Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page1. Sôû dó ñeà nghò laäp Ñaïo Tröôøng laø coát ñeå Ñoâng AÙ coù theå ñaùp öùng söï mong ñôïi cuûa trieát hoïc Taây AÂu ñang ngoùng chôø söï ñoùng goùp cuûa trieát lyù AÙ Ñoâng giuùp laäp laïi theá quaân bình giöõa taâm vaø vaät. Vì hieän nay con ngöôøi quùa thieân veà vaät chaát maø nhaõng boû taâm linh, caàn phaûi ñöa theâm taâm linh vaøo cho caân ñoái. Ñieàu ñoù moät mình trieát taây khoâng laøm ñöôïc vì ñaõ quaù thieân veà lyù trí neân chæ coù lyù thuyeát suoâng, tröøu töôïng, xa ñôøi vaø hoùc buùa khoâng theå daãn ñöa nhaân loaïi ñeán quaân bình maø coøn bò kinh teá chæ huy. Leõ ra trieát lyù phaûi chæ huy haï taàng kinh teá, theá maø nay phaûi ñeå cho haï taàng kinh teá chæ huy thì ñuû bieát vaên hoùa thieáu hoàn, quaù yeáu. Caùc trieát gia Taây AÂu ñaõ yù thöùc ñieàu ñoù neân môùi chôø mong caùi gì khaùc hôn ôû trieát lyù AÙ Ñoâng.
2. Nhöng oaùi oaêm thay trieát lyù AÙ Ñoâng laïi ñang hoïc moùt theo kieåu trieát taây cuõng chæ coù nghieân cöùu roài ñöa ra nhöõng baøi thuyeát lyù suoâng thì söï ñoùng goùp chæ ôû möùc thoâng baùo (information) chöù khoâng theå caûi hoùa (formation) ñöôïc gì. Muoán caûi hoùa thì phaûi ñi heát caû 5 böôùc Hoïc noùi ñeán trong saùch Trung Dung (caâu 20) laø: (1) Baùc hoïc, (2) Quaûng vaán, (3) Thaän tö, (4) Minh bieän, (5) Ñoác haønh. Neáu chæ nghieân cöùu vaø lyù thuyeát suoâng thì môùi ñi coù 2 böôùc ñaàu laø baùc hoïc vaø quaûng vaán (quaûng vaán laø hoäi nghò). Thieáu ba böôùc sau laø thaän tö, minh bieän, ñoác haønh. Muoán ñi ñöôïc caû ba böôùc noï thì nay phaûi laø kieán taïo moät neàn trieát lyù môùi. Vì caùc giaù trò cuõ ñeàu heát thôøi, trieát lyù Ñoâng Phöông cuõng theá, khoâng theå ñöa Chu Hi ra ñöôïc nöõa. Noù thuoäc phaàn söû trieát. Coøn chính trieát lyù soáng thì caàn phaûi kieán taïo môùi. Vieäc ñoøi thaän tö vaø minh bieän. Cuoái cuøng phaûi coù ñoác haønh. Ngaøy nay muoán coù ñoác haønh cho ñöôïc vieäc thì phaûi coù toå chöùc bôûi trong theá giôùi hieän taïi vieäc gì cuõng phaûi to lôùn vöõng vaøng môùi ñöùng noåi. Maø muoán vöõng vaøng thì phaûi coù toå chöùc chöù maáy caù nhaân leû teû coù gioûi tôùi ñaâu cuõng khoâng laøm neân vieäc. Ñoù laø lyù do caàn moät Ñaïo Tröôøng. Ñaïo tröôøng laø toå chöùc lo giuùp cho neàn trieát lyù môùi cuûa AÙ Ñoâng ñöôïc hình thaønh vaø ñi heát caû 5 böôùc hoïc theo Trung Dung: töùc gieo raéc yeâu thöông tình ngöôøi.
3. Ñieàu naøy thì Ñoâng AÙ hôn trieát taây ôû choã coù nhieàu khaû naêng hôn vì nguyeân lyù cuûa caùc neàn ñaïo lyù Ñoâng AÙ vaãn coøn giaù trò y nguyeân, nhö 3 nguyeân Tieán hoùa, Nhaân chuû vaø Taâm linh vaãn coøn giaù trò vaø toû ra caàn hôn bao giôø heát. Neáu ñöôïc trình baøy laïi trong moät toång hôïp môùi, moät trieát lyù môùi thì seõ gaây aûnh höôûng toát laønh cho nhaân loaïi. Ñieåm hai laø cuoäc truy taàm veà nguoàn goác vaên minh Ñoâng AÙ laïi cho bieát ba nguyeân lyù treân xa xöa chính laø coäi goác chung cuûa caùc daân toäc Ñoâng AÙ. Nay laäp ra Ñaïo tröôøng y cöù treân nhöõng nguyeân lyù ñoù thì chính laø laøm cho ngöôøi trong toaøn khoái yù thöùc veà nguoàn goác chung kia vaø laøm cho caùc nöôùc trong vuøng caûm thaáy mình nhö soáng laïi trong ñaïi gia ñình vaên hoùa. Ñieàu ñoù seõ daãn ñeán söï bôm tinh thaàn vaøo caùc xaõ hoäi Ñoâng AÙ ñeå bieán thaønh caùc xaõ hoäi tình: laáy töông thaân töông trôï laøm toân chæ thay cho caùc xaõ hoäi hieän nay quaù naëng oùc ñaáu tranh, tieám ñoaït vaø baïo haønh. Neáu laøm ñöôïc nhö theá laø trieát Ñoâng seõ ñaùp öùng ñöôïc mong caàu cuûa theá giôùi laø goùp coâng ñaéc löïc vaøo vieäc xaây döïng neàn thoáng nhaát hoøa hôïp (orchestrated unit) cho nhaân loaïi caû Ñoâng laãn Taây nhö ñaõ ñöôïc noùi leân ôû hoäi nghò trieát taïi Honolulu naêm 1949. Ñoù môùi laø söù maïng cuûa Ñoâng AÙ, chöù coøn chæ bieát theo ñuoåi veà maët kinh teá vaø khoa hoïc kyõ thuaät thì cuõng chæ laø hoïc laïi maø khoâng ñoùng goùp ñöôïc gì vaøo neàn thoáng nhaát nhaân loaïi heát, coøn gaây cho AÂu Myõ sôï ngöôøi da vaøng laø khaùc. Cho neân coá ñaït kyõ thuaät cao phaûi laø thöù yeáu, chæ neân cho chieám 2/3 chuù yù, coøn 3/2 phaûi daønh cho tinh thaàn theo tæ leä "tham thieân löôõng ñòa nhi yû soá" trong Kinh Dòch.
4. Ñoâng AÙ laø ai? Thöa laø caùc nöôùc Taøu, Ñaøi Loan, Nhaät, Haøn, Taân Gia Ba, Vieät, Phi, AÁn Neâ, Maõ , Thaùi, Mieán, Meân, Laøo, v.v... Hoûi nöôùc naøo daãn ñaàu? Hieän nay chöa theå noùi ñeán Trung Quoác, vì theá daãn ñaàu vaãn laø Ñaøi Loan, roài ñeán Nhaät Baûn hai nöôùc ñöôïc coi nhö ngöôøi anh caû trong ñaïi gia ñình vaên hoùa Ñoâng AÙ. Caàn hai anh ñöùng leân tröôùc ñeå giöùng taùc roài giuùp cho caùc nöôùc khaùc keå nhö ñaøn em cuøng theo ñeå laøm thaønh lieân ñoaøn huynh ñeä caùc nöôùc coù tinh thaàn nho (vieát taét: cojup). Laøm nhö theá môùi laø nho ñaõ xuaát hieän ñeå nhaän chöùc laõnh ñaïo theá giôùi nhö hoäi nghò Honolulu môøi goïi. Töø ñaáy trieát lyù Ñoâng AÙ khoâng coøn chæ nghieân cöùu vaø thuyeát lyù suoâng kieåu haøn laâm tröøu töôïng vôùi nhöõng baøi vaên bò keát aùn rôi vaøo röøng vaéng, maø thay vaøo laø nhöõng cojup ñoâng ngöôøi raûi raùc khaép nôi vöøa soáng ñoäng, vöøa lieân tuïc vì coù caùc vieäc xaõ hoäi cuï theå ñi keøm, neân sau daàn daàn seõ lan toûa ra nhö moät maët traän vaên hoùa nhaân chuû quoác teá taâm linh ñeå caân baèng vôùi nhöõng thöù quoác teá hieän höõu hoaøn toaøn duy vaät, chæ coù theå gieo raéc ñau thöông chuyeân cheá. Neáu laøm ñöôïc nhö theá thì ñoù seõ laø bieán coá lôùn lao nhaát trong nhaân loaïi ñôøi nay. Vaø neáu Ñaøi Loan (ROC) chæ laøm ñöôïc coù vieäc naøy thì cuõng ñaõ boõ coâng chieán ñaáu ñeå toàn taïi beân ngoaøi quó ñaïo Coäng Saûn. Vaø baét buoäc lòch söû theá giôùi phaûi ghi coâng vaø khen ngôïi.
1. Noùi ñeán Ñaïo Tröôøng nhieàu ngöôøi hoûi sao khoâng laäp thò tröôøng nhö Taây AÂu maø laïi ñi laäp Ñaïo tröôøng. Caàn phaûi chuù yù ñeán kinh teá, khoa hoïc kyõ thuaát môùi troâng ñuoåi kòp ngöôøi chöù sao laïi Ñaïo Tröôøng vôùi vaên hoùa chaû loãi thôøi laém sao. Haàu heát ngöôøi Ñoâng AÙ ñang coù nhöõng yù nghó nhö theá maø khoâng ngôø raèng chính vì vaên hoùa maø bieát bao ngöôøi phaûi cöûa naùt nhaø tan maát luoân caû nöôùc. Heidegger ñaõ caûnh caùo raèng vaên hoùa Taây AÂu truyeàn tôùi ñaâu thì gieo maùu vaø nöôùc maét tôùi ñoù. Nöûa theá kyû vöøa qua AÙ Chaâu ñaõ chöùng nghieäm caâu ñoù vôùi caû haøng trieäu ngöôøi cheát taát töôûi, coøn kinh teá thì coù nöôùc luøi haún laïi ñeán thôøi hoàng hoang. Thieát nghó baøi hoïc quaù ñaét ñoû noï phaûi laøm cho chuùng ta giöït mình ñeå nhaän ra söï thöïc cuûa caâu noùi tieàn nhaân khi cho Ñöùc laø goác, Taøi laø ngoïn. Noùi khaùc, giaøu ngheøo cuûa moät nöôùc phaàn lôùn ôû taïi trieát lyù chính trò, chöù ñaát ñai kinh teá chæ laø ngaønh ngoïn. Con ngöôøi nay ñang ñoùi khoå hoaëc ñang ñaáu tranh, daønh döït: maát heát an bình laø taïi thieáu chuû ñaïo chöù khoâng phaûi thieáu kyõ thuaät, thieáu kinh teá. Traùi laïi chính vì quaù chuyeân veà kinh teá maø boû beâ chuû ñaïo neân xaûy ra hoãn loaïn. Neáu ta laáy con soá "tham thieân löôõng ñòa" laøm cöù thì coù theå noùi quan troïng cuûa ñaïo lyù phaûi chieám ba, kinh teá chæ neân chieám hai. Coù giöõ ñöôïc tæ leä noï môùi laø lo cho nöôùc caùch hieäu quaû. Haõy so saùnh caùc nöôùc töï do vôùi caùc nöôùc coäng saûn thì thaáy lieàn. Coäng saûn laáy kinh teá laøm neàn moùng cho raèng "haï taàng kinh teá phaûi chæ huy thöôïng taàng vaên hoùa". Vì theá hoï ñaõ lo cho kinh teá ñeán 4 phaàn, lo cho vaên hoùa chæ coøn ñöôïc 1, moät ñoù cuõng chaúng coøn ra vaên hoùa maø chæ laø tuyeân truyeàn. Vaäy maø ta thaáy kinh teá caùc nöôùc coäng saûn khoâng sao khaù ñöôïc, moät vaøi nöôùc coù thònh ñaït thì chaúng qua laø ñaõ xeùt laïi giaùo ñieàu cuûa chuû thuyeát ñeå töôùc boû ñi phaàn naøo.
2. Roài ta laïi quan saùt trong caùc nöôùc töï do thí duï Myõ vaø Meã gaàn keà nhau: hai beân cuõng ñaát ñai roäng lôùn nhö nhau, cuõng ngöôøi da traéng di cö ñeán töông töï. Vaäy maø moät beân thì cöôøng thònh, moät beân thì ngheøo tuùng. Roõ raøng söï khaùc nhau ñoù khoâng do ñaát ñai maø do chuû ñaïo. Neáu ta ñöa maét veà Ñoâng AÙ ñeå quan saùt thì coù theå chia ba loaïi giaøu ngheøo khaùc nhau theo ba thöù chuû ñaïo.
1) Ngheøo nhaát laø caùc nöôùc coäng saûn. Trong aáy phaûi keå tröôùc heát ñeán Vieät Nam roài tôùi Baéc Haøn, coøn Trung Coäng thì ñang trôû veà vôùi di saûn chung neân ñaõ baét ñaàu khaù.
2) Thöù nhì ñeán caùc nöôùc theo Phaät Giaùo tieåu thöøa nhö Laøo, Meân, Mieán, Maõ, AÁn Neâ vaãn ngheøo kinh nieân.
3) Thöù ba laø caùc nöôùc theo Nho Giaùo nhö Taiwan, Nhaät, Nam Haøn, Singapore. Ai cuõng thaáy kinh teá maáy nöôùc naøy ñang ñi leân, leân maïnh ñeán ñoä laøm cho AÂu Myõ baét ñaàu lo ngaïi, vì tuy chöa baèng Myõ nhöng ñaõ coù nhöõng choã vöôït Myõ thí duï trong caùn caân thöông maïi Myõ nôï Nhaät ñeán 30 tæ.
3. Taïi sao môùi tröôùc ñaây daêm thaäp nieân maáy nöôùc naøy coøn laïc haäu maø nay ñaõ ñuoåi gaàn kòp AÂu Myõ. Coù nhieàu lyù do nhöng caên ñeå hôn laø chuû ñaïo vaø chuû ñaïo ñoù chính laø Tam Giaùo: Phaät, Laõo, Nho; nhaát laø Nho vì khaùc Phaät Laõo chæ lo coù tu thaân, Nho coøn lo ñeán caû teà gia, trò quoác, bình thieân haï ñaõ töï 25 theá kyû maø cho tôùi nay chöa gaëp ñöôïc chuû ñaïo naøo hôn. Neáu vaäy thì chuû ñaïo ta ñaõ coù roài ñoù coøn caàn chi phaûi laäp ra ñaïo tröôøng nöõa. Thöa vaãn caàn vì hai lyù do: moät vì chuùng ta ñaõ maát yù thöùc nhieàu khoâng coøn thaáy ñöôïc caùi hay cuûa ñaïo cuõ nöõa neân nhieàu nöôùc ñaõ ñi röôùc thuyeát lyù ngoaïi lai veà thay theá ñaïo xöa. Hai laø ñaïo ñaõ xuaát hieän laâu ñôøi quaù neân nhieàu yeáu toá nay ñaõ loãi thôøi caàn suy tö laïi vaø trình baøy theo loái môùi cho hôïp caûm quan thôøi ñaïi hôn. Ñaáy laø coâng vieäc cöïc kyø phieàn toaùi nhieâu kheâ neân tuy ñaõ coù raát nhieàu thöû thaùch maø vaãn chöa xong: coâng vieäc phaûi laøm vaãn coøn beà boän, caàn theâm nhieàu ngöôøi hôn nöõa ñeå taâm vaøo, vì khoâng phaûi caùi hoïc haøn laâm khaûo coå maø xuoâi ñöôïc, caàn phaûi coù moät neàn trieát lyù môùi. Nhö moät nhaùnh môùi moïc leân töï goác coå thuï xöa môùi laøm neân coâng truyeän. Vaø caùi ñoù coøn tuøy vaän nöôùc, khi neân trôøi seõ giuùp coâng cho. Nhöng daàu sao thì con ngöôøi phaûi laøm heát söùc. Cho tôùi nay haàu heát môùi laø vieäc laøm cuûa tö nhaân töï nguyeän. Thieát töôûng ñaõ ñeán luùc caùc chính quyeàn cuõng phaûi hôïp löïc, neáu khoâng töï laøm laáy ñöôïc thì cuõng neân naâng ñôõ raát maïnh vì nhö ñaõ noùi treân Chuû Ñaïo heä troïng cho söï thònh ñaït cuûa nöôùc ñaùng ñöôïc keå vaøo haøng quoác saùch. Ñoù laø lyù do taïi sao caàn moät Ñaïo Tröôøng.
4. Danh xöng Ñaïo Tröôøng Chung ñöôïc ñöa ra ñeå ñoái chieáu vôùi "Thò Tröôøng Chung AÂu Chaâu". Ñaây chæ laø kyõ thuaät vaên töø ñeå loâi chuù yù ñeán moät thöïc theå raát lôùn lao tuy coøn tieàm aån. Neáu ñöôïc chaêm lo phaùt trieàn thì noù coù theå trôû neân yeáu toá hoøa giaûi khoâng nhöõng cho hai khoái chính trò ñoái ngöôïc, nhöng laø hoøa giaûi caùch neàn taûng treân taàng cao hôn trong trieát hoïc, maø toâi goïi laø Ñaïo Tröôøng. Ñoù chæ laø moät thöïc theå coù tham döï caû trieát lyù laãn toân giaùo. Trieát lyù vì noù hoaøn toaøn döïa treân nhöõng döõ kieän thöïc teá khoâng coù chuùt chi thaàn bí, nhöng vaãn coù aûnh höôûng treân taâm linh nhö toân giaùo, neân noù mang moät teân rieâng goïi laø Ñaïo. Khi ñöôïc ñöa ra hoïc hoûi ñeå coá hieän thöïc thì ta goïi laø Ñaïo Hoïc.
5. Ñoù laø moät thöïc theå coù nhieàu hy voïng cho taâm traïng con ngöôøi hieän nay ñang xao xuyeán muoán ñi tìm moät ñaïo soáng môùi. Theá maø moät ñaøng trong theá giôùi coù nhieàu toân giaùo neân khoâng theå ñaëc choïn moät toân giaùo naøo ñaët leân ñòa vò öu vieät. Ñaøng khaùc neáu chæ coù trieát suoâng thì khoâng ñaït ñöôïc caùi gì linh thieâng cao caû, ngay ñeán neàn thoáng nhaát vaên hoùa cuõng chaúng cung öùng noåi. Vì theá phaûi naïi ñeán Ñaïo Nho nhö ñaõ laøm trong hoäi nghò trieát hoïc ôû Honolulu 1949. Nhöng Ñaïo Nho ñaõ bò taøn luïi quaù nhieàu, giôø ñaây chæ coøn laïi nhö moät ngaønh hoïc vaán khoâ khan. Ñoù chæ laø khoa hoïc chuyeân moân daønh rieâng cho Haøn laâm tröôøng oác, nhö baát cöù khoa hoïc naøo kieåu coå söû hay khaûo coå, chöù khoâng ñuû söùc ñoân ñoác taâm hoàn. Vaø neáu chæ troâng coù theá thì khoâng caàn vaän ñoäng cho nho chi caû: noù ñaõ coù ñòa vò quoác teá roài ñoù, töø hai traêm naêm nay laän. Nhöng ñoù chæ laø Ñaïo hoïc, laø eùtudes ñeå nghieân cöùu khoâng phaûi laø Ñaïo tröôøng ñeå hieän thöïc. Khoâng laø Taofield coù taùc ñoäng maïnh vaøo ñôøi soáng.
6. Muoán thaønh Ñaïo tröôøng caàn Ñaïo hoïc tieán ñeán trieát lyù nhaân sinh töùc khoâng chæ laø moät neàn trieát lyù duy lyù thuoäc haøn laâm vaän haønh trong boán böùc töôøng, nhöng phaûi laø trieát lyù gaén lieàn vôùi ñôøi soáng vôùi minh trieát (wisdom). Vì Minh Trieát ñöôïc ñònh nghóa laø "ngheä thuaät toái cao xeáp ñaët ñôøi soáng con ngöôøi sao cho coù theå taïo ñöôïc haïnh phuùc cho moïi ngöôøi". Noùi vaäy coù nghóa laø nhöõng neàn trieát hoïc khoâng mang laïi haïnh phuùc cho loaøi ngöôøi ñeàu khoâng laø trieát lyù maø chæ laø trieát gia ñaùng baäc thaày nhö Nghieâu, Thuaán, Khoång Töû, thì ta coù Minh Trieát soáng. Nhöng traûi qua maáy ngaøn naêm vôùi haøng caû nhieàu tæ ngöôøi, khoâng coù theâm ñöôïc moät Thuaán, moät Khoång Töû thì ñaønh laø trieát lyù, töùc laø trieát hoïc veà Minh Trieát caùch chính truyeàn. Neáu ñaït ñöôïc ñieàu ñoù thì ta ñaõ taïm coù ñöôïc moät ñieàu kieän cho Ñaïo Tröôøng thaønh töïu.
7. Ñieàu kieän thöù hai laø moät khoái ngöôøi soáng caùi Ñaïo ñoù. Coù ñöôïc ñieàu naøy môùi ra Ñaïo Tröôøng, vì noùi ñeán tröôøng laø noùi ñeán caùi naêng ñoäng töùc neàn trieát lyù coù ñöôïc soáng, ñöôïc aùp duïng vaøo cuoäc ñôøi khoâng nhöõng goàm haøng ngang maø luoân caû haøng doïc. Haøng doïc thì nhö con ngöôøi khoâng nhöõng coù lyù trí caûm tình maø coøn phaûi coù taâm linh thoâng ñaït ñöôïc vôùi caùi toaøn theå laø vuõ truï. Coøn haøng ngang laø phaûi bao quaùt heát moïi naác soáng töï tö rieâng nhö tu thaân, teà gia, cho tôùi coâng coäng nhö trò quoác, bình thieân haï: khoâng ngoõ ngaùch naøo loït ra khoûi aûnh höôûng cuûa Minh Trieát hay Ñaïo hoïc. Coù nhö vaäy môùi goïi ñöôïc laø Ñaïo Tröôøng.
8. Ñaønh raèng ñôøi môùi caàn taân taïo môùi: caàn laäp ra moät chuû ñaïo môùi, nhöng trong caùi môùi vaãn coù moät caùi gì coå xöa ñoùng goùp, vaäy maø xeùt theo 2 ñieàu treân thì Ñoâng AÙ hay caùc nhaø xaõ hoäi theo nho laø giaàu khaû naêng ñoùng goùp hôn caû, vì raát côûi môû veà ñaøng töï do tö töôûng. Thöù ñeán vaên hoùa laïi chæ coù moät chung cho caû vaên gia laãn chaát gia. Ñaây laø ñieàu khoâng coù nôi caùc vaên hoùa khaùc: bao giôø cuõng coù moät vaên hoùa cuûa giôùi thoáng trò, moät cho giôùi bò trò, coøn vôùi nho giaùo chæ coù moät chung cho caû chaát gia laãn vaên gia. Coù theå noùi chaát gia hay ñaïi chuùng ñaõ thai ngheùn ra tö töôûng nhö ta coù theå nhaän ra ñöôïc ñieàu ñoù xuyeân qua tuïc ngöõ, phöông ngoân, thoùi tuïc. Coøn vaên gia hay trí thöùc thì ñem chaát lieäu kia ra coâng-thöùc-hoùa töùc ñaët thaønh lôøi thaønh saùch neân laø daân chuû cuøng cöïc. Coù ñöôïc hieän töôïng daân chuû neàn taûng nhö vaäy laø chæ ôû ñaây khoâng coù giai caáp chuû noâ. Noùi ñuùng hôn chæ coù hieän töôïng noâ leä khoâng ñuû maïnh ñeå laäp rieâng cho mình moät neàn vaên hoùa nhö nôi caùc xaõ hoäi khaùc, nôi coù chuû noâ caên cöù treân quyeàn lôïi tuyeät ñoái cuûa tö saûn, gaây ra ngöôøi coù cuûa, keû khoâng coù gì goïi laø voâ saûn. ÔÛ ñaây khoâng coù voâ saûn vì ñaõ coù cheá ñoä bình saûn ñöôïc thi haønh roäng raõi nôi daân chuùng vaø ñöôïc vaên gia coâng thöùc hoùa thaønh cheá ñoä coâng ñieàn coâng thoå vaø goïi boùng laø tænh ñieàn, töùc laø phaân chia taøi saûn cho toaøn daân haàu khoâng ai bò laâm caûnh voâ saûn ñeå roài phaûi laøm noâ leä. Ñoù laø ñònh cheá do neàn Minh Trieát xöa ñeå laïi, tuy veà sau ngöôøi ta khoâng giöõ ñöôïc ñeàu ñaën nhöng xeùt veà lyù thuyeát thì ñaõ coù vöõng chaéc nhö ñöôïc chöùng toû baèng caùc ñònh cheá ñi keøm.
Rieâng beân Vieät Nam cho tôùi ñaàu theá kyû 20 thì ruoäng coâng coøn ñöôïc giaø nöûa nghóa laø quaù 50 phaàn traêm ñaát vaãn coøn ñöôïc ñeå laøm cuûa chung laøng roài ñònh kyø chia cho daân. Neân Vieät Nam coù ngheøo thaät, ngheøo laém nhöng nhö hoïc giaû ngöôøi Phaùp oâng Paul Mus noùi laø hoï ngheøo caû haøng toång chöù khoâng coù caûnh cheânh leäch quaù ñaùng: moät soá nhoû giaàu suï coøn phaàn ñoâng khoâng coù gì heát. Vieät Nam khoâng trong caûnh ñoù.
9. Toùm laïi veà hai yeáu toá caên baûn moät laø töï do, hai laø bình saûn thì khoâng nhöõng coù trieát, maø coù caû ñeán ñònh cheá coøn ñöôïc thöïc hieän phaàn naøo ôû nhieàu nôi nhieàu ñôøi, nay chæ coù vieäc truøng tu laïi theo nhöõng khaû naêng môùi ñöôïc cung öùng do coâng ngheä vaø kyõ thuaät. Veà ñieåm naøy coù hai phaàn: (a) lyù thuyeát vaø (b) ñaát ñai daân soá. Phaàn lyù thuyeát laø khaû naêng phuïc hoaït cuûa neàn Minh Trieát Nho. Chuùng toâi ñaõ coù baøn moät laàn trong ñeä nhaát hoaøn caàu hoäi nghò veà Trieát Trung Quoác thaùng 8, 1984 taïi Ñaøi Trung, trong aáy toâi coù nhaéc ñeán vieäc hoäi nghò quoác teá trieát hoïc naêm 1949 ôû Honolulu choïn Khoång Töû laøm nhaïc tröôûng cho cuoäc hoøa taáu Ñoâng Taây kim coå... Söï löïa choïn voâ tö aáy veà phía quoác teá cuõng nhö vaéng boùng vaän ñoäng veà phía ngöôøi Taøu chöùng toû Ñaïo Nho coù tieàm taøng moät khaû naêng raát quan troïng ñaõ ñöôïc thöøa nhaän roäng raõi, chæ coøn chôø nhöõng ngöôøi chaáp nhaän ñaïo nho khôûi coâng khaùm phaù vaø phaùt huy.
10. Hoâm nay toâi baøn veà ñieàu thöù hai laø ñaát ñai vaø daân soá. Veà phaàn naøy toâi cuõng thaáy coù ñieåm raát ñaëc bieät ñoù laø tinh thaàn gia toäc hay moái tình huynh ñeä phoå bieán trong khoái khoâng ñaâu khaùc coù maø hoâm nay toâi laáy laøm ñeà taøi chính cho baøi naøy. Ñoù laø Ñoâng AÙ khoâng chæ laø Trung Quoác maø coøn goàm luoân maáy nöôùc keá caän nhö phía ñoâng laø Haøn, Nhaät, phía nam laø Phi, Vieät, Laøo, Meân, Thaùi, Maõ Lai, Nam Döông vaø caùc ñaûo Thaùi Bình Döông. Xa hôn laø Mieán, Maïn Nam AÁn Ñoä v.v... Cho tôùi nay ai cuõng cho ñoù laø baáy nhieâu nöôùc khaùc nhau hoaøn toaøn vaø moät soá nöôùc nhö Haøn, Nhaät, Vieät coù luùc ñaõ theo Nho thì cuõng chæ theo nhö laø möôùn cuûa Taøu ñeå khoûi noùi laø Taøu duøng söùc maïnh maø aùp ñaët chöù khoâng ai ngôø raèng Nho laø di saûn thieâng lieâng cuûa chung taát caû caùc nöôùc Ñoâng AÙ. Sôû dó ngöôøi ta nghó Nho laø cuûa rieâng Taøu laø chæ vì caên cöù vaøo giai ñoaïn sau maø toâi goïi laø vaên minh ñaõ hoaøn chænh thì quaû laø cuûa Taøu, nhöng ñoù chæ laø giai ñoaïn tuøy phuï, coøn giai ñoaïn hình thaønh môùi laø chính vaø toâi goïi laø giai ñoaïn vaên hoùa thì Nho laø cuûa chung taát caû, khoâng nhöõng cuûa Haøn, Nhaät, Vieät maø luoân caû Ñoâng Nam AÙ nhö Phi, Inñoâneâ, Maõ Lai, Meân, Laøo, Thaùi, Mieán vv... caùc ñaûo Thaùi Bình Döông, Polyneùsie, Melaneâsie... caùc daân maïn Ñoâng AÁn Ñoä nhö Dravidien, Tamil, Telegu, Kannada, Andra... taát caû ôû nguyeân thuûy ñeàu thuoäc moät neàn vaên hoùa maø ta coù theå goïi theo noäi dung (töùc khoâng theo chöõ nho) laø nho laø nguyeân nho. Ñaây laø söï kieän lôùn lao nhöng ñaõ bò aûnh höôûng chính trò phuû laáp ñi, ngaøy nay ta caàn phaûi khaùm phaù seõ thaáy taát caû caùc nöôùc treân ôû nguyeân thuûy ñeàu thuoäc veà moät gia ñình vaên hoùa. Ñoù laø ñieàu raát thuaän lôïi cho vieäc taùi thieát vaên hoùa vaø môû roäng Ñaïo Tröôøng. Baây giôø chæ coøn vieäc chöùng minh lôøi noùi treân vaø ñoù laø ñieàu chuùng toâi thöû laøm trong baøi naøy.
11. Khoång Töû vaãn ñöôïc coi laø saùng taïo ra ñaïo nho, ñeán noãi nhieàu ngöôøi goïi nho laø Khoång hoïc, vaø ñoái vôùi Taây AÂu thì chæ bieát coù Khoång Phu Töû ñöôïc phieân aâm thaønh Confucius maø haàu nhö khoâng bieát gì ñeán nho. Nhöng khi nghieân cöùu taän cuøng laïi thaáy Khoång Töû khoâng saùng laäp ra Nho, cuõng khoâng phaûi laø taát caû ñaïo nho, oâng chæ laø ngöôøi ñaïi dieän cuoái cuøng cuûa nguyeân nho. OÂng ñaõ tuyeân boá roõ laø mình khoâng saùng taïo gì caû maø chæ laø thuaät laïi ñaïo ngöôøi xöa (Ngoâ thuaät nhi baát taùc). Xin ñöøng töôûng laø oâng noùi khieâm, maø chính laø oâng noùi thöïc: chæ vieäc soaùt sô qua Töù Thö Nguõ Kinh thì seõ thaáy nhöõng lôøi giaùo huaán caên baûn cuûa Nho ñeàu ñöôïc qui cho nhöõng ngöôøi coå xöa, ñeán noãi ngoaøi ñaïo xöa ra khoâng coù giaùo huaán naøo khaùc. Kinh Thö hay noùi khoâng laáy lôøi giaùo huaán töï coå xöa thì laáy töï ñaâu: "Baát do coå huaán, vu haø kyø huaán" (Thieân taát meänh. Caâu 11.)
Neáu ta hoûi xem nhöõng ngöôøi coå xöa ñoù laø ai thì hai ngöôøi ñaàu tieân gaëp ñöôïc laø Nghieâu, Thuaán. Saùch Trung Dung caâu 30 noùi "Troïng Ni toå thuaät Nghieâu Thuaán. Hieán Chöông Vaên Voõ. Thöôïng luaät thieân thôøi, haï taäp thuûy thoå". Troïng Ni (teân cuûa Khoång Töû) thuaät laïi ñaïo cuûa caùc toå mình laø Nghieâu Thuaán vaø hieán chöông cuûa vua Vaên vua Voõ: treân thì ñeå taâm ñeán Thieân Thôøi, döôùi thì chuù yù ñeán leä tuïc töøng nôi. Hoûi Nghieâu Thuaán laø ai? Thöa laø "Ñoâng Di chi nhaân". (Maïnh Töû IVb caâu 1). Veà caâu naøy haàu heát hoïc giaû khoâng daùm giaûi nghóa "oâng Thuaán laø ngöôøi Ñoâng Di" sôï laøm nhuïc oâng, neân phaûi giaûi nghóa quaät queïo laø oâng Thuaán soáng ôû gaàn rôï Ñoâng Di, haøm yù oâng laø ngöôøi ngöôøi Taøu. Nhöng ta hoûi chöõ "soáng gaàn" laáy ôû ñaâu ra vaäy? Vaø oâng Thuaán neáu khoâng laø Di thì laø ai. Trong ñaàu oùc ngöôøi naøo cuõng nghó laø ngöôøi Taøu. Ñoù laø loái hieåu traùi khoaùy lòch söû (anachronism). Luùc aáy ñaõ coù Taøu ñaâu maø baûo oâng Thuaán laø ngöôøi Taøu. Caû oâng Nghieâu cuõng theá, chöa theå laø ngöôøi Taøu, neân neáu khoâng laø Di thì laø Ñòch. Neân nhôù Taøu xeùt nhö moät daân toäc thì môùi coù töï nhaø Chu, cuøng laém laø Thöông. Coøn toäc Haï thì coù theå cuõng ñaõ laø gaïn. Tröôùc ñoù khoâng coù söï phaân bieät ngöôøi Taøu vôùi Di. Ñaây laø nhöõng phaân bieät veà sau môùi coù töø loái nhaø Chu trôû ñi.
12. Hoûi treân Nghieâu Thuaán coøn coù nhöõng ai nöõa? Thöa coøn Tam Hoaøng laø Phuïc Hi, Nöõ Oa, Thaàn Noâng. Phuïc Hi coù tieáng laäp ra Kinh Dòch, Nöõ Oa laäp ra Linh Phoái maø nhieàu saùch khoâng hieåu neân goïi laø hoân phoái.
Thaàn Noâng laø ñieàn toå laäp ra noâng nghieäp. Ñaây khoâng laø nhaân vaät lòch söû maø chæ laø nhöõng anh huøng vaên hoùa, hay ñuùng hôn laø nhöõng sô nguyeân töôïng (archetypal images) cuûa moät neàn vaên hoùa ñang treân nhöõng böôùc thaønh hình nhöng ñaõ ñaët neàn moùng caên baûn hôn heát cho nho sau naøy; coù theå goïi ñuùng laø boùng daùng sô nguyeân cuûa thuyeát Tam Taøi: Trôøi, Ñaát, Ngöôøi.
Vì caû ba ñöôïc goïi laø Tam Hoaøng neân toâi goïi caùc lôøi giaùo huaán cuûa giai ñoaïn naøy laø Hoaøng Nho. Hoaøng Nho coù tröôùc Nguõ Kinh vaø ñöôïc ghi laïi trong loaïi saùch ñöôïc löu truyeàn goïi laø "Tam Phaàn, Nguõ Ñieån, Baùt Saùch, Cöûu Khaâu". Ñaây laø neàn taûng sô nguyeân cuûa Nho coù theå goïi laø caùi söôøn cho heát thaûy caùc ñôøi sau, caùc ñôøi sau chæ coù ñöôïc nhöõng caùi trang söùc ngoaïi vi chöù khoâng ñöa vaøo ñöôïc caùi gì caên baûn nöõa. Vì caên baûn ñaõ taøng aån trong maáy soá 2,3,5,8,9 kia roài. Ñaây laø phaàn maø sau naøy Khoång An Quoác trong baøi töïa Kinh Thö goïi laø Ñaïi Ñaïo. Coøn phaàn cuûa Nghieâu Thuaán coù theå goïi laø Di Nho thì oâng goïi laø Thöôøng Ñaïo. OÂng vieát "Phuïc Hi, Thaàn Noâng, Hoaøng Ñeá chi thö vò chi. Tam Phaàn, ngoân Ñaïi Ñaïo daõ. Thieáu Haïo, Chuyeân Huùc, Cao Taân, Ñöôøng Ngu chi thö vò chi Nguõ Ñieån, ngoân Thöôøng Ñaïo daõ" (Vieät lyù tr.108) Ñaïi Ñaïo goàm hai boä soá 2-3 hay aâm döông hoøa: aâm döông soá 2, Hoøa soá 3. Ñoù laø neàn taûng cuøng cöïc neân Heä Töø goïi laø soá neàn taûng "Tham thieân löôõng ñòa nhi yû soá" (Thuyeát quaùi). Sau coù theâm (neáu thöïc chöa coù) soá 9 ñeå ra Haø Ñoà, Laïc Thö thì cuõng ñaõ haøm taøng trong ñoù roài, töùc soá 9 ñaõ naèm aån trong hai soá 2-3.
13. Ñôøi Chu coù ñaët chöùc quan ngoaïi söû coi veà boä coå thö naøy (xem Chu Leã Chöông Xuaân quan toâng baù. Tieát ngoaïi söû). Nhöng sau khoâng hieåu vì sao laïi ñeå maát. Goïi laø ngoaïi söû ñeå ñoái choïi vôùi noäi söû laø caùc saùch thuoäc nhaø Chu trôû xuoáng maø toâi seõ goïi laø Chu Nho. Veà Di Nho cuûa oâng Thuaán neân theâm truyeän oâng Ñaïi Vuõ ñöôïc bieát ñeán nhieàu qua Thieân Vuõ coáng trong Kinh Thö. Ñaây chæ laø moät baûn tuoàng ca vuõ, nhöng ñaõ bò coå hoïc hieåu ra lòch söû maø thöïc ra chæ laø huyeàn thoaïi, hay cuøng laém laø huyeàn söû. Taát caû yù nghóa cuûa noù laø oâng Vuõ ñaõ hoïc vaø phaùt trieån Di Nho ñeán cuøng cöïc. Söï cuøng cöïc naøy ñöôïc chæ baèng con soá 9: OÂng ñuùc 9 ñænh, chia nöôùc ra 9 chaâu... Ñeàu coù nghóa laø theâm soá 4 voøng thaønh vaøo soá 5 voøng sinh ra cho soá 9. Soá 9 laø soá oâng hoïc vôùi daân Laïc maø huyeàn söû goïi laø con ruøa noåi leân töø Soâng Laïc ñoäi caùi Laïc Thö cho oâng. Söï thöïc ñoù chæ laø saùch cuûa daân Laïc (cuõng goïi laø Qui Thö) maø Trang Töû goïi laø Cöûu Laïc, noù ñaõ phaùt trieån töø nguõ haønh keùp bôûi hai soá 2-3 laø soá cuûa Di khaùc vôùi soá 6 cuûa nhaø Chu (Danses 10) Saùch "Truùc thö kyû nieân" noùi oâng coù 2 tai 3 loã (löôõng nhi tham löõu) duøng cuøng moät chöõ "löôõng tham" nhö caâu Kinh Dòch "Tham thieân löôõng ñòa nhi yû soá". Toùm laïi truyeän oâng Vuõ chæ laø huyeàn thoaïi noùi veà söï phaùt trieån Di Nho cho ñeán taän cuøng chæ baèng soá 9.
14. Nhö vaäy ngoaøi Khoång Nho coøn coù Chu Nho, Di Nho, Hoaøng Nho, goïi gioàn caû Di Nho vaø Hoaøng Nho laø Nguyeân Nho. Coøn Chu Nho vaø Khoång Töû xeùt taùch rieâng ra. Tröôùc laø veà Khoång Töû ta coù theå goïi laø ngöôøi cuoái cuøng coøn keá tieáp nguyeân nho vaø ñöôïc keå laø noái keát Chu Nho vôùi Nguyeân Nho. Luaän ngöõ coù noùi: "Nhaø Chu soi xeùt hai trieàu ñaïi ñaõ qua (Haï vaø Thöông) maø cheá ra leã tieát. Nhôø vaäy leã tieát trôû neân röïc rôõ xieát bao. vaäy ta theo leã tieát nhaø Chu 'Chu giaùm ö nhò ñaïi: UÙc UÙc hoà vaên tai! Ngoâ Tuøng Chaâu" LN.III 14.
Nhaø Chu khôûi ñaàu cuõng chæ laø moät boä laïc cuûa Di (ngaønh Khöông Nhung) Toäc chính laø Cô cuõng laø cuûa Töù Di, phaùt xuaát töø nuùi Kyø, roài bò caùc boä laïc khaùc ñaåy daàn ra mieàn Baân, maõi sau môùi tieán ñeán vuøng Haøm Döông. Vaên Hoùa thì thaáp keùm hôn toäc Thöông nhieàu, nhöng vì ñeán sau vaø duøng loái boùc loät kieåu du muïc maø trôû neân giaøu coù huøng maïnh daàn. Moät khi ñaõ giaàu coù thì sinh leã nghóa. Leã nghóa gia taêng vôùi giaàu sang: "UÙc uùc hoà vaên tai!" ôû choã ñoù, töùc ñöa vaøo neàn vaên hoùa chung coøn mang tính caùch baøng baïc aâm u nhöõng moâ thöùc roõ reät, nhöõng yeáu toá lyù trí ñöôïc bieåu loä baèng ñaët thaønh lôøi leõ saùch vôû phaân minh. Nhöõng ñieàu tröôùc kia chæ truyeàn mieäng vaø thöôøng duøng hình aûnh ñeå bieåu töôïng thì nay ñaët thaønh lôøi vaén goïn deã truyeàn baù, toâi goïi ñoù laø coâng thöùc hoùa hay laø vaên minh. Vaên Hoùa Ñoâng AÙ cho ñeán ñôøi Thöông môùi laø vaên hoùa coøn nhieàu loûng leûo, nhieàu töï do, nhöng ñeán ñôøi Chu thì böôùc vaøo vaên minh ñi vaøo nhöõng theå cheá xaùc ñònh. Vôùi vaên minh thì hay cuõng coù maø haïi cuõng coù, thí duï nhaø Chu ñaõ ñöa vaøo Di Nho 4 yeáu toá sau: (1) Chöùc thieân töû; (2) Luaät hình; (3) Quaân ñoäi chuyeân nghieäp; vaø (4) Hoaïn quan laø nhöõng caùi laøm cho trieàu ñaïi theâm röïc rôõ, nhöng cuõng laøm cho töï do daân chuùng bò ruùt heïp.
15. Caû 4 yeáu toá naøy ñeàu phaùt xuaát töø Iran (Perse) laø nöôùc raát du muïc chuyeân cheá cuøng cöïc ñeán möùc coù cheá ñoä "vua thaàn". Nghóa laø kìm keïp caû thaân xaùc (vua) caû linh hoàn (thaàn). Nhöng khi cheá ñoä vua thaàn ñöôïc röôùc vaøo Taøu thì coù giaûm ñoä ñi nhieàu vì beân treân vua coøn coù Ñaïo kieàm cheá phaàn naøo. Coøn vua chæ laø con Trôøi, chöù khoâng phaûi laø Trôøi, cho neân khoâng phaûi laø vua thaàn maø vöøa laø vua vöøa laø tö teá thöôïng phaåm "emperor and supreme pontif" töùc laø Pope king khoâng laø god king. Do chöùc vò tuyeät cao nhö vaäy neân vua töï ban cho mình quyeàn tuyeät ñoái treân taøi saûn cuõng nhö treân nhaân daân, töùc laø thieát laäp cheá ñoä chuyeân cheá ñöôïc baûo ñaûm baèng quaân ñoäi nhaø ngheà vaø hình luaät. Hình luaät cuõng laø luaät phaùp töùc coù tính caùch toaøn quoác do vua ban ra, laïi theâm hình phaït cöôõng cheá phaûi theo neân luaät bieåu loä veû chuyeân cheá, noù ñi ngöôïc vôùi leä cuûa töøng mieàn töøng laøng do kinh nghieäm nhieàu nôi neân leä raát daân chuû. Ñoù laø thöù daân chuû khoâng teân coù tröôùc cheá ñoä daân chuû ngaøy nay. Nho ñaõ bieán leä laøng thaønh leã töùc laø tuïc leä daân gian ñaõ ñöôïc long troïng hoùa baèng cho leân ñöùng ngang haøng vôùi Phaùp. Tuy nhieân noù vaãn khoâng coù tính cöôõng eùp. Ai khoâng giöõ leã thì hoå theïn, chöù khoâng ai phaït mình caû. Vì vaäy ñoù laø moät thöù luaät raát hôïp vôùi tính caùch nhaân chuû, neân ñöôïc nho giaùo ñeà cao ñeå laán aùt luaät hình khoâng coi troïng con ngöôøi. Coøn hoaïn quan laø tuïc leä phaùt khôûi töø mieàn coù vua thaàn, noù noùi leân oùc chieám ñoaït quaù trôùn cuûa nhaø vua: moät mình laáy caû haøng ngaøn vôï, neân phaûi coù hoaïn quan troâng coi hoä.
16. Ñoù laø yeáu toá ñaõ ñöôïc Nhaø Chu ñöa vaøo nho vaø ñöôïc nhaø Taàn kieän toaøn khi baõi cheá ñoä phong kieán ñeå chia nöôùc thaønh quaän huyeän vaø ñaåy phaùp luaät leân baäc chuû ñaïo goïi laø luaät gia vôùi cheá ñoä taøn baïo. Khi nhaø Taàn ñoå thì nhaø Haùn ñaõ giöõ laïi troïn boä caû guoáng maùy laãn tinh thaàn phaùp gia baèng ñöa vaøo kinh vaên raát nhieàu yeáu toá du muïc qua vuï Gaùc Thaïch Cöø vôùi 50 baùc só ñeå "san ñònh" laïi kinh saùch ñaõ bò thaát taùn sau vuï ñoát saùch choân nho cuûa Taàn Thuûy Hoaøng. Nhôø giöõ ñoäc quyeàn saùch vôû neân ñaõ ñöa vaøo voâ soá yeáu toá du muïc (xem Confucius the myth and the man cuûa Creel) Vaø seõ mang teân laø Haùn Nho. Haùn Nho chính laø thöù nho ñaõ bò beû quaët baèng nhöõng vieäc laøm töø cuûa nhaø Chu vôùi 4 yeáu toá du muïc roài cuûa nhaø Taàn vôùi luaät gia, cuõng nhö cheá ñoä taøn baïo cuûa nhaø Haùn aên töï 2 nhaø tröôùc, laïi theâm vuï Gaùc Thaïch Cöø xuyeân taïc kinh vaên. Vôùi ba ñôït xuyeân taïc nhö treân thì hoûi nho giaùo laøm sao coøn theå ñöôïc chính truyeàn. vaäy maø ñoù chính laø thöù nho ñaõ ñöôïc löu truyeàn giaûng daäy trong 20 theá kyû vöøa qua. Vaø thöôøng ñöôïc goïi laø Khoång Nho hay Khoång Hoïc.
17. Ñaây laø caùi hoïc chuùng ta caàn gaïn loïc. Vì ñoù laø caùi hoïc cuûa giai ñoaïn Laïc Ñaø, noùi theo danh töø Nietzsche, töùc laø caùi hoïc chæ coù chuyeân chôû nhö laïc ñaø chöù thieáu oùc pheâ bình noäi ngoaïi. Caàn phaûi vöôn leân giai ñoaïn Sö töû ñaïp ñoå taát caû nhöõng gì caûn trôû con ñöôøng giaûi phoùng ñeå vöôït leân giai ñoaïn Haøi nhi ñaày saùng taïo, töùc pheâ bình ñaïp ñoå Haùn Nho ñeå trôû veà vôùi nguyeân nho, laø caùi boù buoäc phaûi saùng taïo, vì nguyeân nho chæ coøn löu laïi coù maáy nguyeân lyù caên baûn. Ñôøi môùi caàn xaây leân töø ñaáy moät chuû ñaïo môùi sao cho hôïp caûm quan thôøi ñaïi, moät toång hôïp Ñoâng Taây goàm caû khoa hoïc laãn Ñaïo hoïc. Ñeå ñaùnh daáu ñieàu ñoù ta neân boû teân Khoång hoïc vaø thay baèng teân nho vì noùi Khoång vöøa coù tính caùch caù nhaân vöøa chæ ñaïi bieåu cho moät thöù nho ñaõ bò beû quaët, chöù khoâng laø nguyeân nho cuûa nhieàu theá heä tieân toå chung cuûa ñaïi gia ñình. Nhöõng kinh ñieån xöa khoâng coøn duøng ñeå hoïc nhöng vaãn coi ñöôïc nhö di saûn cuûa ñaïi gia ñình, caû nhöõng tieåu thuyeát lôùn nhö töù ñaïi kyø thö cuõng neân coi ñöôïc laø cuûa chung nhieàu ñôøi daân gian chöù khoâng cuûa rieâng ai: nhöõng ngöôøi nhö La Quaùn Trung ñoái vôùi Tam Quoác Chí hay Thi Naïi Am ñoái vôùi Taây Du Kyù chæ laø laøm vieäc san ñònh cuoái cuøng chöù khoâng phaûi moät mình ñoäc saùng ra. Ñoù cuõng laø theo loái Khoång Töû chæ "thuaät laïi" chöù khoâng saùng taùc vaø trong thöïc teá taát caû ñeàu ñöôïc ñoùn ñoïc raát roäng raõi, cuõng nhö nhöõng video tape môùi ñaây ñöôïc hoan ngheânh haàu nhö trong toaøn vuøng. Ñoù laø moät bieåu chöùng cho ñaïi gia ñình vaên hoùa coù di saûn chung ñöôïc moïi ngöôøi maëc nhieân chaáp nhaän.
18. Nhaân tieän xin hoûi Khoång Töû khoâng saùng taïo maø chæ thuaät laïi, ñaõ vaäy coøn thuaät laïi caùi nho ñaõ bò beû quaët thì coù coøn ñaùng goïi laø thaùnh nhaân nhö thöôøng ñöôïc xöng tuïng chaêng. Thieát töôûng ñuoïc laém vì treân ñaát Ñaïo chaúng coù moät ai ñaùng goïi laø moät mình ñoäc saùng ra, keå caû Phaät, Mahavira, Krishna, Socrates, Plato, Aristotle... taát caû ñeàu "thuaät laïi" nhöng thuaät laïi caùch ñaëc bieät ñuû ñeå baûo ñaûm thì ñoù phaûi laø thieân taøi, phaûi laø nhöõng thaùnh nhaân vó ñaïi môùi laøm ñöôïc. Caùc ngaøi ñaõ traûi qua 5 giai ñoaïn hoïc nhö ñeà ra trong Trung Dung laø (1) baùc hoïc, (2) Quaûng vaán, (3) Thaän tö, (4) minh bieän, (5) ñoác haønh. Hai theá kyû nho hoïc ñôøi nay caû Taøu laãn Taây chöa coù ñöôïc moät tay naøo ñaùng teân laø "thuaät nhi". Haàu heát môùi ñi ñöôïc coù 2 böôùc röôõi laø baùc hoïc, quaûng vaán vaø moät nöûa thaän tö (môùi coù tö chöa coù thaän). Vaäy maø Khoång Töû ñaõ ñi choùt loït caû 5 böôùc, neân quaû laø moät vó nhaân, tuy nay xem laïi ta thaáy coù choã chöa toaøn trieät, nhöng xeùt theo thôøi ñoù maø oâng ñaõ giuùp cho ñaïo nhaân chuû ñöùng vöõng tröôùc bao möu ñoà beû quaët cuûa Vöông trieàu thì keå laø hoïa hieám. OÂng Smith coù lyù phaàn naøo khi cho raèng "Khoång Töû laø moùn quaø lôùn nhaát nöôùc Taøu daønh cho nhaân loaïi "Confucius is China's greatest gift to mankind" (Confucius by L. Howard Smith p.194). Nhaø söû gia kieâm trieát gia W. Durant ñaõ phaûi vieát sau Khoång Töû thì trieát hoïc coù tieán theâm ñöôïc böôùc naøo nöõa chaêng? Vì veà saâu saéc choùi chang thì coù ngöôøi khaùc hôn Khoång Töû nhö Plato, Buddha, Trang Töû, Laûo Töû... Ngay Maïnh Töû vaø Tuaân Töû cuõng coøn ñöôïc nhieàu ngöôøi thaáy hay hôn saùch Luaän Ngöõ nhieàu. Nhöng noùi veà quaân bình "ung dung truùng ñaïo" thì chöa ai qua maët noåi Khoång Töû. Thieát töôûng ñoù cuõng laø yù kieán cuûa hoäi nghò Honolulu 1949 khi khoâng choïn ai khaùc maø laïi choïn oâng laøm nhaïc tröôûng ñieàu haønh cuoäc hoaø nhòp ñoâng taây. Coøn veà ñaïo nho tuy ñaõ bò beû quaët nhöng so vôùi trieát Taây AÂu thì caùc hoïc giaû quoác teá ñeàu coâng nhaän laø hôn maáy ñieåm then choát nhö toaøn tri vaø cô theå (holistic vaø organic, Need II p.291). Vì theá ñoái vôùi nguyeân nho tuy mang tieáng laø bò beû quaët, laø pha chaát du muïc nhöng cuõng chæ chung quanh 30 phaàn traêm du muïc thoâi.
Sau naøy coù nhieàu cuoäc phuïc coå nhö tröôùc ñaây cuûa Haøn Duõ ñôøi Ñöôøng, hay Coá Vieâm Voõ ñôøi Thanh cuõng chæ laø coá trôû veà coù ñeán Haùn Nho, coøn Chu Nho, Di Nho phöông chi Hoaøng Nho thì khoâng ñöôïc chuù yù. Theá maø ñaây môùi laø baáy nhieâu nhöõng chaëng hình thaønh nho chính truyeàn caàn ñöôïc khai thaùc. vaø ñoù laø ñieàu chuùng toâi xin baøn sô qua ôû ñaây.
19. Sôû dó ngöôøi xöa phaân ra caùc giai ñoaïn nho nhö treân laø vì hai lyù do: (1) vì chöa coù ñuû ñieàu kieän khaùch quan töùc nhöõng hieåu bieát do caùc khoa taân nhaân vaên cung öùng nhö khaûo coå, coå söû, phong tuïc, cô caáu luaän vv... (2) Thöù hai vì ngöôøi xöa chæ thaâu nhaän nho ñeå laøm thô vaø ñeå soáng töùc thaâu nhaän thieáu pheâ phaùn kieåu khoa hoïc goàm pheâ bình caû noäi laãn ngoaïi taïi. Vì theá khoâng nghieân cöùu theo loái sinh thaønh caû veà nho laãn söû Taøu. Ñoù laø ñieàu chæ coù theå laøm ñöôïc ôû thôøi môùi, nhöng loái môùi laïi boû maát phaàn soáng, phaàn hieän thöïc thaønh ra cuõng thieáu soùt nhö caùi hoïc ngaøy xöa, coù leõ coøn maát nhieàu hôn nöõa. Ñoù laø ñieàu chuùng ta seõ trôû laïi sau. ÔÛ ñaây xin haõy toùm thaâu moät vaøi khaùm phaù môùi laøm ñaûo loän löu truyeàn töø tröôùc tôùi nay veà nguoàn goác nho. Haõy noùi veà söû thì haàu heát duøng hình aûnh nöôùc Taøu töï ñôøi Taàn Haùn cho taát caû caùc ñôøi tröôùc thuoäc caû Haï Thöông maø luoân caû cho Nghieâu Thuaán vaø Tam Hoaøng: heã noùi tôùi Taøu baát kyø thôøi naøo keå caû luùc chöa coù gì goïi ñöôïc laø Taøu nhö "ñôøi Nghieâu hay Hoaøng Ñeá" theá nhöng ai cuõng möôøng töôïng ngay ra nöôùc Taøu to nhö ngaøy nay vaø khaùc caùc daân chung quanh khoâng nhöõng veà chính trò, vaên minh maø luoân caû vaên hoùa vaø chuûng toäc. Ñoù thöïc laø moät hình aûnh toång quaùt böøa baõi (global) raát xa söï thöïc. Muoán tôùi gaàn söï thöïc phaûi tìm ra hình aûnh theo thöù töï sinh thaønh (ordre geùneùtique). Coù theo hình aûnh naøy thì môùi thaáy ñöôïc Hoaøng Nho, Di Nho vaø Chu Nho. Tröôùc nhaø Chu chöa coù Trung Quoác: hai toäc Haï, Thöông vaø caû Chu ban ñaàu cuõng môùi chæ laø moät boä laïc trong haøng vaïn boä laïc. Ñöøng noùi toäc Haï, ngay toäc Thöông haàu heát "kinh ñoâ" cuõng môùi laø "ñaïi aáp" vaø vua duøng ñeán quaù nöûa thôøi gian vaøo vieäc ñuoåi baét con moài. OÂng Kwang chih Chang coù lyù maø cho chöõ Vöông lieân heä vôùi chöõ Vaõng vôùi yù nghóa laø "keû ñi ñeán nhieàu nôi" chöù khoâng phaûi laø "ngöôøi maø keû khaùc phaûi ñi tôùi" nhö sau naøy hieåu.
20. Ngay ñeán ñôøi Chu ban ñaàu cuõng theá töùc môùi chæ laø moät trong caùc boä laïc maïnh mieàn taây luoân luoân bò caùc boä laïc khaùc ñaåy lui. Sau naøy khi thua traän maø phaûi rôøi veà Laïc Döông thì ñaõ chaúng bao giôø vöôn leân maïnh baèng moät nöôùc cuûa nguõ baù, chæ coøn coù caùi oai giaû taïo nhöng ñöôïc chö haàu duøng ñeå huø nhau, hoaëc duøng laøm moät thöù con ñoän, moät thöù troïng taøi khoâng maáy ñöôïc kính neå. Thöïc quyeàn naèm heát ôû Teà Hoaøn Coâng, Taán Vaên Coâng roài ñeán Trònh, Ngoâ, Vieät, Sôû, Taàn... Veà ñaøng vaên hoùa thì nhaø Chu toû ra keùm hôn Toäc Thöông raát nhieàu, nhöng vì laây maùu Turks vaø ôû gaàn vaên hoùa du muïc neân ñaõ ñöa vaøo vaên hoùa Di cuûa Thöông maáy yeáu toá du muïc döïa treân voõ löïc, ñoù toaøn laø nhöõng yeáu toá ngoaïi vaø khoâng theâm gì cho baûn chaát nho, ñuùng ra theâm ñöôïc moät chuùt ngoaïi vi laø coâng thöùc hoùa thì laïi laøm haïi noäi chaát. Ngoaïi vi theâm söï hôïp lyù hoùa, töùc ñaët thaønh lôøi, vieát vaøo kinh saùch nhöõng ñieàu ôû caùc ñôøi tröôùc môùi coù caùch baát thaønh vaên, coøn baøng baïc baèng bieåu töôïng, baèng soá vaø ñònh cheá thoùi tuïc, chöù lôøi noùi thì raát ít, coù theå chæ laø moät phöông ngoân tuïc ngöõ. Nhöng theâm lôøi laø moät böôùc tieán vaøo vaên minh, ta seõ goïi ñoù laø coâng thöùc hoùa hay laäp ngoân ñoái vôùi Hoaøng Nho laäp ñöùc, Di Nho laäp coâng. Nhö vaäy chæ coù vaên minh Taøu töï ñôøi nhaø Chu. Coøn töï toäc Thöông veà tröôùc trong caû caùi mieàn maø nay ta goïi laø Taøu thì ñeàu gioáng nhau: cuøng moät neàn vaên hoùa coå sô, chöa coù gì phaân bieät Taøu vôùi Di heát, neáu coù chuùt ít thì cuõng laø vaøi thoùi tuïc vôùi chuùt maàm chính trò thí duï côø toäc Thöông coù hình huøm (baïch hoå) coøn côø "chö haàu" laø roàng. Kinh Thi noùi "long kyø döông döông" (Poetry J Legge p.391). Coøn laøm haïi nho theo nghóa laø haïn cheá töï do, thí duï thay vì "hoân phoái" kieåu haùt troáng quaân thì thay vaøo laø "hoân phoái": ñaët chöùc quan Cao moâi ñeå kieåm soaùt vieäc cöôùi hoûi, vaø goïi ñoù laø ñöùc hoùa cuûa nhaø vua: bao loái cöôùi hoûi khoâng hôïp luaät noï thì goïi laø daâm boân man rôï, nhö haàu heát caùc nôi chö haàu.
21. Hoûi chö haàu laø nhöõng ai? Thöa tröôùc tieân laø taát caû nhöõng daân ñaõ baét lieân laïc vôùi nhaø Chu, roài caøng veà sau laø nhöõng ngöôøi Di ñaõ Taøu hoùa nghóa laø ñaõ duøng ít leä tuïc rieâng cuûa trieàu ñình thí duï tay aùo roäng, vaét phía phaûi, vaø ban ñaàu phaàn lôùn aên luùa maïch... nhöõng ñieàu naøy cuøng vôùi thôøi gian laøm neân nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa Taøu. Coøn Di coù hai nghóa moät laø nhöõng Di rieâng bieät töøng mieàn vaø luùc aáy chæ rieâng nhöõng Lai Di, Hoaøi Di, Ñieåu Di... noùi chung laø Ñoâng Di. Coøn nghóa thoâng thöôøng hôn thì Di chæ taát caû nhöõng ngöôøi chöa phaûi laø Taøu hay khoâng phaûi laø Taøu vaø quen goïi laø Töù Di, hay Cöûu Di. Hoï coù bao nhieâu? Thöa ban ñaøu laø 99 phaàn traêm goàm toaøn theå daân thoå, tröôùc soáng treân ñaát Taøu traûi xuoáng ñeán taän caùc ñaûo Thaùi Bình Döông, veà sau soá ñoù bôùt ñi daàn theo söï lôùn maïnh cuûa Taøu töø 98 phaàn traêm cho ñeán heát 0 phaàn traêm treân ñaát Taøu. Ñaây laø noùi veà chính trò, chöù veà vaên hoùa thì cho ñeán ñaàu theá kyû 20 hoï cuõng coøn ñeán 70 phaàn traêm laø Di ngay treân ñaát Taøu vaø hoï laøm neân caùi maø hoïc giaû Granet goïi laø "Taøu noâng thoân" töùc veà moâ thöùc ñôøi soáng khoâng khaùc bao laêm vôùi caùc daân Möôøng, Thaùi, Loâ Loâ ôû Maïn Baéc Vieät Nam hay caû Meâlaneâsien.
22. Theo nhöõng khaùm phaù môùi nhaát ñöôïc toùm keát trong hoäi nghò quoác teá veà taøu ôû Berkeley (USA) 1980 ñöôïc xuaát baûn thaønh saùch teân laø Origins of Chinese Civilization thì khoâng theå tìm ra ñuû daáu phaân bieät veà chuûng toäc giöõa Taøu vaø khoâng Taøu, neân chæ coøn coù daáu vaên hoùa, maø veà vaên hoùa thì thaáy noùi toäc Haï chòu aûnh höôûng cuûa Di maø aûnh höôûng cuûa Di coøn ñeø naëng treân Thöông hôn nhieàu. Laïi noùi toäc Thöông tuy coù theå khoâng laø Di nhöng bò traøn ngaäp bôûi Di vaø ñaõ nhaän vaên hoùa Di vaø ñöôïc Di yeåm trôï. Vaäy laø Di roài, vì ñaây chæ keå coù vaên hoùa, neân Thöông Haï phaûi goïi laø Di Haï, Di Thöông. Ñoù chæ laø moät trong nhöõng nöôùc cuûa Di. Theo nhöõng khaùm phaù naøy thì chính Di ñaõ saùng taïo ra Nho. Maø Di ñaây neân hieåu theo nghóa roäng goàm toaøn theå nhöõng daân thoå tröôùc treân mieàn Ñoâng AÙ. Ngoaøi Di ra khoâng coù ai khaùc, chöa coù Taøu. Taøu xeùt nhö moät daân toäc môùi coù trong tieàm theå töùc chæ coù nhöõng Di gaëp nhieàu cô duyeân ñeå trôû neân vaên minh tröôùc. Muoán bieát nhöõng con chaùu cuûa di khoâng chòu aûnh höôûng Taøu sau naøy laø ai thì phaûi tìm trong nhöõng ngöôøi Vieät, ngöôøi Austroasiatic Mon-Kmer, Thai, Neâ... Ñoù laø nhöõng daân ñaõ ôû Ngoâ Vieät, Thanh Lieân Cöông mieàn soâng Hoaøi, coù lieân heä tôùi Ngoâ, Vieät. Khi Töû Loä hoûi Khoång Töû veà ñöùc cöôøng thì oâng hoûi laïi raèng: troø muoán hoûi veà cöôøng naøo? Cöôøng phöông nam hay phöông baéc. Cöôøng phöông baéc thì ôû taïi coi caùi cheát ngoaøi maët traän nheï nhö loâng hoàng. Coøn neáu laø cöôøng phöông nam thì ôû taïi "khoan nhu dó giaùo, baát baùo voâ ñaïo, nam phöông chi cöôøng daõ. Quaân töû cö chi" Trung Dung caâu 10. Trong caâu ñoù ta thaáy roõ tinh thaàn cuûa baéc phöông laø du muïc hieáu chieán, coøn nam phöông laø noâng nghieäp hieàn hoøa. Du muïc laø khí duõng, Noâng nghieäp laø nghóa duõng. Ta hoûi ñaâu laø bôø coõi phaân nam vôùi baéc trong caâu ñoù. Ñaây khoâng laø bieân giôùi ñòa dö nhöng laø bieân giôùi vaên hoùa, theá thì baéc phöông laø du muïc nhö Hoài, Kim, Nguyeät Chi vv... Coøn Nam laø ngöôøi Taøu vaø Töù Di maïn nam. Neáu phaûi chæ ra ai laø ngöôøi ñöùng giöõa thì ñoù laø ngöôøi Baéc Taøu, Haøn, Nhaät.
23. Moái lieân heä ñoù caøng ngaøy caøng ñöôïc khaùm phaù caøng thaáy to leân maõi cho tôùi thôøi coå thaïch, thí duï ngöôøi ta ñaõ thaáy ñöôïc nhöõng lieân heä giöõa Java vôùi Vieät (Thaàm Hai) vaø ngöôøi vieän Baéc Kinh neân ñoaùn töø laâu laém hoï ñaõ saùng taïo ra neàn vaên hoùa maø ta goïi laø nho. Ngöôøi ta ñang tìm nôi phaùt xuaát ñaàu tieân cuûa nho. Chöa bieát ôû ñaâu, nhöng coù theå ñoaùn laø trung taâm ñoù ôû nhieàu nôi. Khoâng neân ruùt goïn vaøo nôi naøo. Tuy nhieân moät trung taâm ñöôïc chuù yù cuoái cuøng laø maïn nam Trung Hoa goàm ba tænh Quaûng Ñoâng, Quaûng Taây, Vaân Nam vaø Baéc Vieät. Coù raát nhieàu Di chæ lieân quan vôùi Ñaøi Boân Khanh beàn Ñaøi Loan vaø Hoøa Bình ôû Vieät Nam noù lan leân taän Long Sôn, Giang Toâ, Sôn Ñoâng. Vì theá coù thuyeát cho raèng vaên hoùa Taøu phaùt xuaát töø ñoù roài toûa ra ngaønh: moät ñi leân phía taây mieàn Tibet roài xuoáng Thieåm Taây ôû Di chæ Ngöôõng Thieàu. Moät nöûa beân ñoâng laø Long Sôn vôùi Thanh Lieân Cöông .
24 Giaû thuyeát treân hôïp vôùi söï khaùm phaù ra moà maû cuûa cuï Baøn Coå maø löu truyeàn cho laø coøn ñaâu ñoù trong mieàn röøng nuùi tænh Quaûng Ñoâng. Theo löu truyeàn naøy thì phaûi coi Quaûng Ñoâng, Quaûng Taây, Baéc Vieät laø moät trong nhöõng trung taâm vaên hoùa coå xöa. Nhaân nhaéc tôùi cuï Baøn Coå xin noùi veà nhaän xeùt cuûa caùc nhaø nghieân cöùu nhö VK Tinh, Wang Kwo Wei, Quaùch Maëc Nhöôïc ñaõ nhaän ra raèng haàu heát caùc huyeàn thoaïi veà caùc vua coå xöa nhaát ñeàu thaáy chæ ghi vaøo nhöõng saùch vôû muoän veà sau töùc töï theá kyû IV: caøng coå thì caøng xuaát hieän muoän. Baøn Coå môùi ñöa vaøo theá kyû thöù 3 ñôøi Tam Quoác, trong quyeån "Tam nguõ löôïc kyû" cuûa Töø Chænh. Coøn coå xöa nhö Kinh Thö, Truùc thö kyû nieân vv... cuõng khoâng coù trong ñoà ñoàng hay boác töø. Ñoù laø daáu môùi laáy töø Di mieàn soâng Hoaøi ñöa vaøo sau.
Thaàn Noâng cuõng maõi tôùi Maïnh Töû môùi nhaéc tôùi. Coøn Hoaøng Ñeá chæ xuaát hieän vaøo theá kyû thöù 3 BC. Wang Kuo Wei cho laø nôi phaùt nguyeân vaên hoùa Taøu phaûi tìm ôû mieàn Ñoâng Baéc (Sôn Ñoâng) chöù khoâng ôû mieàn Taây Baéc (Thieåm Taây) nhö löu truyeàn töø tröôùc tôùi nay. Ñeán ba nhaø Haï, Thöông, Chu ñöôïc löu truyeàn nhö nhöõng trieàu ñaïi ñaàu tieân cuûa Hoa toäc noái doõi nhau theo thöù töï haøng doïc: nhaø tröôùc truyeàn laïi nhaø sau. OÂng Keang Chih Chang khaùm phaù thaáy khoâng phaûi vaäy maø ñoù chæ laø ba trong nhieàu nhoùm chính trò ñoái nghòch nhau, tranh giaønh aûnh höôûng... chöù coøn veà vaên hoùa thì ñeàu nhö Di: cuõng thôø thoå thaàn vaø caây linh. Haï Thöông coøn theo maãu heä. OÂng Haï Vuõ veà ôû nhaø vôï Coái Keâ theo tuïc "Maãu cö" cho neân Chu Thaéng Thöông thì chính laø Taây Di thaéng Ñoâng Di vaäy.
25. ÔÛ ñaây khoâng noùi veà chuûng toäc vì toâi cuõng nghó nhö hoïc giaû W. Meacham nhaän xeùt raèng: "khoâng bao giôø tìm ra ñuû daáu nhaân chuûng ñeå phaân bieät Taøu vôùi khoâng Taøu, cuõng khoâng coù tieåu chuûng (subracial) nhö giöõa ngöôøi Canton vôùi Phuùc Kieán, Trieàu Chaâu vôùi Vieät. Ñoù cuõng laø nhaän xeùt cuûa vaên hoùa lieân hieäp quoác noùi chung. Vaøo quaõng naêm 1950 Vaên Hoùa lieân hieäp quoác ñaõ laäp uûy ban goàm nhieàu nhaø chuyeân moân veà nhaân chuûng hoïc vaø ñaõ boû coâng nghieân cöùu kyõ löôõng thì ñi ñeán keát luaän sau laø treân theá giôùi chæ coù ba chuûng toäc lôùn laø Negro, Mongol vaø Caucasoid vôùi moät chuûng toäc phuï laø Austaloids. Ngoaøi ra khoâng coù tieåu chuûng naøo: chuùng chæ coù trong oùc caùc nhaø laäp thuyeát. Noùi theá vì loaøi ngöôøi ñaõ pha gioáng quaù nhieàu vaø töï laâu laém ngay ngöôøi thoå daân Myõ Chaâu khi phaân tích soï ngöôøi ta ñaõ nhaän thaáy coù ñuû yeáu toá Mongoloid, Melanesien, Negro, Caucasoid roài. Theá maø hoï di daân ñeán ñoù loái 20 ngaøn naêm tröôùc taây lòch. Cuõng may vaán ñeà chuûng toäc khoâng maáy ôn ích cho muïc tieâu cuûa chuùng ta noù coù tính caùch hoaøn toaøn thuoäc vaên hoùa vaø nhaèm vaøo trieát lyù nhaân sinh thieát thöïc.
26. Toùm laïi khoâng coù ngöôøi Taøu xeùt nhö moät chuûng toäc rieâng, khoâng coù caû ñeán teân chuûng toäc, chöùng côù laø caùc danh hieäu chæ Taøu toaøn möôïn cuûa Di hoaëc laø tónh töø. Chöõ Haï laø do huyeàn thoaïi oâng Vuõ vöôït qua soâng xuoáng mieàn nam, keâu laø Haï, hoaëc daân cö nguï ôû ñoù coù teân laø Haï nhö vaøi nhoùm ngöôøi Chaøm ôû Vieät Nam coøn mang teân ñoù. Söï thöïc maõi tôùi vua Baøn Canh môùi vöôït soâng Hoaøng Haø, neân noùi Haï chæ laø öôùc mong, phaàn chaéc hôn laø do ngöôøi sau gaùn yù cho oâng Haï Vuõ. Thieân Vuõ Coáng chæ laø huyeàn thoaïi, moät vôû tuoàng, moät baûn ca vuõ, chöù khoâng coù gì laø lòch söû heát. Tieáng Trung Hoa cuõng chæ laø phaåm töø ñeå chæ söï vinh hoa ñöôïc theâm vaøo sau do nhaø Chu. Coøn tieáng Trung Quoác chæ laø danh töø chính trò chæ nöôùc ôû giöõa, nöôùc ñöùng ñaàu. Caùc nhaø Haùn, Ñöôøng ñích thò laø teân trieàu ñaïi. Roõ nhaát laø tieáng China laø dòch töø chöõ Taàn. Laáy teân nöôùc Taàn vì ngöôøi ñaàu tieân thoáng nhaát nöôùc Taøu thaønh ra to lôùn nhö nay laø vua Taàn, neân teân coù dính luoân.
Toùm laïi Taøu khoâng laø moät chuûng toäc rieâng bieät, cuõng khoâng coù neàn vaên hoùa rieâng bieät. Caùi rieâng chæ laø vaên minh vaø nhaát laø chính trò, maø vì chính trò quaù noåi quaù maïnh neân laán aùt taát caû neàn taûng vaên hoùa. Nhö vaäy chæ coøn neân noùi ñeán vaên hoùa maø veà vaên hoùa noùi chung (töùc coù ñeán 70 phaàn traêm) thì nguoàn goác Taøu phaùt xuaát töø cuøng moät goác nhö Töù Di (cuõng goïi laø Cöõu Leâ) vôùi nhöõng vò saùng laäp coù teân huyeàn söû nhö Baøn Coå, Phuïc Hi, Nöõ Oa, Thaàn Noâng, Nghieâu Thuaán, Haï Vuõ... Ñaây laø nhöõng vò thuoäc neàn taûng thaùi sô (primitive stock) khi chöa coù Taøu vôùi Töù Di nhö hai thöïc theå ñoái choïi. Taøu vaø Töù Di chæ laø nhöõng teân veà sau ñôøi Chu ñaët ra maø thoâi, cho neân taát caû Ñoâng AÙ cuõng nhö caùc nöôùc ngoaøi neân coi caùc vò huyeàn söû ñoù nhö toå vaên hoùa chung cuûa mình. Tröôùc kia Taøu coi ñoù nhö laø toå rieâng cuûa mình thì sai. Ñeán sau nhoùm taân hoïc nhaát laø quaõng 1920 nghi coå phaùi hieåu laàm do söï queân goác ñaàu tieân cuûa mình maø ra. Neân vöôït thôøi gian vaø xeùt lòch söû theo ñuùng loái sinh thaønh thì seõ nhaän ra ñoù laø nhöõng toå chung cuûa caùc daân Ñoâng AÙ.
27. Chuùng toâi nghó raèng ñaây laø moät khaùm phaù raát ôn ích, khoâng nhöõng bieåu loä cho ta thaáy caùi nguoàn goác cuûa mình raát laø bao la goàm caû Ñoâng AÙ vaøo moät gia ñình. Ñoù laø ñieàu deã giuùp söï phuïc hoaït vaên hoùa sô nguyeân. Coøn veà neàn taûng vaên hoùa thì noù môùi ôû thôøi sô nguyeân neân duøng nhieàu töôïng hình vaø soá ñoä. Ñaây laø ñieàu lôïi, vì chuùng ta ñang phaûi tieán vaøo thôøi kieán taïo vaên hoùa môùi, phaûi môùi haún cho hôïp thôøi. Tuy nhieân khoâng theå boû troïn dó vaõng. Caàn tìm ra ít neùt sieâu thôøi gian. Vaäy maø maáy neùt ñoù laïi tìm ñöôïc trong thôøi Hoaøng Nho, Di Nho, noù chöa coù keát tinh vaøo yù heä vaøo lôøi maø chæ coù caùc soá 2,3,5,9 vaø ñaõ toû ra raát hieäu nghieäm, ñeán ñoä nhieàu hoïc giaû cho laø roài ñaây moïi neàn vaên hoùa ñeàu phaûi ñoåi, rieâng coù Ñoâng AÙ laø coøn tieáp tuïc ñöôïc vì nhöõng neùt cuûa noù chính laø nhöõng ñieåm maø nhaân loaïi ñang khao khaùt hieän nay.
28. Nhöõng neùt ñoù coù theå toùm vaøo ba ñieåm sau ñaây vôùi 3 con soá neàn taûng 2,3,5:
--- Neùt 1 bieåu thò baèng soá 2 laø soá ñaàu tieân laøm söôøn cho Kinh Dòch laø saùch chuû tröông tieán hoùa, moïi söï ñeàu bieán dòch. Ñaây laø chaân lyù laøm cho nho trôû neân raát uyeån chuyeån, tuøy thôøi, khoâng bò öù ñoïng vaøo yù heä naøo hay chuû thuyeát tuyeät ñoái cöùng ngaéc naøo, maø vaãn môû ra saün saøng ñoùn nhaän nhöõng khaùm phaù môùi coù hai chieàu nhö veà ñieän töû, hay nguyeân töû... Toùm laïi ñoù laø caùi hoïc toaøn dieän, tuy raát thoâ sô nhöng veà cô caáu thì coù ñuû, bao goàm caû trong laãn ngoaøi caû tinh thaàn laãn vaät chaát.
--- Neùt thöù hai bieåu thò baèng soá 3 laø nhaân chuû tính töùc laø ñoaïn choùt cuûa cuoäc giaûi phoùng con ngöôøi maø AÂu Chaâu môùi khôûi töï theá kyû 18 vaø ñaït tôùi nhaân baûn vaø daân chuû. Nay coøn böôùc cuoái cuøng thuoäc taâm thöùc haøng doïc laø ñoái vôùi nhöõng nieàm tin thuoäc trôøi hay ñaát caàn ñi ñeán cuøng, neáu ñi ñöôïc ta seõ goïi laø nhaân chuû, noù ñaët con ngöôøi ngang cuøng Trôøi Ñaát.
--- Neùt cuoái cuøng laø taâm linh chæ baèng soá 5. Ñaây laø neàn linh thieâng tinh thaàn phaûi tìm nôi con ngöôøi maø khoâng laáy neàn ôû ngoaïi löïc, vì chæ tìm ôû noäi taâm con ngöôøi môùi thaáy ñöôïc neàn taûng gaëp nhau, ñaët ñöôïc neàn moùng cho trieát lyù Öu Vieät laø neàn trieát lyù maø theá giôùi ñang ñi tìm, maø xeùt veà quaù khöù thì thaáy nguyeân nho coù khaû naêng hôn heát.
Ñaïi ñeå ñoù laø ba nhoùm chaân lyù caàn phaûi ñöôïc coi nhö ngoïn haûi ñaêng ñeå höôùng daãn chuùng ta treân neûo ñöôøng kieán taïo cho mình moät chuû ñaïo môùi, moät chuû ñaïo seõ ñöa nhaân loaïi vaøo con ñöôøng theá giôùi töông trôï coäng taùc, thay vì chieám ñoaït cöôùp boùc nhö nay. Laøm ñöôïc nhö theá thì goïi laø Ñaïo Tröôøng. Ñoù laø söù maïng cuûa con ngöôøi trong nhöõng naêm cuoái theá kyû 20 maø Ñoâng AÙ coù neàn taûng lòch söû ñeå khôûi ñaàu.
29. Noùi ñeán Ñaïo traøng chaéc nhieàu ngöôøi lieân töôûng tôùi khu thònh vöôïng chung Ñoâng AÙ do Nhaät ñeà xöôùng vaøo loái 1930 hoâ haøo caùc daân Ñoâng AÙ hôïp löïc ñeå xaây döïng moät mieàn phoàn thònh chung. YÙ töôûng ñaõ ñöôïc ñöa ra maø khoâng thaønh coâng thì nay coøn nhaéc laïi laøm chi? Thöa hai ñaøng khaùc nhau haún. Khu vöïc thònh vöôïng do Nhaät chuû xöôùng naêm xöa quaù nghieâng veà phöông dieän kinh teá vaø quaân söï, haàu nhö thieáu ñaïo lyù neân deã daøng ñoác ra ñeá quoác chinh phuïc vaø chieám ñoaït. Vaäy caùi môùi ôû Ñaïo traøng noùi ôû ñaây laø laáy Ñaïo laøm neàn moùng, laøm tieàn hoâ, neáu ñaït ñöôïc böôùc naøy môùi troâng gaây noåi tín nhieäm chung cho caû mieàn ñeå taát caû baét tay vaøo xaây ñaép. Nghóa laø phaûi khai maïc baèng thieát laäp Ñaïo Tröôøng tröôùc heát, noùi cuï theå laø caùc vaên hieán phaûi ñi tröôùc nhö tieàn hoâ. Vaên hieán laø moät thöù caùn boä vaên hoùa ñaëc bieät hi hieán caû thaân laãn taâm cho Ñaïo. Doøng gioáng naøy xöa coù nhieàu ôû Ñoâng AÙ nhöng nay haàu tuyeät dieät, vaäy caàn phaûi gaây döïng laïi vì coù doøng toäc vaên hieán naøy ñi ñaàu thì caùc böôùc sau môùi khoâng laø lyù thuyeát suoâng.
30 Theá naøo laø vaên hieán? Thöa ñoù chính laø nhöõng Ñaïo só. Muoán laø Ñaïo só thì phaûi ñi 2 böôùc. Böôùc ñaàu laø hoïc. Böôùc hai laø möûa caùi hoïc ra "möûa heát thoâng minh thaùnh trí" nhö Laõo Trang noùi "Vi hoïc nhaät ích. Vi ñaïo nhaät toån" - ñi ñöôøng Hoïc thì ngaøy ngaøy coù theâm leân, ñi ñöôøng Ñaïo thì ngaøy ngaøy phaûi bôùt ñi. Hai theá kyû nho hoïc vöøa xong môùi ñi coù böôùc "vi hoïc" coøn böôùc hai laø "Vi Ñaïo" thì chöa, maø chöa "möûa" caùi hoïc ra thì chöa coù Ñaïo neân chöa coù "Ñaïo só" môùi coù vaên só, coù giaû, vaên gia chöù chöa coù vaên hieán, maø chöa coù vaên hieán laø thieáu ñieàu tinh thaàn ñeå thaønh hình Ñaïo traøng. Vì vaäy vieäc laøm cuûa vaên hoùa hieän phaûi laø nhaèm vaøo choã ñoù: choã möûa thoâng minh hoïc thöùc ra. ÔÛ choã queân ñi kieåu Nhan Hoài, roài tieán sang ñoác haønh. Caùi hoïc cuûa vaøi theá cuoái cuøng naøy môùi ôû trong voøng haøn laâm tröôøng oác chöa ñi ra chaïm vôùi ñôøi môùi. Caàn môû roäng voøng tay ñeå bao laáy bình daân, bao heát moïi ngöôøi duø khoâng coù chuyeân hoïc, vì ñoù laø neùt daëc tröng trong vaên hoùa Ñoâng AÙ ôû choã khoâng phaân ra vaên hoùa quí toäc vôùi vaên hoùa daân. Caû hai laø moät, Ñoù laø neùt ñaëc tröng cao quí nhaát, hôïp thôøi nhaát caàn taùi laäp. Quaû thaät ngaøy nay Ñoâng Taây ñaâu ñaâu cuõng ñöa ra caùi hoïc thaønh coâng aên laøm thöôøng nhaät, coøn caùi hoïc thaønh nhaân moät laø boû haún khoâng ai noùi tôùi nöõa, nhö trong caùc xaõ hoäi töï do; hoaëc laø bò taåy xoùa ñi ñeå nhöôøng choã cho caùi hoïc duy vaät bieän chöùng cuûa saûn thì coøn teä hôn nöõa, thaønh ra hai beân ñeàu daãn nhaân loaïi ñi vaøo ñöôøng duy vaät, khoâng coøn chuùt chi taâm linh ñeå caân baèng vôùi caùi hoïc vaät nöõa.
31. Chính choã thieân leäch ñoù laøm neân caùi nguy cho nhaân loaïi nay. Theá maø nhöõng ngöôøi chuyeân veà trieát lyù nho töùc veà moät thöù Ñaïo hoïc ñaõ thaønh coâng nhaát trong dó vaõng laïi cuõng lôø haún yeáu toá taâm linh nhö beân phía duy vaät thì hoûi theá giôùi coøn troâng söï cöùu roãi nôi naøo. Caàn moïi neàn trieát hoïc phaûi noái keát Minh Trieát, töùc noái keát vôùi ñôøi soáng taâm linh, nhaát laø trieát nho, vì yeáu tính cuûa noù laø noái ñöôïc caû taâm linh vôùi ñôøi soáng aên laøm. Nay neáu boû haún phaàn taâm linh theå nghieäm chæ coøn trô troïi laø moät neàn hoïc haøn laâm laõnh leõo thì roõ raøng laø ñaùnh phaàn tinh anh nhaát cuûa mình voán ñöôïc coi laø laõnh ñaïo tinh thaàn gia, ñeå roài rôi vaøo tình traïng trieát hoïc gia Taây Phöông bò ngöôøi ñôøi cho laø nhöõng taøng taät trí thöùc maø chính quyeàn ñaønh phaûi nuoâi baùo coâ. Baùo Asian Philosophy Journal mai ngaøy phaûi caâu ñöôïc haøng traêm ngaøn ñoäc giaû môùi ñuùng ñieäu. Neáu khoâng thaúng thì phaûi coù moät version cho ñaïi chuùng. Toâi öôùc mong chính hoäi nghò naøy ñöôïc coi nhö böôùc ñaàu trong vieäc quay veà vôùi tinh thaàn Ñoâng Phöông. Öôùc mong nhöõng vò toå chöùc hoäi haõy nhaän theâm traùch nhieäm baét lieân laïc vôùi caùc neàn quoác hoïc, caùc neàn giaùo duïc cuûa caùc nöôùc trong mieàn noùi chung nhaát laø phaûi baét lieân laïc vôùi caùc chính quyeàn, moïi chính quyeàn vaø öôùc mong chính quyeàn phaûi baét tay vaøo vieäc. Coù cuøng laøm nhö theá thì AÙ Chaâu môùi khoâi phuïc laïi ñöôïc ñòa vò xöa kia cuûa mình, cuõng nhö môùi coù phaàn ñoùng goùp vôùi toaøn theå nhaân loaïi. Coù laøm ñöôïc nhö theá thì môùi laø ñaït ñöôïc caùi gì tieàm aån trong ñaïo nho maø hoäi nghò coù nhieäm vuï laø laøm soáng laïi, chöù cöù tieáp tuïc hoäi nghò chæ vôùi chieàu kích toaøn lyù trí nhö moïi hoäi nghò trieát hoïc duy lyù thì töùc laø ñaõ ñaùnh maát baûn ngaõ cuûa mình roài.
32. Vì caùc leõ treân toâi khoâng nhöõng muoán noùi vôùi maáy ngöôøi trong hoäi nghò ôû ñaây maø muoán göûi tôùi toaøn theå hoïc giaû AÙ Chaâu, hôn nöõa cho toaøn theå daân Ñoâng AÙ, Trung AÙ maø luoân caû caùc chính quyeàn Trung Hoa luïc ñòa vaø Nhaät Baûn. Ñoù laø hai ñaøn anh. Trong khoái Taøu thì roõ reät ñaõ töø xöa voán laø anh caû coù daân soá lôùn cuõng nhö ñaõ töøng giöõ vai troø ñi ñaàu vaøo vaên minh. Chuùng toâi muoán laáy tình anh em trong gia toäc noùi leân loøng mong öôùc cuûa caùc em thaáy ngöôøi anh choùng trôû laïi naém vai troø laõnh ñaïo, chöù khoâng ôû trong caùi theá leùp veá cuûa ngöôøi hoïc troø nhö nay. Ñaáy laø lôøi mong öôùc chaân thaønh. Coøn ñoái vôùi chính quyeàn Nhaät thì chuùng toâi muoán coi nhö ngöôøi anh thöù trong gia toäc, ñaõ may maén hoïc ñöôïc haàu heát caùi hay cuûa khoa hoïc kyõ thuaät AÂu Myõ. Nay cuõng ñaõ ñeán luùc neân trôû veà ñeå giuùp ñaïi gia ñình laøm moät cuoäc toång hôïp giöõa khoa hoïc AÂu Taây vôùi neàn ñaïo ñöùc cuûa Ñoâng Phöông. Xin caû hai neân cö xöû nhö ngöôøi anh trong ñaïi gia ñình ñeå giuùp cho caùc em tieán leân haàu laøm thaønh moät khoái thònh vöôïng ñöôïc ñieàu ñoäng baèng tinh thaàn huynh ñeä phoå bieán, goàm nhöõng xaõ hoäi coäng taùc trong tinh thaàn töông thaân töông trôï thay cho oùc tranh ñua chieám ñoaït ñang hoûng moái lieân heä con ngöôøi hieän nay. Ñaây phaûi laø khoái thöù ba maø nhaân loaïi ñang ao öôùc, töùc nhaân loaïi ñang öôùc mong coù quyeàn löïc naøo gaûy boû ra khoûi söï giao thieäp quoác teá caùi aâm möu laêm le chieám ñoaït, theo ñoù noïi nöôùc coi nhau nhö ñoái töôïng ñeå xaâm laêng, nhöng nay Ñaïo traøng phaûi laøm theá naøo ñeå caùc nöôùc boû oùc xaâm laêng chieám ñoaït maø thay vaøo ñoù tinh thaàn töông aùi. Theo trong dó vaõng cuõng nhö Ñaïo lyù coå truyeàn thì Ñoâng AÙ coù raát nhieàu hy voïng ñeå thieát laäp moät trong nhöõng trung taâm nhö vaäy. Mong thay.
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page