Thaùnh Coâng Ñoàng Chung Vaticanoâ II
Hieán Cheá Muïc Vuï
Veà
Giaùo Hoäi
Trong Theá Giôùi Ngaøy Nay
Gaudium Et Spes
Baûn dòch Vieät Ngöõ cuûa Giaùo Hoaøng Hoïc Vieän Pioâ X
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Phaàn Thöù Hai
Chöông II
Coå Voõ Vieäc Phaùt trieån Vaên Hoùa 65*
53. Nhaäp ñeà. Ñaëc ñieåm cuûa moät nhaân vò laø chæ ñaït tôùi nhaân tính ñích thöïc vaø troïn veïn nhôø vaên hoùa, nghóa laø nhôø vieäc trau gioài nhöõng öu phaåm vaø giaù trò cuûa baûn tính. Vì vaäy, moãi khi ñeà caäp ñeán cuoäc soáng nhaân loaïi, baûn tính vaø vaên hoùa lieân keát vôùi nhau heát söùc chaët cheõ.
Theo nghóa toång quaùt, chöõ “vaên hoùa” chæ taát caû nhöõng gì con ngöôøi duøng ñeå trao doài vaø phaùt trieån caùc naêng khieáu ña dieän cuûa taâm hoàn vaø theå xaùc; coá gaéng cheá ngöï caû traùi ñaát baèng trí thöùc vaø lao ñoäng; laøm cho ñôøi soáng xaõ hoäi, ñôøi soáng gia ñình cuõng nhö ñôøi soáng chính trò trôû thaønh nhaân ñaïo hôn, nhôø söï tieán boä trong caùc taäp tuïc vaø ñònh cheá; sau heát, dieãn taû, thoâng truyeàn vaø baûo toàn trong caùc coâng trình cuûa mình, nhöõng kinh nghieäm tinh thaàn vaø hoaøi baõo lôùn lao cuûa caùc thôøi ñaïi, ñeå giuùp cho nhieàu ngöôøi vaø toaøn theå nhaân loaïi tieán boä hôn.
Vì vaäy, vaên hoùa nhaân loaïi thieát yeáu mang tính caùch lòch söû vaø xaõ hoäi, vaø chöõ “vaên hoùa” thöôøng maëc theâm moät yù nghóa xaõ hoäi hoïc cuõng nhö daân chuûng hoïc. Chính vì yù nghóa naøy maø ngöôøi ta noùi ñeán söï ña taïp cuûa caùc neàn vaên hoùa. Thöïc vaäy, coù nhieàu caùch xöû duïng söï vaät, nhieàu caùch laøm vieäc vaø dieãn taû tö töôûng, nhieàu caùch phuïng töï vaø taïo neân thuaàn phong myõ tuïc, nhieàu caùch thieát laäp luaät leä vaø ñònh cheá phaùp lyù, nhieàu caùch phaùt trieån khoa hoïc, ngheä thuaät vaø trau gioài thaåm myõ, neân môùi phaùt sinh nhieàu caùch chung soáng vaø nhieàu hình thöùc hoøa hôïp caùc giaù trò cuûa cuoäc soáng. Nhö theá, töø caùc ñònh cheá löu truyeàn, hình thaønh moät di saûn rieâng cho moãi coäng ñoaøn nhaân loaïi. Cuõng do caùch thöùc aáy maø hình thaønh moät moâi tröôøng lòch söû nhaát ñònh cuûa con ngöôøi, baát cöù daân toäc naøo hay thôøi ñaïi naøo, ñeå töø moâi tröôøng ñoù con ngöôøi ruùt ra nhöõng giaù trò haàu thaêng tieán neàn vaên minh nhaân loaïi.
Ñoaïn 1: Tình Traïng Vaên Hoùa Trong Theá Giôùi Ngaøy Nay 66*
54. Nhöõng loái soáng môùi. Tình traïng sinh soáng cuûa con ngöôøi hieän ñaïi veà phöông dieän xaõ hoäi vaø vaên hoùa ñaõ bieán ñoåi saâu ñaäm, khieán con ngöôøi coù theå noùi ñeán moät kyû nguyeân môùi cuûa lòch söû nhaân loaïi 1. Töø ñoù, môû ra nhöõng con ñöôøng môùi ñeå hoaøn bò vaø baønh tröôùng vaên hoùa roäng raõi hôn. Nhöõng con ñöôøng naøy ñaõ ñöôïc khai phaù nhôø söï lôùn maïnh cuûa caùc ngaønh khoa hoïc thieân nhieân, nhaân vaên vaø xaõ hoäi, nhôø söï phaùt trieån kyõ thuaät cuõng nhö söï tieán boä trong coâng cuoäc khaùm phaù vaø kheùo leùo toå chöùc nhöõng phöông tieän giuùp con ngöôøi lieân laïc vôùi nhau. Bôûi ñoù, neàn vaên hoùa hieän ñaïi mang nhöõng ñaëc ñieåm naøy: caùc khoa hoïc meänh danh laø khoa hoïc chính xaùc phaùt trieån toái ña oùc pheâ bình; nhöõng nghieân cöùu môùi nhaát veà taâm lyù hoïc caét nghóa hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi saâu xa hôn; caùc boä moân söû hoïc goùp phaàn lôùn lao giuùp con ngöôøi nhaän ñònh söï vaät döôùi khía caïnh bieán ñoåi vaø tieán hoùa; taäp tuïc vaø caùch soáng ngaøy caøng ñoàng nhaát; hieän töôïng kyõ ngheä vaø ñoâ thò hoùa coäng vôùi nhöõng nguyeân nhaân khaùc ñang phaùt huy ñôøi soáng taäp theå taïo neân nhöõng hình thöùc vaên hoùa môùi (vaên hoùa ñaïi chuùng), töø ñoù, phaùt sinh nhöõng caùch caûm nghó, haønh ñoäng vaø giaûi trí môùi. Ñoàng thôøi, söï phaùt trieån trao ñoåi giöõa caùc daân toäc vaø caùc taäp theå khaùc nhau cuõng môû roäng hôn cho moïi ngöôøi vaø moãi ngöôøi caùc kho taøng cuûa nhöõng hình thöùc vaên hoùa khaùc nhau. Vaø cöù theá, seõ daàn daàn xuaát hieän moät hình thöùc vaên hoùa nhaân loaïi ñaïi ñoàng hôn, nhôø ñoù, neáu caøng toân troïng nhöõng ñieåm cuûa caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau, caøng dieãn ñaït vaø tieán gaàn ñeán söï hieäp nhaát nhaân loaïi hôn.
55. Con ngöôøi, taùc giaû cuûa vaên hoùa. Caøng ngaøy caøng coù nhieàu ngöôøi, nam cuõng nhö nöõ, thuoäc baát cöù taäp theå hay quoác gia naøo, yù thöùc ñöôïc chính hoï vaø nhöõng ngöôøi xaây döïng vaø saùng taïo vaên hoùa cuûa coäng ñoaøn mình. Treân toaøn theá giôùi, ngaøy caøng gia taêng yù thöùc töï trò cuõng nhö traùch nhieäm. Ñoù laø ñieàu raát caàn ñeå nhaân loaïi tröôûng thaønh treân bình dieän tinh thaàn vaø luaân lyù. Ñoù laø ñieàu seõ xuaát hieän roõ raøng hôn, neáu chuùng ta quan taâm ñeán söï thoáng nhaát theá giôùi vaø ñeán boån phaän chuùng ta laø phaûi kieán taïo moät theá giôùi toát ñeïp hôn trong chaân lyù vaø coâng baèng. Do ñoù, chuùng ta laø chöùng nhaân cuûa söï hình thaønh moät neàn nhaân baûn môùi trong ñoù con ngöôøi ñöôïc ñònh nghóa tröôùc heát tuøy theo traùch nhieäm cuûa mình ñoái vôùi anh em vaø ñoái vôùi lòch söû.
56. Trôû ngaïi vaø boån phaän. Trong nhöõng hoaøn caûnh aáy, khoâng coøn gì ñaùng ngaïc nhieân neáu con ngöôøi vì caûm thöùc ñöôïc traùch nhieäm cuûa mình trong vieäc phaùt trieån vaên hoùa, neân nuoâi nhöõng hoaøi baõo cao xa, ñoàng thôøi cuõng lo aâu nhìn ñeán muoân ngaøn maâu thuaãn tröôùc maét mình phaûi giaûi quyeát:
Phaûi laøm gì ñeå söï trao ñoåi vaên hoùa phoàn thònh kia taïo ñöôïc söï ñoái thoaïi ñích thöïc vaø kieán hieäu giöõa caùc taäp theå vaø caùc quoác gia khaùc nhau maø khoâng xaùo troän cuoäc soáng cuûa caùc coäng ñoaøn, khoâng phaù hoaïi söï khoân ngoan cuûa tieàn nhaân cuõng nhö khoâng laøm toån thöông nhöõng ñaëc tính rieâng cuûa caùc daân toäc? 67*
Phaûi laøm theá naøo ñeå phaùt huy söï truyeàn baù vaø söùc linh ñoäng cuûa neàn vaên hoùa môùi, maø khoâng huûy dieät loøng trung thaønh gaén boù vôùi di saûn truyeàn thoáng? 68* Ñoù laø vaán ñeà ñaëc bieät khaån caáp khi phaûi dung hoøa vaên hoùa phaùt sinh töø söï tieán boä lôùn lao cuûa khoa hoïc vaø kyõ thuaät vôùi vaên hoùa ñöôïc nuoâi döôõng baèng neàn hoïc vaán coå ñieån theo nhöõng truyeàn thoáng khaùc nhau.
Laøm sao coù theå dung hoøa söï phaân taùn raát nhanh choùng vaø ngaøy caøng gia taêng cuûa caùc boä moân chuyeân bieät vôùi nhu caàu toång hôïp caùc boä moân aáy vaø nhu caàu duy trì nôi con ngöôøi khaû naêng chieâm ngöôõng vaø thaùn phuïc laø nhöõng khaû naêng giuùp con ngöôøi ñaït tôùi söï khoân ngoan?
Phaûi laøm gì ñeå moïi ngöôøi treân theá giôùi cuøng ñöôïc höôûng ích lôïi cuûa vaên hoùa trong khi kieán thöùc cuûa caùc nhaø thoâng thaùi luoân cao sieâu vaø phöùc taïp hôn?
Sau heát, phaûi laøm sao ñeå vöøa coâng nhaän söï töï trò maø vaên hoùa ñoøi hoûi laø chính ñaùng, vöøa khoâng rôi vaøo moät neàn nhaân baûn traàn tuïc thuaàn tuùy hoaëc ñoái nghòch vôùi toân giaùo nöõa?
Ngaøy nay, phaûi phaùt trieån vaên hoùa nhaân loaïi giöõa baáy nhieâu maâu thuaãn, sao cho nhaân vò ñöôïc naåy nôû troïn veïn, ñieàu hoøa ñoàng thôøi giuùp con ngöôøi trong nhöõng boån phaän maø moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc keâu goïi ñeå chu toaøn, nhaát laø nhöõng Kitoâ höõu lieân keát huynh ñeä trong gia ñình nhaân loaïi duy nhaát. 69*
Ñoaïn 2: Moät Vaøi Nguyeân Taéc Höôùng Daãn Vieäc Phaùt Trieån Vaên Hoùa
57. Ñöùc tin vaø vaên hoùa. Ngöôøi Kitoâ höõu ñang haønh trình veà queâ trôøi phaûi tìm kieám vaø yeâu thích nhöõng söï treân trôøi 2. Ñoù laø ñieàu chaúng nhöõng khoâng bôùt maø coøn laøm taêng boån phaän cuûa hoï laø goùp söùc vôùi moïi ngöôøi kieán taïo moät theá giôùi nhaân ñaïo hôn. Thöïc ra, maàu nhieäm cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo ñaõ ñem ñeán cho hoï nhieàu khích leä vaø trôï löïc quí giaù ñeå hoï chu toaøn boån phaän aáy caùch haêng say hôn vaø nhaát laø ñeå hoï khaùm phaù ñöôïc yù nghóa troïn veïn cuûa coâng vieäc hoï laøm. Nhôø ñoù, vaên hoùa nhaân loaïi coù ñöôïc moät ñòa vò cao caû trong ôn goïi toaøn dieän cuûa con ngöôøi.
Thöïc vaäy, khi caøy caáy vôùi hai baøn tay hoaëc vôùi phöông tieän kyõ thuaät ñeå traùi ñaát naåy sinh hoa quaû vaø trôû thaønh nôi cö nguï xöùng ñaùng cuûa toaøn theå gia ñình nhaân loaïi, vaø khi tham döï caùch yù thöùc vaøo taäp theå xaõ hoäi, con ngöôøi ñaõ tuaân theo yù ñònh cuûa Thieân Chuùa ñöôïc toû baøy ngay töø thuôû ñaàu laø loaøi ngöôøi phaûi cheá ngöï traùi ñaát 3 vaø hoaøn taát coâng cuoäc taïo döïng, ñoàng thôøi con ngöôøi phaùt trieån ñöôïc chính baûn thaân; vaø cuøng khi aáy con ngöôøi tuaân giöõ giôùi raên quan troïng cuûa Chuùa Kitoâ laø hieán thaân phuïc vuï anh em.
Hôn nöõa, khi chuyeân taâm hoïc hoûi caùc boä moân trieát hoïc, söû hoïc, toaùn hoïc, vaïn vaät hoïc vaø trau gioài ngheä thuaät, con ngöôøi coù theå goùp phaàn lôùn lao vaøo coâng cuoäc thaêng tieán gia ñình nhaân loaïi ñeå ñaït tôùi nhöõng giaù trò cao caû cuûa chaân, thieän, myõ, vaø moät phaùn ñoaùn coù giaù trò phoå quaùt. Nhôø ñoù, con ngöôøi ñöôïc soi chieáu raïng rôõ hôn, do Ñaáng Khoân Ngoan kyø dieäu ñaõ coù beân Chuùa töø thuôû ñôøi ñôøi, cuøng Chuùa an baøi moïi söï, noâ ñuøa treân traùi ñaát vaø vui söôùng ôû vôùi con caùi loaøi ngöôøi 4.
Cuõng nhôø ñoù maø taâm trí nhaân loaïi bôùt noâ leä söï vaät vaø coù theå deã daøng bay boång ñeå thôø phöôïng vaø chieâm ngöôõng Ñaáng Taïo Hoùa. Hôn nöõa, con ngöôøi coøn ñöôïc aân suûng thuùc ñaåy ñeå nhaän ra Ngoâi Lôøi Thieân Chuùa, Ñaáng tröôùc khi neân xaùc theå ñeå cöùu chuoäc vaø keát thaâu muoân loaøi nôi Ngöôøi, ñaõ ôû trong theá gian nhö “anh saùng thaät... voán haèng soi saùng moïi loaøi döông gian” (Gio 1,9) 5.
Vì do phöông phaùp cuûa chuùng, khoa hoïc vaø kyõ thuaät khoâng theå xaâm nhaäp cô caáu saâu xa cuûa söï vaät, neân söï tieán boä ngaøy nay cuûa chuùng dó nhieân coù theå ñöa ñeán moät thöù chuû thuyeát duy hieän töôïng vaø baát khaû tri, khi phöông phaùp khaûo saùt cuûa nhöõng boä moân naøy ñöôïc ñaùnh giaù quaù cao vaø ñöôïc coi nhö luaät toái haäu ñeå khaùm phaù toaøn theå chaân lyù. Cuõng nguy hieåm hôn nöõa khi con ngöôøi tin töôûng thaùi quaù vaøo nhöõng phaùt minh hieän ñaïi ñeán ñoä töï maõn vaø khoâng coøn kieám tìm nhöõng giaù trò cao hôn 70*.
Tuy nhieân, nhöõng haäu quaû tai haïi aáy khoâng nhaát thieát phaùt sinh töø neân vaên hoùa hieän ñaïi, vaø chuùng ta khoâng ñöôïc yû vaøo ñoù maø phuû nhaän nhöõng giaù trò tích cöïc cuûa neàn vaên hoùa naøy. Trong soá nhöõng giaù trò aáy phaûi keå ñeán: loøng yeâu chuoäng khoa hoïc, thaùi ñoä nghieâm chænh trung thaønh vôùi chaân lyù trong caùc coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc, nhu caàu laøm vieäc taäp theå trong caùc toaùn chuyeân vieân, tình lieân ñôùi quoác teá, yù thöùc ngaøy caøng maõnh lieät nôi caùc nhaø thoâng thaùi veà traùch nhieäm phaûi giuùp ñôõ vaø hôn nöõa phaûi baûo veä con ngöôøi, yù muoán ñem laïi cho moïi ngöôøi tình traïng sinh soáng thuaän lôïi hôn, nhaát laø cho nhöõng ngöôøi chòu thieät thoøi vì khoâng ñöôïc trao traùch nhieäm vaø vì thieáu vaên hoùa. Taát caû nhöõng giaù trò naøy coù theå goùp phaàn chuaån bò cho con ngöôøi laõnh nhaän söù ñieäp Phuùc AÂm. Vaø coâng cuoäc chuaån bò naøy coù theå ñöôïc thaám nhuaàn nhôø tình yeâu thaàn linh cuûa Ñaáng ñaõ ñeán ñeå cöùu chuoäc theá gian.
58. Lieân heä ña dieän giöõa Phuùc AÂm cuûa Chuùa Kitoâ vaø vaên hoùa nhaân loaïi. Giöõa söù ñieäp cöùu ñoä vaø vaên hoùa nhaân loaïi coù nhieàu moái lieân heä. Thöïc vaäy, khi töï maïc khaûi cuøng daân Ngaøi cho tôùi khi toû mình ñaày ñuû trong Chuùa Con nhaäp theå, Thieân Chuùa ñaõ noùi theo vaên hoùa rieâng cuûa töøng thôøi ñaïi.
Cuõng vaäy, traûi qua caùc theá kyû soáng trong nhieàu hoaøn caûnh khaùc nhau, Giaùo Hoäi ñaõ xöû duïng nhöõng taøi nguyeân cuûa caùc neàn vaên hoùa khaùc bieät ñeå phoå bieán vaø giaûi thích cho muoân daân söù ñieäp cuûa Chuùa Kitoâ trong khi rao giaûng, ñeå tìm toøi vaø thaáu hieåu saâu xa hôn, ñeå dieãn taû söù ñieäp aáy caùch toát ñeïp hôn trong caùc leã nghi phuïng vuï vaø trong cuoäc soáng muoân maët cuûa coäng ñoaøn caùc tín höõu.
Nhöng ñoàng thôøi, Giaùo Hoäi khoâng bò raøng buoäc caùch ñoäc quyeàn vaø baát khaû phaân ly vôùi moät chuûng toäc hay quoác gia, vôùi moät loái soáng ñaëc thuø hoaëc moät taäp tuïc cuõ hay môùi naøo, vì Giaùo Hoäi ñöôïc sai ñeán vôùi moïi daân toäc thuoäc moïi nôi vaø moïi thôøi. Trung thaønh vôùi truyeàn thoáng rieâng vaø ñoàng thôøi yù thöùc söù meänh phoå quaùt cuûa mình, Giaùo Hoäi coù theå hoøa mình vôùi nhieàu hình thöùc vaên hoùa khaùc nhau. Nhôø ñoù, chính Giaùo Hoäi cuõng nhö caùc neàn vaên hoùa aáy ñeàu ñöôïc phong phuù hôn 71*.
Phuùc AÂm cuûa Chuùa Kitoâ khoâng ngöøng ñoåi môùi cuoäc soáng vaø vaên hoùa cuûa con ngöôøi ñaõ sa ngaõ, choáng ñoái vaø khöû tröø caùc sai laàm vaø tai hoïa phaùt sinh töø söùc quyeán ruõ thöôøng xuyeân cuûa toäi loãi luoân ñe doïa. Phuùc AÂm khoâng ngöøng tinh luyeän vaø naâng cao phong hoùa caùc daân toäc. Nhöõng ñöùc tính cuûa moïi thôøi nhö ñöôïc Phuùc AÂm laøm cho phong phuù töø beân trong, ñöôïc cuûng coá, boå tuùc vaø taùi taïo trong Chuùa Kitoâ 6 nhôø nhöõng aân hueä bôûi trôøi. Nhö theá, trong khi chu toaøn boån phaän rieâng 7, Giaùo Hoäi cuõng ñoàng thôøi thuùc ñaåy vaø goùp phaàn vaøo coâng cuoäc phaùt trieån vaên hoùa nhaân loaïi, vaø nhôø hoaït ñoäng cuûa mình, ngay caû trong caùc nghi leã phuïng vuï, Giaùo Hoäi giaùo duïc cho con ngöôøi ñaït tôùi töï do noäi taâm.
59. Hôïp taùc caùc giaù trò trong nhöõng hình thöùc vaên hoùa nhaân loaïi. Vì nhöõng lyù do ñaõ trình baøy, Giaùo Hoäi nhaéc nhuû moïi ngöôøi: vaên hoùa phaûi nhaèm ñaït söï hoaøn haûo toaøn dieän cuûa nhaân vò, lôïi ích cuûa coäng ñoaøn vaø cuûa toaøn theå xaõ hoäi nhaân loaïi. Do ñoù, phaûi toâi luyeän taâm hoàn laøm sao ñeå phaùt trieån khaû naêng tuaân phuïc, thaáu trieät, chieâm ngöôõng, phaùn ñoaùn rieâng tö, laïi phaûi coù theå phaùt huy yù thöùc toân giaùo, luaân lyù cuõng nhö xaõ hoäi.
Thöïc vaäy, vì tröïc tieáp phaùt sinh töø xaõ hoäi tính vaø lyù trí cuûa con ngöôøi neân vaên hoùa luoân caàn ñöôïc töï do ñuùng möùc ñeå phaùt trieån, cuõng nhö caàn coù quyeàn hôïp phaùp ñeå haønh ñoäng ñoäc laäp theo caùc nguyeân taéc rieâng. Do ñoù, vaên hoùa coù quyeàn ñöôïc toân troïng vaø ñöôïc höôûng moät quyeàn baát khaû xaâm phaïm naøo ñoù, dó nhieân vaãn phaûi duy trì quyeàn lôïi caù nhaân vaø coäng ñoaøn hoaëc rieâng bieät hoaëc phoå quaùt, trong giôùi haïn cuûa coâng ích.
Thaùnh Coâng Ñoàng laäp laïi nhöõng ñieàu Coâng Ñoàng Vaticanoâ thöù nhaát ñaõ daïy, vaø tuyeân boá raèng: “Coù hai laõnh vöïc trí thöùc” khaùc nhau, laõnh vöïc ñöùc tin vaø laõnh vöïc lyù trí; Giaùo Hoäi khoâng caám “caùc kyõ thuaät vaø caùc boä moân vaên hoùa nhaân loaïi duøng nhöõng nguyeân lyù vaø phöông phaùp rieâng trong phaïm vi cuûa mình”; do ñoù, Giaùo Hoäi “nhìn nhaän söï töï do chính ñaùng naøy”, vaø xaùc nhaän söï töï trò hôïp phaùp cuûa vaên hoùa, nhaát laø caùc khoa hoïc 8.
Taát caû nhöõng ñieàu vöøa trình baøy cuõng ñoøi hoûi cho con ngöôøi coù theå töï do ñi tìm chaân lyù, phaùt bieåu, phoå bieán yù kieán mình vaø ñöôïc töï do haønh ngheà tuøy sôû thích, mieãn laø toân troïng coâng ích vaø traät töï luaân lyù; sau heát, nhöõng ñieàu aáy cuõng ñoøi cho con ngöôøi phaûi ñöôïc thoâng tin chính xaùc veà nhöõng bieán coá xaûy ra thuoäc ñôøi soáng coâng coäng 9.
Boån phaän cuûa coâng quyeàn khoâng phaûi laø quy ñònh moät hình thöùc vaên hoùa nhaân loaïi ñaëc thuø naøo, nhöng laø taïo nhöõng ñieàu kieän vaø phöông tieän thuaän lôïi ñeå phaùt trieån ñôøi soáng vaên hoùa trong toaøn theå daân chuùng, caû trong nhöõng thaønh phaàn thieåu soá cuûa quoác gia 10. Do ñoù, phaûi heát söùc traùnh sao ñeå vaên hoùa khoûi bò sai laïc muïc ñích caù bieät cuûa mình vaø khoûi bò cöôõng eùp laøm coâng cuï cho caùc theá löïc chính trò hay kinh teá.
Ñoaïn 3: Moät Vaøi Boån Phaän Caáp Baùch Cuûa Kitoâ Höõu Ñoái Vôùi Vaên Hoùa
60. Phaûi nhìn nhaän vaø thöïc thi quyeàn thuï höôûng vaên hoùa cuûa moïi ngöôøi. Vì ngaøy nay, con ngöôøi coù ñuû khaû naêng giaûi thoaùt moät phaàn lôùn nhaân loaïi khoûi naïn ngu doát, neân boån phaän thích ñaùng nhaát cuûa thôøi ñaïi naøy, nhaát laø ñoái vôùi caùc Kitoâ höõu, trong laõnh vöïc kinh teá cuõng nhö chính trò, trong phaïm vi quoác gia cuõng nhö quoác teá, laø ñem heát noã löïc ñeå khaúng ñònh nhöõng nguyeân taéc caên baûn baét buoäc moïi ngöôøi phaûi thöøa nhaän vaø thöïc thi quyeàn höôûng thuï vaên hoùa cuûa moïi ngöôøi treân theá giôùi, vì ñoù laø quyeàn phuø hôïp vôùi phaåm giaù con ngöôøi, khoâng phaân bieät chuûng toäc, nam nöõ, quoác gia, toân giaùo vaø giai caáp xaõ hoäi. Do ñoù, phaûi laøm sao cho moãi ngöôøi coù ñöôïc moät soá voán lieáng vaên hoùa ñaày ñuû, nhaâát laø vaên hoùa caên baûn, ñeå moät soá lôùn nhaân loaïi khoâng coøn muø chöõ hay thieáu saùng kieán traùch nhieäm maø khoâng theå coäng taùc vaøo lôïi ích chung ñuùng vôùi danh nghóa con ngöôøi.
Bôûi theá, phaûi gaéng söùc laøm cho nhöõng ngöôøi coù khaû naêng ñöôïc theo hoïc caùc baäc cao ñaúng; vaø neáu coù theå ñöôïc, lieäu cho hoï ñaït ñöôïc nhöõng chöùc vuï vaø giöõ nhöõng vai troø maø hoï coù theå phuïc vuï trong xaõ hoäi tuøy theo sôû tröôøng vaø naêng khieáu hoï ñaõ thaâu thaäp ñöôïc 11. Nhö theá, moïi ngöôøi vaø moïi taàng lôùp xaõ hoäi thuoäc moïi daân toäc ñeàu coù theå phaùt trieån troïn veïn ñôøi soáng vaên hoùa phuø hôïp vôùi taøi naêng vaø truyeàn thoáng cuûa mình.
Hôn nöõa, cuõng caàn coå ñoäng cho moïi ngöôøi yù thöùc veà quyeàn thuï höôûng vaên hoùa cuøng boån phaän trau luyeän baûn thaân vaø hoã trôï ngöôøi khaùc. Dó nhieân, ñoâi khi voán coøn coù nhöõng hoaøn caûnh sinh soáng vaø laøm vieäc caûn trôû caùc coá gaéng phaùt huy vaên hoùa vaø laøm cuøn nhuït nghò löïc cuûa con ngöôøi; nhöng ñaëc bieät, ñoái vôùi noâng daân vaø thôï thuyeàn, caàn phaûi ñem laïi cho hoï nhöõng ñieàu kieän thöïc haønh coâng vieäc cuûa hoï, ñeå khuyeán khích hoï hôn laø ngaên caûn hoï trao ñoåi vaên hoùa. Nöõ giôùi ñaõ tham gia vaøo haàu heát moïi ngaønh sinh hoaït, neân cuõng phaûi lieäu cho hoï ñaûm traùch toaøn veïn nhöõng chöùc vuï phuø hôïp vôùi khaû naêng rieâng cuûa hoï. Boån phaän cuûa taát caû moïi ngöôøi laø thöøa nhaän vaø coå voõ söï tham gia ñaëc bieät vaø caàn thieát cuûa nöõ giôùi trong sinh hoaït vaên hoùa 72*.
61. Giaùo duïc vaên hoùa toaøn dieän cho con ngöôøi. Ngaøy nay, toång hôïp ñöôïc caùc kieán thöùc thuoäc moïi moân, moïi ngaønh laø moät vieäc khoù hôn bao giôø heát. Thöïc theá, caøng ngaøy caùc yeáu toá caáu taïo vaên hoùa caøng gia taêng vaø khaùc bieät, trong khi ñoù, nôi moãi ngöôøi, khaû naêng thaâu nhaän vaø toång hôïp caùc yeáu toá aáy laïi suy giaûm, ñeán noãi hình aûnh “con ngöôøi baùch khoa” môø daàn. Tuy nhieân, moãi ngöôøi ñeàu coøn coù boån phaän baûo toàn nhaân vò toaøn dieän cuûa mình, vôùi nhöõng giaù trò troåi vöôït cuûa trí tueä, yù chí, löông tri vaø tình huynh ñeä. Taát caû nhöõng giaù trò naøy ñeàu do Thieân Chuùa taïo döïng, ñöôïc söûa trò vaø naâng cao moät caùch kyø dieäu trong Chuùa Kitoâ 73*.
Tröôùc tieân, gia ñình nhö moät ngöôøi meï vaø ngöôøi vuù cuûa neàn giaùo duïc naøy, bôûi vì trong gia ñình, con caùi ñöôïc tình yeâu aáp uû seõ khaùm phaù ra caùc baäc thang giaù trò moät caùch deã daøng hôn, ñoàng thôøi caøng lôùn, nhöõng ngöôøi treû caøng nhö töï nhieân thaám nhuaàn nhöõng khuoân maãu vaên hoùa khaùc bieät saün coù.
Xaõ hoäi ngaøy nay cuõng coù nhöõng phöông tieän thích hôïp cho coâng cuoäc giaùo duïc naøy. Nhaát laø nhôø vieäc phoå bieán saùch baùo caøng ngaøy caøng lan roäng vaø nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng vaên hoùa xaõ hoäi maø vaên hoùa ñöôïc phoå bieán deã daøng. Thöïc theá, nhôø giaûm bôùt phaàn naøo thôøi giôø laøm vieäc, nhieàu ngöôøi seõ coù dòp ñeå trau gioài vaên hoùa. Do ñoù, phaûi bieát duøng thôøi giôø nhaøn roãi ñeå boå döôõng taâm trí vaø theå xaùc, nhö giaûi trí laønh maïnh, hoïc hoûi; du lòch nhöõng mieàn xa laï seõ giuùp cho trí oùc môû mang, vaø nhôø hieåu bieát laãn nhau con ngöôøi ñöôïc theâm phong phuù; theå duïc vaø caùc hoaït ñoäng theå thao giuùp chuùng ta giöõ ñöôïc quaân bình trong taâm hoàn cuûa moãi caù nhaân cuõng nhö cuûa xaõ hoäi, vaø giuùp chuùng ta thieát laäp ñöôïc caùc moái bang giao huynh ñeä giöõa moïi ngöôøi khoâng phaân bieät giai caáp, quoác gia hay chuûng toäc. Vì theá, caùc Kitoâ höõu phaûi coäng taùc vaøo vieäc ñem tinh thaàn nhaân baûn vaø Kitoâ giaùo thaám nhuaàn caùc sinh hoaït vaên hoùa taäp theå, laø nhöõng sinh hoaït ñaëc bieät cuûa thôøi ñaïi chuùng ta.
Tuy nhieân, nhöõng phöông tieän treân seõ khoâng ñem laïi moät neàn giaùo duïc vaên hoùa toaøn dieän cho con ngöôøi neáu ñoàng thôøi con ngöôøi khoâng tìm hieåu yù nghóa saâu xa cuûa vaên hoùa vaø khoa hoïc ñoái vôùi con ngöôøi.
62. Phoái hôïp vaên hoùa nhaân loaïi vôùi Kitoâ giaùo. Maëc duø Giaùo Hoäi ñaõ ñoùng goùp nhieàu vaøo söï phaùt trieån vaên hoùa, tuy nhieân kinh nghieäm cho thaáy, vì nhöõng lyù do nhaát thôøi maø söï phoái hôïp giöõa vaên hoùa vaø Kitoâ giaùo khoâng phaûi luùc naøo cuõng dieãn tieán maø khoâng gaëp trôû ngaïi.
Nhöõng trôû ngaïi naøy khoâng nhaát thieát laøm toån thöông ñôøi soáng ñöùc tin, traùi laïi, coøn coù theå thuùc ñaåy lyù trí tìm hieåu ñöùc tin moät caùch chính xaùc vaø saâu roäng hôn. Thöïc theá, nhöõng cuoäc nghieân cöùu vaø nhöõng phaùt sinh gaàn ñaây cuûa khoa hoïc cuõng nhö cuûa söû hoïc vaø trieát hoïc khôi leân nhöõng vaán ñeà môùi lieân heä ñeán chính cuoäc soáng. Chuùng ñoøi hoûi caùc nhaø thaàn hoïc vaãn phaûi tìm toøi nhöõng nghieân cöùu môùi nöõa. Do ñoù, khi trung thaønh vôùi nhöõng phöông phaùp vaø ñoøi hoûi rieâng bieät cuûa khoa thaàn hoïc, caùc nhaø thaàn hoïc ñöôïc môøi goïi luoân tìm kieám moät phöông thöùc thích öùng hôn ñeå truyeàn thoâng giaùo lyù cho ngöôøi ñöông thôøi: vì moät ñaøng laø kho taøng ñöùc tin caùc chaân lyù, moät ñaøng laø phöông thöùc dieãn ñaït kho taøng ñoù mieãn sao giöõ vöõng ñuùng yù nghóa vaø noäi dung 12. Trong phaïm vi muïc vuï, phaûi thaáu trieät vaø aùp duïng khoâng nhöõng caùc nguyeân taéc thaàn hoïc, nhöng caû nhöõng phaùt minh cuûa caùc khoa hoïc “ñôøi”, nhaát laø khoa taâm lyù vaø xaõ hoäi hoïc. Nhö theá, caùc tín höõu cuõng seõ nuoâi döôõng ñöôïc moät ñôøi soáng ñöùc tin tinh roøng vaø tröôûng thaønh hôn.
Vaên chöông vaø ngheä thuaät cuõng theo theå caùch rieâng maø giöõ moät vai troø quan troïng trong ñôøi soáng Giaùo Hoäi. Thöïc theá, vaên chöông vaø ngheä thuaät tìm caùch dieãn taû ñaëc tính rieâng cuûa con ngöôøi cuõng nhö caùc vaán ñeà vaø kinh nghieäm cuûa con ngöôøi trong noã löïc nhaän bieát vaø hoaøn thieän chính mình cuõng nhö caû theá giôùi; vaên chöông vaø ngheä thuaät cuõng coá gaéng khaùm phaù vò trí cuûa con ngöôøi trong lòch söû vaø vuõ truï, phôi baøy nhöõng ñau khoå vaø vui möøng, nhöõng nhu caàu vaø nghò löïc cuûa con ngöôøi, laïi coá gaéng phaùc hoïa moät vaän hoäi khaû quan hôn cho con ngöôøi. Nhö theá, vaên chöông vaø ngheä thuaät coù theå naâng cao ñôøi soáng nhaân loaïi, ñöôïc dieãn taû döôùi nhieàu hình thöùc, tuøy töøng thôøi vaø töøng mieàn khaùc nhau.
Vaäy neân, caàn phaûi laøm sao ñeå caùc vaên ngheä só caûm thaáy raèng Giaùo Hoäi ñang löu taâm ñeán hoaït ñoäng cuûa hoï vaø moät khi ñöôïc höôûng töï do ñuùng möùc, hoï coù theå trao ñoåi vôùi coäng ñoaøn Kitoâ höõu deã daøng hôn. Giaùo Hoäi cuõng phaûi coâng nhaän nhöõng hình thöùc ngheä thuaät môùi, thích hôïp vôùi thôøi ñaïi chuùng ta, tuøy theo baûn chaát cuûa töøng daân toäc, töøng ñòa phöông. Cuõng neân ñem vaøo nôi phöôïng töï nhöõng hình thöùc môùi naøy, moät khi vôùi loái dieãn taû thích nghi vaø phuø hôïp vôùi phuïng vuï, chuùng giuùp con ngöôøi naâng taâm hoàn leân cuøng Thieân Chuùa 13.
Nhö theá, danh Chuùa ñöôïc bieåu döông, vieäc rao giaûng Phuùc AÂm trôû thaønh deã hieåu hôn, vaø nhö haøm chöùa saün trong caûnh soáng cuûa con ngöôøi.
Bôûi vaäy, caùc tín höõu phaûi soáng lieân keát heát söùc chaët cheõ vôùi nhöõng ngöôøi ñöông thôøi vaø ñeå taâm tìm hieåu töôøng taän loái suy tö vaø caûm nghó ñaõ ñöôïc dieãn taû qua nhöõng tinh hoa vaên hoùa rieâng cuûa hoï. Caùc tín höõu phaûi phoái hôïp nhöõng kieán thöùc khoa hoïc vaø hoïc thuyeát môùi cuõng nhö nhöõng phaùt minh môùi meû vôùi neàn luaân lyù vaø giaùo lyù Kitoâ giaùo. Nhôø ñoù, ñôøi soáng ñaïo vaø taâm hoàn chính tröïc cuûa hoï lôùn leân song haønh vôùi kieán thöùc khoa hoïc vaø kyõ thuaät moãi ngaøy moät tieán boä. Nhö vaäy, hoï coù theå nhaän ñònh vaø giaûi thích moïi söï vôùi loái caûm nghó hoaøn toaøn Kitoâ giaùo.
Nhöõng vò chuyeân khoa thaàn hoïc trong caùc Chuûng Vieän vaø Ñaïi Hoïc neân coá gaéng ñem naêng löïc vaø quan ñieåm coäng taùc vôùi nhöõng ngöôøi am töôøng caùc khoa hoïc khaùc. Ñoàng thôøi, coâng cuoäc nghieân cöùu thaàn hoïc nhaèm ñaøo saâu chaân lyù maïc khaûi khoâng ñöôïc khinh thöôøng moái lieân heä cuûa thaàn hoïc ñoái vôùi thôøi ñaïi cuûa mình. Coù vaäy, caùc nhaø thaàn hoïc môùi coù theå giuùp nhöõng nhaø chuyeân moân trong caùc boä moân khaùc hieåu bieát ñöùc tin ñaày ñuû hôn. Nhöõng coâng cuoäc hôïp taùc naøy seõ giuùp ích nhieàu cho vieäc ñaøo taïo caùc thöøa taùc vieân coù chöùc vuï thaùnh. Hoï coù theå daãn giaûi giaùo lyù veà Thieân Chuùa, veà con ngöôøi vaø theá giôùi moät caùch thích hôïp vôùi thôøi ñaïi chuùng ta hôn; nhôø ñoù, lôøi hoï giaûng cuõng ñöôïc ñoùn nhaän deã daøng hôn 14. Mong cho coù nhieàu giaùo daân ñöôïc huaán luyeän thích ñaùng veà caùc khoa hoïc thaùnh, vaø öôùc sao moät soá chuyeân taâm hoïc hoûi vaø ñaøo saâu nhöõng moân hoïc naøy. Tuy nhieân, ñeå hoï coù theå laøm troøn boån phaän cuûa mình, caàn phaûi thöøa nhaän cho tín höõu hoaëc giaùo só hoaëc giaùo daân moät söï töï do ñaày ñuû ñeå nghieân cöùu, suy tö, cuõng nhö ñeå khieâm toán vaø can ñaûm trình baøy quan ñieåm trong laõnh vöïc chuyeân moân cuûa hoï 15. 74*
Chuù Thích:
65* Vaên hoùa giuùp con ngöôøi phaùt trieån (soá 53a), vaäy vaên hoùa laø theá naøo? (b). Coù theå coù nhieàu hình thöùc theo lòch söû vaø xaõ hoäi cuõng nhö theo xaõ hoäi hoïc vaø nhaân chuûng hoïc (c).
1) Thöïc traïng cuûa vaên hoùa hieän taïi: Vaên hoùa ñöôïc ñoåi môùi vaø quoác teá hoùa do aûnh höôûng khoa hoïc gaây neân (soá 54). Ñoàng thôøi con ngöôøi yù thöùc veà quyeàn töï trò vaø veà traùch nhieäm trong laõnh vöïc vaên hoùa (soá 55).
Ñaøng khaùc con ngöôøi cuõng nhaän thaáy nhieàu xung ñoät (soá 56a); giöõa vaên hoùa do aûnh höôûng khoa hoïc gaây neân (soá 54). Ñoàng thôøi con ngöôøi yù thöùc veà quyeàn töï trò vaø veà traùch nhieäm trong laõnh vöïc vaên hoùa (soá 55).
Ñaøng khaùc con ngöôøi cuõng nhaän thaáy nhieàu xung ñoät (soá 56a); giöõa vaên hoùa môùi vaø neáp soáng cuõ cuûa caùc coäng ñoaøn (b), giöõa söï phaùt trieån vaø thoâng truyeàn (c), giöõa söï hoïc bieát caøng ngaøy caøng nhieàu vaø quan nieäm toång quaùt caàn thieát (d), giöõa vaên hoùa ngaøy moät phöùc taïp vaø vieäc quaàn chuùng phaûi tham döï vaøo vaên hoùa (e), giöõa quyeàn töï trò vaø ñoøi hoûi toân giaùo (f), duø vaäy vaên hoùa phaûi giuùp con ngöôøi lôùn leân veà moïi phöông dieän (g).
2) Nguyeân taéc ñeå phaùt trieån vaên hoùa:
A) Ñöùc tin vaø vaên hoùa: Ñöùc tin giuùp ta phaùt trieån vaên hoùa (soá 57a); vì khieán ta töï hoaøn thieän hoùa vaø phuïc vuï ñoàng loaïi (b), vì coå voõ söï chaân, thieän, myõ vaø giuùp ta hieåu vuõ truï hôn (c). Vaên hoùa giuùp ta thôø phöôïng Chuùa vaø ñoùn nhaän ñöùc tin (d). Ñaøng khaùc tinh thaàn khoa hoïc quaù ñaùng coù theå nguy hieåm (e). Nhöng ta khoâng vì theá maø phuû nhaän caùc giaù trò cuûa khoa hoïc (f).
B) Phuùc AÂm vaø vaên hoùa: Chuùa ñaõ duøng vaên hoùa cuûa daân Do thaùi ñeå töï toû mình ra (soá 58a). Giaùo Hoäi ñaõ duøng caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau ñeå loan truyeàn Phuùc AÂm (b), vaø khi tieáp xuùc vôùi taát caû caùc neàn vaên hoùa aáy thì ñaõ möu ích cho noù cuõng nhö cho mình (c). Nhöõng lôïi ích Phuùc AÂm mang laïi (d).
C) Ñieàu kieän giuùp vaên hoùa phaùt trieån ñeå möu ích cho con ngöôøi bieát chieâm ngöôõng vaø phaùn ñoaùn (soá 59a) laø vaên hoùa phaûi höôûng thuï töï do (b). Giaùo hoäi xaùc nhaän quyeàn töï do vaên hoùa (c). Töï do nghieân cöùu, töï do tö töôûng vaø phaùt bieåu yù kieán, töï do thoâng tri (d). Vai troø cuûa chính quyeàn (e).
3) Nhieäm vuï cuûa Kitoâ höõu: Moïi ngöôøi phaûi ñöôïc höôûng thuï vaên hoùa (soá 60a), phaûi coù theå vaøo caùc Tröôøng Cao Ñaúng (b). Vaø moãi ngöôøi cuõng coù nhieäm vuï veà vaên hoùa; ñeå laäp neân ñieàu kieän thuaän tieän cho moïi ngöôøi, ñeå giuùp phuï nöõ ñoùng moät vai troø trong xaõ hoäi (c).
4) Giaùo duïc laø caàn thieát: Phaûi ñeà cao nhaân vò (soá 61a) vaø söù meänh gia ñình (b). Vieäc söû duïng phöông tieän truyeàn thoâng xaõ hoäi cuõng nhö vieäc söû duïng caùc giôø raûnh ñeàu quan troïng (c). Caàn phaûi tìm hieåu yù nghóa chính xaùc cuûa vaên hoùa (d).
5) Vai troø cuûa Giaùo Hoäi: Coù theå raát khoù khaên khi phaùt trieån vaên hoùa vaø ñoàng thôøi gìn giöõ tinh thaàn Kitoâ giaùo (soá 62a). Phaàn ñoùng goùp cuûa caùc nhaø thaàn hoïc (b), vaên chöông vaø myõ thuaät (c). Laäp tröôøng cuûa Giaùo Hoäi ñoái vôùi nhaø vaên vaø ngheä só (d). Phaûi tìm hieåu thôøi ñaïi vaø ñieàu hoøa vaên hoùa vôùi giaùo lyù (e), ñoù laø vieäc rieâng cuûa caùc nhaø thaàn hoïc (f). (Trôû laïi ñaàu trang)
66* Trong phaàn naøy Coâng Ñoàng noùi veà moät thöù vaên hoùa “AÂu Myõ”, cuûa caùc quoác gia tieàn tieán. Nhöng caùc quoác gia ñang môû mang cuõng höôùng veà thöù vaên hoùa gioáng nhö theá nhôø söï kyõ ngheä hoùa; ñoàng thôøi cuõng nhôø ngöôøi trí thöùc trong caùc quoác gia ñang môû mang hoaëc ñaõ theo hoïc trong caùc hoïc ñöôøng AÂu Myõ, hoaëc ñaõ theo hoïc nhöõng chöông trình Taây Phöông taïi caùc Vieän Ñaïi Hoïc cuûa nöôùc mình. Bôûi theá, öôùc gì kinh nghieäm cuûa nhöõng quoác gia AÂu Myõ coù theå giuùp ñôõ caùc quoác gia ñang môû mang ñeå traùnh ñöôïc nhöõng khuyeát ñieåm maø vaên hoùa Taây Phöông ñaõ khoâng traùnh khoûi. (Trôû laïi ñaàu trang)
1 Xem Phaàn Nhaäp Ñeà cuûa Hieán Cheá naøy, soá 4-10. (Trôû laïi ñaàu trang)
67* Giôùi trí thöùc vaø laõnh ñaïo ôû caùc quoác gia ñang môû mang coù nhieäm vuï raát lôùn lao vaø khoù nhoïc veà vaán ñeà naøy. (Trôû laïi ñaàu trang)
68* Vaán ñeà naøy khoâng chæ coù trong caùc quoác gia ñang môû mang maø thoâi. Caùc phong traøo choáng ñoái beân AÂu Myõ cuõng ñe doïa nhöõng giaù trò truyeàn thoáng. (Trôû laïi ñaàu trang)
69* Moät caùch toùm taét vaø thöïc teá, trong vieäc phaùt trieån vaên hoùa chuùng ta phaûi laøm sao ñeå ñieàu hoøa moïi giaù trò: ñeå duy trì söï quaân bình giöõa caùc ñieàu cuõ vaø ñieàu môùi, giöõa lyù trí vaø tình caûm, giöõa trí oùc khoa hoïc vaø trí oùc chieâm ngöôõng thieân nhieân, thöôûng thöùc vaên chöông vaø myõ thuaät. Phaûi laøm sao ñeå giuùp ñôõ moãi caù nhaân vaø caùc daân toäc phaùt trieån song song: neáu khoâng, nhieàu hình thöùc noâ leä môùi coù theå xuaát hieän: chaúng haïn söï noâ leä kinh teá vaø vaên hoùa cuûa caû moät quoác gia. (Trôû laïi ñaàu trang)
2 Xem Col 3,1-2. (Trôû laïi ñaàu trang)
3 Xem Stk 1, 28. (Trôû laïi ñaàu trang)
4 Xem Cn 8, 30-31. (Trôû laïi ñaàu trang)
5 Xem T. Ireneoâ, Adv Haer. III, 11, 8: x.b. Sagnard, trg 200; Xem n.v.t., 16, 6: trg 290-292; 21, 10-22: trg 370-372; 22, 3: trg 378; v.v... (Trôû laïi ñaàu trang)
70* Hieän töôïng luaän chuû tröông raèng ta phaûi ñaùnh giaù caùc hieän töôïng maø khoâng caàn tìm ñeán nhöõng thöïc theå sieâu vieät. Ví duï: trong côn khuûng hoaûng ñoái vôùi quyeàn bính trong Giaùo Hoäi hay trong xaõ hoäi, chuùng ta khoâng caàn döïa treân baát cöù nguyeân taéc lyù thuyeát naøo, maø phaûi chaáp nhaän nhöõng thöïc taïi môùi, thích hôïp vôùi caùc hieän töôïng xaûy ra. “Baát khaû tri luaän” chuû tröông raèng trí con ngöôøi thieáu khaû naêng ñeå hieåu bieát caùc thöïc taïi sieâu hình. Nhieàu khi ñoù chæ laø moät laäp tröôøng trong thöïc teá. Khoa hoïc coù theå ñöa tôùi chuû tröông aáy, khoâng phaûi vì baûn tính ñoøi hoûi nhö vaäy, nhöng chæ vì ngöôøi ta muoán xeùt tôùi taát caû moïi vaán ñeà döïa treân nhöõng phöông phaùp thí nghieäm vaø thöïc teá cuûa khoa hoïc. (Trôû laïi ñaàu trang)
71* Ñoaïn treân ñaõ ñöôïc haøng traêm caùc Ñöùc Giaùm Muïc AÙ Phi vaø Nam Myõ xaùc nhaän. Coù leõ nhieàu giaùo daân thuoäc giôùi trí thöùc (ôû Vieät Nam cuõng nhö ôû nhieàu nôi khaùc) coù caûm töôûng raèng maáy ñoaïn ñoù hôïp vôùi lyù töôûng cuûa Giaùo Hoäi hôn laø hôïp vôùi lòch söû. Quaû quyeát raèng Giaùo Hoäi ñaõ duøng nhöõng kho taøng cuûa caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau ñeå giaûng daïy vaø dieãn taû Phuùc AÂm trong Phuïng Vuï maø khoâng heà caáu keát vôùi moät daân toäc hay phong tuïc daân toäc naøo... phaûi chaêng hôi coù tính caùch töï ñaéc hueânh hoang quaù ñaùng? (Ví duï, hôn ba theá kyû, ôû Vieät Nam vaãn cöû haønh Phuïng Vuï baèng tieáng Latinh vaø theo ñuùng nhö caùc nghi thöùc Roma). Duø ta caûm thaáy Giaùo Hoäi ñaõ thöïc hieän moät thöù thöïc daân toân giaùo vaø do ñoù traùi vôùi nguyeân taéc toát ñeïp naøy (ôû ñaây khoâng caàn noùi ñeán vaán ñeà Giaùo Hoäi coù giuùp ñôõ cho thöïc daân chính trò hay khoâng, vì coù theå phöùc taïp hôn), nhöng nguyeân taéc cuûa Coâng Ñoàng ñaõ roõ raøng. Ta phaûi laøm sao ñeå con chaùu ta khoâng theå toá caùo ñöôïc raèng chuùng ta ñaõ khoâng laøm gì ñeå thöïc hieän nguyeân taéc ñoù trong thöïc teá. (Trôû laïi ñaàu trang)
6 Xem Eph 1, 10. (Trôû laïi ñaàu trang)
7 Xem lôøi Ñöùc Pioâ XI noùi vôùi ÑGM Roland-Gosselin: “Ñöøng bao giôø queân raèng muïc tieâu Giaùo Hoäi nhaèm laø truyeàn baù Phuùc AÂm chöù khoâng phaûi truyeàn baù vaên minh. Neáu Giaùo Hoäi truyeàn baù vaên minh, thì qua vieäc truyeàn baù Phuùc AÂm” (Semaines sociales de France, Versailles, 1963, trg 461-462). (Trôû laïi ñaàu trang)
8 CÑ Vat. I, Hieán cheá tín lyù veà ñöùc tin coâng giaùo Dei Filius, ch. IV: Dz 1695, 1799 (3015-3019). - Xem Pioâ XI, Tñ. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), trg 190. (Trôû laïi ñaàu trang)
9 Xem Gioan XXIII, Tñ. Pacem in terris: AAS 55 (1963), trg 260. (Trôû laïi ñaàu trang)
10 Xem Gioan XXIII, Tñ. Pacem in terris: AAS 55 (1963), trg 283. - Pioâ XII, söù ñieäp truyeàn thanh 24-12-1941: AAS 34 (1942), trg 16-17. (Trôû laïi ñaàu trang)
11 Xem Gioan XXIII, Tñ. Pacem in terris: AAS 55 (1963), trg 260. (Trôû laïi ñaàu trang)
72* Vôùi cheá ñoä daân chuû, nöõ giôùi baét ñaàu ñoøi bình quyeàn vôùi nam giôùi. Phong traøo thoaùt ly hoaøn toaøn cuûa nöõ giôùi: veà phöông dieän sinh vaät hoïc (khoâng laøm noâ leä cho hoân nhaân vaø vieäc sinh nôû), veà kinh teá (coù toaøn quyeàn baát chaáp yù kieán cuûa ngöôøi choàng), veà xaõ hoäi (hình thöùc ñaøn baø noäi trôï phaûi bieán ñi). Phong traøo naøy moät khi coù tính caùch tuyeät ñoái ñeán noãi boû queân söï khaùc bieät giöõa hai giôùi nam vaø nöõ khoâng nhöõng veà sinh vaät lyù maø coøn veà taâm lyù, luùc aáy noù traùi ngöôïc vôùi chính phaåm giaù cuûa phuï nöõ vaø laøm haïi cho gia ñình, xaõ hoäi. Coâng ñoàng ñaõ nhaán maïnh söï bình ñaúng veà nhaân quyeàn caên baûn (soá 29b) vaø ôû ñaây khoâng nhöõng chaáp nhaän söï thoaùt ly xaõ hoäi (veà vieäc laøm thích hôïp vôùi taøi naêng cuûa hoï) maø coøn daïy moïi ngöôøi phaûi coäng taùc ñeå phuï nöõ goùp phaàn rieâng vaø caàn thieát trong laõnh vöïc vaên hoùa. Laõnh vöïc vaên hoùa cuõng bao goàm hoaït ñoäng chính trò! Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ XII ñaõ nhaéc laïi raèng ôn thieân trieäu chính cuûa ñaøn baø coát taïi vieäc laøm meï (cuõng coù theå mang yù nghóa thieâng lieâng). Coâng vieäc ôû ngoaøi gia ñình coù theå ngaên caûn hoï trong vieäc nuoâi naáng, giaùo duïc con caùi vaø soáng ñaàm aám vôùi choàng. Ñaøng khaùc hoaït ñoäng xaõ hoäi cuûa phuï nöõ nhieàu khi caàn thieát vì ích chung (ví duï ñeå baûo veä hay coå voõ ích lôïi cuûa gia ñình) vaø phaåm giaù cuûa giôùi phuï nöõ cuõng ñoøi hoûi hoï goùp phaàn vaøo ích lôïi chung. Ñaëc bieät nhöõng phuï nöõ khoâng choàng khoâng con, coù theå daán thaân ñeå thöïc haønh nhieàu coâng vieäc xaõ hoäi vaø chính trò nöõa (15-8-1945: AAS 37, 288 vaø 21-10-1945: AAS 37). (Trôû laïi ñaàu trang)
73* Ngaøy nay söï sai bieät giöõa ngöôøi hoïc thöùc vaø keû doát naùt ôû trong moät daân toäc naøo ñoù thaät ñaùng sôï, nhöng söï sai bieät nôi moät caù nhaân giöõa söï hoïc bieát thaät cao trong moät laõnh vöïc vaø söï doát naùt hoaøn toaøn veà phöông dieän khaùc cuûa vaên hoùa, ñieàu ñoù laïi caøng ñaùng sôï hôn nöõa! Neáu trong laõnh vöïc lyù hoïc, toaùn hoïc, y hoïc, v.v... thöïc coù uy theá, nhöng ñoàng thôøi laïi chaúng hieåu gì veà vaên chöông... hay veà toân giaùo, thì nhö vaäy con ngöôøi ñaõ khoâng phaùt trieån caùc ñieàu hoøa. Phaûi phaùt trieån caùc khaû naêng: trí tueä, yù chí, kyù öùc, söùc töôûng töôïng tình caûm, löông tri... moät caùch quaân bình. (Trôû laïi ñaàu trang)
12 Xem Gioan XXIII, Dieãn vaên khai maïc Coâng Ñoàng, 11-10-1962: AAS 54 (1962), trg 792. (Trôû laïi ñaàu trang)
13 Xem CÑ Vat II, Hieán cheá veà Phuïng Vuï Thaùnh Sacrosanctum Concilium, soá 123: AAS 56 (1964), trg 134. - Phaoloâ VI, Discorso agli artisti romani, 7-5-1964: 56 (1964), trg 439-442. (Trôû laïi ñaàu trang)
14 Xem CÑ Vat. II, Saéc leänh veà Ñaøo Taïo Linh Muïc Optatam totius vaø Tuyeân Ngoâng veà Giaùo Duïc Kitoâ Giaùo Gravissimum educationis. (Trôû laïi ñaàu trang)
15 Xem CÑ Vat. I I, Hieán cheá tín lyù veà Giaùo Hoäi Lumen gentium, ch. IV, soá 37: A AS 57 (1965), trg 42-43. (Trôû laïi ñaàu trang)
74* Trong soá naøy Coâng Ñoàng dieãn taû laïi thaùi ñoä cuûa Giaùo Hoäi (thaùi ñoä Giaùo Hoäi muoán coù, hôn laø thaùi ñoä ñaõ coù qua lòch söû) ñoái vôùi taát caû caùc bieåu hieän cuûa vaên hoùa (Coâng Ñoàng nhaéc laïi thaàn hoïc, vaên chöông vaø myõ thuaät nhö laø ví duï). Ñoù laø thaùi ñoä thieän caûm bieát khaùm phaù nhöõng giaù trò tích cöïc hôn laø chæ ñeå yù ñeán nhöõng khoù khaên vaø moái nguy haïi; thaùi ñoä muoán döï phaàn vaø thaáu hieåu ñeå nhaän thaáy nhöõng khía caïnh vaên hoùa thích hôïp vôùi giaùo lyù theá naøo; thaùi ñoä ñoái thoaïi trong baàu khoâng khí töï do, loaïi boû loøng nghi ngôø ñoái vôùi nhöõng ai chuyeân moân veà nghieân cöùu (ñaëc bieät trong laõnh vöïc thaàn hoïc). (Trôû laïi ñaàu trang)