñöôïc khaùnh thaønh ngaøy 29-6-1633.
Döôùi baøn thôø naøy, coù moät baøn thôø khaùc cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Callisto II (1119-1124), vaø beân döôùi ñoù, laïi coù moät baøn thôø khaùc nöõa cuûa Ñöùc Gregorio Caû (590-604). Ñi xuoáng saâu hôn, ngöôøi ta gaëp moät khoái hình vuoâng, boïc caåm thaïch traéng vaø ñaù vaân ñoû. Ñoù laø ñaøi do Hoaøng Ñeá Costantino thöïc hieän ñeå kính nhôù Thaùnh Pheâroâ Toâng Ñoà vaø coù leõ trong dòp leã töôûng nieäm chieán thaéng cuûa oâng taïi Caàu Milvio ngaøy 28-10-312.
5. Töôïng thaùnh Pheâroâ baèng ñoàng, coù töø theá kyû 13, ñöôïc toân kính trong Ñeàn Thôø: chaân phaûi cuûa ngaøi bò moøn nhieàu vì söï hoân kính cuûa haøng trieäu tín höõu qua doøng thôøi gian, keå töø khi Ñöùc Pioâ IX ban aân xaù 50 ngaøy cho nhöõng ai hoân chaân naøy sau khi ñi xöng toäi.
Theo moät truyeàn thoáng coå kính, ngaøy 29-6 moãi naêm, leã thaùnh Pheâroâ, ngöôøi ta maëc phaåm phuïc giaùo hoaøng cho töôïng thaùnh Pheâroâ. Naêm 1798-1799, leã nghi maëc aùo bò chính quyeàn coäng hoøa caám, taïo neân söï baát maõn raát lôùn nôi daân Roma, voán raát trung thaønh vôùi truyeàn thoáng, khieán cho boä tröôûng tö phaùp phaûi cho maëc aùo, ngoaïi tröø chieác muõ ba taàng.
6. Töôïng Ñöùc Meï Saàu Bi (Pietaø) - ôû beân tay phaûi, khi môùi böôùc vaøo Ñeàn Thôø -, baèng caåm thaïch traéng, dieãn taû Meï Maria ñang aüm xaùc Chuùa Gieâsu töø treân thaùnh giaù môùi thaùo xuoáng, do Michelangelo thöïc hieän naêm 1500 khi môùi 25 tuoåi vaø laø taùc phaåm duy nhaát mang chöõ kyù cuûa oâng. Teân oâng ñöôïc khaéc vaøo veät aùo baêng qua ngöïc Ñöùc Meï. Cho ñeán naêm 1972, du khaùch coù theå ñeán gaàn ngaém töôïng, nhöng moät ngöôøi ñieân Hungari, quoác tòch UÙc, ñaõ leo qua raøo duøng buùa ñaäp vaøo töôïng nhieàu laàn tröôùc khi bò caûn laïi. Muõi Ñöùc Meï bò ñaäp vôõ. Ngöôøi ta thu thaäp caùc maûnh vôû vaø gaén laïi. Hieän nay ngöôøi ta ñaët kính chaén ñaïn ñeå baûo veä kieät taùc ngheä thuaät naøy, nhöng khaùch vieáng thaêm cuõng khoù chieâm ngöôõng pho töôïng naøy hôn so vôùi tröôùc kia.
7. Trong soá ngoâi moä cuûa caùc nhaân vaät trong Ñeàn Thôø thaùnh Pheâroâ, coù 3 phuï nöõ laø nöõ baù töôùc Matilde di Canossa, hoaøng haäu Cristina Thuïy Ñieån, vaø Maria Clementina, hoaøng haäu Anh Quoác. Hoaøng Haäu Cristina thoaùi vò sau khi trôû laïi Coâng Giaùo vaø ñöôïc môøi tôùi soáng trong trieàu ñình Giaùo Hoaøng vaø qua ñôøi taïi Roma naêm 1689. Töôïng trình baøy caûnh baø chòu pheùp röûa laàn thöù hai Innsbruck.
III. Maët Tieàn Ñeàn Thôø
Maët tieàn Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ ñöôïc thöïc hieän trong voøng 8 naêm trôøi vôùi 700 coâng nhaân vaø hoaøn thaønh naêm 1614.
Ñeå chuaån bò ñoùn möøng Naêm Thaùnh 2000, Ban Quaûn Ñoác Ñeàn Thaùnh Pheâroâ ñaõ cho tu boå toaøn dieän maët tieàn Ñeàn Thôø, laàn ñaàu tieân keå töø khi ñöôïc hoaøn taát, khoâng keå moät laàn thanh taåy vaøo naêm 1985 vôùi kinh phí 2 trieäu myõ kim do Hoäi Hieäp Só Colombo taøi trôï. Laàn thanh taåy ñoù coù nhieàu thieáu soùt vì duïng cuï khoâng thích hôïp.
Coâng trình thanh taåy tu boå toaøn boä ñöôïc hoaøn taát cuoái thaùng 9-1999 sau gaàn 2 naêm röôõi tieán haønh, töø thaùng 3-1997.
Trong giai ñoaïn ñaàu tieân, maáy chuïc chuyeân vieân ñaõ söû duïng caùc duïng cuï toái taân ñeå traéc nghieäm maët tieàn Ñeàn Thôø vôùi phöông phaùp sieâu aâm, aâm höôûng ñieän töø vaø kính hieån vi ñieän töû. Caùc kyû thuaät naøy töø laâu vaãn ñöôïc ENI, Coâng ty daàu hoûa YÙ, duøng trong laõnh vöïc daàu hoûa. Quang tuyeán X ñöôïc xöû duïng ñeå xaùc ñònh cô caáu phaân töû cuûa maët tieàn Ñeàn Thôø vaø nhöõng oâ nhieãm. Tieáp ñeán, hoï taåy saïch lôùp ñaù caåm thaïch traéng ñaõ bò hoen oá, buïi baëm vaø khoùi xe baùm vaøo vôùi thôøi gian, baèng caùch duøng caùc duïng cuï nhö maùy xòt caùt mòn, caùc voøi nöôùc, hoaëc caùc maùy khoan nhoû vaø maùy caïo.
Vieäc thanh taåy vaø tu boå toaøn dieän laø ñieàu caàn thieát vì khoâng khí taïi Roma bò oâ nhieãm cao ñoä. Maët tieàn Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ ñöôïc xaây baèng lôùp ñaù caåm thaïch coù nhöõng loã li ti raát deã bò thöông toån vì nhöõng lôùp söông muø troän vôùi khoùi xe ôû Roma. Theâm vaøo ñoù, möa aùt-xít cuøng vôùi moác meo ôû trong nhöõng loã nhoû treân lôùp ñaù tieáp tuïc aên moøn caùc coät, caùc goùc caïnh vaø 13 pho töôïng treân maët tieàn Ñeàn Thôø. Vì theá, chæ trong voøng 10 naêm sau khi thanh taåy, maët tieàn Ñeàn Thôø cuõng ñaõ bò hö haïi nhieàu vaø caàn ñöôïc chænh trang toaøn boä vaø saâu roäng hôn.
Moät lyù do khaùc khieán cho caùc vò höõu traùch quyeát ñònh tieán haønh vieäc tu boå, ñoù laø moät cô hoäi toát ñeïp nhaân dòp Ñaïi Naêm Thaùnh 2000, vaø ñaëc bieät laø coù söï taøi trôï cuûa ENI, Coâng ty daàu hoûa YÙ coù chi nhaùnh taïi 80 quoác gia. Coâng ty naøy yù thöùc traùch nhieäm cuûa mình vì ñaõ saûn xuaát vaø buoân baùn daàu hoûa, neân cuõng ñaõ goùp phaàn gaây neân naïn khoâng khí oâ nhieãm laøm hö haïi maët tieàn Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ, neân cuõng caûm thaáy coù traùch nhieäm phaûi goùp phaàn söûa chöõa thieät haïi baèng caùch daønh moät phaàn taøi nguyeân kyõ thuaät cuûa mình cho coâng cuoäc tu boå naøy. Toång soá taøi trôï leân tôùi 9 trieäu myõ kim.
IV. Quaõng Tröôøng Thaùnh Pheâroâ
|
|
Quaõng tröôøng Thaùnh Pheâroâ hình baàu duïc, moät chieàu daøi 196 meùt, vaø chieàu roäng 148 meùt, vôùi dieän tích khoaûng 4 heùcta vaø coù haøng coät voøng cung bao quanh nhö voøng tay chaøo ñoùn tín höõu. Haøng coät naøy do kieán truùc sö Bernini kieán thieát, toång coäng coù 284 coät, moãi beân 142 coät, ñöôøng kính ôû voøng lôùn nhaát ñöôøng kính 1.45 meùt. Caùc coät ñöôïc xeáp thaùnh haøng 4, vôùi 3 loái ñi, loái giöõa roäng nhaát. Haøng coät cao 18.60 meùt, beân treân coù 140 pho töôïng, cao 3.24 meùt do caùc moân ñeä cuûa Bernini thöïc hieän trong khoaûng thôøi gian töø 1656 ñeán 1667.
Töø caây thaùp buùt ôû giöõa quaûng tröôøng tôùi maët tieàn Ñeàn Thôø coù khoaûng caùch 191 meùt, trong khi khoaûng caùch giöõa hai töôïng thaùnh Pheâroâ vaø Phaoloâ laø 76.73 meùt.
Treân maët tieàn Ñeàn Thôø, coù caùc pho töôïng cao 5.65 meùt. Caùc töôïng naøy neáu nhìn gaàn thì thaáy raát laø thoâ keäch vaø sô saøi. Nhöng chuùng ñöôïc taïc ñeå nhìn töø xa.
V. Thaùp Buùt
Thaùp buùt ôû giöõa quaûng tröôøng Thaùnh Pheâroâ laø moät khoái ñaù hình kim töï thaùp baèng ñaù vaân cöông ñoû ôû Ñoâng Phöông, thoaït ñaàu ñöôïc Caio Cornelio Gallo, toång traán Ai Caäp, döïng leân ñeå toân vinh baûn thaân. Veà sau ñöôïc Eliopoli ñöa veà Roma theo yù muoán cuûa hoaøng ñeá Nerone, vôùi muïc ñích tuyeân döông hí tröôøng do oâng khôûi xöôùng. Thaùp bò ñoå vaø boû rôi trong nhieàu theá kyû, cho ñeán khi ñöôïc moät vaøi vò Giaùo Hoaøng ñeå yù tôùi (Nicolo V 1447-1455, Phaoloâ II 1464-1471, Phaoloâ III 1534-1549). Caùc vò muoán caây thaùp naøy ñöôïc ñaët tröôùc Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ, nhöng söï khoù khaên trong vieäc di chuyeån vaø döïng thaùp khieán cho nhieàu kieán truùc sö naûn chí, maõi cho ñeán ñôøi ÑGH Sisto V (1585-1590), döï aùn ñoù môùi thaønh hình.
Thaùp ñöôïc khôûi coâng di chuyeån ngaøy 30-4-1585 vaø ñöôïc döïng taïi quaûng tröôøng ngaøy 10-9-1585. Coâng trình naøy ñoøi söï hôïp löïc cuûa hôn 900 ngöôøi, vôùi 140 con vaät vaø duøng 47 caàn truïc cuøng vôùi 5 ñoøn baåy thaät maïnh. Qui luaät ñöôïc ban haønh trong coâng trình döïng thaùp laø caùc coâng nhaân phaûi tuyeät ñoái giöõ im laëng vaø chæ ñöôïc nhaän leänh töø kieán truùc sö Domenico Fontana maø thoâi. Ngoaøi ra, daân chuùng hieáu kyø khoâng ñöôïc ñeán gaàn. Ñöùc Sisto V coøn ra leänh phaït töû hình nhöõng ngöôøi vöôït quaù ranh giôùi, vaø gaây tieáng oàn aøo.
Theo moät löu truyeàn töø naêm 1770, trong khi tieán haønh coâng vieäc, thì nhöõng sôïi daây thöøng ñôõ thaùp buùt baét ñaàu giaõn ra vaø coù nguy cô bò ñöùt. Tình traïng thaät nguy hieåm. Moät trong nhöõng ngöôøi thôï laø oâng Bresca, voán laø moät thuûy thuû ñaõ quen vôùi caùc daây chaõo, oâng ta hoâ lôùn: “Haõy ñoå nöôùc vaøo caùc daây thöøng”. Nhaän thaáy tình traïng nguy ngaäp, kieán truùc sö Domenico Fontana voäi ra leänh thi haønh ngay lôøi khuyeân ñoù, vaø tai naïn ñöôïc traùnh thoaùt.
Sau khi hoaøn thaønh coâng vieäc döïng thaùp, thuûy thuû Bresca aáy ñaõ ñöôïc thöôûng thay vì bò töû hình. OÂng ñöôïc trieäu tôùi tröôùc maët ÑGH vaø ngaøi yeâu caàu oâng haõy xin moät ôn. OÂng Bresca ñaõ xin cho mình vaø doøng doõi ñöôïc ñaëc aân cung caáp laù döøa cho Toøa Thaùnh ñeå laøm leã nghi Chuùa Nhaät Leã Laù. Lôøi thænh caàu ñöôïc chaáp nhaän vaø ngaøy nay gia toäc Bresca ôû mieàn Liguria vaãn cung caáp laù döøa cho Vaticano.
Naêm 1586, Ñöùc Sisto cho ñaët treân thaùp moät caây thaùnh giaù lôùn baèng saét, trong coù chöùa maûnh thaùnh giaù thaät cuûa Chuùa Gieâsu. ÔÛ beä thaùp coù khaéc chöõ: “Ñaây laø thaùnh giaù cuûa Chuùa. Caùc quyeàn löïc ñoái nghòch haõy troán chaïy. Sö töû cuûa chi toäc Giuda ñaõ chieán thaéng". Ngoaøi ra coøn coù caâu: “Chuùa Kitoâ chieán thaéng. Chuùa Kitoâ hieån trò. Chuùa Kitoâ thoáng trò. Chuùa Kitoâ baûo veä daân ngaøi khoûi moïi nghòch caûnh”.
Toång coäng töø beä leân tôùi ñænh thaùp buùt cao 41.23 meùt vaø naëng 312 taán.
Hai beân coù hai beå nöôùc (fontaine) khoång loà gioáng nhau, moãi phuùt coù 38,400 lít nöôùc ñoå vaøo. Voøi nöôùc phun coù theå leân cao 14 meùt.
VI. Moä Thaùnh Pheâroâ
Nhö ñaõ noùi treân, khu vöïc xaây Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ tröôùc kia laø moät nghóa trang thôøi La Maõ, vaø ñöôïc khaùm phaù trong thaäp nieân 1930, ñöôïc khai quaät trong hai ñôït: töø 1939 ñeán 1949, roài töø 1953 ñeán 1958. Hai haøng nhaø moà vôùi nhöõng hoác moä ñöôïc khaùm phaù, vôùi raát nhieàu bích hoïa, tranh khaûm, cuøng vôùi moät khu vöïc vôùi nhöõng ngoâi moä ñôn sô hôn.
Caùc cuoäc khai quaät döôùi Baøn Thôø tuyeân xöng Ñöùc Tin ñöa tôùi söï khaùm phaù maø Ñöùc Phaoloâ VI tuyeân boá ngaøy 26-6-1968: “Haøi coát thaùnh Pheâroâ ñöôïc nhaän dieän ñeán ñoä chuùng toâi coi laø coù lyù”.
Töø ñoù ñeán nay, coâng vieäc naøy vaãn ñöôïc tieáp tuïc vaø ñoàng thôøi cuõng ñöôïc môû cho caùc du khaùch thaêm vieáng keå töø naêm 1975. Nhöng trong nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây, nghóa trang döôùi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ ñang baét ñaàu coù loã vaø bò lôû. Theo caùc chuyeân gia, moät vaán ñeà lôùn laø söùc noùng do heä thoáng ñeøn ñieän cuøng vôùi söùc noùng do cô theå cuûa 250 du khaùch moãi ngaøy ñeán vieáng thaêm phaùt sinh ra. Söùc noùng ñoù laøm naûy sinh reâu vaø moác töø töôøng cuûa caùc ngoâi moä, ñoàng thôøi taïo neân caùc loã nhoû, caùc naám moác, muoái vaø daàn daàn laøm hö hoûng caùc di tích lòch söû naøy. Thöïc teá laø nhieàu böùc bích hoïa veõ treân töôøng caùc ngoâi moä coå döôùi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ ñaõ bò phai nhaït, cuøng vôùi caùc haøng chöõ vieát treân töôøng. Moät soá nhaø moà tröôùc kia ñöôïc môû cho du khaùch thaêm vieáng, nay bò ñoùng laïi, vì bò hö hoûng. Moät phaàn cuûa nghóa trang ôû döôùi möùc soâng Tevere gaàn ñoù, neân söï aåm thaáp laø moät vaán ñeà lieân tuïc, nhaát laø ôû khu vöïc phía ñoâng cuûa nghóa trang.
Ñeå goùp phaàn tu boå vaø cöùu vaõn moä Thaùnh Pheâroâ cuõng nhö caùc ngoâi moä khaùc, coâng ty ñieän löïc cuûa YÙ, teân laø ENEL, ñaõ tình nguyeän taøi trôï döï aùn vôùi phí toån khoaûng 1 trieäu 700 ngaøn myõ kim. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, Coâng ty ENEL ñaõ goùp phaàn taøi trôï vieäc thieát laäp caùc heä thoáng ñeøn ñieän cho caùc ñeàn ñaøi coâng coäng vaø nhieàu nhaø thôø taïi YÙ. Nhöõng ngaân khoaûn ñoù ñöôïc ruùt tuø soá tieàn lôøi do söï gia taêng tieâu thuï naêng löôïng ñieän ôû nöôùc naøy.
Döï aùn tu boå Moä Thaùnh Pheâroâ vaø caûi tieán vieäc baûo trì nghóa trang beân döôùi Ñeàn Thôø keùo daøi nhieàu naêm trôøi, vaø trong giai ñoaïn thöù nhaát, cho tôùi thaùng 11 naêm 1999, coù bieän phaùp giôùi haïn soá ngöôøi thaêm vieáng nghóa trang döôùi haàm Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ. Trong Naêm Thaùnh 2000, vieäc vieáng thaêm ñang ñöôïc môû laïi theo möùc ñoä cuõ, roài sau ñoù, laïi bò giôùi haïn. Haõng ENEL duøng nhöõng kyõ thuaät taân kyø nhaát ñeå thaåm ñònh ñaày ñuû taát caû nhöõng vaán ñeà cuûa nghóa trang döôùi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ, thieát laäp thaønh hoà sô. Tieáp ñeán caùc kyõ sö ñeà ra phöông thöùc ñeå giaûm bôùt toái ña söï thay ñoåi nhieät ñoä trong khu vöïc naøy, vaø ñoàng thôøi kieán thieát moät heä thoáng ñeøn ñieän môùi, cuøng vôùi heä thoáng an ninh.
Cho ñeán nay, soá ngöôøi vieáng thaêm Nghóa Trang beân döôùi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ töông ñoái ít oûi, vaø nhieàu du khaùch khoâng bieát laø coù khu vöïc naøy. Ñeå vieáng thaêm, caàn phaûi giöõ choã tröôùc taïi Vaên Phoøng khai quaät cuûa Vaticano, vaø coù ngöôøi höôùng daãn töøng nhoùm ñi thaêm.
Tuy soá ngöôøi vieáng thaêm ít oûi, nhöng caùc chuyeân vieân coâng ty ENEL cho raèng 250 ngöôøi moãi ngaøy keå laø quaù nhieàu. Hoï ñeà nghò raèng trong töông lai, moät heä thoáng baèng maùy ñieän toaùn caùc ngoâi moä trong nghóa trang döôùi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ seõ ñöôïc duøng ñeå trình baøy cho phaàn lôùn caùc du khaùch, thay vì hoï ñích thaân ñi thaêm caùc ngoâi moä nhö hieän nay.
Vaøo cuoái coâng cuoäc tu boå, kinh nghieäm veà caùc hoaït ñoäng naøy ñöôïc trình baøy trong 2 cuoán saùch: moät cuoán veà moä Thaùnh Pheâroâ ñöôïc tu boå vaø chieáu saùng, cuoán thöù hai veà toaøn boä Nghóa Trang Vaticano.
Cuõng neân nhaéc laïi raèng, trong ngaøy kyû nieäm moät naêm leân ngoâi Giaùo Hoaøng, 16-10-1979, chính Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ II ñaõ cho môû moät coång cao 2.5 meùt roäng 2.3 meùt ñeå caùc tín höõu coù theå böôùc vaøo moä Thaùnh Pheâroâ döôùi haàm Ñeàn Thôø.
VII. Keát Luaän
Toùm laïi, kính vieáng Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ laø moät cuoäc gaëp gôõ vôùi 2 ngaøn naêm lòch söû Giaùo Hoäi. Qua bao nhieâu thaêng traàm cuûa Ñaáng keá vò Thaùnh Pheâroâ khoâng ngöøng naâng ñôõ ñöùc tin cuûa caùc anh chò em mình raûi raùc khaép nôi treân theá giôùi, trong caùc giaùo hoäi ñòa phöông.
Thöïc vaäy, chính vì thaùnh Pheâroâ ñaõ tôùi Roma vaø moä ngaøi ñöôïc löu giöõ taïi ñaây sau khi chòu töû ñaïo, neân caùc tín höõu cuõng ñaõ tôùi haønh höông nôi ñaây, vaø ÑGH ngöôøi keá vò thaùnh Pheâroâ cuõng ôû gaàn moä tieàn nhieäm tieân khôûi cuûa ngaøi. Caû hai söï kieän coù cuøng moät nguoàn goác. Ngoaøi ra, nôi xaây Ñeàn Thôø khoâng phaûi ñöôïc choïn moät caùch tuyø yù, nhöng chuû yù ñöôïc xaây treân moä cuûa Thaùnh nhaân, vaø ñieåm hoäi tuï cuûa Thaùnh Ñöôøng naøy chính laø nôi ñöôïc goïi laø “Baøn Thôø tuyeân xöng ñöùc tin”, ngay treân moä cuûa Thaùnh Pheâroâ.
Ngaøy 4 thaùng 7 naêm 1979, khi möøng leã thaùnh Pheâroâ vaø Phaoloâ laàn ñaàu tieân ôû Roma, ÑTC Gioan Phaoloâ II noùi raèng: “Taïi ñaây, trung taâm cuûa chính Giaùo Hoäi, maàu nhieäm cuûa ôn goïi ñaëc bieät naøy ñaõ daãn thaùnh Pheâroâ töø hoà Genezareth ñeán Roma, vaø cuõng daãn theo Phaoloâ thaønh Tarsa, theo veát cuûa Thaùnh Pheâroâ, maàu nhieäm aáy maïnh meõ noùi vôùi chuùng ta veà thöïc taïi lòch söû cuûa ngaøi... Taát caû chuùng ta ñang soáng trong côn loác cuûa neàn vaên minh hieän ñaïi, trong söï lo aâu cuûa ñôøi soáng taân tieán, chuùng ta phaûi döøng laïi ñaây vaø suy nieäm veà theå thöùc phaùt sinh Giaùo Hoäi naøy, moät Giaùo Hoäi do yù Chuùa, ñaõ trôû thaønh trung taâm vaø “thuû ñoâ” cuûa moät söù maïng raát cao caû: Giaùo Hoäi maø taát caû caùc Giaùo Hoäi khaùc ñeán ñaây haønh höông, tìm thaáy trong ñoù neàn taûng söï hieäp nhaát cuûa mình... Söï keá nhieäm treân ngai toøa Giaùm Muïc naøy coù moät yù nghóa, khoâng nhöõng ñoái vôùi Giaùo Hoäi ñòa phöông ôû Roma naøy, nhöng cho caû Giaùo Hoäi hoaøn vuõ nöõa, nghóa laø moãi Giaùo Hoäi ñòa phöông ñeàu thuoäc veà coäng ñoàng hoaøn vuõ. Taát caû ñieàu ñoù coù moät yù nghóa roõ raøng, thöïc vaäy, chính Chuùa Kitoâ ñaõ ban cho Thaùnh Pheâroâ quyeàn côûi môû vaø ñoùng laïi”.
Phuùc Nhaïc
(Trích daãn töø Nguyeät San Traùi Tim Ñöùc Meï soá 269, thaùng 5 naêm 2000)
Vaøi neùt giôùi thieäu veà Ñeàn thôø vaø quaûng tröôøng thaùnh Pheâroâ
Vaøi neùt giôùi thieäu beân trong Ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ
Haàm maùi troøn Ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ vaø Dinh Toâng Toaø
