Chuyeán thaêm Ukraine cuûa ÑTC
sau nhöõng naêm daøi lòch söû
Prepared
for internet by Msgr. Peter Nguyen Van Tai
Radio Veritas Asia, Philippines
Chuyeán
vieáng thaêm ñaây cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II taïi Ukraine, sau nhöõng
naêm daøi cuûa lòch söû ñen toái Quoác gia vaø Giaùo hoäi coâng giaùo
taïi ñaây.
Chuyeán
vieáng thaêm muïc vuï cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II taïi Ukraine ñöôïc
aán ñònh vaøo nhöõng ngaøy töø 23 ñeán 27 thaùng 6/2001, laø moät
trong caùc chuyeán thaêm khoù khaên hôn caû, bôûi vì Giaùo hoäi chính
thoáng Nga tìm moïi caùch ñeå ngaên caûn bieán coá lòch söû naøy.
Taïi sao nhö vaäy? Caàn trôû laïi lòch söû cuûa Ukraine trong thôøi
gian laâu daøi soáng döôùi cheá ñoä Coäng saûn Lieân xoâ, ñeå coù
theå hieåu phaàn naøo nhöõng lyù do cuûa nhöõng choáng ñoái chuyeán
vieáng thaêm, veà phía Giaùo hoäi chính thoáng Nga.
Vò
ñöôïc boå nhieäm laõnh ñaïo Toøa Giaùo chuû chính thoáng Moscowa,
vaøo thôøi coäng saûn Lieân xoâ, laø Ñöùc Alexis (ñeä nhaát). Vò
naøy naém giöõ vai troø quyeát ñònh trong vieäc giaûi taùn Giaùo hoäi
coâng giaùo theo leã nghi Bizantin taïi Ukraine.
Muøa
Xuaân naêm 1945, ñeä nhò theá chieán chaám döùt. Xöù Galizia, nay laø
Ukraine mieàn Taây, luùc ñoù döôùi quyeàn thoáng trò ngoaïi quoác.
Tröôùc heát, do ngöôøi Nga thoáng trò vaø vaøo ñaàu theá chieán,
roài do Ñöùc Quoác xaõ, vaø cuoái cuøng
trôû laïi döôùi quyeàn thoáng trò cuûa Hoàng quaân Lieân Xoâ.
Cuõng
trong thôøi kyø naøy, Ñöùc TGM Josif Slipyj ñöôïc boå nhieäm laõnh
ñaïo Giaùo hoäi coâng giaùo thuoäc leã nghi Bizantin. Laäp töùc ngaøi
bò caùc ngöôøi chính thoáng taán coâng döõ doäi. Ngöôøi thöù
nhaát trong soá naøy laø chính Ñöùc Alexis (ñeä nhaát), vöøa
ñöôïc choïn laøm vò laõnh ñaïo Toøa Giaùo
Moscowa. Tröôùc khi ñöôïc boå nhieäm, Ñöùc Alexis
lo vieäc giuùp ñôõ
ngöôøi daân ñoùi khoå taïi Lenigrad, trong luùc thaønh phoá naøy
bò bao vaây, nhöng Ñöùc Alexis
ñöôïc noåi tieáng nhaát laø vì luoân luoân theo ñöôøng loái
cuûa Ñieän Caåm Linh.
Khi
ñöôïc choïn leân laõnh ñaïo Giaùo Hoäi Chính Thoáng Nga, laäp töùc
Ñöùc Alexis vieát moät thö luaân löu cho caùc linh muïc vaø tín höõu
coâng giaùo thuoäc leã nghi Bizantin vôùi lôøi leõ nhö sau: “Anh chò
em haõy hieäp nhaát vôùi chuùng toâi, haõy ñoaïn tuyeät
moïi moái lieân keát vôùi Vatican, bôûi vì vôùi nhöõng sai
laàm toân giaùo cuûa mình, Vatican ñang ñöa anh chò em ñeán choã huûy
hoaïi“.
Lôøi
môøi goïi khoâng theå töôûng töôïng nhö vaäy, ñöôïc ñi keøm
chính thöùc vôùi nhöõng toá caùo haøng giaùo só coâng giaùo ñoàng
loõa vôùi cheá ñoä Ñöùc quoác;
nhöng xem ra coù nhöõng lyù do
lòch söû saâu xa töø nhieàu theá kyû.
Lyù
do saâu xa laø Chính thoáng Nga thöïc söï khoâng bao giôø coù theå
chaáp nhaän thoûa öôùc Brest naêm 1596, khi, döôùi nhöõng aùp löïc
chính trò cuûa Ba lan, caùc ngöôøi coâng giaùo thuoäc leã nghi
Bizantin quyeát ñònh
hieäp nhaát vôùi Roma. Töø ñoù ngöôøi ta goïi laø “Giaùo
hoäi cuûa nhöõng ngöôøi hieäp nhaát“, teân goïi naøy ñöôïc duøng
taïi taát caû mieàn Ñoâng AÂu, trong moät yù nghóa khinh bæ, ñeå chæ
Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông hieäp nhaát vôùi Roma, döôøng nhö theå noùi:
“Giaùo hoäi phaûn boäi“.
Raát
coù theå nhöõng phaãn noä töø thôøi ñoù vaãn coøn ñeø naëng cho
tôùi ngaøy
nay.
Nhöng
chuùng ta cuõng raát deã hieåu laø lyù do thöïc cuûa vieäc can thieäp
cuûa Ñöùc Alexis laø moät lyù do khaùc nöõa: Dó nhieân ñeå
beânh vöïc nhöõng quyeàn lôïi rieâng cuûa mình, Toøa Giaùo chuû
Moscowa ñaõ hoaøn toaøn chaáp nhaän vaø uûng hoä ñöôøng loái chính
trò toân giaùo cuûa cheá ñoä coäng saûn Soâ vieát, moät cheá ñoä
khoâng theå chaáp nhaän moät quyeàn bính “ngoaïi quoác“ naøo treân
laõnh thoå cuûa mình, nhaát laø quyeàn bính naøy lieân keát vôùi
“Toøa Thaùnh Vatican“.
Sau
vuï can thieäp naøy, ngaøy 12 thaùng 4 naêm 1945, Ñöùc Josif Slipyj
bò baét giam cuøng vôùi boán giaùm muïc coâng giaùo khaùc. Lôøi
toá caùo caùc vò naøy chæ ñöôïc coâng boá sau moät naêm, toá caùo
veà toäi ñoàng loõa vôùi cheá ñoä Ñöùc Quoác xaõ trong nhöõng
naêm chieán tranh. Nhöng trong thöïc teá, ñaây laø moät vuï baùo thuø
cuûa Nhaø Caàm quyeàn Soâ vieát, sau khi Ñöùc Slipyj töø choái khoâng
chaáp nhaän vieäc saùp nhaäp vôùi chính thoáng hay ít ra thaønh laäp
moät Giaùo hoäi töï trò khoûi Roma, ñeå chính phuû coäng saûn Lieân
Xoâ deã kieåm soaùt vaø leøo laùi theo yù muoán cuûa mình. Cuoäc baùch
haïi raát döõ doäi choáng laïi caùc coäng ñoàng coâng giaùo taïi
Lieân xoâ khôûi söï töø ñaây.
Taïi
Ukraine, Ñöùc Slipyj vaø caùc giaùm muïc khaùc bò xöû vaø leân aùn
nhieàu naêm khoå
sai. Trong luùc ñoù Giaùo hoäi coâng giaùo thuoäc leã nghi Bizantin,
hieäp nhaát vôùi Roma, hoaøn toaøn bò xoùa boû treân toaøn laõnh thoå.
Töø
moàng 8 ñeán 10 thaùng 3 naêm 1946, taïi Leopoli (Liviv) moät Hoäi nghò
giaû taïo, goàm caùc linh muïc vaø giaùo daân thieân Nga, kyù saéc leänh
“thoáng nhaát Giaùo hoäi coâng giaùo thuoäc leã nghi Bizatnin“ vôùi
chính thoáng Nga. Dó nhieân, ñöùng ñaøng sau Hoäi nghò giaû taïo naøy,
coù söï leøo laùi kheùo leùo cuûa caùc vò laõnh ñaïo cheá ñoä coäng
saûn, thaäm chí, ngöôøi ta noùi, cuûa chính laõnh tuï Stalin.
Khoâng
coøn nhaø thôø, vì haàu heát bò trao cho chính thoáng, khoâng coù
linh muïc, bôûi vì nhieàu vò bò ñaày ñi mieán baêng tuyeát Siberia,
ngöôøi coâng giaùo thuoäc leã nghi Bizantin vaãn trung thaønh vôùi
Roma vaø vôùi Vò Keá nghieäp Pheâroâ. Ñöôïc traû töï do, nhöng vôùi
ñieàu kieän löu ñaày ra nöôùc ngoaøi, Ñöùc Slipyj tröôùc khi ra
khoûi nöôùc, taïi chính Moscowa, ñaõ kòp phong chöùc giaùm muïc cho
moät vò vaø vò naøy tieáp sau ñoù ñaõ leùn luùt phong chöùc
ñöôïc moät soá giaùm muïc khaùc nöõa. Nhôø vaäy, trong boùng toái
vaø caû trong cuoäc töû ñaïo, Giaùo hoäi coâng giaùo ñaõ coù theå
soáng coøn cho ñeán luùc cheá ñoä coäng saûn suïp ñoå vaøo cuoái
naêm 1989 vaø ñaàu naêm 1990.
Naêm
thaùng qua ñi, Böùc Töôøng Berlin bò phaù huûy, cheá ñoä Mac xít
taøn luïi, Ñeá quoác Lieân xoâ vó ñaïi
tan raõ, vaø Ukraine ñöôïc töï do vaø ñoäc laäp töø 10 naêm
nay. Vaø caùc ngöôøi coâng giaùo thuoäc leã nghi Bizantin
ñöôïc coâng khai tuyeân xöng ñöùc tin vaø Giaùo hoäi coâng
giaùo treân con ñöôøng phuïc höng.
Ñöôïc
töï do, caùc ngöôøi coâng giaùo ñoøi chính thoáng traû laïi caùc
cô sôû phuïng
töï - Vieäc ñoøi laïi chính ñaùng naøy nhieàu luùc gaây neân nhöõng
vuï xoâ saùt giöõa ngöôøi coâng giaùo vaø chính thoáng trong
nhöõng naêm vöøa qua. Hieän nay coù theå noùi laø laéng dòu, nhöng
vaán ñeà chöa ñöôïc hoaøn toaøn giaûi quyeát.
Ñöùng
tröôùc nhöõng bieán coá lòch söû treân ñaây, ÑTC Gioan Phaoloâ II
ñeán vieáng thaêm Ukraine vaøo cuoái thaùng saùu 2001 naøy. Moät chuyeán
vieáng thaêm, sau nhöõng chuyeán vieáng thaêm taïi Rumani, Georgia vaø
nhaát laø chuyeán vieáng thaêm môùi ñaây taïi Hy laïp, seõ coù theå
coù nhöõng aûnh höôûng raát tích cöïc treân phöông dieän ñaïi
keát, vaø
nhaát laø treân moái quan heä giöõa Toøa Thaùnh vaø Chính thoáng, töø
laâu bò coi nhö bò “giaù laïnh“.
Nhöng
cuõng coù theå chuyeán ra ñi naøy seõ khoâng thaønh coâng, hay ít
khoâng thu löôïm ñöôïc nhöõng thaønh quaû mong muoán - dó
nhieân taïi loãi cuûa moät vò Giaùo chuû chính thoáng Nga khaùc, cuõng
teân goïi Alexis,
laø Ñöùc Alexis
ñeä nhò, hieän nay ñang cai quaûn Giaùo hoäi chính thoáng Nga. Noùi
ñuùng ra, Ñöùc Alexis ñeä nhò khoâng phaûi laø con ngöôøi
quaù ñoøi
hoûi, nhö
vò tieàn nhieäm cuûa ngaøi (Ñöùc Alexis ñeä nhaát); traùi laïi
ngaøi thaønh thöïc tin vaøo vieäc hieäp nhaát caùc tín höõu Kitoâ.
Nhöng thöïc söï ngaøi nhö moät tuø nhaân cuûa nhöõng phaàn töû cöùng
raén hôn, luoân luoân choáng caùc ngöôøi coâng giaùo, trong Hoäi Nghò
chính thoáng (cô quan naém giöõ quyeàn bính cuûa Toøa Giaùo chuû
Moscowa).
Cuõng
vì lyù do naøy, nhieàu laàn, qua trung gian Vò
TGM giaùo phaän chính thoáng Kiev,
vaãn leä thuoäc Toøa Giaùo chuû Moscowa, Ñöùc Alexis ñeä nhò
ñaõ laøm heát söùc ñeå ngaên caûn chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc
Gioan Phaoloâ II taïi Ukraine. Tröôùc heát, ñöùc Giaùo chuû laëp laïi
nhöõng toá caùo vaãn thöôøng duøng, nhö cheá ñoä hieäp nhaát
(do thoûa uôùc Brest, nhö chuùng toâi nhaéc treân ñaây) vaø chính
saùch chieâu moä hieän nay cuûa caùc nhaø truyeàn giaùo coâng giaùo
taïi Nga. Vò laõnh ñaïo Giaùo hoäi chính thoáng coøn chuû tröông:
Ñöùc Gioan Phaoloâ II phaûi “xin pheùp“, ñeå ñöôïc ñeán trong
laõnh thoå cuûa chính thoáng. Sau cuøng yeâu caàu Ñöùc Gioan Phaoloâ
II ñöøng gaëp vò
Giaùo chuû Kiev, Ñöùc Filaret, li khai khoûi Toøa Giaùo chuû Moscowa, vì
Vò naøy bò coi laø “ngöôøi phaûn boäi“, khoâng phaûi laø vò laõnh
ñaïo chính thöùc cuûa Giaùo hoäi chính thoáng.
Nhöng coù leõ lyù do saâu xa hôn caû veà nhöõng lo sôï cuûa Ñöùc Alexis ñeä nhò laø chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II taïi Ukraine, sau naøy seõ ñöa ñeán vieäc laïi gaàn Nga, laïi gaàn Moscowa. Sau nhieàu laàn töø choái vaø xoùa boû lôøi môøi cuûa caùc vò Toång thoáng Gorbaciov, Toång Thoáng Eltsin vaø Toång thoáng Putin, ngöôøi ta ñaët caâu hoûi: Vaäy trong luùc naøy Ñöùc Alexis ñeä nhò coù theå laøm gì ñoái vôùi chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II, thöôøng luoân thaønh coâng moïi nôi, bôûi vì daân chuùng tuoán ra caùc ngaû ñöôøng ñoùn tieáp hoan hoâ ngaøi, keå caû caùc ngöôøi ngoaøi coâng giaùo?