Vieät Trieát Luaän Taäp (Quyeån Thöôïng)
Truy Nguyeân Baûn Chaát Cuûa Vieät Trieát
Giaùo Sö Traàn Vaên Ñoaøn, Taiwan National University
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Phuï Töïa vaø Caûm Taï
Vieät Trieát Luaän Taäp laø nhöõng suy tö veà trieát hoïc noùi chung, vaø veà Vieät trieát caùch rieâng, maø chuùng toâi doø daãm vaøo gaàn hai thaäp nieân qua. Vieät Trieát Luaän Taäp (Thöôïng taäp) goàm nhieàu baøi ñöôïc vieát, phaàn do lôøi yeâu caàu cuûa sinh vieân, phaàn do söï coå voõ cuûa moät soá hoïc giaû vaø nhöõng nhaø trí thöùc tha thieát vôùi tö töôûng nöôùc nhaø taïi haûi ngoaïi. Luaän vaên “Khaû Theå Moät Neàn Vieät Trieát” coâ ñoïng vaø phaùt trieån theâm töø baûn thuyeát trình “Vieät Trieát Khaû Khöù Khaû Tuøng” töøng vieát theo lôøi môøi cuûa nhaân syõ Vöông Kyø Sôn, vaø trình baøy vaøo muøa heø 1993 tröôùc moät nhoùm vaên syõ, hoïc giaû vaø kyù giaû taïi New Orleans. “Nhaân Chuû chi Ñaïo” gaàn nhö hoaøn toaøn vieát laïi töø hai tieåu luaän thuyeát trình taïi Ñaïi Hoïc Varsovia, vaø Ñaïi Hoïc Lublin, thaùng 8 naêm 1993 dòp taùc giaû ñöôïc Polish Academy of World Universalism (Ba Lan) baàu laøm Vieän syõ. “Phaûn Tö veà nhöõng Chieàu Höôùng Trieát Hoïc Hieän Ñaïi” vaø “Baûn Theå vaø Ñaëc Tính Vieät Trieát” söûa laïi töø taøi lieäu giaûng huaán taïi Ñaïi Hoïc Heø 1996, Thuïy Syõ, cho caùc sinh vieân Vieät taïi AÂu chaâu. Luaän ñeà “Chöõ Meänh trong Truyeän Kieàu” trình baøy tröôùc coäng ñoàng Vieät kieàu taïi Ñöùc quoác vaøo muøa thu naêm 1996 taïi Frankfurt. Ngoaøi ra tuyeân ngoân “Vieät Nam Vaên Hoùa chi Ñaïo” vieát laïi töø baûn döï thaûo Vieät hoïc ñeä trình cho UÛy Ban Nghieân Cöùu Vieät Trieát vaøo naêm 1992. Trong khi Vieät Trieát Luaän Taäp II goàm caùc baûn thuyeát trình taïi Vieät Nam, cuõng nhö taïi caùc hoäi nghò quoác teá gaàn ñaây. “Baûn Chaát YÙ Heä cuûa Vieät Nho” phaùt bieåu taïi Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên (1998); “Hieän Ñaïi Hoùa vaø Giaù Trò Truyeàn Thoáng” töøng baùo caùo taïi Vieän Trieát Hoïc Haø Noäi (1998); trong khi tieåu luaän “Phaûn Tænh veà Vai Troø YÙ Heä trong neàn Giaùo Duïc Vieät Nam” phaùt bieåu trong cuoäc hoäi thaûo taïi Boston College (1998); Ngoaøi ra, “Khoång Hoïc taïi Vieät Nam” trình baøy taïi Hoäi nghò quoác teá veà Trieát hoïc Trung Quoác (Ñaøi Baéc, 1999); “Kim Ñònh vaø Vieät Trieát” nguyeân laø baøi thuyeát trình dòp töôûng nieäm Giaùo sö Kim Ñònh taïi Houston (1999); “Sinh Töû trong Khoång Hoïc” voán laø taøi lieäu giaûng huaán taïi hai khoùa hoïc cuûa Vieän Trieát Hoïc vaø Toân Giaùo Vieät Nam taïi Washington D. C. vaø Orange County (1999). Ñaëc bieät, baøi “Söï Khuûng Hoaûng Ñaïo Ñöùc trong Tieán Trình Hieän Ñaïi Hoùa,” coâ ñoïng töø nhöõng thuyeát trình taïi Theá Vaän Hoäi Haùn Thaønh (1988), Haøn Laâm Vieän Ñaïi Haøn (1990), vaø Ñaïi Hoïc Harvard (1995), vaø hoaøn taát cho cuoäc hoäi thaûo quoác teá taïi Ñaïi Hoïc Quoác Gia Saøi Goøn vôùi töïa ñeà “An Anatomy of the Crisis of Morals in the Process of Modernization - The Case of a Confucian Society.”
Sau nhieàu chuyeán du thuyeát vaøo nhöõng naêm gaàn ñaây taïi Vieän Trieát Hoïc Haø Noäi, Ñaïi Hoïc Quoác Gia Vieät Nam (Saøi Goøn), vaø nhieàu nöôùc treân theá giôùi, chuùng toâi caøng caûm thaáy söï caáp baùch cuûa coâng vieäc höng trieát taïi queâ nhaø cuõng nhö haûi ngoïai. Chính vì vaäy, taùc giaû quyeát ñònh cho in nhöõng baøi thuyeát trình taïi caùc Ñaïi hoïc, Haøn laâm vieän, vaø Hoäi nghò quoác teá döôùi töïa ñeà Vieät Trieát Luaän Taäp (Thöôïng taäp vaø Haï taäp). Muïc ñích cuûa hai taäp saùch nhoû naøy raát khieâm toán. Ngöôøi vieát xin ñöôïc goùp hôi söùc vôùi caùc baäc thöùc giaû thoåi phoàng leân taøn löûa vaên hoùa daân toäc ñöông nguoäi laïnh, ñeå coå voõ theá heä thanh thieáu nieân höôùng veà nguoàn, xaây döïng vaø phaùt trieån tö töôûng Vieät. Ñoàng thôøi, nhöõng suy tö thoâ thieån naøy cuõng öôùc ñöôïc laøm moät vieân gaïch loùt ñöôøng cho nhöõng ngöôøi ñi sau tieáp tuïc tieán leân. Chính vì vaäy maø Vieät Trieát Luaän Taäp ñaëc bieät nhaém tôùi caùc hoïc vieân taïi Vieän Nghieân Cöùu Trieát Hoïc vaø Toân Giaùo (Hoa Kyø), Ñaïi Hoïc Heø (Thuïy Syõ), cuõng nhö taïi hai Ñaïi Hoïc Quoác Gia Vieät Nam (Haø Noäi vaø Saøi Goøn) cuõng nhö giôùi trí thöùc Vieät treû taïi haûi ngoaïi. Taùc giaû yù thöùc ñöôïc raèng Vieät Trieát Luaän Taäp chæ laø nhöõng suy tö vuïn vaët chöù chöa phaûi laø moät heä thoáng khoa hoïc veà Vieät trieát. Ñeå coù theå caïnh tranh vôùi nhöõng neàn trieát hoïc ñoà soä cuûa Taây phöông, Trung Hoa vaø AÁn Ñoä, chuùng ta caàn phaûi noã löïc raát nhieàu.
Nghieân cöùu Vieät trieát khoâng phaûi laø laõnh vöïc chuyeân moân cuûa taùc giaû. Phaûi thuù thaät raèng, haàu nhö gaàn nhö suoát caû moïi thôøi giôø chuùng toâi ñaõ ñoå heát taâm huyeát vaøo coâng vieäc hoïc hoûi trieát hoïc vaø khoa hoïc Taây phöông, neân khoâng coøn maáy chuùt giaây phuùt daønh cho Vieät trieát. Taùc giaû thaâm hieåu ñöôïc söï haïn heïp cuûa mình, nhaát laø ôû trong tình traïng töù coá voâ thaân, thieáu taøi lieäu Vieät hoïc, vôùi moät kieán thöùc haïn heïp veà chöõ noâm, khoâng coù cô hoäi söû duïng trau doài Vieät ngöõ vaø chæ coù theå döïa vaøo moät soá ít taøi lieäu ngheøo naøn, cuõ kyõ maø coù leõ coøn vöôùng vaøo nhieàu sai laàm veà phöông dieän söû hoïc vaø ngöõ hoïc. Nôi ñaây cuõng caàn phaûi minh xaùc laø chuùng toâi chöa heà môû baát cöù moät khoùa hoïc naøo veà Vieät trieát taïi caùc giaûng ñöôøng quoác teá hay quoác noäi, tröø hai baøi giaûng duy nhaát cho Ñaïi Hoïc Heø vaøo naêm 1996 vaø 1997 taïi Thuïy Syõ, vaø gaàn ñaây taïi Vieän Trieát Hoïc vaø Toân Giaùo Vieät Nam (Washington D.C. vaø Orange County). Noùi nhö theá ñeå ñoäc giaû thoâng caûm cho söï maïo hieåm cuûa Vieät Trieát Luaän Taäp. Maëc duø yù thöùc ñöôïc khieám khuyeát, song vì nhaän thaáy soá löôïng quùa khieâm toán veà Vieät trieát, vaø thaâm caûm ñöôïc söï khaån thieát ñoøi buoäc söï daán thaân cuûa keû syõ, taùc giaû maïo hieåm laøm coâng vieäc “ñoäi ñaù” goùp söùc vôùi giôùi syõ phu xaây con ñöôøng ñònh meänh daân toäc. Do ñoù, sai laàm laø leõ taát nhieân khoâng theå traùnh. Chuùng toâi thaønh taâm hoïc hoûi vaø öôùc mong ñöôïc caùc baäc cao minh chæ giaùo. Nhö giaùo sö Karl Popper, moät trieát gia loãi laïc ngöôøi AÙo, töøng noùi, chæ coù kieán thöùc khi naøo chuùng ta bieát hoïc hoûi töø nhöõng thieáu soùt sai laïc, chuùng toâi xaùc quyeát raèng Vieät trieát chæ coù töông lai neáu chuùng ta bieát söûa nhöõng loãi laàm cuûa nhau. Trong tinh thaàn naøy, chuùng toâi pheâ bình hoïc hoûi tö töôûng cuûa caùc baäc tieàn nhaân. Cuõng trong tinh thaàn naøy, chuùng toâi öôùc mong ñöôïc quyù thöùc giaû pheâ bình. Nhö ñoäc giaû nhaän ra, phaûn tænh töø nhöõng phaûn öùng cuûa nhieàu hoïc giaû, chuùng toâi ñaõ söûa chöõa moät soá loãi laàm veà söû hoïc, vaên hoïc, cuõng nhö taïm khoâng aùp duïng loái Vieät hoùa caùc danh töø rieâng, töøng vaáp phaïm hay coá yù söû duïng trong caùc luaän vaên tröôùc. Chuùng toâi vaãn tieáp tuïc chôø ñôïi nhöõng pheâ bình ñoùng goùp quyù baùu cuûa ñoäc giaû haàu coù theå caûi tieán Vieät Trieát Luaän Taäp trong töông lai.
Nôi ñaây, chuùng toâi xin thaønh thaät tri aân quyù nhaân syõ, baèng höõu vaø caùc vò thieän taâm ñaõ coå voõ giuùp hoaøn thaønh Vieät Trieát Luaän Taäp. Tröôùc heát xin chaân thaønh caùm ôn Tieán syõ haäu tuyeån Nguyeãn Quoác Vinh (Giaûng sö, Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên) ñaõ dòch vaø söûa moät soá loãi trong phaàn chuù thích baøi “Baûn Chaát YÙ Heä trong Vieät Nho.” Taùc giaû cuõng xin caûm taï caùc baèng höõu giuùp ñaùnh maùy vaø khuyeán khích: caùc baïn Thaïc Hieàn Hoøa (Frankfurt), Nhaân syõ Phaïm Vaên Yeân (Arolsen), Tieán syõ Haø Vaên Minh (Frankfurt), Lm Tröông Vaên Phuùc (Ñaøi Loan). Chuùng toâi xin ña taï hoïc giaû ñoàng nghieäp ñaõ coù nhaõ yù môøi chuùng toâi thuyeát trình vaø do ñoù taïo cô hoäi ñeå chuùng toâi vieát baøi: Giaùo sö Phan Ñình Cho (Giaùo sö Giaûng toïa Warren-Blanding, The Catholic University of America), Giaùo sö Januz Kuczinsky (Khoa Tröôûng Trieát Khoa, Ñaïi Hoïc Varsovia), Giaùo sö Stanislow Kowalczyck (Vieän Tröôûng Ñaïi Hoïc Lublin), Nhaân syõ Vöông Kyø Sôn (Giaùm Ñoác Trung Taâm Vaên Hoùa Vieät Nam taïi New Orleans), Nhaân syõ Nguyeãn Ñaêng Truùc (Ñieàu Hôïp Vieân Ñaïi Hoïc Heø), Tieán syõ Nguyeãn Quang Ñieån (Hieäu Tröôûng Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên), Giaùo sö Nguyeãn Troïng Chuaån (Vieän Tröôûng Vieän Trieát Hoïc Haø Noäi), Giaùo sö Thaåm Thanh Toøng (Chuû tòch Hoäi Trieát Hoïc Trung Hoa Quoác Teá), Giaùo sö Taàn Gia Nghóa (Ñaïi Hoïc Toronto, Chuû tòch ICANAS 32), Giaùo sö Jakoob Hintikka vaø Giaùo sö Robert Nevilles (Ñaïi Hoïc Boston, Ñoàng Chuû Tòch Ñaïi Hoäi Trieát Hoïc Hoaøn Vuõ 20), Nhaân syõ Nguyeãn Duy Quang (Chuû Tòch Hoäi An Vieät Houston), Nhaân syõ Phaïm Vaên Yeân (Phong Traøo Giaùo Daân Ñöùc Quoác), Tieán syõ Kang Won-Yong (Tröôûng ban toå chöùc Hoäi nghò cuûa Theá Vaän Hoäi Haùn Thaønh, WACSO 1988), Giaùo sö Chung Hae-chang (Haøn Laâm Vieän Ñaïi Haøn), Giaùo sö Ñoã Duy Minh (Giaùm ñoác Yenching Institute taïi Ñaïi Hoïc Harvard). Taùc giaû cuõng xin caûm taï Giaùo sö Buøi Thanh Quaát (Khoa tröôûng Phaân khoa Trieát hoïc, Ñaïi Hoïc Quoác Gia Haø Noäi) vaø Tieán syõ Nguyeãn Höõu Nghóa (Vieän tröôûng Trung Taâm Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Saigon) coù nhaõ yù môøi chuùng toâi veà giaûng daïy taïi Ñaïi Hoïc Quoác Gia Haø Noäi, hoaëc tham döï moät soá chöông trình nghieân cöùu cuûa Trung Taâm Khoa Hoïc.
Sau cuøng, taùc giaû cuûa Vieät Trieát Luaän Taäp heát loøng tri aân quyù aân sö taïi maãu hieäu Simon Hoøa Ñaø Laït, ñaõ vun troàng taâm hoàn aùi quoác, tinh thaàn nhaân baûn, khaû naêng suy tö pheâ phaïm, vaø ñöùc tính phuïc vuï trong moãi ngöôøi hoïc sinh. Tuy raèng nhöõng ñöùc tính treân thöïc laø xa vôøi vaø khoù ñaït, lôøi giaùo huaán cuûa quyù aân sö vaãn soâi ñoäng trong con tim, trong trí oùc, thuùc duïc taùc giaû ñi vaøo con ñöôøng phuïc vuï toå quoác vaø nhaân loaïi. Trong taâm tình naøy, Vieät Trieát Luaän Taäp ñaëc bieät kính daâng leân hieàn maãu "mater dulcis mea", coá Linh muïc Ngoâ Ñöùc Cöôøng, döôõng phuï töø nhaân (pater misericordiae) vaø coá Giaùm muïc Simon Hoøa Nguyeãn Vaên Hieàn. Khoâng coù loøng taän taâm daäy doã vaø yeâu thöông cuûa hieàn maãu, khoâng coù söï giuùp ñôõ vaø chaêm soùc cuûa döôõng phuï, khoâng coù tình thoâng caûm vaø lôøi khích leä cuûa coá Giaùm muïc, chaéc haún chuùng toâi khoù coù theå tieáp tuïc con ñöôøng vaên hoùa choâng gai hieän nay.
Thuïy Sôn Traàn Vaên Ñoaøn
Kieàu Ngaân Hoïc Vieän, Ñaïi hoïc Frankfurt, 05. 1997 (baûn sô thaûo).
Sôû Nghieân Cöùu Trieát Hoïc, Ñaïi hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan, 01. 2000 (baûn söûa).