Thaùnh Coâng Ñoàng Chung Vaticanoâ II
Hieán Cheá Muïc Vuï
Veà
Giaùo Hoäi
Trong Theá Giôùi Ngaøy Nay
Gaudium Et Spes
Baûn dòch Vieät Ngöõ cuûa Giaùo Hoaøng Hoïc Vieän Pioâ X
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Phaàn Thöù Hai
Chöông III
Ñôøi Soáng Kinh Teá Xaõ Hoäi 75*
63. Moät vaøi khía caïnh cuûa ñôøi soáng kinh teá. Ngay trong ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi, phaåm giaù cuõng nhö ôn goïi toaøn dieän cuûa con ngöôøi vaø lôïi ích cuûa toaøn theå xaõ hoäi cuõng phaûi ñöôïc toân troïng vaø thaêng tieán. Vì con ngöôøi laø taùc giaû, laø taâm ñieåm vaø laø cöùu caùnh cuûa taát caû ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi.
Sau ñaây laø moät vaøi ñaëc ñieåm cuûa neàn kinh teá hieän ñaïi cuõng nhö cuûa caùc laõnh vöïc khaùc trong ñôøi soáng xaõ hoäi: con ngöôøi caøng ngaøy caøng cheá ngöï thieân nhieân nhieàu hôn, söï lieân laïc vaø nöông töïa laãn nhau giöõa caùc coâng daân, ñoaøn theå, quoác gia caøng ngaøy caøng nhieàu vaø roäng lôùn hôn, vaø moãi ngaøy söï can thieäp cuûa caùc chính quyeàn caøng trôû thaønh thöôøng xuyeân; ñoàng thôøi, vôùi ñaø tieán boä cuûa caùc phöông phaùp saûn xuaát vaø trao ñoåi saûn phaåm cuõng nhö dòch vuï, kinh teá ñaõ trôû thaønh moät coâng cuï thích hôïp ñeå thoûa maõn caùch khaû quan nhöõng nhu caàu choàng chaát cuûa gia ñình nhaân loaïi.
Tuy nhieân, khoâng thieáu nhöõng lyù do gaây neân lo ngaïi. Nhieàu ngöôøi, nhaát laø trong nhöõng mieàn coù neàn kinh teá tieán boä, nhö bò ñôøi soáng kinh teá chi phoái hoaøn toaøn, ñeán noãi trong caùc quoác gia theo kinh teá taäp saûn cuõng nhö trong caùc quoác gia khaùc, haàu nhö caû ñôøi soáng caù nhaân cuõng nhö xaõ hoäi cuûa hoï ñeàu bò thaám nhieãm moät thöù chuû nghóa duy kinh teá. Trong thôøi ñaïi maø söï phaùt trieån ñôøi soáng kinh teá neáu ñöôïc ñieàu khieån vaø phoái hieäp caùch hôïp lyù vaø nhaân ñaïo, coù theå giaûm thieåu nhöõng cheânh leäch trong xaõ hoäi, thì nhieàu khi laïi laøm cho nhöõng cheânh leäch aáy trôû thaønh traàm troïng hôn, hoaëc ôû moät vaøi nôi coøn trôû thaønh söï thoaùi hoùa ñòa vò xaõ hoäi cuûa nhöõng ngöôøi yeáu theá vaø mieät thò nhöõng keû ngheøo tuùng. Ngay trong nhöõng vuøng keùm môû mang, giöõa luùc ñaïi ña soá vaãn coøn thieáu nhöõng nhu caàu thieát yeáu, thì moät thieåu soá laïi soáng dö daät, phung phí. Xa hoa vaø cuøng cöïc keà caän nhau. Trong khi moät thieåu soá ñöôïc quyeàn ñònh ñoaït raát lôùn, thì ña soá laïi haàu nhö khoâng theå haønh ñoäng theo saùng kieán rieâng vaø khoâng ñöôïc theå hieän tinh thaàn traùch nhieäm cuûa mình, nhieàu khi coøn phaûi chòu ñöïng trong nhöõng hoaøn caûnh sinh soáng vaø laøm vieäc baát xöùng vôùi phaåm giaù con ngöôøi 76*.
Giöõa laõnh vöïc noâng nghieäp, kyõ ngheä, maäu dòch vaø ngay giöõa nhöõng mieàn khaùc nhau cuûa cuøng moät quoác gia cuõng coù nhöõng cheânh leäch töông töï veà kinh teá vaø xaõ hoäi. Söï töông phaûn giöõa caùc cöôøng quoác kinh teá vaø caùc quoác gia khaùc caøng ngaøy caøng trôû neân traàm troïng vaø coù theå ñe doïa caû neàn hoøa bình theá giôùi.
Con ngöôøi thôøi ñaïi chuùng ta caøng ngaøy caøng yù thöùc maõnh lieät veà nhöõng cheânh leäch aáy, vì hoï thaâm tín raèng nhöõng kyõ thuaät taân tieán vaø nhöõng naêng löïc kinh teá cuûa theá giôùi ngaøy nay coù theå vaø phaûi söûa ñoåi ñöôïc nhöõng teä traïng kia. Muoán vaäy, caàn phaûi caûi toå ñôøi soáng kinh teá, xaõ hoäi vaø moïi ngöôøi phaûi ñoåi môùi taâm thöùc vaø thaùi ñoä cuûa mình. Nhaèm muïc ñích aáy, neân qua bao theá heä, vôùi aùnh saùng Phuùc AÂm, Giaùo Hoäi ñaõ noã löïc minh daãn nhöõng nguyeân taéc veà coâng bình vaø quaân bình trong ñôøi soáng caù nhaân, xaõ hoäi vaø quoác teá cho hôïp vôùi nhöõng ñoøi hoûi cuûa löông tri nhaân loaïi, nhaát laø trong nhöõng ngaøy gaàn ñaây Giaùo Hoäi caøng ñöa ra nhöõng nguyeân taéc aáy hôn. Trong khi ñaëc bieät nhìn vaøo nhöõng ñoøi hoûi cuûa söï phaùt trieån kinh teá, Thaùnh Coâng Ñoàng muoán cuûng coá laïi nhöõng nguyeân taéc ñaõ neâu treân, ñoàng thôøi vaïch ra moät vaøi höôùng ñi phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh cuûa thôøi ñaïi naøy 1.
Ñoaïn 1: Phaùt Trieån Kinh Teá
64. Phaùt trieån kinh teá ñeå phuïc vuï con ngöôøi. Ngaøy nay hôn bao giôø heát, ñeå ñoái phoù vôùi söï gia taêng daân soá vaø thoûa maõn nhöõng nguyeän voïng moãi luùc moät nhieàu cuûa nhaân loaïi, ngöôøi ta ñöôïc quyeàn nghó ñeán vieäc taêng gia saûn xuaát noâng nghieäp, kyõ ngheä, cuõng nhö caùc dòch vuï cung öùng. Do ñoù, caàn phaûi coå voõ vieäc phaùt trieån kyõ thuaät, tinh thaàn canh taân, coá gaéng thieát laäp vaø khueách tröông caùc xí nghieäp; thích nghi caùc phöông phaùp saûn xuaát vaø nhöõng coá gaéng khoâng ngöøng cuûa caùc nhaø saûn xuaát, toùm laïi, laø coå voõ taát caû nhöõng yeáu toá döï phaàn vaøo vieäc phaùt trieån naøy. Tuy nhieân, muïc ñích caên baûn cuûa söï saûn xuaát khoâng chæ laø gia taêng saûn löôïng, lôïi töùc hoaëc quyeàn löïc, nhöng chính laø phuïc vuï con ngöôøi, dó nhieân laø con ngöôøi toaøn dieän. Tuy nhieân, phaûi duy trì ñuùng caáp böïc giaù trò cuûa caùc nhu caàu vaät chaát cuõng nhö nhöõng ñoøi hoûi cuûa ñôøi soáng tinh thaàn, luaân lyù, tu ñöùc vaø toân giaùo. Phaûi phuïc vuï taát caû moïi ngöôøi, moïi ñoaøn theå, moïi chuûng toäc vaø moïi mieàn treân theá giôùi. Bôûi theá, hoaït ñoäng kinh teá, maëc duø theo phöông phaùp vaø luaät leä rieâng, nhöng vaãn phaûi naèm trong giôùi haïn cuûa traät töï luaân lyù 2; Coù nhö theá môùi hoaøn thaønh ñöôïc keá hoaïch Thieân Chuùa ñaõ saép ñaët cho con ngöôøi 3.
65. Phaùt trieån kinh teá döôùi söï kieåm soaùt cuûa con ngöôøi. Con ngöôøi phaûi kieåm soaùt laïi söï phaùt trieån kinh teá; khoâng ñöôïc khoaùn traéng noù cho söï ñònh ñoaït cuûa moät thieåu soá hoaëc cuûa nhöõng taäp theå naém trong tay quyeàn löïc kinh teá quaù lôùn, hoaëc cuûa moät coäng ñoaøn chính trò hay moät soá quoác gia giaøu maïnh. Ngöôïc laïi, trong nhöõng dòch vuï quoác teá, moïi quoác gia ñeàu phaûi tích cöïc döï phaàn vaøo vieäc phaùt trieån kinh teá, vaø caøng nhieàu ngöôøi thuoäc moïi caáp baäc tham gia caøng hay. Cuõng vaäy, phaûi phoái hôïp vaø ñieàu hoøa moät caùch thích ñaùng vaø hôïp lyù nhöõng saùng kieán cuûa caù nhaân vaø cuûa caùc ñoaøn theå töï do vôùi noã löïc cuûa chính quyeàn.
Khoâng theå chæ boû maëc vieäc phaùt trieån cho söï dieãn tieán gaàn nhö maùy moùc cuûa hoaït ñoäng kinh teá caù nhaân hay cho moät mình chính quyeàn maø thoâi. Do ñoù, phaûi toá giaùc nhöõng sai laàm cuûa caùc hoïc thuyeát ñang nhaân danh moät thöù töï do nguïy taïo ñeå ngaên caûn nhöõng caûi toå caàn thieát; cuõng phaûi toá giaùc nhöõng hoïc thuyeát ñoøi hy sinh quyeàn lôïi caù nhaân vaø ñoaøn theå cho toå chöùc saûn xuaát taäp theå 4.
Ngöôøi coâng daân neân nhôù raèng, boån phaän vaø quyeàn lôïi cuûa mình laø tuøy khaû naêng ñoùng goùp vaøo vieäc phaùt trieån thöïc söï coäng ñoaøn mình. Chính quyeàn cuõng phaûi coâng nhaän boån phaän vaø quyeàn lôïi naøy. Nhaát laø nhöõng mieàn coøn keùm môû mang, caøng phaûi caáp baùch taän duïng moïi taøi nguyeân; do ñoù, nhöõng ngöôøi ñeå taøi saûn cuûa mình khoâng sinh lôïi, hoaëc khoâng trôï giuùp coäng ñoaøn mình nhöõng phöông tieän vaät chaát vaø tinh thaàn caàn thieát laø gaây nguy haïi traàm troïng cho coâng ích 77*, dó nhieân bao giôø cuõng phaûi toân troïng quyeàn di cö cuûa moãi caù nhaân.
66. Phaûi chaám döùt nhöõng cheânh leäch lôùn lao treân bình dieän kinh teá xaõ hoäi. Ñeå thoûa maõn nhöõng ñoøi hoûi cuûa coâng baèng vaø leõ phaûi maø vaãn toân troïng quyeàn lôïi caù nhaân vaø ñaëc tính cuûa moãi daân toäc, caàn phaûi haêng haùi noã löïc ñeå sôùm chaám döùt nhöõng cheânh leäch kinh teá lôùn lao hieän nay vaø coøn gia taêng mai ngaøy: nhöõng cheânh leäch naøy gaén lieàn vôùi söï phaân hoùa caù nhaân vaø xaõ hoäi. Cuõng vaäy, trong nhieàu vuøng, vieäc saûn xuaát vaø baùn noâng phaåm ñang gaëp nhieàu trôû ngaïi traàm troïng. Do ñoù, caàn phaûi naâng ñôõ noâng daân taêng gia vaø tieâu thuï ñöôïc saûn phaåm, laïi phaûi thöïc hieän nhöõng cuoäc caûi toå vaø canh taân caàn thieát haàu thaâu ñöôïc lôïi töùc töông öùng. Nhö theá, hoï seõ khoâng maõi uø lì trong thaân phaän coâng daân haï ñaúng, nhö vaãn thöôøng thaáy. Coøn caùc noâng daân, nhaát laø nhöõng ngöôøi thuoäc lôùp treû, phaûi coá gaéng kieän toaøn khaû naêng chuyeân nghieäp, neáu khoâng noâng nghieäp khoâng theå phaùt trieån 5.
Söï di chuyeån laø ñieàu caàn thieát ñoái vôùi neàn kinh teá ñang phaùt trieån, tuy nhieân, söï coâng baèng vaø quaân bình ñoøi hoûi phaûi toå chöùc söï di chuyeån aáy theá naøo ñeå ñôøi soáng caù nhaân cuõng nhö gia ñình khoâng bò xaùo troän vaø baáp beânh. Nhöõng coâng nhaân töø moät quoác gia hay moät mieàn khaùc ñeán, cuõng laø nhöõng ngöôøi goùp coâng vaøo vieäc phaùt trieån kinh teá cuûa moät nöôùc hay moät mieàn, neân caàn phaûi coá gaéng traùnh moïi dò bieät veà ñieàu kieän löông boång vaø vieäc laøm. Hôn nöõa, moïi ngöôøi, nhaát laø chính quyeàn, phaûi coi hoï nhö nhöõng nhaân vò, chöù khoâng phaûi chæ nhö nhöõng coâng cuï saûn xuaát; phaûi giuùp ñôõ ñeå hoï coù theå ñöa gia ñình ñeán vaø coù theå kieám ñöôïc moät nôi nöông thaân ñaøng hoaøng; cuõng phaûi cho pheùp hoï deã daøng gia nhaäp ñôøi soáng xaõ hoäi cuûa quoác gia hay mieàn ñaát naøo ñoùn tieáp hoï. Tuy nhieân, neáu coù theå, neân taïo cho hoï coù coâng aên vieäc laøm ngay taïi nguyeân quaùn cuûa hoï.
Trong nhöõng traïng huoáng kinh teá ñang bieán chuyeån cuõng nhö trong nhöõng hình thaùi môùi meû cuûa xaõ hoäi kyõ ngheä chaúng haïn heä thoáng töï ñoäng ñang ñöôïc phaùt trieån, phaûi lieäu sao cho moãi ngöôøi coù coâng vieäc ñaày ñuû vaø thích hôïp, ñoàng thôøi haáp thuï ñöôïc moät söï huaán luyeän thích öùng veà kyõ thuaät vaø ngheà nghieäp. Cuõng caàn phaûi baûo ñaûm söï soáng vaø nhaân phaåm, nhaát laø cuûa nhöõng ngöôøi vì beänh taät, tuoåi taùc, phaûi soáng trong nhöõng hoaøn caûnh thaät khoù khaên.
Ñoaïn 2: Nhöõng Nguyeân Taéc Höôùng Daãn Toaøn Boä Ñôøi Soáng Kinh Teá Xaõ Hoäi
67. Vieäc laøm, nhöõng ñieàu kieän laøm vieäc vaø giaûi trí. Vieäc laøm cuûa con ngöôøi trong coâng cuoäc saûn xuaát vaø trao ñoåi saûn phaåm hay cung öùng dòch vuï kinh teá coù giaù trò hôn caùc yeáu toá khaùc cuûa ñôøi soáng kinh teá, vì caùc yeáu toá ñoù chæ coù giaù trò nhö duïng cuï.
Thöïc theá, vieäc laøm naøy hoaëc laøm cho chính mình hoaëc laøm möôùn ñeàu tröïc tieáp phaùt xuaát töø con ngöôøi. Con ngöôøi gaàn nhö in vaøo thieân nhieân daáu veát cuûa mình vaø baét thieân nhieân phaûi tuøng phuïc yù muoán cuûa mình. Nhôø vieäc laøm, con ngöôøi theo leä thöôøng nuoâi soáng mình vaø gia ñình, lieân keát vôùi anh em vaø phuïc vuï hoï, coù theå thöïc thi baùc aùi ñích thöïc vaø goùp coâng vaøo vieäc kieän toaøn coâng cuoäc saùng taïo cuûa Thieân Chuùa. Hôn nöõa chuùng toâi cho raèng nhôø vieäc laøm cuûa mình, con ngöôøi coäng taùc vaøo chính coâng cuoäc cöùu roãi cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ, Ñaáng ñaõ naâng cao giaù trò cuûa vieäc laøm khi Ngöôøi laøm vieäc vôùi chính hai baøn tay cuûa mình taïi Nazareth 78*. Do ñoù, moãi ngöôøi coù boån phaän phaûi trung thaønh laøm vieäc vaø cuõng coù quyeàn laøm vieäc nöõa 79*. Trong nhöõng hoaøn caûnh cuï theå, chính xaõ hoäi cuõng coù boån phaän goùp phaàn giuùp ngöôøi coâng daân coù theå tìm ñöôïc coâng aên vieäc laøm. Sau cuøng, tuøy theo phaän vuï vaø naêng suaát cuûa moãi ngöôøi cuõng nhö tình traïng cuûa xí nghieäp vaø coâng ích 6, vieäc laøm caàn phaûi ñöôïc traû löông sao cho con ngöôøi coù ñuû khaû naêng xaây döïng cho mình vaø gia ñình moät ñôøi soáng xöùng hôïp caû veà phöông dieän vaät chaát, xaõ hoäi, vaên hoùa cuõng nhö tinh thaàn 80*.
Hoaït ñoäng kinh teá thöôøng laø keát quaû cuûa vieäc hôïp taùc giöõa nhieàu ngöôøi. Do ñoù, neáu toå chöùc vaø ñieàu haønh hoaït ñoäng naøy laøm thieät haïi cho baát cöù lôùp coâng nhaân naøo thì ñeàu laø baát coâng vaø voâ nhaân ñaïo. Ngay caû ngaøy nay, ñieàu thöôøng xaûy ra laø coâng nhaân trôû thaønh noâ leä cho chính vieäc laøm cuûa mình. Ñieàu aáy khoâng theå ñöôïc bieän minh baèng baát cöù luaät kinh teá naøo. Bôûi vaäy, moïi phöông thöùc saûn xuaát caàn phaûi thích nghi vôùi nhu caàu vaø loái soáng cuûa con ngöôøi: tröôùc heát thích nghi vôùi ñôøi soáng gia ñình, nhaát laø ñoái vôùi ngöôøi meï gia ñình, vaø luoân luoân coøn phaûi löu taâm ñeán phaùi tính vaø tuoåi taùc. Hôn nöõa, giôùi lao ñoäng cuõng phaûi coù cô hoäi ñeå phaùt huy taøi naêng vaø nhaân caùch ngay chính luùc laøm vieäc. Hoï phaûi daønh thôøi giôø vaø söùc löïc cho coâng vieäc vôùi tinh thaàn traùch nhieäm phaûi coù. Tuy nhieân, moãi ngöôøi caàn ñöôïc höôûng ñaày ñuû söï nghæ ngôi vaø thôøi giôø nhaøn roãi ñeå soáng ñôøi soáng gia ñình, vaên hoùa, xaõ hoäi vaø toân giaùo. Ngoaøi ra hoï cuõng caàn phaûi coù cô hoäi ñeå töï do thi thoá taøi ngheä vaø khaû naêng maø coù leõ trong coâng vieäc cuûa ngheà nghieäp hoï ít coù dòp ñeå trau doài.
68. Tham gia vaøo xí nghieäp, toå chöùc kinh teá toång quaùt, tranh chaáp lao ñoäng. Hoaït ñoäng trong caùc xí nghieäp kinh teá laø vieäc hôïp taùc giöõa caùc nhaân vò, ñoù laø nhöõng con ngöôøi töï do vaø töï laäp, ñöôïc taïo döïng gioáng hình aûnh Thieân Chuùa. Bôûi theá, khi ñaõ tìm ra nhöõng phöông thöùc thích hôïp, caàn phaûi coå voõ söï tham gia tích cöïc cuûa moïi ngöôøi vaøo vieäc quaûn trò xí nghieäp, tuøy theo nhieäm vuï cuûa moãi ngöôøi, hoaëc hoï laø chuû nhaân, chuû söï, hoaëc laø ñoác coâng hay coâng nhaân maø vaãn giöõ ñöôïc söï thoáng nhaát caàn thieát trong vieäc ñieàu haønh coâng vieäc 7. Nhieàu khi khoâng phaûi trong chính phaïm vi xí nghieäp, nhöng trong nhöõng chöông trình ñaïi qui moâ hôn, ngöôøi ta ñöa ra nhöõng quyeát ñònh veà caùc tình traïng kinh teá vaø xaõ hoäi lieân quan ñeán soá phaän töông lai cuûa coâng nhaân cuõng nhö cuûa con caùi hoï, neân hoï cuõng phaûi ñöôïc tham döï vaøo nhöõng quyeát ñònh naøy hoaëc chính hoï hoaëc qua nhöõng ñaïi dieän töï hoï choïn laáy.
Giöõa nhöõng quyeàn lôïi caên baûn cuûa con ngöôøi, ñoái vôùi coâng nhaân, caàn phaûi keå ñeán quyeàn ñöôïc töï do laäp nhöõng hieäp hoäi ñeå coù theå thöïc söï ñaïi dieän cho hoï vaø goùp phaàn vaøo vieäc toå chöùc ñôøi soáng kinh teá moät caùch toát ñeïp. Ngoaøi ra, cuõng caàn phaûi keå ñeán quyeàn töï do tham gia 81* vaøo hoaït ñoäng cuûa nhöõng hieäp hoäi naøy maø khoâng sôï bò traû thuø. Nhôø loái tham gia coù toå chöùc nhö treân lieân keát vôùi vieäc huaán luyeän daàn daàn veà kinh teá vaø xaõ hoäi, moïi ngöôøi caøng ngaøy caøng yù thöùc hôn veà boån phaän vaø traùch nhieäm cuûa mình. Nhôø ñoù, tuøy theo phöông tieän vaø khaû naêng rieâng, chính coâng nhaân tieán tôùi möùc caûm thaáy mình ñöôïc goùp phaàn vaøo vieäc phaùt trieån toaøn boä kinh teá vaø xaõ hoäi cuõng nhö vaøo vieäc möu caàu ích chung.
Tröôøng hôïp xaûy ra nhöõng tranh chaáp veà kinh teá xaõ hoäi, caàn phaûi coá gaéng ñi ñeán moät giaûi quyeát oân hoøa. Nhöng ñieàu phaûi laøm tröôùc tieân laø luoân luoân tìm caùch taïo moät cuoäc ñoái thoaïi chaân thaønh giöõa caùc phe nhoùm lieân heä. Tuy nhieân, trong hoaøn caûnh hieän taïi, ñình coâng, daàu laø moät phöông tieän cuoái cuøng, song vaãn laø phöông tieän caàn thieát ñeå beânh vöïc nhöõng quyeàn lôïi rieâng vaø thoûa maõn nhöõng ñoøi hoûi chính ñaùng cuûa coâng nhaân 82*. Duø sao cuõng caàn phaûi tìm caùch ñöa tôùi thöông thuyeát vaø ñoái thoaïi hoøa giaûi caøng sôùm caøng hay.
69. Cuûa caûi traàn gian laø ñeå cho moïi ngöôøi höôûng duïng 83*. Thieân Chuùa ñaõ ñaët ñònh traùi ñaát vaø moïi vaät treân traùi ñaát thuoäc quyeàn xöû duïng cuûa moïi ngöôøi vaø moïi daân toäc. Chính vì theá, cuûa caûi ñöôïc taïo döïng phaûi ñöôïc phaân phoái cho taát caû moïi ngöôøi moät caùch hôïp lyù theo luaät coâng baèng laø luaät ñi lieàn vôùi baùc aùi 8. Duø chaáp nhaän baát cöù hình thöùc tö höõu naøo ñaõ ñöôïc nhìn nhaän baèng caùc ñònh cheá hôïp phaùp cuûa caùc daân toäc, tuy nhieân tuøy theo hoaøn caûnh khaùc bieät vaø thay ñoåi, phaûi luoân luoân löu yù ñeán muïc ñích chung höôûng cuûa caûi. Vì theá, khi xöû duïng cuûa caûi, con ngöôøi phaûi coi cuûa caûi vaát chaát maø mình laøm chuû moät caùch chính ñaùng khoâng chæ nhö cuûa rieâng mình, nhöng coøn laø cuûa chung nöõa: nghóa laø, cuûa caûi ñoù coù theå sinh ích khoâng nhöõng cho rieâng mình maø coøn cho caû ngöôøi khaùc 9. Vaû laïi, moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn coù moät phaàn cuûa caûi ñaày ñuû cho mình vaø cho gia ñình mình. Caùc Giaùo Phuï vaø caùc Tieán Só Giaùo Hoäi ñaõ nghó nhö theá. Caùc ngaøi daïy raèng moïi ngöôøi coù boån phaän phaûi naâng ñôõ ngöôøi ngheøo vaø khoâng phaûi chæ giuùp ñôõ baèng cuûa dö thöøa 10. Coøn nhöõng ngöôøi soáng trong caûnh cuøng quaãn cöïc ñoä, hoï coù quyeàn laáy ôû cuûa caûi ngöôøi khaùc nhöõng gì caàn thieát cho mình 11. Tröôùc con soá quaù lôùn nhöõng ngöôøi ñoùi khoå trong theá giôùi, Thaùnh Coâng Ñoàng thieát tha keâu goïi moïi ngöôøi hoaëc moïi chính quyeàn haõy nhôù laò lôøi sau ñaây cuûa caùc Giaùo Phuï: “haõy cho keû saép cheát ñoùi cuûa aên, vì neáu khoâng cho hoï aên töùc laø ñaõ gieát hoï” 12. Tuøy theo khaû naêng, hoï neân thöïc söï san seû vaø duøng cuûa caûi cuûa mình ñaëc bieät ñeå giuùp phöông tieän cho moãi ngöôøi hoaëc caû moät daân toäc ñeå chính hoï coù theå töï tuùc vaø phaùt trieån.
Trong nhöõng xaõ hoäi kinh teá keùm môû mang, ñoâi khi söï chung höôûng cuûa caûi ñöôïc theå hieän ñaày ñuû phaàn naøo laø do nhöõng taäp tuïc vaø truyeàn thoáng rieâng cuûa coäng ñoaøn xaõ hoäi, nhôø ñoù, moãi phaàn töû ñöôïc höôûng nhöõng cuûa caûi toái caàn. Tuy nhieân ñieàu neân traùnh laø ñöøng coi moät soá taäp tuïc nhö theå hoaøn toaøn baát bieán, neáu thöïc söï noù khoâng coøn ñaùp öùng nhöõng ñoøi hoûi môùi cuûa thôøi ñaïi naøy. Ñaøng khaùc, cuõng ñöøng vì thieáu khoân ngoan maø haønh ñoäng ngöôïc laïi nhöõng taäp tuïc toát ñeïp, vì moät khi ñöôïc thích nghi vôùi hoaøn caûnh hieän ñaïi, nhöõng taäp tuïc naøy vaãn coøn ñem laïi nhieàu lôïi ích. Cuõng theá, ôû nhöõng quoác gia kinh teá raát phaùt trieån, moät heä thoáng goàm nhöõng toå chöùc xaõ hoäi nhaèm vaøo vieäc baûo hieåm vaø an ninh coù theå goùp phaàn giuùp vaøo vieäc thöïc hieän söï chung höôûng cuûa caûi. Vaû laïi, caàn phaûi coå voõ nhöõng dòch vuï gia ñình vaø xaõ hoäi, nhaát laø nhöõng dòch vuï ñoùng goùp vaøo vaên hoùa vaø giaùo duïc. Tuy nhieân khi thaønh laäp moïi toå chöùc treân caàn phaûi löu taâm ñöøng ñeå ngöôøi coâng daân coù thaùi ñoä phaàn naøo thuï ñoäng, hoaëc troán traùnh traùch nhieäm hoaëc töø choái phuïc vuï xaõ hoäi.
70. Vaán ñeà ñaàu tö vaø tieàn teä. Coâng vieäc ñaàu tö cuõng phaûi laøm sao taïo ñöôïc coâng aên vieäc laøm vaø ñem lôïi töùc ñaày ñuû cho daân chuùng trong hieän taïi cuõng nhö trong töông lai. Baát cöù ai naém giöõ vai troø chuû choát trong nhöõng vieäc ñaàu tö naøy vaø trong vieäc toå chöùc ñôøi soáng kinh teá - hoaëc caù nhaân, hoaëc taäp theå, hoaëc coâng quyeàn - cuõng phaûi chuù taâm ñeán nhöõng muïc tieâu treân, vaø phaûi yù thöùc boån phaän naëng neà cuûa mình: moät maët phaûi saün saøng tieân lieäu nhöõng nhu caàu caàn thieát cho moãi caù nhaân hoaëc cho caû coäng ñoaøn coù moät ñôøi soáng ñaøng hoaøng; maët khaùc hoï cuõng phaûi döï lieäu cho töông lai vaø thieát laäp quaân bình ñuùng möùc giöõa nhöõng nhu caàu tieâu thuï hieän taïi cuûa caù nhaân hoaëc cuûa ñoaøn theå vaø nhöõng ñoøi hoûi phaûi ñaàu tö cho theá heä mai sau. Hoï cuõng phaûi luoân quan taâm ñeán nhöõng nhu caàu caáp baùch cuûa caùc quoác gia hay nhöõng mieàn kinh teá keùm môû mang. Trong vaán ñeà tieàn teä cuõng phaûi traùnh sao cho khoûi nguy haïi tôùi lôïi ích cuûa xöù sôû mình cuõng nhö cuûa caùc quoác gia khaùc. Vaû laïi, cuõng phaûi lieäu sao cho nhöõng ai eo heïp veà kinh teá khoûi bò thieät thoøi moät caùch baát coâng vì nhöõng vuï thay ñoåi giaù trò tieàn teä.
71. Tieán tôùi sôû höõu vaø quyeàn tö höõu. Vaán ñeà ruoäng ñaát. Quyeàn sôû höõu 84* vaø nhöõng hình thöùc khaùc cuûa quyeàn tö höõu treân cuûa caûi vaät chaát giuùp cho con ngöôøi bieåu loä nhaân vò, taïo cho hoï cô hoäi laøm troøn phaän söï cuûa mình trong xaõ hoäi cuõng nhö trong laõnh vöïc kinh teá. Do ñoù, caàn coå voõ moïi caù nhaân cuõng nhö moãi ñoaøn theå tieán tôùi moät chuû quyeàn naøo ñoù treân cuûa caûi vaät chaát.
Quyeàn tö höõu cuõng nhö quyeàn laøm chuû cuûa caûi baûo ñaûm cho moãi ngöôøi moät laõnh vöïc caàn thieát ñeå caù nhaân vaø gia ñình ñöôïc töï trò. Caùc quyeàn naøy cuõng phaûi ñöôïc coi nhö naèm trong phaïm vi quyeàn töï do cuûa con ngöôøi. Sau cuøng, nhöõng quyeàn naøy coøn laø moät ñieàu kieän taïo neân töï do cuûa ngöôøi coâng daân, vì khuyeán khích hoï ñaûm traùch vaø thi haønh phaän vuï cuûa mình 13.
Ngaøy nay chuû quyeàn hoaëc quyeàn tö höõu maëc nhieàu hình thöùc khaùc nhau vaø söï khaùc bieät naøy ngaøy moät gia taêng. Tuy nhieân khoâng keå ñeán nhöõng taøi saûn cuûa xaõ hoäi, nhöõng quyeàn lôïi vaø phuïc dòch maø xaõ hoäi daønh cho, taát caû nhöõng hình thöùc sôû höõu ñoù laøm cho con ngöôøi ñöôïc vöõng taâm hôn. Ñieàu vöøa noùi veà quyeàn tö höõu veà cuûa caûi vaät chaát, cuõng coù giaù trò veà nhöõng cuûa caûi tinh thaàn, chaúng haïn nhö nhöõng khaû naêng chuyeân nghieäp.
Tuy nhieân quyeàn tö höõu khoâng caûn trôû nhöõng hình thöùc khaùc nhau cuûa quyeàn sôû höõu coâng coäng. Dó nhieân chæ coù thaåm quyeàn hôïp phaùp môùi coù theå buoäc chuyeån nhöôïng cuûa caûi tö nhaân vaøo sôû höõu coâng coäng tuøy theo nhöõng ñoøi hoûi vaø trong giôùi haïn coâng ích, nhöng phaûi boài thöôøng töông xöùng. Ngoaøi ra, coâng quyeàn cuõng coù boån phaän ngaên ngöøa ñöøng ñeå ai laïm duïng quyeàn tö höõu maø phaïm ñeán coâng ích 14.
Chính quyeàn tö höõu töï noù coù moät tính caùch xaõ hoäi. Tính caùch xaõ hoäi naøy ñaët neàn taûng treân luaät chung höôûng cuûa caûi 15. Neáu tính caùch xaõ hoäi naøy khoâng ñöôïc toân troïng thì quyeàn sôû höõu thöôøng ñem ñeán cô hoäi sinh ra nhöõng tham lam vaø gaây xaùo troän traàm troïng. Ñoù laø moät côù cho nhöõng ngöôøi choáng baùng ñoøi huûy boû quyeàn tö höõu.
Trong nhieàu mieàn kinh teá keùm môû mang, vaãn coøn nhöõng ñoàng ruoäng roäng lôùn hoaëc raát bao la nhöng chæ ñöôïc canh taùc sô saøi hay bò boû hoang vì töï lôïi; trong khi ñoù phaàn lôùn daân chuùng hoaëc thieáu ñaát ñai hoaëc chæ ñöôïc höôûng moät phaàn ñaát quaù ít oûi vaø ñaøng khaùc vieäc taêng gia saûn xuaát noâng nghieäp laïi hieån nhieân laø vaán ñeà caáp baùch. Ñoâi khi noâng daân laøm thueâ hoaëc nhöõng taù canh chæ laõnh ñöôïc moät soá löông hoaëc moät lôïi töùc khoâng xöùng vôùi con ngöôøi. Hoï khoâng coù ñöôïc moät choã ôû xöùng ñaùng maø coøn bò boïn trung gian boùc loät. Thieáu moïi baûo ñaûm an ninh, hoï soáng trong moät tình traïng leä thuoäc hoaøn toaøn ñeán noãi hoï haàu nhö khoâng coøn coù theå haønh ñoäng theo saùng kieán vaø vôùi tinh thaàn traùch nhieäm. Vaø ñoái vôùi hoï, moïi cuoäc phaùt trieån vaên hoùa vaø tham gia vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi, chính trò ñeàu bò caám cheá. Do ñoù tuøy tröôøng hôïp, caàn phaûi coù nhöõng cuoäc caûi caùch nhaèm gia taêng lôïi töùc, caûi thieän traïng huoáng laøm vieäc, ñaûm baûo cho vieäc thueâ möôùn vaø sau heát khuyeán khích saùng kieán khi laøm vieäc. Laïi nöõa, caàn phaûi phaân chia ruoäng ñaát chöa ñöôïc canh taùc ñaày ñuû cho nhöõng ai coù khaû naêng laøm cho ñaát ñai ñoù sinh lôïi. Trong tröôøng hôïp naøy, caàn phaûi cung caáp vaät duïng vaø nhöõng phöông tieän caàn thieát cho hoï, nhaát laø hoã trôï veà phöông dieän giaùo duïc vaø giuùp toå chöùc caùc hôïp taùc xaõ moät caùch chính ñaùng. Moät khi coâng ích ñoøi hoûi phaûi truaát höõu, thì cuõng phaûi boài thöôøng caân xöùng tuøy theo hoaøn caûnh.
72. Haønh ñoäng kinh teá xaõ hoäi vaø Nöôùc Chuùa Kitoâ. Laø nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng tích cöïc cho coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi ngaøy nay vaø tranh ñaáu cho coâng bình baùc aùi, ngöôøi Kitoâ höõu caàn phaûi xaùc tín raèng hoï coù theå ñoùng goùp nhieàu cho neàn thònh vöôïng cuûa nhaân loaïi vaø cho hoøa bình theá giôùi. Trong nhöõng hoaït ñoäng naøy, hoï phaûi neâu göông saùng vôùi tö caùch caù nhaân hay ñoaøn theå. Moät khi ñaõ ñaït ñöôïc khaû naêng chuyeân moân vaø kinh nghieäm caàn thieát, trung thaønh vôùi Chuùa Kitoâ vaø Phuùc AÂm cuûa Ngöôøi, hoï phaûi giöõ ñuùng baäc thang giaù trò trong caùc hoaït ñoäng traàn theá. Nhôø vaäy caû cuoäc soáng cuûa hoï, rieâng tö cuõng nhö giöõa xaõ hoäi ñeàu ñöôïc thaám nhuaàn tinh thaàn cuûa caùc Moái Phuùc Thaät, ñaëc bieät laø tinh thaàn ngheøo khoù.
Baát cöù ai vaâng theo Chuùa Kitoâ, tieân vaøn phaûi tìm Nöôùc Thieân Chuùa vaø töø ñoù tìm ñöôïc moät tình yeâu maõnh lieät vaø tinh khieát hôn ñeå giuùp ñôõ caùc anh em mình vaø theå hieän coâng baèng döôùi söï thuùc ñaåy cuûa ñöùc aùi 16.
Chuù Thích:
75* Con ngöôøi laø trung taâm ñieåm vaø muïc ñích cuûa sinh hoaït kinh teá xaõ hoäi (soá 63a). Hieän nay caùc sinh hoaït naøy cuõng ñang phaùt trieån (b), nhöng khoâng thieáu lyù do ñeå lo laéng (c), ñaëc bieät vì nhieàu söï baát bình ñaúng giöõa caùc ngheà nghieäp, caùc ñòa phöông vaø caùc quoác gia (d), ñoøi hoûi phaûi ñöôïc canh taân (e).
1) Söï phaùt trieån kinh teá.
A) Phaûi phuïc dòch con ngöôøi (soá 64).
B) Vaø ñöôïc con ngöôøi ñieàu khieån (soá 65): caøng nhieàu ngöôøi vaø caøng nhieàu quoác gia goùp phaàn ñeå tìm keá hoaïch kinh teá thì caøng toát (a). Khoâng theå chaáp nhaän thaùi ñoä choáng vieäc caûi caùch cuõng nhö cheá ñoä taäp trung, vì laø xaâm phaïm ñeán nhaân quyeàn (b). Taát caû coù nhieäm vuï goùp phaàn vaøo söï phaùt trieån (c).
C) Caàn phaûi loaïi tröø söï baát bình ñaúng, baát coâng: ñaëc bieät ñoái vôùi giôùi noâng daân (a), giôùi lao ñoäng di truù (b), phaûi giuùp moïi ngöôøi tìm vieäc laøm vaø huaán luyeän hoï (c).
2) Moät vaøi nguyeân taéc chæ ñaïo:
A) Giaù trò cuûa vieäc laøm (soá 67a, b). Do ñoù moãi ngöôøi coù nhieäm vuï vaø coù quyeàn laøm vieäc vôùi löông boång xöùng ñaùng (b). Qui taéc kinh teá phaûi tuøng phuïc con ngöôøi ñeå phaùt trieån nhaân phaåm trong vieäc laøm cuõng nhö trong giôø nghæ ngôi baét buoäc phaûi coù (c).
B) Söï tham gia vaøo toå chöùc kinh teá trong xí nghieäp cuõng nhö trong quoác gia (soá 68a). Quyeàn laäp nghieäp ñoaøn (b). Laøm theá naøo ñeå giaûi quyeát söï xung ñoät veà coâng vieäc: Coâng Ñoàng khoâng loaïi tröø vieäc ñình coâng nhö phöông tieän toái haäu (c).
C) Trong baát cöù cheá ñoä naøo veà quyeàn sôû höõu, nguyeân khôûi cuûa taøi saûn cuõng ñoøi hoûi taøi saûn phaûi ñöôïc phaân chia moät caùch coâng baèng (69a). Trong caùc quoác gia keùm môû mang hay taân tieán nguyeân taéc aáy coù theå ñöôïc thöïc hieän ra sao (b),
D) Chính saùch tieàn teä (soá 70).
E) Coå voõ quyeàn tö höõu: giaù trò cuûa quyeàn tö höõu (soá 71abc). Quyeàn lôïi cuûa chính quyeàn (d). Vai troø xaõ hoäi cuûa quyeàn tö höõu (e). Ñaát tö quaù roäng vaø söï caûi caùch ñieàn ñòa. (f).
3) Keát luaän: Sinh hoaït kinh teá xaõ hoäi coù theå laøm thöïc hieän ñöùc coâng baèng vaø ñöùc thöông yeâu. Caùc tín höõu phaûi laøm göông: coù thaåm quyeàn vaø ñem tinh thaàn Phuùc AÂm vaøo sinh hoaït ñoù (soá 72). (Trôû laïi ñaàu trang)
76* Trong tình traïng nhaø oå chuoät, laøm vieäc thieáu veä sinh, thieáu nghæ ngôi... khoâng hieám ôû Vieät Nam, ñaõ noùi leân möùc aûnh höôûng cuûa chieán tranh, nhöng chæ ñuùng moät phaàn thoâi. Ñaõ laâu roài, Ñöùc Pioâ XI vieát raèng ñoù laø traùch nhieäm cuûa “nhieàu ngöôøi chæ coù moät tö töôûng laø laøm sao ñeå gia taêng cuûa caûi cho mình” (Quadragesimo Anno, AAS 23 (1931), trg 177-228). Keû aáy lô laø tröôùc caûnh huoáng khoán khoå cuûa tha nhaân nhö thaùi ñoä keû giaøu coù trong duï ngoân cuûa Chuùa Gieâsu ñoái vôùi Lazaroâ laø keû ngheøo naøn (Lc 16, 19-22). (Trôû laïi ñaàu trang)
1 Xem Pioâ XII, söù ñieäp ngaøy 23-3-1952: AAS 44 (1952), trg 273. - Gioan XXIII, Huaán töø cho Lao Coâng Coâng Giaùo Tieán Haønh YÙ, A.C.L.I., 1-5-1959: AAS 51 (1959) trg 358. (Trôû laïi ñaàu trang)
2 Xem Pioâ XI, Tñ. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), trg 190tt. - Pioâ XII, Söù ñieäp ngaøy 23-3-1952: AAS 44 (1952), trg 276tt. - Gioan XXIII, Tñ. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), trg 450. - CÑ Vat. II, Saéc leänh veà caùc phöông tieän Truyeàn Thoâng Xaõ Hoäi Inter mirifica, ch. I, soá 6: AAS 56 (1964), trg 147. (Trôû laïi ñaàu trang)
3 Xem Mt 16, 26; Lc 16, 1-31; Col 3, 17. (Trôû laïi ñaàu trang)
4 Xem Leoâ XIII, Tñ. Libertas praestantissimum, 20-6-1888: AAS 20 (1887-1888), trg 597tt. - Pioâ XI, Tñ. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931) trg 191tt.; - n.t., Divini Redemptoris: AAS 39 (1937), trg 65tt. - Pioâ XII, Söù ñieäp Giaùng Sinh 1941: AAS 34 (1942), trg 10tt. - Gioan XXIII, Tñ. Mater et Magistra: AAS 53 (1964), trg 401-464. (Trôû laïi ñaàu trang)
77* Coâng daân phaûi ñöôïc giaùo duïc ñeå yù thöùc veà nhieäm vuï naøy. Giôùi bình daân coù theå goùp phaàn gì? Dó nhieân seõ coù theå laøm ít hay nhieàu tuøy khaû naêng, ñòa vò vaø taøi saûn. Moät ngöôøi coù theå laøm ít, nhöng caû nghieäp ñoaøn (soá 68b) seõ laøm ñöôïc nhieàu. Coâng Ñoàng nhaéc laïi hai ñieàu thieáu soùt laøm haïi cho coäng ñoaøn quoác gia: moät laø ñeå taøi nguyeân voâ duïng (ví du tích tröû tieàn baïc ôû nhaø; chæ mua vaøng; khoâng ñaàu tö vaøo nhöõng keá hoaïch cuûa coäng ñoaøn), hai laø khoâng cho coäng ñoaøn höôûng duïng nhöõng phöông tieän vaät chaát (ví duï khi ñem tieàn gôûi ra ngoaïi quoác) vaø tinh thaàn (khi ngöôøi ñi du hoïc khoâng chòu veà nöôùc). Coâng Ñoàng nhaéc laïi quyeàn di cö cuûa moïi ngöôøi (quyeàn lôïi naøy vaø boån phaän phuïc vuï quoác gia, beân naøo khaån caáp hôn, maïnh meõ hôn, thì phaûi xeùt theo hoaøn caûnh thöïc teá cuûa töøng caù nhaân). (Trôû laïi ñaàu trang)
5 Veà nhöõng vaán ñeà noâng nghieäp, ñaëc bieät xem Gioan XXIII, Tñ. Mater et Magistra: AAS 53 (1961) trg 341tt. (Trôû laïi ñaàu trang)
78* Vieäc laøm coù giaù trò cao hôn taát caû caùc yeáu toá khaùc cuûa sinh hoaït kinh teá, vì: 1) coù tính caùch nhaân baûn (khoâng chæ laø khí cuï cuûa con ngöôøi), 2) laø caàn thieát cho cuoäc soáng, 3) coå voõ tinh thaàn anh em vaø tinh thaàn phuïc vuï laãn nhau, 4) do ñoù giuùp ta thöïc hieän ñöùc thöông yeâu nhau, 5) ñeå kieän toaøn coâng cuoäc taïo döïng, 6) ngoaøi ra nhôø ñoù ta coù theå coäng taùc vôùi Chuùa Cöùu Theá, 7) khoâng keå vieäc chuùng ta baét chöôùc chính Ngöôøi thuôû xöa ñaõ laøm vieäc taïi Nazareth.
Tröôùc ñaây (soá 35a), Coâng Ñoàng ñaõ noùi raèng nhôø vieäc laøm maø con ngöôøi ñöôïc hoaøn haûo hôn vaø xaây döïng xaõ hoäi. Bôûi ñoù vieäc laøm cuõng laø phöông tieän ñeå xaây döïng hoøa bình! Cho neân vieäc laøm khoâng nhöõng chæ coù giaù trò töï nhieân veà phöông dieän caù nhaân cuõng nhö cho xaõ hoäi vaø caû vuõ truï, maø coøn coù giaù trò sieâu nhieân giuùp ta ñeàn toäi, caàu xin nhieàu ôn Chuùa cho mình vaø cho tha nhaân, thaùnh hoùa baûn thaân khi phaûi thöïc haønh nhieàu nhaân ñöùc nhö kieân nhaãn, caàn maãn, maïnh baïo, khieâm toán... vaø ñaëc bieät laø ñöùc aùi ñoái vôùi Chuùa cuõng nhö ñoái vôùi anh em. (Trôû laïi ñaàu trang)
79* A) Coù boån phaän laøm vieäc: Neáu vieäc laøm thöïc söï coù ích lôïi caù nhaân vaø xaõ hoäi nhö vöøa noùi treân, ai khoâng chòu laøm vieäc keû aáy phaïm ñeán Chuùa bôûi vi phaïm ñeán xaõ hoäi vaø anh em, chöa keå ñeán vieäc gaây thieät haïi cho mình! Tröôùc ñaây Coâng Ñoàng nhaéc laïi raèng ñöùc tin khieán tín höõu nhaäp theá vaø hoaït ñoäng cho thöïc taïi traàn theá (soá 43a). Ngoaøi ra coøn coù nhöõng hoaøn caûnh cuï theå buoäc ta laøm vieäc: ví duï nghóa vuï cha meï phaûi nuoâi naáng con caùi, ñöùc coâng baèng neáu laäp kheá öôùc, ñöùc vaâng lôøi cuõng nhö hieáu thaûo cuûa con caùi trong gia ñình v.v...
B) Coù quyeàn laøm vieäc: vì coù boån phaän nhö vöøa noùi treân ñaây. Nhaân phaåm cuõng ñoøi hoûi con ngöôøi coù theå höôûng thuï taát caû nhöõng giaù trò cuûa vieäc laøm. Dó nhieân nhaân quyeàn naøy khoâng coù nghóa laø moãi caù nhaân coù quyeàn ñoøi hoûi nôi caù nhaân khaùc hay xaõ hoäi moät coâng vieäc naøo ñoù, vì hieåu nhö vaäy seõ khoâng toân troïng quyeàn töï do cuûa ngöôøi khaùc. ÔÛ ñaây nhaân quyeàn chæ coù nghóa laø khoâng ai coù theå bò ngaên trôû hay bò töø choái khi xin laøm vieäc vôùi ñaày ñuû nhöõng ñieàu kieän caàn thieát. Hôn nöõa chính quyeàn phaûi laøm sao toå chöùc ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi ñeå coù theå giuùp ñôõ coâng daân tìm cô hoäi laøm vieäc nhö Coâng Ñoàng nhaéc laïi trong soá naøy. (Trôû laïi ñaàu trang)
6 Xem Leoâ XIII, Tñ. Rerum Novarum: AAS 23 (1890-91), trg 649-662. - Pioâ XI, Tñ. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), trg 200-201; - n.t., Tñ. Divini Redemptoris: AAS 29 (1937), trg 92. - Pioâ XII, Söù ñieäp truyeàn thanh voïng leã Giaùng Sinh 1942: AAS 35 (1943), trg 20; - n.t., Huaán töø 13-6-1943: AAS 35 (1943), trg 172; - n.t., Söù ñieäp truyeàn thanh göûi thôï thuyeàn Taây Ban Nha, 11-3-1951: AAS 43 (1951), trg 215. - Gioan XXIII, Tñ. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), trg 419. (Trôû laïi ñaàu trang)
80* Phaûi ñöôïc traû löông töông xöùng, khoâng phaûi chæ traû theo söùc maïnh cuûa ngöôøi laøm vieäc (laø vieäc laøm cuûa con ngöôøi chöù khoâng phaûi cuûa caùi maùy) maø coøn theo nhu caàu cuûa con ngöôøi tröôùc ñôøi soáng vaät chaát, xaõ hoäi, vaên hoùa vaø ñaïo ñöùc. Hôn nöõa, töông xöùng vôùi nhu caàu khoâng chæ cuûa moät mình ngöôøi laøm maø caû cuûa gia ñình hoï nöõa. Giaùo lyù cuûa Giaùo Hoäi töø Ñöùc Leoâ XIII ñeán giôø vaãn nhaán maïnh raèng löông boång ñaày ñuû cho gia ñình laø thuoäc nhaân quyeàn cuûa ngöôøi laøm vieäc. Dó nhieân phaûi laøm troïn nhieäm vuï naøy laø traû coâng ñaày ñuû cho gia ñình tuøy töøng vieäc vaø khaû naêng saûn xuaát, tuøy hoaøn caûnh xí nghieäp, tuøy ñoøi hoûi cuûa coâng ích, ñaëc bieät phaûi laøm sao ñeå coù theå cho caøng nhieàu ngöôøi laøm vieäc caøng toát. (Trôû laïi ñaàu trang)
7 Xem Gioan XXIII, Tñ. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), trg 408, 424, 427; coøn tieáng ñieàu haønh (curatione) trích trong baûn vaên Latinh cuûa Tñ. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), trg 199. Veà dieãn tieán vaán ñeà, xem theâm: Pioâ XII, Huaán töø 3-6-1950: AAS 42 (1950), trg 485-488. - Phaoloâ VI, Huaán töø 8-6-1964: AAS 56 (1964), trg 574-579. (Trôû laïi ñaàu trang)
81* Coâng Ñoàng nhaéc laïi raèng coâng nhaân coù nhaân quyeàn taäp ñoaøn vaø muïc ñích cuûa nghieäp ñoaøn hay nhöõng hình thöùc khaùc laø ñeå ñaïi dieän cho coâng nhaân (ví duï ñeå laäp kheá öôùc lao ñoäng) cuõng nhö ñeå goùp phaàn vaøo toå chöùc kinh teá. Neáu chæ chaáp nhaän nhaân quyeàn naøy treân nguyeân taéc roài taïo neân haèng ngaøn söï ñe doïa vaø aùp löïc ñeå ngaên caûn coâng nhaân hoaït ñoäng töï do trong nghieäp ñoaøn, nhö theá laø xaâm phaïm quyeàn lôïi coâng nhaân vaø traùi leõ coâng baèng. (Trôû laïi ñaàu trang)
82* Nhieàu khi ngöôøi ta noùi veà quyeàn ñình coâng ñeå giaûi quyeát nhöõng tranh chaáp lao ñoäng nhö laø moät trong caùc nhaân quyeàn caên baûn maø chuû nghóa daân chuû ñaõ ñem laïi cho coâng daân. Coâng Ñoàng coù laäp tröôøng khieâm toán hôn. Theo Coâng Ñoàng söï ñình coâng 1) coù theå laø phöông theá ñeå baûo veä quyeàn lôïi cuõng nhö ñeå ñoøi hoûi nhöõng nguyeän voïng hôïp lyù, 2) phöông theá caàn thieát vaø toái haäu, nghóa laø phöông theá duy nhaát sau khi cuoäc ñoái thoaïi vaø nhöõng bieän phaùp hoøa giaûi ñaõ thaát baïi.
Sôû dó nhö vaäy laø vì söï ñình coâng gaây neân thieät thoøi cho chính ngöôøi lao ñoäng, cho xí nghieäp vaø cho coâng ích nöõa. Thöïc ra cuoäc ñình coâng coù hieäu löïc chính laø vì gaây neân thieät thoøi ñoù. Cho neân ñöùc aùi cuõng nhö ñöùc coâng baèng caám vieäc laøm haïi cho tha nhaân, ngoaïi tröø tröôøng hôïp ñoù laø vuõ khí caàn thieát ñeå baûo veä quyeàn lôïi vaø ñoàng thôøi söï thieät thoøi khoâng quaù ñaùng.
Bôûi vaäy chính quyeàn coù theå pheá tröø söï ñình coâng. Nhöng luaät aáy seõ baát coâng (cho neân voâ giaù trò) neáu chính quyeàn khoâng cung caáp phöông phaùp höõu hieäu vaø toân troïng quyeàn töï do cuûa giôùi lao ñoäng ñeå giaûi quyeát caùc cuoäc tranh chaáp veà vieäc laøm.
Cuoái cuøng Coâng Ñoàng khoâng noùi gì veà cuoäc ñình coâng chính trò. Tröôøng hôïp naøy phöùc taïp hôn vì luùc aáy cuoäc ñình coâng gioáng nhö phöông tieän baïo ñoäng baát hôïp phaùp. Do ñoù phaûi xeùt theo nguyeân taéc khaùc (x.soá 75). (Trôû laïi ñaàu trang)
83* Coâng Ñoàng nhaéc laïi giaùo lyù truyeàn thoáng (caùc taøi lieäu trong ghi chuù laøm chöùng). Ta coù theå toùm taét giaùo lyù cuûa Giaùo Hoäi nhö sau: 1) Theo yù Ñaáng Taïo Hoùa cuûa caûi phaûi phuïc dòch cho moïi ngöôøi (x. Populorum Progressio, soá 23), vaø phaûi baát chaáp caùc kyø thò (ôû treân, soá 64). 2) Cho neân cuøng ñích cuûa chính cuûa caûi laø phuïc dòch con ngöôøi (Populorum Progressio, soá 22). 3) Tuøy theo nhu caàu vaät chaát, trí tueä, luaân lyù, tinh thaàn vaø toân giaùo cuûa hoï (ôû treân, soá 64). 4) Cuûa caûi phaûi ñöôïc ñöa tôùi ñaày ñuû cho taát caû moïi ngöôøi nhôø söï phaân chia cuûa caûi moät caùch thích hôïp hôn (x. Hieán cheá tín lyù veà Giaùo Hoäi, 36). 5) Töùc laø theo söï ñoøi hoûi cuûa ñöùc coâng baèng vaø vôùi tinh thaàn yeâu thöông (Populorum Progressio, 22). 6) Keát luaän: moïi ngöôøi ñeàu coù thöïc quyeàn veà nhöõng caùi caàn thieát (PP.22). 7) Caùc quyeàn lôïi khaùc, keå caû quyeàn tö höõu, ñeàu phuï thuoäc quyeàn caên baûn naøy (PP.26). 8) Do ñoù quyeàn tö höõu theo baûn tính coù muïc ñích xaõ hoäi (sau naøy, soá 71). 9) Cho neân chuùng ta phaûi leân aùn hình thöùc tö baûn chuû nghóa chuû tröông quyeàn tö höõu voâ haïn vaø tuyeät ñoái (PP.26). 10) Taát caû moïi ngöôøi ñeàu phaûi goùp phaàn trong vieäc phaân chia cuûa caûi cho coâng baèng hôn (do vieäc laøm, loøng quaûng ñaïi) (Hieán cheá tín lyù veà Giaùo Hoäi 36; ôû treân, 64; PP 23). 11) Ñaëc bieät chính quyeàn phaûi can thieäp khi naøo caàn thieát (PP. 23). 12) Caùc daân toäc keùm môû mang phaûi ñöôïc daân toäc khaùc trôï giuùp (sau naøy, 85-87) (PP. ñaëc bieät töø soá 43 trôû ñi). 13) Phaûi giuùp phöông tieän cho moïi ngöôøi cuõng nhö caùc daân toäc ñeå töï mình phaùt trieån (PP.15,65). (Trôû laïi ñaàu trang)
8 Xem Pioâ XII, Tñ. Sertum Laetitia: AAS 31 (1939), trg 642. - Gioan XXIII, Allocutio consistorialis: AAS 52 (1960), trg 5-11; - n.t., Tñ. Mater et Magistra: AAS 53 (1961). trg 411. (Trôû laïi ñaàu trang)
9 Xem T. Toâma, Summa theol. II-II, q.32, a.5 ad 2; - n.v.t., q.66, a.2: xem daãn giaûi trong Leoâ XIII, Tñ. Rerum Novarum: AAS 23 (1890-91), trg 651. - xem theâm Pioâ XII, Huaán töø 1-6-1941: AAS 33 (1941), trg 199; - n.t., Söù ñieäp truyeàn thanh leã Giaùng Sinh 1954: AAS 47 (1955), trg 27. (Trôû laïi ñaàu trang)
10 Xem T. Basilioâ, Hom. in illud Lucae “Destruam horrea mea”, soá 2: PG 31, 263. - Lactantioâ, Divinarum Institutionum, c. V, veà söï coâng bình: PL 6,565 B. - T. Augustinoâ, In Joann. Ev. tr. 50, soá 6: PL 35, 1760; - n.t., Enarratio in Ps. CXLVII, 12: PL 37, 1922. - T. Gregorioâ Caû, Hom. in Ev., baøi 20, 12: PL 76, 1165; - n.t., Regulae Pastoralis liber, phaàn III, ch. 21: PL 77, 87. - T. Bonaventura, In III Sent., d. 33 dub. 1: x.b. Quaracchi III, 728; - n.t., In IV Sent., d. 15, p. II, a. 2, q. 1: n.v.t., IV, 371 b; - Quaest. de superfluo: ms. Assisi, Bibl. comun. 186, ff. 112 a - 113a. - T. Albertoâ Caû, In III Sent., d. 33, a.3, sol. 1: x. b. Borgnet XXVIII, 611; - n.t., In IV Sent., d. 15,a. 16: n.v.t., XXIX, 494-497. Veà vieäc xaùc ñònh cuûa dö thöøa cuûa thôøi ñaïi chuùng ta: xem Gioan XXIII, Söù ñieäp truyeàn thanh truyeàn hình 11-9-1962: AAS 54 (1962), trg 682: “Boån phaän cuûa moïi ngöôøi vaø laø boån phaän caáp baùch cuûa Kitoâ höõu, chính laø thaåm ñònh cuûa dö thöøa theo möùc ñoä nhu yeáu cuûa ngöôøi khaùc vaø aân caàn chaêm soùc sao cho vieäc quaûn trò vaø phaân phoái cuûa caûi ñöôïc taïo döïng coù lôïi cho moïi ngöôøi.” (Trôû laïi ñaàu trang)
11 Trong tröôøng hôïp naøy coù theå aùp duïng ñöôïc nguyeân taéc: “Trong luùc cuøng quaãn cöïc ñoä, moïi söï laø cuûa chung, nghóa laø phaûi ñöôïc chia sôùt”. Ñaøng khaùc, ñoái vôùi lyù do, phaïm vi vaø phöông caùch aùp duïng nguyeân taéc phaûi theo baûn vaên ñeà ra; ngoaøi caùc taùc giaû taân thôøi ñöôïc coâng nhaän, xem theâm T. Toâma, Summa Theol., II-II, q.66, a. 7. Hieån nhieân, ñeå aùp duïng ñuùng nguyeân taéc, phaûi toân troïng moïi ñieàu kieän theo “luaân lyù” ñoøi hoûi. (Trôû laïi ñaàu trang)
12 Xem Gratiani Decretum C. 21, dist. LXXXVI: x.b. Friedberg I, 302. Lôøi naøy ñaõ tìm thaáy trong PL 56, 491 A vaø PL 56, 1132 B. - Xem Antonianum 27 (1952) trg 349-366. (Trôû laïi ñaàu trang)
84* Coâng Ñoàng nhaéc laïi nhöõng lyù do laøm cho quyeàn tö höõu trôû thaønh chính nghóa: 1) noù phaùt bieåu nhaân caùch, 2) giuùp con ngöôøi laøm troøn nhieäm vuï trong xaõ hoäi, 3) laø phöông tieän caàn thieát ñeå baûo ñaûm quyeàn töï trò caù nhaân vaø gia ñình, 4) vaø gioáng nhö söï noái daøi cuûa quyeàn töï do, 5) noù khuyeán khích con ngöôøi laøm vieäc, 6) vaø do ñoù trôû thaønh ñieàu kieän cho quyeàn töï do daân söï.
Noùi caùch khaùc vaø theo caùc taøi lieäu ñöôïc trích laïi trong ghi chuù 13, 1) baûn tính con ngöôøi ñoaùn ñöôïc nhu caàu veà töông lai neân ñaõ ñoøi hoûi quyeàn tö höõu. Khaùc vôùi thuù vaät, con ngöôøi phaûi lo cho töông lai ! 2) Quyeàn töï do ñeå tìm kieám cuøng ñích cuõng ñoøi hoûi quyeàn tö höõu moät phaàn naøo ñoù. 3) Ñaëc bieät quyeàn tö höõu raát caàn thieát ñeå baûo ñaûm quyeàn töï trò tröôùc maët chính quyeàn, 4) Quyeàn cuõng nhö boån phaän laøm vieäc laø nhöõng lyù do beânh vöïc cho quyeàn tö höõu. 5) Cuoái cuøng chính coâng ích ñoøi hoûi quyeàn tö höõu: vì noù giuùp con ngöôøi laøm vieäc haêng haùi.
Nhö vaäy ta phaûi quaû quyeát raèng quyeàn tö höõu ít ra laø quyeàn cuûa ñaïi gia ñình theo khía caïnh tinh thaàn, vaø phaùt sinh bôûi luaät töï nhieân. (x. Haring, La Loi du Christ, 1963, III, 605-606). (Trôû laïi ñaàu trang)
13 Xem Leoâ XIII, Tñ. Rerum Novarum: AAS 23 (1890-91), trg 643-646. - Pioâ XI, Tñ. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), trg 191. - Pioâ XII, Söù ñieäp truyeàn thanh 1-6-1941: AAS 33 (1941), trg 199; - n.t., Söù ñieäp truyeàn thanh Leã Giaùng Sinh 1942: AAS 35 (1943), trg 17; - n.t., Söù ñieäp truyeàn thanh 1-9-1944: AAS 36 (1944), trg 253. - Gioan XXIII, Tñ. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), trg 428-429. (Trôû laïi ñaàu trang)
14 Xem Pioâ XI, Tñ. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), trg 214. - Gioan XXIII, Tñ. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), trg 429. (Trôû laïi ñaàu trang)
15 Xem Pioâ XII, Söù ñieäp truyeàn thanh Leã Hieän Xuoáng 1941: AAS 44 (1941), trg 199. - Gioan XXIII, Tñ. Mater et Magistra: AAS 53 (1961) trg 430. (Trôû laïi ñaàu trang)
16 Veà vieäc xöû duïng ñöùng ñaén nhöõng cuûa caûi theo giaùo lyù cuûa Taân Öôùc, xem Lc 3,11; 10,30tt; 11, 41; 1P 5,3; Mc 8,36; 12,29-31; Giac 5,1-6; 1Tm 6,8; Eph 4,28; 2Cor 8,13tt; 1Gio 3,17-20. (Trôû laïi ñaàu trang)