Phoûng vaán Daân bieåu Olivier Dupuis
veà cuoäc toïa khaùng taïi Thanh Minh Thieàn Vieän
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan
Phoûng vaán Daân bieåu Olivier Dupuis veà cuoäc toïa khaùng taïi Thanh Minh Thieàn vieän.
Vöøa buôùc xuoáng phi tröôøng Frankfurt (Ñöùc) theo chuyeán bay töø Bangkok trôû laïi Bæ, anh Olivier Dupuis, Daân bieåu Quoác hoäi AÂu chaâu, Toång bí thö Ñaûng Caáp tieán Lieân Quoác gia, lieàn goïi ñieän thoaïi veà Paris baùo tin cho Phoøng Thoâng tin Phaät giaùo Quoác teá veà chuyeán ñi Vieät Nam vaø cuoäc toïa khaùng (sit-in) taïi Thanh Minh Thieàn vieän ngaøy 6.6.2001. Nhaân dòp naøy, chò YÛ Lan ñaõ laøm ngay cuoäc phoûng vaán chôùp nhoaùng baèng tieáng Phaùp. Phoøng Thoâng tin Phaät giaùo Quoác teá xin dòch ra Vieät ngöõ sau ñaây ñeå coáng hieán söï chôø ñôïi tin töùc cuûa ngöôøi Vieät trong vaø ngoaøi nöôùc:
YÛ Lan: Xin anh keå cho nghe chuyeán ñi traàn sanh cuûa anh taïi Vieät Nam. Luùc ñeán phi tröôøng vaø luùc veà khaùch saïn?
Daân bieåu Olivier Dupuis: Moïi söï xaåy ra bình thöôøng, vôùi nhòp ñoä quaù quan chaäm chaïp ñoái vôùi chuùng toâi cuõng nhö ñoái vôùi moïi ngöôøi khaùc. Khaù chaäm chaïp, phaûi maát moät giôø ñoàng hoà môùi ra khoûi phi truôøng sau nhöõng theå thöùc nhaäp caûnh. Sau ñaáy chuùng toâi ñoåi tieàn, laáy taxi, Martin Schultes (ngöôøi phuï taù cuûa toâi) vaø toâi luoân ñi rieâng nhö hai ngöôøi laï ñeå traùnh söï nghi ngôø. Chuùng toâi veà khaùch saïn doïc theo moät doøng soâng. Moãi ngöôøi ñi ñöôøng rieâng, chuùng toâi ra phoá daïoï Nhòp ñoä vaø söï raàm roä cuûa caùc loaïi xe moto gaây aán töôïng maïnh trong toâò Toâi cöïc kyø baát ngôø truôùc moät thaønh phoá, Saigon, cho ta thaáy söùc soáng maõnh lieät. Cuõng theá, khí haäu raát noùng nöïc. Ñaáy laø nhöõng caûm giaùc trong ngaøy thöù nhaát. Toâi phaûi coâng nhaän nhöõng keû qua ñöôøng khaù töôi cöôøi treân ñöôøng phoá.
YÛ Lan: Nghóa laø aán töôïng ñaàu tieân khoâng baét nhaän ñöôïc khoâng khí saëc muøi coâng an hoaëc keàm cheá hoaëc ñaøn aùp trong thaønh phoá?
Olivier Dupuis: Khoâng, khoâng caûm thaáy ñieàu ñoù treân ñöôøng phoá - hieån nhieân chuyeän khaù töông ñoái, vì toâi hieän dieän raát ngaén nguûi ôû Saigon - khoâng khí treân caùc neûo ñöôøng khoâng nhö theá, haàu nhö taäp trung giöõa thaønh phoá laø söï chen soáng, nhöõng hoaït ñoäng kinh teá, cho ta caûm giaùc moät söï soâi ñoäng.
YÛ Lan: Anh ñeán Saigon vaøo hoâm 5.6.2001, anh coù ñeán thaêm ngay Thanh Minh Thieàn vieän khoâng?
Olivier Dupuis: Khoâng, khoâng, khoâng. Ñeå thöïc hieän keá hoaïch cuûa chuùng ta, chuùng toâi ñaõ quyeát ñònh khoâng ñeán nôi aáy maø toâi nghó raèng chuùng ta ñaõ coù lyù. Con ñöôøng naøy (Traàn Huy Lieäu) ñaày xe coä laïi nhoû, khoâng nhö caùc ñaïi loä lôùn ôû Saigon. Nôi ñaây coù nhieàu quaùn röôïu vaø nhieàu coâng an, nhöng ñaây laø ñieàu toâi khaùm phaù ra hoâm sau. Martin Schulthes ñeán moät ngoâi chuøa khaùc coù khoaûng caùch töông töï vôùi trung taâm thaønh phoá ñeå öôùc löôïng thôøi gian ñi ñeán Thanh Minh. Ñaây laø caùch tieän lôïi ñeå bieát vieäc phaûi thöïc hieän vaø cuõng laø chuyeän chuùng toâi laøm ngaøy ñaàu tieân.
YÛ Lan: Baây giôø chuùng ta böôùc qua caùi ngaøy soâi noåò Xin anh cho bieát nhöõng gì ñaõ xaåy ra saùng ngaøy 6.6.2001 taïi Thanh Minh Thieàn vieän?
Olivier Dupuis: Thaät kinh ngaïc. Theo keá hoaïch phaûi ñeán sôùm vôùi yù ñònh gaëp cho ñöôïc Hoøa thöôïng Quaûng Ñoä nhö ñaõ öôùc ñònh. Theá laø vaøo luùc 8 giôø saùng toâi ñeán chuøa. Chuaån bò saün soá tieàn traû xe oâm ñeå khoûi maát thì giôø voâ ích, neân khi xe oâm döøng laïi, toâi lieàn böôùc voäi, khoâng voäi laém, nhöng ñoan quyeát böôùc nhanh vaøo coång chuøaï Raát may maén, khi vaøo trong chuøa thaáy ngay thang gaùc, toâi coåi giaøy - ñieàu laøm maát ñi moät vaøi giaây - vaø toâi gaëp moät nhaø sö ôû caàu thang. Lieàn töùc khaéc 2 teân coâng an ñuoåi theo sau löng. Theá laø baét ñaàu töø giaây phuùt aáy, hai teân coâng an ñeo saùt toâi cuøng vò sö giaø maø döôøng nhö oâng buoäc loøng phaûi coù maët. Luùc aáy, toâi coá yù chaàn chôø. Vì khoâng theå leo leân taàng ba, toâi ñaønh ñöùng ôû taàng hai cuõng laø taàng chaùnh ñieän coù töôïng Phaät... Khoâng caùch gì mon men ñeán caùc phöông tröôïng cuûa chö Taêng, toâi bò keït cöùng ôû ñaáy. YÙ nghó loeù nhanh trong ñaàu toâi laø haõy ngoài thieàn ñeå trì hoaõn thôøi gian xem coù gì thay ñoåi trong nhöõng phuùt, nhöõng giôø sau chaêng, hoaëc caùch xa theâm boïn coâng an, hoaëc mong chuùng boû ñi. Nhöng ñieàu aáy chaúng bao giôø xaåy ra. Sau ñoù nhôø ñoïc moät taám baûng toâi môùi bieát toâi ñaõ ngoài nhö theá cho tôùi 11 giôø tröaï Chuøa môû cöûa moïi ngaøy luùc 8 giôø saùng, ñoùng cöûa 11 giôø tröa, roài môû laïi töø 2 giôø chieàu cho ñeán 6 giôø toáò Luùc 11 giôø tröa coâng an ñeán môøi toâi ra khoûi chuøa. Haén maëc thöôøng phuïc, nhöng caùch ñieäu cho thaáy khoâng phaûi laø nhaø sö hay ngöôøi tri söï cuûa nhaø chuøa, maø laø moät keû coù nhieäm vuï canh gaùc òtraät töï coâng coäng nôi naøy, traät töï coâng coäng trong daáu nhaùy.
YÛ Lan: Ngoaøi hai ngöôøi aáy, anh coù thaáy nhöõng ngöôøi khaùc maø anh nghi laø coâng an?
Olivier Dupuis: Khi toâi ra khoûi chuøa vaø khi trôû laïi laàn thöù hai, toâi coù caûm töôûng raát roõ laø 7, 8 coâng an ngoài tuùc tröïc. Trong saân tröôùc chuøa coù 7, 8 ngöôøi maø toâi nghó ñang laøm cuøng nhieäm vuï. Boïn hoï cuøng chung moät nhoùm vôùi nhieäm vuï giöõ traät töï coâng coäng trong chuøa, traät töï coâng coäng trong daáu nhaùî.
YÛ Lan: Khoâng ai maëc quaân phuïc...
Olivier Dupuis: Chaúng thaáy ai maëc quaân phuïc trong saân chuøa. Traùi laïi, phía beân kia ñöôøng, 2, 3 coâng an maëc quaân phuïc ñi ñi laïi laïi tröôùc chuøa, khoaûng caùch chöøng 50 thöôùc. Ñoù laø ñieàu toâi nhaän ra khi chuùng toâi bò baét, luùc aáy coøn coù nhieàu coâng an maëc thöôøng phuïc beân kia ñöôøng nöõa.
YÛ Lan: Theá laø vaøo luùc 11 giôø tröa anh ra khoûi chuøaï Anh coù caûm töôûng chaêng laø coâng an ñôïi anh ôû Thanh Minh Thieàn vieän, hoï bieát laø seõ coù ngöôøi laï tôùi?
Olivier Dupuis: Hình dung laïi, toâi coù caûm töôûng nhö theá. Boïn hoï raát canh chöøng, caùch maø hoï voà chuïp toâi khi toâi vaøo chuøa luùc 8 giôø saùng, chöùng toû boïn hoï ñang chôø ñôïi moät caùi gì ñoù. Moät ngöôøi Taây phöông nôi moät ngoâi chuøa khoâng ôû trung taâm thaønh phoá, khoâng nhieàu ngöôøi ngoïai quoác qua laïi, laø ñieàu khaù loä lieãuï Chuøa ôû vuøng bình daân, chæ coù ngöôøi Vieät Nam. Ñoù ñaõ laø moät yeáu toá. Nhöng ngoaøi leõ ñoù, caûm giaùc maïnh meõ toâi caûm nhaän, laø quaân soá ñaõ gia taêng ñeå ñoái phoù ngaøy 7.6.2001 maø Hoøa thöôïng Quaûng Ñoä döï tính ra Quaûng Ngaõi röôùc Ñaïi laõo Huyeàn Quang veà Saigon. Chaéc chaén laø kieåm soaùtt chaët cheõ hôn tröôùc - ñieàu toâi coù theå hình dung - vaø toâi nghó löïc löôïng boá trí ñöôïc taêng cöôøng vôùi söï chuù taâm, caûnh giaùc cuûa caùc boä phaän "giöõ gìn traät töï", traät töï trong daáu nhaùy.
YÛ Lan: Vaâng, anh rôøi chuøa luùc 11 giôø saùng, vaø nhö anh ñaõ ñieän thoaïi sang anh Voõ Vaên AÙi cho bieát cuoäc toïa khaùng buoåi chieàu vôùi taám bieån yeâu saùch. Xin anh keå roõ chuyeän naøy vaø nhöõng chi ñaõ xaåy ra?
Olivier Dupuis: Toâi ñaõ gaëp khoù khaên trong 3 giôø ñoàng hoà maø toâi bò boù buoäc phaûi ngoài ñoù ñeå suy nghó tìm phöông thöùc khaùc. Moïi caùnh cöûa ñeàu ñoùng kín, chaúng caùch chi gaëp ñöôïc Hoøa thöôïng Quaûng Ñoä. Khi veà laïi khaùch saïn, toâi baøn vôùi ngöôøi phuï taù, anh Martin Schultes. Sau ñoù chuùng toâi quyeát ñònh ñieän thoaïi sang Paris hoûi yù kieán anh Voõ Vaên AÙi vaø chò. Cuõng bôûi vì moïi yeâu caàu ñöôïc gaëp Hoøa thöôïng ñeàu voâ voïng, chuùng toâi quyeát ñònh laøm moät haønh ñoäng gì ñeå chöùng toû laø chuùng toâi ñang naém vöõng tình hình taïi choã, chuùng toâi khoâng bò hoaøn caûnh ñaùnh löøa, vaø raèng Hoøa thöôïng Quaûng Ñoä thöïc söï bò giam haõm. Daáu hieäu naøy chöùng toû moät chính saùch baát bao dung ñoái vôùi caùc tín ngöôõng, caùc toân giaùo, chöù khoâng chæ laø caám ñoaùn töï do hoäi hoïp, töï do ngoân luaän, töï do tö tuôûng. Cuoäc thaûo luaän vôùi anh Voõ Vaên AÙi vaø chò, qua ñieän thoïai, ñöa chuùng toâi ñeán quyeát ñònh phaûi coù moät cöû chæ taùc ñoäng. Hieån nhieân cöû chæ loeù leân trong ñaàu cuûa nhöõng ngöôøi ñaáu tranh chính trò, laø vieát leân treân giaáy, treân moät taám bieån ñeå ít nhaát moät soá ngöôøi ñoïc ñöôïc lyù do maø chuùng toâi ñeán Vieät Nam, lyù do yeâu saùch. Ñieàu naøy daãn ñeán nhöõng khaåu hieäu raát ñôn giaûn: Traû töï do cho Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang. Traû töï do cho Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñoä. Töï do Toân giaùo cho Vieät Nam. Haún nhieân ñaây môùi chæ laø moät khía caïnh cuûa caùc nan ñeà Vieät Nam ngaøy nay, nhöng laø nan ñeà ñöôïc caûm nhaän saâu saéc ñang hoäi tuï nhieàu ngöôøi coù theå laø nhöõng ngöôøi quyeát taâm nhaát treân noäi ñòa Vieät Nam. Toâi nghó raèng "Lôøi keâu goïi cho Daân chuû Vieät Nam" vôùi "Saùch löôïc 8 ñieåm" voán ñöôïc raát ñoâng ngöôøi Vieät haäu thuaãn cuøng moät soá lôùn caùc nhaân vaät quoác teá, laø moät minh chöùng. Minh chöùng raèng ngoaøi vaán ñeà töï do toân giaùo, trong soá caùc Taêng só, caùc tu só, caùc nhaø toân giaùo, coù nhöõng ngöôøi giaù trò, nhö Hoøa thöôïng Quaûng Ñoä, chaân nhaän tình traïng khoâng theå tieáp dieãn ñöôïc nöõaï Vaø raèng daân chuû phaûi ñöa leân nghò trình moät caùch quyeát lieät (ngay coäng ñoàng quoác teá cuõng phaûi tham döï), laø ñieàu chöa heà xaåy ra cho tôùi hoâm nay.
YÛ Lan: Vaø anh ñaõ quyeát ñònh toïa khaùng taïi Thanh Minh Thieàn vieän vôùi nhöõng taám bieån aáy?
Olivier Dupuis: Vôùi yù ñònh trôû laïi Thanh Minh Thieàn vieän vaø chính thöùc yeâu caàu ñöôïc gaëp Hoøa thöôïng Quaûng Ñoä... Toâi ñaõ laøm nhö theá. Trôû laïi chuøa luùc 4 giôø chieàu, toâi hoûi thaúng moät coâng an cho toâi gaëp Hoøa thöôïng. Hoï ñang tuï taäp khoaûng 8. 9 ngöôøi maëc thöôøng phuïc tröôùc coång chuøaï Haén baûo phaûi hoûi yù kieán sö truï trì, roài ñi vaøo chuøa. Moät laùt sau trôû ra vôùi nhaø sö toâi gaëp luùc saùng. Nhaø sö traû lôøi baèng tieáng Vieät, moät ngöôøi trong boïn coâng an dòch ra tieáng Anh, raèng Hoøa thöôïng bò beänh, chính vò sö truï trì cuõng khoâng ñöôïc leân thaêm Hoøa thöôïng, baùc só caám moïi cuoäc thaêm vieáng. Caâu traû lôøi chính thöùc nhö theá. Toâi noùi leân nhaän ñònh khoâng ñoàng yù cuûa toâi. Roài töùc thì, toâi giöông taám bieån vôùi caùc haøng khaåu hieäu yeâu saùch traû töï do cho Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang, Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñoä vaø töï do toân giaùo cho Vieät Nam. Vieäc xaåy ra cöïc kyø nhanh. Martin Schultes ñöùng caùch toâi khoaûng 30 thöôùc ñang chuïp hình. Coâng an phaùt hieän ngay Martin, ñoàng luùc phaùt hieän taám bieån khaåu hieäu toâi giaêng ra. Moät soá coâng an tieán nhanh veà phía Martin, vaø moät coâng an chaïy qua ñöôøng veà phía toâi, nhöng bò doøng xe coä vun vuùt caûn trôû phaàn naøo. Nhöng boãng nhieân doøng xe coä naøy chaïy chaäm laïi, hoï nhìn ñoïc taám bieån khaåu hieäu cuûa toâi tröôùc khi vaën maùy ñi tieáp. Coâng an ra leänh cho hoï chaïy nhanh leân, nhöng hoï vaãn cöù chaàn chôø ñoïc bieåu ngöõ. Toâi nghó ñaõ coù nhieàu traêm ngöôøi ñoïc caùc yeâu saùch toâi ghi treân taám bieån. Cuoái cuøng teân coâng an len ñöôïc qua ñöôøng, chaïy ñeán giaät taám bieåu ngöõ cuûa toâi. Roài yeâu caàu caû hai chuùng toâi theo coâng an veà ñoàn cuûa quaän caùch chuøa chöøng 500 thuôùc. Cuoäc thaåm vaán baét ñaàu.
YÛ Lan: Vaäy aø. Anh ôû ñoàn coâng an bao nhieâu laâu? Nhöõng caâu hoûi gì ñaõ ñöôïc ñaët ra? Anh coù bò tòch thu gì khoâng?
Olivier Dupuis: Cuoäc thaåm vaán keùo daøi 5 giôø ñoàng hoà. Raát nhieàu caâu hoûi. Ñaàu tieân moät vieân chöùc thaåm vaán. Toâi khoâng bieát roõ caùch ñieàu haønh cuûa Coâng an nhaø nuôùc, nhöng nhìn boä tòch ngöôøi thaåm vaán toâi chaéc khoâng phaûi laø oâng coø ñòa phöông. Phaûi laø moät só quan coâng an ñòa phuông.
YÛ Lan: Hoï noùi tieáng gì vôùi anh?
Olivier Dupuis: Hoï noùi tieáng Anh khaù troâi chaûy. Thaùi ñoä cuõng raát nhaõ nhaën. Vieân chöùc naøy cuøng moät soá ngöôøi khaùc thuoäc cuøng cô quan thaåm vaán toâi laàn ñaàu. Toâi bò bao quanh raát ñoâng ngöôøi, nhöng... Dó nhieân raát nhieàu ngöôøi qua laïi trong ñoàn, nhieàu coâng an, caûnh saùt laøm vieäc taïi ñaây. Nhöõng caûnh saùt trong quaän khoâng tham gia cuoäc thaåm vaán naøy. Moät laùt sau, ba nhaân vieân thuoäc sôû di truù ñeán thaåm vaán. Moïi söï baét ñaàu trôû laïi. Maát thì giôø khaù laâu. Nhöng cuõng nhaõ nhaën. Coù moät baø só quan noùi raát gioûi tieáng Phaùp, moät só quan noùi tieáng Anh gioûi. Caû hai ñeàu thaân maät. Raát chính xaùc trong caâu hoûi nhöng thaân maät. Khoâng chuùt thoâ loã, ngay caû... Khoâng la loái, khoâng meänh leänh taøn nhaãn. Taát caû xaåy ra ñöùng ñaén. Moïi söï cho thaáy coøn phaûi tieáp dieãn vaøo ngaøy mai. Khoaûng 6, 7 giôø toái, giôø Saigon, döôøng nhö ngöôøi ta saép söûa thaû chuùng toâi veà khaùch saïn vaø baét phaûi trôû laïi "laøm vieäc" vaøo saùng mai. Nhöng ñeán chöøng ñaâu 7 giôø toái, moät nhaân vaät quan troïng - toâi ñoaùn theá chöù khoâng thaáy ñeo lon hay ghi danh chöùc vuï - hieän ra, vaø theá laø cuoäc thaåm vaán thöù ba baét ñaàu. Laàn naøy, hai chuùng toâi bò chia rieâng. Trong laàn thöù nhaát vaø thöù hai, chuùng toâi buoäc phaûi xuaát trình moïi vaät lieäu trong xaùch tay cuûa chuùng toâi. Hoï cuõng hoûi chuùng toâi ai vieát nhöõng bieåu ngöõ naøî.. hình nhö khoâng maáy loãi traät trong chöõ Vieät. Toâi noùi vôùi hoï "khoâng, khoâng ai caû", chöõ vieát cuûa toâi ñaáî Toâi noùi raèng nhöõng ngöôøi baïn giuùp toâi dòch ra chöõ Vieät, nhöng nhöõng ngöôøi naøy khoâng ôû Vieät Nam, chuùng toâi nhôø dòch qua ñieän thoaïi, roài chính tay toâi vieát ra caùc khaåu hieäu. Öu tö hoï muoán bieát chuùng toâi ñaõ gaëp nhöõng ngöôøi Vieät naøo trong thôøi khoaûng vaøi giôø tröôùc khi toâi bieåu tình. Toâi nghó hoï hieåu raát nhanh laø chaúng coù ai caû.
Toâi trôû laïi chuyeän thaåm vaán laàn thöù ba, laàn naøy chuùng toâi bò thaåm vaán rieâng bieät. Moät luùc naøo ñoù, coâng an chaúng phaûi laø nhöõng tay mô, raát raønh reõ nghieäp vuï, hoûi toâi coù queân gì trong tuùi khoâng. Bôûi vì trong boïn chuùng thaáy Martin Schulthes trao cho toâi gì ñoù khi chuùng toâi bò baét. Toâi ñaønh phaûi ñöa cho chuùng ñóa chuïp hình khi toâi toïa khaùng bieåu tình. Nhöõng keû thaåm vaán coi boä raát saéc caïnh, nhaát laø khía caïnh ñoäng cô bieåu tình cuûa toâi. Hoï noùi ñi noùi laïi raèng haønh ñoäng cuûa chuùng toâi baát hôïp phaùp, vì chuùng toâi xin chieáu khaùn ñi du lòch, chuùng toâi khoâng ghi muïc ñích ñeán Vieät Nam. Caùc baïn dö bieát toâi ñaõ traû lôøi ra sao. Toâi noùi vôùi hoï raèng ñieàu baát hôïp phaùp ôû ñaây laøm giam giöõ moät Ñaïi laõo Hoøa thöôïng, trong khi Hoøa thöôïng ñaõ heát haïn quaûn cheá töø ba naêm qua; ñieàu baát hôïp phaùp ôû ñaây laø ra leänh quaûn cheá haønh chính vaø giam giöõ Hoøa thöôïng Quaûng Ñoä ngoaøi moïi thuû tuïc phaùp lyù, vaân vaân. Töø ñoù noå ra moät cuoäc tranh caõi, haún nhieân qua ñoù coâng an giöõ vöõng laäp truôøng cuûa hoï, chuùng toâi kieân cuôøng giöõ vöõng laäp truôøng cuûa chuùng toâi. Noùi cho cuøng, duø sao cuõng ñaõ coù moät soá trao ñoåi, treân moät gioïng ñieäu lòch söï.
YÛ Lan: Coâng an coù nhaéc gì ñeán anh Voõ Vaên AÙi hay moät teân tuoåi naøo khaùc?
Olivier Dupuis: Hoï hoûi chuùng toâi lieân laïc vôùi nhöõng ngöôøi Vieät Nam naøo ôû AÂu chaâu, Myõ chaâu, hoaëc vôùi nhöõng toå chöùc Nhaân quyeàn, v.v... Chuùng toâi ñaùp laø tin töùc chuùng toâi laáy treân Internet, qua Internet ngöôøi ta coù theå nhaän ñöôïc ñuû thöù. Toâi nghó hoï dö bieát laø chuùng toâi chaúng chòu khai baùo ra moät teân tuoåi naøo caû.
YÛ Lan: Nhöng hoï khoâng ñöa ra moät teân naøo?
Olivier Dupuis: Khoâng, hoï khoâng nhaéc teân ai caû. Tuy nhieân hoï ñaõ laáy moïi soá ñieän thoïai trong ñieän thoïai caàm tay cuûa toâi, trong oå nhôù cuûa ñieän thoaïi caàm tay, moïi cuoäc ñieän ñaøm. Theá laø hoï bieát ngay ñaõ coù moät cuoäc ñieän ñaøm vôùi Paris, laø cuoäc ñieän ñaøm coù tính quyeát ñònh. Vì töø cuoäc ñieän ñaøm aáy maø nhöõng khaåu hieäu vieát leân bieåu ngöõ ñaõ ñöôïc khai sinh.
YÛ Lan: Roài sau ñoù, hoï quyeát ñònh truïc xuaát anh phaûi khoâng? Cuoäc truïc xuaát xaåy ra nhö theá naøo?
Olivier Dupuis: AØ, toâi phaûi keå cho chò nghe moät chuyeän khaù tieâu bieåu truôùc ñoù. Khi caùc thuû tuïc tieán haønh nhanh gaáp, hoï baùo leänh truïc xuaát chuùng toâi, vaø cho pheùp chuùng toâi gheù khaùch saïn laáy haønh lyù caáp toác. Chuùng toâi theo ñoaøn xe coù ñeøn chôùp vaø coøi huï xuyeân qua Saigon. Thaät laø ñieàu thuù vò. Vaø töø khaùch saïn ra phi truôøng cuõng dieãn ra nhö theá. Nhöng truôùc khi ñöôïc ra ñi "long troïng" caùch ñoù, chuùng toâi phaûi ngoài nghe oâng Chuû tòch UÛy ban Nhaân daân thaønh phoá Sai goøn "giaûng ñaïo". OÂng ta aên maëc raát Myõ, ñaàu ñoäi muõ löôõi trai boùng chaøy (baseball)...
YÛ Lan: Anh nhôù teân oâng ta khoâng?
Olivier Dupuis: Khoâng bieát. Moät ngöôøi côõ saùu möôi, oâng ta noùi raèng chuùng toâi vi phaïm luaät phaùp Vieät Nam, oâng ta noùi ôû Vieät Nam töï do toân giaùo ñöôïc moïi luaät phaùp, Hieán phaùp baûo ñaûm, vaân vaân. Ñuùng laø moät cuoäc "giaûng ñaïo". Roài toâi cuõng töï cho pheùp mình "giaûng ñaïo" laïi oâng ta, chöù khoâng theå ñoái thoaïi vôùi haïng ngöôøi aáy. Trong khi "laøm vieäc" vôùi coâng an ñaõ coù luùc coù trao ñoåi. OÂng ta laø ngöôøi phaùt ngoân cuûa nhaø caàm quyeàn Vieät Nam, nhöng toâi vaãn cöù noùi quan ñieåm cuûa toâi nhö toâi ñaõ trình baøy luùc naõy. Toâi noùi khoâng theå naøo chaáp nhaän loái ñaùnh giaù hieän caûnh taïi ñaây nhö theá, nôi toâi thaáy töï do toân giaùo khoâng ñöôïc toân troïng, vaø ñoù ñaõ laø lyù do ñaåy toâi ñeán Vieät Nam ñeå bieåu döông (veà vaán ñeà Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Huyeàn Quang, vaán ñeà giam caàm Hoøa thöôïng Quaûng Ñoä), laø nhöõng yeáu toá minh chöùng traùi ngöôïc laïi. Nhöng caâu ñaùp cuûa toâi chaúng khaùc chi lôøi noùi cuûa oâng chaên cöøu vôùi baø chaên cöøu (lôøi noùi ñeå chaám döùt cuoäc caõi tay ñoâi), chaúng coù chi goïi laø ñoái thoaïi. OÂng ta noùi leân laäp tröôøng chính thoáng. Chuùng toâi ñaõ bieåu toû... toâi quyeát noùi leân nhöõng nguyeân do toâi ñeán Vieät Nam.
YÛ Lan: Toâi ñoàng yù. Thaät lyù thuù. Vaø theá laø anh bò truïc xuaát, ngoài trong xe coù coøi huï vaø ñeøn chôùp ra taän saân baî Roài sao nöõa?
Olivier Dupuis: Chuùng toâi bò boù buoäc nhö theá. Theo leõ chuû nhaät toâi môùi veà baèng ñöôøng bay Air France. Nay chuùng toâi buoäc phaûi mua veù khaùc cuûa ñöôøng haøng khoâng Thaùi. Hoï nhanh choùng ñaåy chuùng toâi leân maùy bay. Döôøng nhö chuyeán bay trì hoaõn töø möôøi phuùt ñeå ñôïi 2 ngöôøi khaùch. Chuùng toâi phaûi boû tieàn tuùi mua veù. Nhöõng nhaân vieân sôû di truù ñi keø beân chuùng toâi, tuy lòch söï nhöng voäi vaõ, vöøa chaïy vöøa laøm thuû tuïc nhanh nhö gioù roài ñöa xe ra taän caàu thang maùy bay. Chuùng toâi laø 2 ngöôøi khaùch cuoái, theû hoä chieáu bò trao cho vò chæ huy maùy bay giöõ, maø moät só quan ôû phi tröôøng Bangkok seõ tieáp thu.
YÛ Lan: UÛa, theá thì hoï tòch thu theû hoä chieáu cuûa caùc anh aø?
Olivier Dupuis: Ñuùng vaäy, theû hoä chieáu vaø veù maùy bay hoï giöõ caû, ñeán Bangkok môùi thu hoài. Toâi nghó raèng ñoù laø thuû tuïc söû duïng khi aùp duïng leänh truïc xuaát töø quoác gia naøy sang quoác gia khaùc. Theo caùch ñoù, phaàn naøo chuùng toâi laø keû toäi phaïm.
YÛ Lan: Toäi phaïm? Sao laïi baét phaûi mua veù maùy bay! Kyø laï thaät!
Olivier Dupuis: Noù töøa töïa nhö nhöõng ngöôøi Trung quoác phaûi boû tieàn mua vieân ñaïn cho thaân nhaân bò töû hình. Chuyeän chuùng toâi khoâng ñeán noãi kinh rôïn nhö theá, nhöng...
YÛ Lan: Toâi cuõng nghó nhö vaäî.. Theá roài anh ñeán Bangkok. Vaäy sau vuï bieán naøy anh coù tính chuyeän gì khaùc? Taïi Bangkok, anh tuyeân boá raèng anh vaø Ñaûng Caáp tieán Lieân quoác gia seõ tieáp tuïc cuoäc vaän ñoäng cho hai Hoøa thöôïng Phaät giaùo cuõng nhö caùc phong traøo ñaáu tranh cho nhaân quyeàn vaø daân chuû ôû Vieät Nam. Ñuùng theá khoâng?
Olivier Dupuis: Tuyeät ñoái ñuùng. Khoâng muoán laøm khoù khaên cho baát cöù ai, nhöng toâi, toâi nghó raèng trong soá nhöõng ngöôøi ñaõ gaëp, hieån nhieân ngoaøi nhieäm vuï giöõ gìn, ngoaøi tính caùch ngheà nghieäp cuûa hoï, ngay caû trong giôùi coâng an, coù moät ñieàu ta gaëp ôû baát cöù nöôùc naøo ngay taïi caùc nöôùc daân chuû. Ñoù laø yù thöùc veà thöïc caûnh, moät yù thöùc laø thöïc taïi Vieät Nam ñang chuyeån ñoåi, nhöng laïi thieáu moät caùi gì ñoù khieán cho söï phaùt trieån khoâng theå tieáp tuïc nhö theá nöõa, vaø daân chuû laø moät nhu caàu khaån thieát. Ñaây laø ñieàu rieâng toâi caûm nhaän ñuôïc, coù moät caùi gì xa caùch vôùi ngoân ngöõ cuûa nhaø nöôùc. Thaät khaù bi ai suoát cuoäc "giaûng ñaïo" cuûa oâng Chuû tòch UÛy ban Nhaân daân thaønh phoá Saigon. Roõ raøng lôøi oâng noùi laø moät baøi dieãn vaên doïn saün, moät leã thöùc, raát hình thöùc. Haún laø caù nhaân aáy vì ñaõ luoáng tuoåi, traàm ñaém quaù laâu trong khí haäu naøy, toâi khoâng daùm noùi tôùi möùc ñoä naøo oâng ta ñaõ laøm theo nhieäm vuï hay theo maùy moùc. Ngay trong nhöõng ngöôøi treû hôn, keå caû trong giôùi coâng an, toâi caûm nhaän roõ raøng... Toâi nghó laø khoâng coøn moät nieàm tin naøo trong hoï. Toâi khoâng tin laø hoï tham gia toaøn thaân vaøo cuoäc leã ñaïo ñang ñöôïc caùc laõnh ñaïo chính trò caát leân. Hoï coù veû ñaøng hoaøng hôn, nhöng khoâng ai nhaän ra ñieàu ñoù.
YÛ Lan: Anh coù döï aùn gì trong töùc thôøi khoâng?
Olivier Dupuis: Toâi suy nghó veà nhöõng ñieàu phaûi laøm. Nhöng cuõng coøn nhöõng ngöôøi khaùc, nhö chò, nhö oâng Voõ Vaên AÙi ñang hoaït ñoäng, laø nhöõng ngöôøi coù moät kieán thöùc maø nhöõng ngöôøi keùm hieåu bieát nhö chuùng toâi khoâng theå naøo so saùnh. Nhöng toâi nghó... phaûn öùng cuûa toâi laø chuùng ta phaûi nhaán maïnh treân hai truôøng hôïp cuï theå cuûa Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Huyeàn Quang vaø Hoøa thöôïng Quaûng Ñoä. Duø raèng Quoác hoäi AÂu chaâu ñaõ bieåu toû cho tröôøng hôïp cuûa Ñaïi laõo Hoøa thöôïng vaø ñoøi hoûi traû töï do voâ ñieàu kieän töø nhieàu thaùng qua, chuùng ta caàn phaûi cöùng raén trong vuï naøy, khoâng rieâng ñoái vôùi Quoác hoäi AÂu chaâu, maø taïi UÛy hoäi AÂu chaâu vaø Hoäi ñoàng AÂu chaâuï Ñoù laø chæ noùi rieâng tröôøng hôïp ôû AÂu chaâu, ñeå ñem laïi phaùp lyù cho hai Hoøa thöôïng. Coù nghóa laø laøm sao cho leänh quaûn cheá trôû thaønh baát hôïp phaùp vaø tính phaùp lyù bò phaù vôõ, vaø Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Huyeàn Quang khoâng coøn lyù do quaûn thuùc, khoâng coøn moät lyù do phaùp lyù naøo ñeå coù theå veà Saigon soáng cuoäc ñôøi hôïp phaùp. Ngoaøi chuyeän ñoù, toâi cuõng nghó laø qua haønh ñoäng cho hai tröôøng hôïp naøy, chuùng ta phaûi ñoøi hoûi cho chuøa vieän vaéng boùng coâng an ñeå trôû thaønh nôi cö nguï cho Taêng só vaø tín ñoà ñöôïc töï do sinh hoïat toân giaùo. Theo toâi, ñaây laø ñieåm taán coâng, coøn nhieàu phöông thöùc khaùc nöõa, maø chuùng ta phaûi suy nghó ñeå tìm theâm saùng kieán. Vì chò hoûi döï aùn töùc thôøi, neân toâi nghó ngay ñeán chuyeän coøn noùng, laø phaûi boài theâm buùa treân chieác ñinh vöøa ñoùng, phaûi thu ñaït cho ñöôïc cöû ñoäng cuï theå ñeå minh chöùng raèng chuùng ta coù theå laät ngöôïc theá côø. Toâi nghó raèng khuynh höôùng hieän nay ñang laâm vaøo tình traïng tieâu vong. Coù theå khoâng quaù roõ, quaù nhanh, nhöng ñaõ ñaäm neùt, nhö moät söï ñoùng kín. Chuùng ta phaûi haønh ñoäng, phaûi quyeát ñaáu ñeå taïo ra caùc tín hieäu ngöôïc chieàu.
YÛ Lan: Caûm ôn anh Olivier Dupuis veà cuoäc phoûng vaán naøy sau hai ngaøy cöïc nhoïc, nguy hieåm nhöng khoâng hieám phaàn ly kyø. Xin chuùc anh nghæ ngôi cho laïi söùc. Phaàn toâi seõ coá gaéng ñaïo ñaït chuyeän keå vaø lôøi taâm söï tha thieát cuûa anh ñeán toaøn theå ñoàng baøo Vieät Nam trong vaø ngoaøi nöôùc.