Vieät Trieát Luaän Taäp (Quyeån Thöôïng)

Truy Nguyeân Baûn Chaát Cuûa Vieät Trieát

Giaùo Sö Traàn Vaên Ñoaøn, Taiwan National University

Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia

Chöông I

Phaàn Daãn Nhaäp

Quaù Trình Cuûa Vieät Trieát

Vieät Trieát Luaän Taäp (I & II) bao goàm nhöõng baøi thuyeát trình lieân quan tôùi trieát hoïc caùch chung, vaø Vieät trieát caùch rieâng. Trong hai taäp naøy, chuùng toâi söûa chöõa vieát laïi caùc baøi ñaõ töøng phaùt bieåu trong nhieàu taäp san nhö Dialectics, Philosophical Review, Vietnamologica, Ñònh Höôùng, The Asian Journal of Philosophy, Philosophy and the Future of Humanity, Taäp san Khoa hoïc Xaõ hoäi, vaø trong Proceedings cuûa nhieàu Hoäi nghò Quoác teá. Vieät Trieát Luaän Taäp, Thöôïng Taäp goàm caùc tieåu luaän, hay luaän ñeà. Trong taát caû caùc tieåu luaän treân, tröø baøi “Vieät Nam Vaên Hoùa chi Ñaïo” coù tính chaát tuyeân ngoân keâu goïi, noäi dung cuûa chuùng ñeàu taäp trung vaøo nhöõng ñeà taøi chuyeân bieät nhö ñaïo daân chuû trong tö töôûng ñoâng phöông, töông lai cuûa Vieät trieát, ñaëc tính cuûa Vieät nho, Ñaïo ñöùc hoïc Ñoâng phöông. Trong Vieät Trieát Luaän Taäp, Haï Taäp, chuùng toâi ñaëc bieät chuù troïng tôùi Vieät Nho, bôûi vì Vieät Nho laø böôùc khôûi ñaàu cuûa tieán trình bieán hoùa cuûa Vieät trieát. Theá neân, haàu heát caùc luaän vaên taäp trung vaøo söï bieán hoùa cuûa Nho giaùo, töø Haùn nho, Toáng nho, Minh nho tôùi Vieät nho, vaø töø Vieät nho cho tôùi Vieät trieát. Baøi “Quan Nieäm Sinh Töû trong Khoång Hoïc” töøng in trong Thôøi Ñieåm cuûa Vieän Trieát Hoïc vaø Toân Giaùo Vieät Nam. Luaän vaên “Baûn Chaát YÙ Heä trong Vieät Nho” söûa laïi töø baøi “Tinh Hoa YÙ Thöùc Heä cuûa Vieät Nho” in trong Taäp San Khoa Hoïc Xaõ Hoäi cuûa Ñaïi Hoïc Quoác Gia Vieät Nam, Saøi Goøn; trong khi caùc tieåu luaän “Khoång Hoïc taïi Vieät Nam,” “Kim Ñònh vaø Vieät Trieát,” “Söï Khuûng Hoaûng Ñaïo Ñöùc trong Tieán Trình Hieän Ñaïi Hoùa,” voán phaùt bieåu baèng Anh ngöõ, taát caû ñeàu ñöôïc chuyeån qua Vieät ngöõ.

Chuùng toâi traùnh khoâng tham luaän caùc neàn tö töôûng khaùc nhö Phaät giaùo, Ñaïo giaùo, Ñaïo daân gian (taäp tuïc cuùng baùi Toå Tieân), hay coù tính caùch daân gian (hai ñaïo Cao Ñaøi vaø Hoøa Haûo, ñaïo oâng Döøa) trong Vieät Trieát Luaän Taäp. Khoâng daùm baøn ñeán bôûi leõ raát ñôn giaûn: chuùng toâi khoâng chuyeân veà nhöõng neàn tö töôûng treân. Tuy vaäy, ñeå traùnh ngoä nhaän, chuùng toâi xin ñöôïc khaúng ñònh nôi ñaây laø, taát caû caùc neàn tö töôûng treân ñeàu laø nhöõng boä phaän, hay döõ lieäu goùp phaàn giuùp Vieät trieát phaùt trieån cuõng nhö tinh hoa hoùa.

Trong phaàn daãn nhaäp naøy, ñeå ñoäc giaû deã daøng nhaän ra quan ñieåm cuûa ngöôøi vieát, chuùng toâi xin ñöôïc pheùp trình baøy moät caùch ñaïi cöông caùc ñieåm sau: (1) tình traïng Vieät trieát vaøo theá kyû thöù 20; (2) nhöõng ngoä nhaän veà trieát hoïc noùi chung, vaø veà Vieät trieát caùch rieâng; (3) baûn chaát vaø coâng naêng cuûa Vieät trieát; vaø (4) töông lai Vieät trieát.

1. Tình Traïng Vieät Trieát vaøo Theá Kyû thöù 20

Ñoái vôùi ña soá giôùi trí thöùc Vieät, Vieät trieát laø moät danh töø xa laï, coù tính chaát hoang ñöôøng cuûa giaû söû. Ñoái vôùi caùc cöïu nho gia, Vieät trieát chaúng laø gì khaùc hôn laø chính Nho giaùo. Vaø ñoái vôùi nhöõng hoïc giaû bò aûnh höôûng cuûa Phaät giaùo, Ñaïo giaùo, Vieät trieát chæ laø moät phaàn cuûa nhöõng ñaïo giaùo naøy. Noùi caùch chung, Vieät trieát thöôøng bò giaûn löôïc hoùa thaønh moät ñaëc tính cuûa Tam giaùo, hay bò ñoàng hoùa vôùi nhöõng quan nieäm huyeàn bí trong daân gian, hay teä hôn, vôùi nhöõng quan nieäm meâ tín dò ñoan.

Vaøo ñaàu theá kyû 20, caùc nho gia nhö Phan Boäi Chaâu, Phan Chu Trinh, Traàn Troïng Kim, Phan Khoâi môùi baét ñaàu laøm quen vôùi thuaät ngöõ cuûa trieát hoïc qua caùc nho gia Trung Hoa nhö Löông Khaûi Sieâu, Ñaøm Töû Ñoàng, Nghieâm Phuïc, vaân vaân, vaø gaàn hôn, vôùi Taøi Nguyeân Phieät, Hoà Thích, Traàn Ñoäc Tuù, Löông Thaáu Minh. Töø moät khía caïnh khaùc, caùc nhaø trí thöùc bò aûnh höôûng Taây hoïc cuõng baét ñaàu laøm quen vôùi trieát hoïc Phaùp, nhaát laø trieát hoïc cuûa Reneù Descartes, Blaise Pascal, Jean-Jacques Rousseau, Montesquieu, vaø gaàn hôn, Henri Bergson.

Chính vì trieát hoïc coøn quaù xa laï, neân caùc nhaø trí thöùc Vieät khoâng theå yù thöùc ñöôïc moät neàn trieát hoïc Vieät. Ñoái vôùi Traàn Troïng Kim, trieát hoïc laø moät moân tri thöùc ñaëc saûn cuûa taây phöông. Maëc duø nhaän thaáy trieát hoïc cuûa Bergson raát gaàn gioáng tö töôûng nho hoïc, hoï Traàn vaãn tin töôûng laø Vieät Nam chöa coù trieát hoïc, bôûi leõ ngay caû neàn nho hoïc Vieät cuõng chæ laø Haùn nho maø thoâi. Phan Khoâi cuõng khoâng ñi xa hôn hoï Traàn bao nhieâu. Trong cuoäc tranh luaän vôùi hoï Traàn, hoï Phan ra söùc bieän hoä cho trieát hoïc Phaùp, vaø giaùn tieáp phuû nhaän tính chaát nghieâm tuùc cuûa nho hoïc. Ñieåm ñaùng chuù yù laø nhò vò tieân sinh khoâng heà ñaû ñoäng ñeán loái tö duy cuûa ngöôøi Vieät. Tröôùc hai cuï, caùc nhaø chí syõ Phan Boäi Chaâu vaø Phan Chu Trinh cuõng nghó nhö theá, khi caùc cuï höôùng veà Nhaät (Y Ñaèng Baùc Vaên) hay Taàu (Löông Khaûi Sieâu) ñeå tìm moät loái ñi cho Vieät Nam. Hai chí syõ vaãn chöa boû ñöôïc nieàm hy voïng vaøo söï taùi sinh caùi söùc maïnh vaø uy phong cuûa nho hoïc.

Ngay caû vaøo nhöõng thaäp nieân gaàn hôn, Vieät trieát hình nhö khoâng ñöôïc ñeå yù tôùi. Khi Ñaïi Hoïc Vaên Khoa Saøi Goøn ñöôïc chính thöùc thaønh laäp, khoa trieát hoïc giöõ moät choã ñöùng khieâm toán vôùi nhöõng lôùp veà trieát hoïc Taây phöông. Nhôø vaøo söï coá gaéng cuûa nhoùm Taân nho, trieát hoïc Ñoâng phöông môùi len ñöôïc chaân vaøo giaûng ñöôøng. Theá nhöng trieát hoïc Ñoâng phöông cuõng chæ laø trieát hoïc Trung Hoa, hay AÁn Ñoä. Moät soá taäp san trieát hoïc vaøo thaäp nieân 1965-1875 nhö Ñoâng Phöông, Tö Töôûng tuy baøn nhieàu tôùi vaên hoùa Vieät, song chæ coù moät soá löôïng raát ít oûi veà Vieät trieát. Theâ thaûm hôn, khoùa trình taïi ñaïi hoïc khoâng noùi chi tôùi Vieät trieát. Caùc vò giaùo sö ña soá chuù dòch Töù Thö, Nguõ Kinh, Laõo, Tröông, Haøn Phi Töû, hoaëc Vöông Döông Minh, Nhò Trình, hay giôùi thieäu neàn trieát AÁn nhö lôùp trieát hoïc AÁn Ñoä nhaäp moân, vaân vaân. Veà sau coù theâm moät vaøi khoùa veà Phaät giaùo Vieät Nam. Noùi chung, Vieät trieát gaàn nhö hoaøn toaøn vaéng boùng. Tuy bò lô laø, trieát hoïc Ñoâng phöông caøng ngaøy caøng thu huùt ñöôïc giôùi trí thöùc vaø sinh vieân; vaø Vieät trieát baét ñaàu haáp daãn giôùi treû yeâu nöôùc, muoán tìm veà nguoàn goác vaø nieàm töï haøo daân toäc. Maëc duø chöông trình trieát hoïc Ñoâng phöông ñöôïc ñöa vaøo trong lôùp Tuù Taøi II, song, tröø Nguyeãn Ñaêng Thuïc vaø Löông Kim Ñònh, caùc giaùo sö trieát hoïc taïi Ñaïi Hoïc Vaên Khoa vaãn chöa hoaøn toaøn nhaän ra ñöôïc vai troø cuûa Vieät trieát. Noù vaãn coøn bò queân laõng, naèm vaát vöôûng ngoaøi ngöôõng cöûa cuûa haøn laâm.

Taïi mieàn Baéc, do hoaøn caûnh, vaø bò aûnh höôûng cuûa hoïc thuyeát cuûa Karl Marx vaø Ivan I. Lenin, Vieät trieát khoâng ñöôïc taän löïc khai thaùc, cho tôùi thaäp nieân 1980, môùi baét ñaàu moät soá döï aùn coù quy moâ vaø heä thoáng. Tröôùc ñoù chæ thaáy xuaát hieän moät caùch raûi raùc moät soá taùc phaåm veà Phan Boäi Chaâu, Cao Baù Quaùt, Nguyeãn Ñình Chieåu, nhö laø nhöõng thaønh quaû cuûa Vieän Trieát Hoïc taïi Haø Noäi. Chuùng toâi khoâng roõ coù moân trieát hoïc Vieät Nam taïi Ñaïi Hoïc Haø Noäi hay khoâng, song neáu coù, thì cuõng chæ vaøo nhöõng naêm gaàn ñaây maø thoâi.

Khuùc quanh quan troïng coù leõ xaåy ra vaøo ñaàu thaäp nieân 1990, vôùi boä Lòch Söû Tö Töôûng Vieät Nam cuûa Nguyeãn Ñaêng Thuïc, vaø hai boä Lòch söû Phaät Giaùo Vieät Nam vaø Lòch Söû Tö Töôûng Vieät Nam do Vieän Trieát Hoïc khôûi xöôùng. Sau ñoù vôùi loaït saùch veà tö töôûng Nho giaùo cuûa Nguyeãn Taøi Thö, Phan Ñaïi Doaõn, Vuõ Khieâu, Phan Ngoïc, Traàn Khueâ, Nguyeãn Khaéc Vieän; veà tö töôûng Vieät noùi chung cuûa Traàn Ngoïc Theâm, Ñoã Thò Hoøa Hôùi, Traàn Vaên Giaøu; vaø veà Phaät giaùo Vieät Nam cuûa Nguyeãn Huøng Haäu, Thích Minh Chaâu, Thích Minh Tueä, vaân vaân. Sôùm hôm moät chuùt taïi haûi ngoaïi, chuùng ta cuõng thaáy xuaát hieän nhöõng taùc phaåm cuûa Vuõ Ñình Traùc nhö Trieát Lyù Chaáp Sinh Nguyeãn Coâng Tröù, Trieát Lyù Nhaân Baûn Nguyeãn Du, vaø nhöõng taùc phaåm cuûa Kim Ñònh veà Vieät trieát. Noùi caùch chung, ñaây laø moät giai ñoaïn Vieät trieát baét ñaàu ñöôïc giôùi trí thöùc nghieân cöùu nhieàu hôn, vaø cuõng ñöôïc löu yù, hay ñöôïc chính phuû chaáp nhaän noàng nhieät hôn. Trong giai ñoaïn naøy, chuùng ta thaáy ngoaïi tröø caùc taùc phaåm cuûa Kim Ñònh, ña soá caùc taùc phaåm coøn naèm trong phaïm truø lòch söû coù tính caùch giôùi thieäu. Moät neàn Vieät trieát coù heä thoáng vaãn chöa xuaát hieän.

Cuõng trong giai ñoaïn naøy, yù thöùc ñöôïc söï khaån caáp cuûa coâng vieäc heä thoáng, vaø so saùnh vôùi caùc neàn trieát hoïc khaùc, chuùng toâi maïo hieåm thaønh laäp UÛy Ban Nghieân Cöùu Vieät Trieát vôùi ba muïc ñích chính: (1) thuùc ñaåy chöông trình nghieân cöùu tö töôûng Vieät; (2) dòch caùc kinh ñieån trieát hoïc sang Vieät ngöõ; vaø (3) ñöa Vieät trieát vaøo trong quyõ ñaïo theá giôùi. Noùi thì deã, nhöng thöïc ra voâ cuøng khoù khaên. Phaàn vì thieáu nhaân löïc, phaàn vì taøi löïc hoaøn toaøn khoâng coù; phaàn laïi ôû raûi raéc quaù xa, vaø baän bòu vôùi coâng vieäc, nhöõng ngöôøi trong UÛy Ban khoâng theå ngoài laøm vieäc chung, hay coäng taùc chung trong moät chöông trình coá ñònh. Tuy theá, hoï cuõng ñaõ ñaït ñöôïc moät soá thaønh quaû. Treân laõnh vöïc xuaát baûn, ngoaøi nhöõng taùc phaåm cuûa Kim Ñònh vaø Vuõ Ñình Traùc, ñaõ thaáy xuaát hieän nhöõng baøi vieát cuûa Vuõ Kim Chính, Traàn Vaên Ñoaøn, Phan Ñình Cho, Traàn Cao Töôøng veà trieát hoïc, thaàn hoïc suy tö töø tö töôûng Vieät, vaø cuûa Nguyeãn Töï Cöôøng veà Phaät giaùo Vieät Nam. Treân phöông dieän ñöa Vieät trieát vaøo trong quyõ ñaïo theá giôùi, chuùng toâi ñaõ töông ñoái thaønh coâng vôùi nhöõng cuoäc hoäi thaûo veà tö töôûng Vieät taïi Anh, Myõ, Nhaät, Höông Caûng, vaø Ñaøi Loan, vaø ñaõ gaây ra ñöôïc phaàn naøo söï chuù yù cuûa hoïc giaû theá giôùi. Trong laõnh vöïc dòch thuaät, chuùng toâi cuõng ñaõ dòch xong nhieàu taùc phaåm, vaø seõ cho ra maét ñoäc giaû trong töông lai raát gaàn.

Noùi caùch chung, söï vieäc thaønh laäp UÛy Ban Nghieân Cöùu Vieät Trieát, vaø gaàn ñaây, Vieän Nghieân Cöùu Trieát Hoïc vaø Toân Giaùo Vieät Nam vôùi nhöõng döï aùn nghieân cöùu veà Vieät trieát, Vieät thaàn, vaân vaân, laø nhöõng coá gaéng vöôït khoûi söùc löïc cuûa nhöõng ngöôøi quaù baän vôùi mieáng côm manh aùo, vôùi bao nhieâu chöông trình nghieân cöùu khaùc nhö chuùng toâi. Tuy vaäy chuùng toâi caûm thaáy yeân uûi khi thaáy phong traøo nghieân cöùu Vieät trieát ñöôïc nhieàu nhaân syõ ñaùp öùng moät caùch raát noàng nhieät. Taïi queâ höông, chuùng ta ñaõ thaáy giôùi trí thöùc Haø Noäi vaø Saøi Goøn chuù troïng nhieàu hôn ñeán coâng vieäc khai quaät Vieät trieát. Taïi haûi ngoaïi, ngoaøi Hoäi An Vieät, chuùng ta cuõng thaáy xuaát hieän nhieàu taäp san nghieân cöùu nhö Vietnamologica, taäp san Trieát Hoïc, Thôøi Ñieåm, vaø nöûa nghieân cöùu, nöûa nghò luaän thoâng tin nhö Ñònh Höôùng, quy tuï caùc nhaân syõ tha thieát tôùi vaên hoùa, tö töôûng daân toäc. Ñaây ñuùng laø moät daáu chæ khieán chuùng ta coù can ñaûm giaùm hy voïng veà moät töông lai saùng suûa cuûa Vieät trieát.

2. Nhöõng Ngoä Nhaän

Tröôùc heát, phaàn vì quaù bò aûnh höôûng cuûa trieát hoïc taây phöông, hoaëc cuûa trieát hoïc ñoâng phöông, phaàn khaùc coù leõ do töï ti maëc caûm, neân chuùng ta hoaëc cho laø mình khoâng coù moät neàn trieát hoïc caù bieät, hoaëc neáu coù, thì chæ laø vay möôïn coùp nhaët: “Lôøi queâ chaép nhaët doâng daøi,” maø muïc ñích thì thaät laø khieâm toán: “Mua vui cuõng ñöôïc moät vaøi troáng canh.” Loái nhìn vaø thaùi ñoä tieâu cöïc treân thöïc ra laø do chuùng ta chöa hoaøn toaøn thaáu trieät yù nghóa cuõng nhö coâng naêng cuûa trieát hoïc. Veà moät phöông dieän khaùc, loái nhìn naøy phaûn aûnh caùi nhaõn quan leäch laïc cuûa vaên hoùa ñoâng phöông ñoàng hoùa trieát hoïc vôùi yù heä (ideology).

- Thöù nhaát, chuùng ta nhaàm laãn trieát hoïc vôùi toân giaùo, vaø yù heä. Chuùng ta cho raèng trieát hoïc khoâng coù chi khaùc bieät vôùi toân giaùo, vaø toân giaùo hoaøn toaøn ñoàng nghóa vôùi toâng giaùo, roài vaøo thôøi ñaïi gaàn ñaây, trieát hoïc laïi phaûi hieåu theo nghóa cuûa yù heä. Thöïc ra, trieát hoïc khoâng ñoàng nghóa vôùi toân giaùo, yù heä. Trieát hoïc laø moät loái suy tö heä thoáng, khoa hoïc veà nhöõng nguyeân lyù, nguyeân taéc, coäi nguoàn... cuûa nhöõng hieän töôïng ñöông xaûy ra ñeå coù theå ñöa ra moät tri thöùc khoa hoïc (tri thöùc luaän, luaän lyù hoïc.) Trieát hoïc cuõng laø moät noã löïc ñi tìm vaán naïn, vaø nhöõng giaûi ñaùp coù tính chaát nguyeân taéc ñeå coù theå aùp duïng giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà thöïc haønh trong cuïoâc soáng nhöï ñaïo ñöùc, phaùp luaät (ñaïo ñöùc hoïc, trieát hoïc xaõ hoäi, phaùp luaät). Ñaøng khaùc, trieát hoïc coøn laø moät söï truy taàm neàn taûng caên nguyeân cuûa hieän töôïng, cuûa nhöõng quy luaät, cuûa caùi maø chuùng ta goïi laø caùnh chung, tuyeät ñoái (sieâu hình hoïc). Noùi caùch chung, trieát hoïc khoâng haïn heïp vaøo moät moân hoïc, moät phöông phaùp, moät tröôøng phaùi. Trieát hoïc laø moät söï suy tö cho tôùi coäi nguoàn, tôùi cuøng ñích. Theá neân suy tö veà moïi tri thöùc, moïi haønh ñoäng, moïi toå chöùc, vaân vaân, noùi leân nhöõng neàn trieát hoïc coù veû caù bieät, song thöïc ra ñeàu phaùt xuaát töø cuøng moät nguyeân lyù ñoù laø suy tö thaáu trieät tôùi cuøng ñích. Trieát hoïc xaõ hoäi, trieát hoïc khoa hoïc, trieát lyù söû hoïc, ñaïo ñöùc hoïc, luaän lyù hoïc, trieát hoïc toân giaùo, vaân vaân, tuy khaùc bieät veà ñoái töôïng, vaø phöông phaùp, song cuøng moät muïc ñích truy taàm nguyeân lyù, vaø cuøng moät thaùi ñoä thaáu trieät.

- Thöù ñeán, chuùng ta sai laàm cho raèng chæ coù moät neàn trieát hoïc vónh cöûu (philosophia perennis), maø chuùng ta phaûi hoïc, baét chöôùc vaø toân thôø, ñoù laø nho giaùo, trieát hoïc kinh vieän, hay gaàn ñaây, trieát hoïc Taây phöông, vaø chuû thuyeát xaõ hoäi. Nhöõng neàn trieát hoïc treân khoâng phaûi thieáu giaù trò, nhöng noùi ñuùng hôn, giaù trò cuûa chuùng bò haïn heïp vaøo thôøi gian vaø khoâng gian. Gaùn gheùp cho chuùng moät giaù trò tuyeät ñoái vaø phoå quaùt laø moät loái suy tö yù heä, thieáu khoa hoïc. Thöïc ra, nhö chuùng toâi vöøa nhaéc tôùi, baát cöù moät neàn trieát hoïc naøo, neáu coù moät muïc ñích khaùc, taát phaûi duøng moät phöông phaùp khaùc bieät. Maø moãi moät xaõ hoäi, tuøy theo ñieàu kieän ñòa lyù, lòch söû, nhaân sinh, cuõng nhö nhöõng vaán naïn xaõ hoäi, taát phaûi coù nhöõng muïc ñích maø caùc xaõ hoäi khaùc. Noùi caùch khaùc, quan nieäm cho raèng chæ coù moät neàn trieát hoïc duy nhaát, moät ñaïo duy toân, moät phöông phaùp duy uy laø moät quan nieäm sai laàm, phaùt xuaát töø nhöõng nguyeân nhaân phaûn trieát hoïc vaø khoa hoïc. Hay noùi ñuùng hôn, baát cöù tuyeân xöng veà moät neàn trieát hoïc vónh cöûu naøo cuõng xuaát phaùt töø nhöõng nguyeân nhaân phi trieát hoïc nhö quyeàn löïc, lôïi ích cuûa giôùi laõnh ñaïo, vaân vaân. Caâu noùi “Ñaïo khaû ñaïo, phi thöôøng ñaïo; danh khaû danh, phi thöôøng danh” cuûa Laõo Töû coù leõ noùi leân moät caùch ñöùng ñaén moät phaàn naøo thaùi ñoä cuûa trieát gia choáng baát cöù moät neàn yù heä naøo.

- Thöù ba, trieát hoïc khoâng theå taùch rôøi khoûi theá sinh (Lebenswelt, life-world) cuûa con ngöôøi. Theá neân, moãi neàn trieát hoïc laø moät keát tinh cuûa moät theá giôùi maø chuùng ta ñaõ hay ñöông vaø seõ soáng; laø moät noã löïc tìm nguyeân taéc giaûi quyeát nhöõng vaán naïn cuûa theá giôùi ñoù; laø moät coá gaéng dieãn ñaït theá giôùi ñoù moät caùch trung thöïc; vaø laø moät thao thöùc vöôït khoûi chính theá sinh naøy. Sai laàm cuûa Plato khoâng phaûi do vieäc oâng thieáu suy tö, hay thieáu lyù luaän, song trong söï kieän oâng taùch rôøi trieát hoïc khoûi theá giôùi soáng ñeå xaây döïng moät neàn tri thöùc khoa hoïc vónh cöûu vöôït khoûi khoâng gian vaø thôøi gian. Töông töï, söï thieáu soùt cuûa Descartes khoâng phaûi do vieäc oâng boùp meùo sieâu hình hoïc, song trong vieäc oâng chuû tröông phöông phaùp ñoäc vò, cho phöông phaùp phaân tích cuûa toaùn hoïc, vaø phöông phaùp tröïc giaùc cuûa hình hoïc laø phöông phaùp duy nhaát cuûa trieát hoïc. Loãi laàm chung cuûa trieát hoïc caän ñaïi khoâng phaûi thieáu nghieâm chænh, song do söï vieäc neàn trieát hoïc naøy toân thôø chaân lyù, cho ñoù laø muïc ñích duy nhaát cuûa trieát hoïc. Maø neàn chaân lyù naøy phaûi mang tính chaát “phoå quaùt” hay phoå bieán, vaø “taát yeáu”, hay taát nhieân. Ñoù coù nghóa laø, neàn chaân lyù naøy khoâng tuøy thuoäc vaøo theá sinh cuûa chuùng ta. Vaø tieáp theo ñoù, chæ coù moät phöông phaùp khoa hoïc duy nhaát môùi coù theå chöùng minh ñöôïc chaân lyù. Maø phöông phaùp khoa hoïc naøy cuõng phaûi hoaøn toaøn taùch bieät khoûi cuoäc soáng con ngöôøi. Noùi caùch khaùc, trieát hoïc caän ñaïi vaáp vaøo hai loãi laàm: haïn heïp muïc ñích vaø ñoái töôïng cuûa trieát hoïc vaøo chaân lyù, cuõng nhö tuyeät ñoái hoùa phöông phaùp cuûa lyù tính. Nhöõng sai soùt naøy khoâng laøm trieát hoïc thuït luøi, nhöng ngöôïc laïi, khieán trieát hoïc tinh vi hôn, nhaát laø trong nhöõng laõnh vöïc heä thoáng vaø phöông phaùp. Chính nhôø söï tinh vi, vaø söï hieäu nghieäm cuûa phöông phaùp trong coâng vieäc hieän ñaïi hoùa vaø lyù tính hoùa, neàn trieát hoïc naøy tieâm chieám ngoâi vò ñoäc toân. Vaø khi chieám ñöôïc quyeàn tuyeät ñoái, trieát hoïc bieán thaønh yù heä. Nhö theá, tuy tinh vi, trieát hoïc töï noù ñaõ ñi vaøo con ñöôøng töï saùt.

Vaøo cuoái theá kyû 19 vaø ñaàu theá kyû 20, khi maø ñeá quoác AÂu chaâu thoáng trò AÙ chaâu, thì caùc neàn trieát hoïc khaùc bò gaït boû ra ngoaøi. Hai neàn trieát hoïc Trung Hoa vaø AÁn Ñoä bò haï caáp bieán thaønh moät loaïi vaên hoùa man di hay meâ tín thieáu khoa hoïc, bôûi vì chuùng ñaõ khoâng giuùp gì cho vieäc lyù tính hoùa, vaø kyõ ngheä hoùa nôi caùc nöôùc naøy. Giôùi taân hoïc Trung Hoa nhö nhoùm Hoà Thích, bò quaùng gaø bôûi aùnh saùng cuûa khoa hoïc, vaø nhaát laø muø quaùng tin vaøo quyeàn uy tuyeät ñoái cuûa neàn vaên minh cô khí AÂu Myõ, ñaõ töøng coi Nho hoïc nhö thaønh phaàn phaûn ñoäng, toân giaùo AÙ chaâu nhö laø ung nhoït cuûa xaõ hoäi. Giôùi taân hoïc Vieät cuõng theo quan thaày Trung Hoa ñeå khinh mieät caùi hoïc truyeàn thoáng “huû nho,” “phong kieán,” “phaûn ñoäng” taïi nöôùc nhaø. Chuùng ta baây giôø coù theå hieåu ñöôïc lyù do taïi sao phaàn lôùn giôùi trí thöùc Vieät bò aûnh höôûng cuûa Taây phöông khoâng giaùm nghó tôùi moät neàn Vieät trieát, hoaëc neáu coù nhaéc tôùi, thì cuõng chæ coi noù laø moät thöù trieát lyù “reû tieàn” trong luùc traø dö töûu haäu maø thoâi. Bi ñaùt hôn nöõa ñoù laø söï thieáu yù thöùc, vaø chöa ñuû töï troïng cuûa moät soá trí thöùc bò taây hay taàu hoùa. Hoï cho raèng, chæ coù ñoà taàu, ñoà taây môùi ñaùng giaù; chæ khi naøo sì soà ñöôïc “coáng hyû, meùc xì,” thì “ta bieát caû,” thì môùi ñaùng ñöôïc goïi laø trí thöùc; chæ coù nhöõng ai “ñöôïc daäy doã” trong tröôøng taây tröôøng ñaàm, ñöôïc ñi “du hoïc” taïi AÂu, Myõ, Taàu, môùi saùng giaù. Chính caùi taâm lyù noâ leä naøy coù leõ laø moät ngaên trôû lôùn nhaát cho coâng vieäc ñi tìm giaù trò cuûa daân Vieät. Chính caùi nhaõn quan leäch laïc “tha hoùa” naøy khieán chuùng ta höôùng ngoaïi, vaø töï queân caùi giaù trò cao quyù cuûa mình.

3. Baûn Chaát vaø Coâng Naêng cuûa Vieät Trieát

Neáu hieåu trieát hoïc theo ñuùng nghóa nguyeân thuûy, thì chuùng ta seõ thaáy laø baát cöù moät neàn tri thöùc naøo cuõng ñeàu phaùt sinh töø moät cuoäc soáng naøo ñoù. Maø cuoäc soáng naøo cuõng ñeàu coù nhieàu muïc ñích ña taïp vaø maâu thuaãn, vaø nhöõng phöông tieän ñeå ñaït tôùi nhöõng muïc ñích ñoù. Noùi caùch khaùc, neáu trieát hoïc xaây treân cuoäc soáng, thì khoâng phaûi moïi trieát hoïc ñeàu coù cuøng moät muïc ñích, vaø do ñoù khoâng nhaát thieát phaûi duøng cuøng moät phöông phaùp. Nhö vaäy chuùng ta phaûi chaáp nhaän raèng, trieát hoïc mang tính chaát ña dieän (neáu khoâng daùm noùi laø ña taïp,) y heät nhö vaên hoùa. Vaø nhö vaäy, söï hieän dieän cuûa Vieät trieát laø lyù leõ taát nhieân. Bôûi khoâng leõ coù moät theá sinh Vieät, maø khoâng coù moät neàn vaên hoùa Vieät; maø neáu coù moät neàn vaên hoùa Vieät, chaúng leõ laïi khoâng coù moät neàn Vieät trieát? Do ñoù, muoán thaáu trieät Vieät trieát, chuùng ta baét buoäc phaûi hieåu moät caùch thaáu ñaùo theá sinh cuûa daân Vieät. Maø ñeå coù theå hieåu ñöôïc daân Vieät, chuùng ta khoâng theå khoâng nghieân cöùu muïc ñích (ñieàu hoï ñeo ñuoåi, nhöõng vaán naïn maø hoï ñaõ gaëp, ñöông gaëp vaø seõ gaëp, nhöõng lyù töôûng, vaân vaân), phöông tieän maø hoï khaùm phaù, aùp duïng, hay söûa ñoåi ñeå giaûi quyeát vaán ñeà, ñeå truy tìm muïc ñích (phöông phaùp luaän), caùch bieåu taû (ngoân ngöõ, vaên chöông, ngheä thuaät,) taâm tình cuõng nhö loái suy tö (luaän lyù hoïc), loái caáu taïo vaø ñieàu haønh xaõ hoäi (traät töï, keát caáu) cuõng nhö khaùt voïng vaø hy voïng (toân giaùo, cuûa hoï). Chæ khi naøo chuùng ta naém vöõng nhöõng khía caïnh cuûa theá sinh Vieät, chuùng ta môùi coù theå xaùc tín veà moät neàn Vieät trieát.

Hieåu trieát hoïc nhö laø moät neàn trieát lyù nhaân sinh (philosophy of life), chuùng ta coù theå noùi, Vieät trieát laø moät keát tinh cuûa nhöõng muïc ñích chung cuûa daân Vieät; Vieät trieát phaûn tænh veà nhöõng loái giaûi quyeát vaán ñeà cuûa daân Vieät; Vieät trieát laø nguyeân lyù hay tinh thaàn höôùng daãn vaø noái keát hoï; Vieät trieát duøng nhöõng bieåu töôïng, ngoân ngöõ vaø ngheä thuaät chung dieãn ñaït taâm tình chung cuûa daân toäc; vaø Vieät trieát laø linh hoàn cuûa nöôùc Vieät. Noùi nhö theá khoâng sai, song coù veû quùa treäch thöôïng, vaø troáng roãng, bôûi vì chuùng ta seõ hoûi, vaäy thì Vieät trieát laø caùi gì? Laøm sao chuùng ta nhaän ra noù? Vaø coù thaät laø Vieät trieát bao goàm nhöõng coâng naêng treân khoâng?

Trong Vieät Trieát Luaän Taäp, chuùng toâi coá gaéng ñi kieám nhöõng giaûi ñaùp cho nhöõng caâu hoûi treân. Vaø nhöõng giaûi ñaùp naøy chæ coù hieäu löïc neáu chuùng phaûn aûnh ñöôïc caùi coäng tính cuûa daân Vieät; neáu chuùng xaây treân coäng caûm cuûa ngöôøi daân; neáu chuùng noùi leân ñöôïc tính chaát coäng thoâng vaø troïng coâng lôïi trong phöông theá giaûi quyeát. Noùi caùch khaùc, nhöõng quan nieäm nhö Vieät ñaïo, Vieät linh, Vieät hoàn, Vieät lyù... bieåu taû nhöõng ñaëc tính chung, khaùt voïng chung, moäng öôùc vaø lyù töôûng chung, cuõng nhö caùch bieåu taû, vaø phöông theá giaûi quyeát vaán ñeà thöôøng thaáy nôi daân Vieät. Song, chuùng toâi yù thöùc raèng, baát cöù moät caâu giaûi ñaùp naøo cuõng chæ coù tính caùch giai ñoaïn, bôûi leõ theá sinh Vieät luoân trong moät quaù trình bieán ñoåi, thaêng tieán moät caùch bieän chöùng (hay sieâu vieät bieän chöùng.) Vaø nhö theá, ngay caû nguyeân lyù soáng cuõng bieán ñoåi, tuy moät caùch chaäm chaïp, vaø saâu xa neân ít khi nhaän ra.

Trong phaïm vi cuûa phaàn daãn nhaäp naøy, taùc giaû chæ trình baøy moät caùch giaûn löôïc baûn chaát vaø coâng naêng cuûa Vieät trieát nhö treân. Tuy vaäy, nôi ñaây caàn phaûi laøm saùng toû moät vaøi vaán ñeà, ñeå ñoäc giaû coù theå thaáy ngay söï ñaëc thuø cuûa Vieät trieát. Nhö chuùng toâi ñaõ noùi, Vieät trieát laø keát tinh töø theá sinh Vieät, laø nguyeân lyù höôùng daãn con ngöôøi Vieät, laø tinh thaàn bieåu taû taâm linh Vieät, vaân vaân. Khi nhaán maïnh ñeán taâm linh, tinh thaàn, theá sinh Vieät, chuùng toâi muoán nhaán maïnh ñeán tính chaát caù bieät, vaø phoå quaùt töông ñoái cuûa Vieät trieát. Khaùc vôùi trieát hoïc Hy laïp, vaø nhaát laø neàn trieát hoïc caän ñaïi töøng coù tham voïng xaây döïng moät neàn tri thöùc ñôn nhaát, duy lyù vaø ñoäc toân (coøn goïi laø khoa hoïc thoáng hôïp, unified science,) Vieät trieát khoâng phaûi laø moät neàn trieát lyù ñaët treân moät neàn taûng sieâu hình vöôït khoûi khoâng gian vaø thôøi gian Vieät. Do ñoù, Vieät trieát khoâng mang tính chaát phoå quaùt vaø taát yeáu cho toaøn nhaân loaïi. Noù chæ mang laïi yù nghóa cho ngöôøi Vieät, vaø nhöõng saéc daân coù moät theá sinh töông töï. Thöù tôùi, Vieät trieát mang tính chaát thöïc duïng, vaø khoâng hoaøn toaøn chuù troïng tôùi lyù thuyeát. Mang tính chaát thöïc duïng bôûi vì trieát lyù tröôùc heát laø moät coâng cuï duøng ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán naïn thöïc tieãn, lieân heä tröïc tieáp tôùi nhaân sinh. Ñaïo ñöùc, quy luaät (phong tuïc taäp quaùn) laø nhöõng phöông tieän giaûi quyeát nhöõng khoù khaên xung ñoät phaùt xuaát töø vieäc phaân chia ruoäng ñaát, gia taøi, coâng lôïi; töø nhöõng xung kích tình caûm vaø nhu caàu cuûa ñaïi gia ñình, vaân vaân. Töông töï, toân giaùo daân gian cuõng ñöôïc hieåu theo moät nghóa thöïc duïng nhö treân. Söï lieân heä maät thieát giöõa thaàn thaùnh vaø con ngöôøi, y heät nhö söï töông quan giöõa con ngöôøi, ñöôïc xaây döïng treân moät luaän lyù thöïc duïng “coù thöïc môùi vöïc ñöôïc ñaïo,” vaø moät phaïm truø töông quan “gaàn chuøa goïi Buït baèng oâng.” Sau nöõa, Vieät trieát, nhö laø moät nguyeân lyù sinh toàn, khoâng theå theo nguyeân lyù ñoàng nhaát, khoâng maâu thuaãn, hay trieät tam töøng ñöôïc aùp duïng trong trieát hoïc Taây phöông. Vieät trieát phaûn aûnh loái soáng toång hôïp: baát cöù lyù thuyeát gì, baát cöù phöông theá naøo, neáu giuùp con ngöôøi ñaït tôùi muïc ñích sinh toàn, phaùt trieån vaø tieán boä ñeàu coù theå ñöôïc chaáp nhaän. Ñaây laø moät lyù do taïi sao tam giaùo coù theå “ñoàng nguyeân;” ñaây cuõng laø moät lyù do giaûi thích söï phaùt sinh cuûa caùc ñaïo phaùi Cao Ñaøi vaø Hoøa Haûo, vaø nhieàu toân giaùo töông töï.

4. Töông Lai Vieät Trieát

Ñieåm quan troïng maø chuùng toâi nhaán maïnh nôi ñaây, ñoù laø moät söï toång hôïp cuûa caùc phöông theá, cuõng nhö nhöõng quan ñieåm veà cuoäc soáng (nhaân sinh quan) khoâng treân lyù thuyeát song chæ coù theå xaåy ra trong thöïc haønh, vaø ñöôïc höôùng daãn bôûi ba muïc ñích caên baûn cuûa nhaân sinh: sinh toàn, phaùt trieån vaø tieán boä. Nhö theá, söï toång hôïp naøy khoâng theo moät nguyeân taéc, hay phöông phaùp coá ñònh. Noù bò aûnh höôûng bôûi nhöõng ñieàu kieän ngoaïi taïi cuõng nhö noäi taïi. Nhöõng ñieàu kieän ngoaïi taïi nhö ñòa lyù, thieân tai, kinh teá, ngoaïi xaâm... coù theå ñaõ coù saün töï laâu ñôøi, cuõng coù theå baát chôït, thöôøng laøm ñaûo loän loái suy tö, vaø nhaát laø caùch soáng cuûa chuùng ta. Töông töï, nhöõng ñieàu kieän noäi taïi nhö söï bieán ñoåi tình caûm, tri thöùc (vôùi söï tröôûng thaønh, vôùi söï tieán boä trong neàn giaùo duïc), söï thay ñoåi cuûa loái soáng, vaân vaân, cuõng aûnh höôûng moät caùch saâu ñaäm tôùi söï toång hôïp naøy. Noùi moät caùch khaùc, tuy luoân luoân ñaët söï sinh toàn, söï phaùt trieån cuûa cuoäc soáng, söï tieán boä cuûa con ngöôøi laøm muïc ñích, con ngöôøi Vieät hieåu sinh toàn, phaùt trieån vaø tieán boä theo nhieàu nghóa khaùc nhau, cuõng nhö ñaùnh giaù vai troø, thöù töï cuûa chuùng khoâng theo moät nguyeân taéc coá ñònh. Trong thôøi loaïn ly, bò xaâm löôïc, chuû thuyeát aùi quoác ñöôïc coi nhö laø neàn taûng, vaø phöông phaùp ñaáu tranh ñuôïc coi nhö laø moät phöông tieän höõu hieäu nhaát (trung quaân aùi quoác). Trong thôøi hoøa bình, tinh thaàn töông thaân töông aùi vaø loái soáng hoøa ñoàng (nhaân aùi, hoøa hôïp) laïi thöôøng ñöôïc troïng voïng vaø naâng leân haøng ñaïo ñöùc. Trong moät thôøi ñaïi hoãn mang, loaïn theá, ngöôøi Vieät coù theå aùp duïng taát caû moïi bieän phaùp, cho duø ñoái nghòch, maâu thuaãn; cuõng nhö coù theå cuøng moät luùc theo nhieàu lyù thuyeát hoaøn toaøn khaùc bieät. Trong khi thö nhaøn, hoï laïi troïng vaên chöông, troïng ngheä thuaät, troïng loái soáng tao nhaân maëc khaùch. Noùi toùm laïi, chuùng ta coù theå noùi tuøy theo nhöõng ñieàu kieän ngoaïi taïi vaø noäi taïi, ngöôøi Vieät thay ñoåi hay caáu taïo moät theá sinh. Vieät trieát phaûn tænh, vaø bieåu taû moät theá sinh nhö vaäy. Noùi caùch khaùc, neáu moãi moät theá sinh laø moät toång hôïp cuûa moät giai ñoaïn, vaø neáu moãi neàn trieát hoïc laø bieåu taû cuûa giai ñoaïn naøy, thì khoâng theå coù moät neàn trieát hoïc vónh haèng kieåu toaùn hoïc, hay thaàn hoïc trung coå.

Hieåu nhö vaäy, söù maïng cuûa Vieät trieát khoâng chæ phaûn tænh nhöõng neàn trieát hoïc tröôùc, maø coøn truy tìm nhöõng khoù khaên cuûa caùc theá sinh tröôùc, vaø cuøng vôùi nhöõng khoa hoïc khaùc, ñi tìm nhöõng phöông theá höõu hieäu, ñeå coù theå ñöa ra nhöõng giaûi ñaùp xaùc ñaùng, höõu hieäu hôn. Moät caùch cuï theå, söù maïng cuûa Vieät trieát trong giai ñoaïn hieän ñaïi bao goàm (1) phaûn tænh, truy taàm nhöõng vaán naïn cuûa xaõ hoäi Vieät; (2) pheâ bình ñeå coù theå phaùt hieän nguyeân nhaân caên baûn cuûa söï khoù khaên, tính caùch thuï ñoäng (inertia) cuûa xaõ hoäi, cuõng nhö nhöõng hình thaùi khieán ngöôøi daân Vieät khoâng theå töï phaùt hieän nhöõng nan giaûi naøy; vaø (3) tìm nhöõng phöông theá höõu hieäu laâu daøi vaø quaûng baùc ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán naïn ñaõ, ñöông vaø seõ xaûy ra. Noùi caùch khaùc, caùc phöông theá maø Vieät trieát ñöa ra phaûi mang tính chaát nguyeân lyù, chöù khoâng chæ thuaàn tuùy coâng cuï maø thoâi.

Vieät trieát do ñoù, ñeå coù moät choã ñöùng trong lòch söû cuûa daân Vieät, vaø cuûa nhaân loaïi, phaûi hoaøn thaønh nhöõng söù maïng cuûa daân Vieät vaø cuûa nhaân loaïi. Thöù nhaát, Vieät trieát phaûi tìm ra nhöõng coäng tính (coäng caûm, coäng thoâng, coäng ñoàng, coâng lôïi, coâng ích...) cuûa daân Vieät, cuõng nhö nhöõng vaán naïn caên baûn cuûa daân Vieät vaø nöôùc Vieät (söï vong thaân, tha hoùa, vaät hoùa trong xaõ hoäi hieän ñaïi; söï soáng coøn trong cuoäc tranh ñaáu cho mieáng côm manh aùo, cho söï ñoäc laäp cuûa ñaát nöôùc; söï khuûng hoaûng ñaäp vôõ nhöõng coäng tính cuõng nhö nhöõng giaù trò cuûa chuùng, hö voâ chuû nghóa, vaân vaân). Thöù ñeán, Vieät trieát phaûi coäng taùc vôùi nhöõng khoa hoïc khaùc ñeå tìm ra (1) caùch phaùt hieän vaø giaûi ñaùp vaán naïn; (2) caùch theá bieåu taû dieãn ñaït coäng tính, coäng caûm; (3) nhöõng baûng giaù trò chung ñeå baûo ñaûm söï sinh toàn, ñeå phaùt trieån, vaø tieán boä. Tieáp theo, chæ khi naøo nhöõng giaûi phaùp maø Vieät trieát ñöa ra coù theå giaûi quyeát moät caùch thoûa ñaùng - hay ít nhaát, nguyeân lyù cuûa noù khoâng sai -, thì luùc baáy giôø Vieät trieát môùi coù theå ñöôïc chaáp nhaän nhö Vieät ñaïo. Töông töï, chæ khi naøo Vieät trieát coù theå bieåu taû ñöôïc caùi coäng tính, caùi coäng caûm, vaø coäng thoâng, thì luùc baáy giôø môùi coù theå ñöôïc chaáp nhaän nhö Vieät hoàn, Vieät linh. Vaø leõ dó nhieân, chæ khi naøo nhöõng baûng giaù trò Vieät trieát ñeà nghò coù taùc duïng trong coâng vieäc baûo toàn vaø phaùt huy xaõ hoäi Vieät, thì luùc aáy môùi coù theå ñöôïc coi laø caên baûn cuûa luaân thöôøng ñaïo lyù cuõng nhö phaùp luaät Vieät. Sau cuøng, Vieät trieát chæ coù theå coù moät choã ñöùng vöõng chaõi trong coäng ñoàng cuûa trieát hoïc theá giôùi, neáu noù, hay neáu caùc trieát gia Vieät coù theå coáng hieán cho nhaân loaïi nhöõng nguyeân lyù, phöông phaùp hay nhöõng giaûi ñaùp höõu hieäu coù tính caùch phoå quaùt vaø laâu daøi.

Trong taùc phaåm Le Meâme et l'Autrui, giaùo sö Vincent Descombes cuûa Ñaïi Hoïc Paris ñaõ xaùc quyeát veà trieát hoïc Phaùp nhö sau: “Trieát hoïc Phaùp laø moät neàn trieát hoïc ñöôïc dieãn ñaït baèng Phaùp ngöõ, daãu raèng trieát hoïc naøy baøn veà tö töôûng Hy Laïp, La-tinh, Anh, hay Ñöùc.” Coù leõ nhieàu ngöôøi khoâng haún haøi loøng vôùi loái ñao to buùa lôùn, vaø cöôøi muõi caùi toäi tham lam cuûa Descombes. Song, chuùng ta cuõng neân thoâng caûm vôùi oâng, ñöøng neân “cöôøi ngöôøi hoâm tröôùc, hoâm sau ngöôøi cöôøi”. Bôûi leõ, chuùng ta cuõng ñoàng beänh ñoàng thuyeàn vôùi hoï: caùi beänh töï ti, vaø töï ngaïo. Trieát hoïc Phaùp hieän ñöông bò giôùi trieát hoïc Ñöùc, vaø giôùi trieát hoïc duøng Anh ngöõ chaán aùp. Ñieàu maø Descombes haún yù thöùc roõ raøng vaø ñau soùt, ñoù laø trieát hoïc Phaùp hieän ñaïi neáu khoâng coù nhöõng oâng toå ngöôøi Ñöùc vaø AÙo nhö Immanuel Kant, Georg F. W. Hegel, Karl Marx, Friedrich Nietzsche, Edmund Husserl, Martin Heidegger, Sigmund Freud, Ludwig Wittgenstein, seõ chaúng coøn gì ngoaøi nhöõng lôøi ba hoa roãng tueách. Chuùng toâi cuõng yù thöùc nhö theá. Neáu gaït boû taát caû moïi tö töôûng “ngoaïi lai” nhö Tam Giaùo, Kitoâ giaùo, vaø caùc neàn trieát hoïc AÂu Myõ, - nhö moät soá trí thöùc quaù khích chuû tröông -, thì Vieät trieát coù leõ chæ coøn laø moät caên leàu hoang maø thoâi. Theá neân, chuùng toâi chuû tröông, chuùng ta coù leõ cuõng neân tham lam ñoâi chuùt, chaáp nhaän raèng baát cöù ngöôøi Vieät naøo, cho duø duøng tieáng nöôùc chi, hay vieát veà baát cöù neàn trieát hoïc gì, cuõng ñöông treân con ñöôøng xaây döïng Vieät trieát. Vaø baát cöù ai, duøng ngoân ngöõ gì vieát veà Vieät trieát, cuõng goùp coâng vaøo toøa nhaø Vieät trieát. Hieåu nhö vaäy, nhöõng coâng trình cuûa Traàn Ñöùc Thaûo, Traàn Thaùi Ñænh, Leâ Toân Nghieâm, Cao Vaên Luaän, Traàn Vaên Hieán Minh, Traàn Vaên Toaøn, Phan Ñình Cho cuõng nhö nhieàu hoïc giaû taïi Vieän Trieát Hoïc Haø Noäi vaø taïi caùc ñaïi hoïc taïi Vieät Nam, töùc nhöõng vò chuyeân veà trieát hoïc hay thaàn hoïc, toân giaùo Taây phöông, cuõng coù theå ñöôïc chaáp nhaän nhö laø nhöõng vieân gaïch ñoùng goùp vaøo coâng vieäc xaây döïng toøa nhaø Vieät trieát. Töông töï, nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà caùc toân giaùo, caùc yù heä nhö Phaät hoïc, Ñaïo hoïc, Khoång hoïc, Ñaïo daân gian, Ñaïo Cao Ñaøi, Ñaïo Hoøa Haûo cuõng nhö caùc lyù thuyeát trieát hoïc AÂu Myõ cuõng phaûi ñöôïc coâng nhaän nhö laø nhöõng vieân gaïch, nhöõng maàu saéc toâ ñieåm, laøm ngoâi nhaøVieät trieát caøng vöõng chaéc, caøng haáp daãn.

Ñaïi hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan, 01. 2000

Thuïy Sôn Traàn Vaên Ñoaøn

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page