Thaùnh Coâng Ñoàng Chung Vaticanoâ II
Hieán Cheá Muïc Vuï
Veà
Giaùo Hoäi
Trong Theá Giôùi Ngaøy Nay
Gaudium Et Spes
Baûn dòch Vieät Ngöõ cuûa Giaùo Hoaøng Hoïc Vieän Pioâ X
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chöông II
Coäng Ñoaøn Nhaân Loaïi 26*
23. Muïc Ñích Coâng Ñoàng nhaém tôùi. Trong nhöõng khía caïnh chính yeáu cuûa theá giôùi hoâm nay phaûi keå tôùi söï gia taêng nhöõng moái töông quan giöõa con ngöôøi vôùi nhau, maø nhöõng tieán boä kyõ thuaät ngaøy nay ñoùng goùp raát nhieàu vaøo vieäc phaùt trieån söï gia taêng aáy. Tuy nhieân, cuoäc ñoái thoaïi huynh ñeä giöõa con ngöôøi ñöôïc hoaøn haûo khoâng phaûi ôû trong nhöõng tieán boä aáy, nhöng moät caùch saâu xa hôn trong coäng ñoaøn nhaân loaïi. Coäng ñoaøn naøy ñoøi hoûi phaûi coù söï toân troïng taát caû phaåm giaù thieâng lieâng cuûa nhau. Maïc khaûi Kitoâ giaùo giuùp nhieàu vaøo vieäc coå voõ cho söï hieäp thoâng giöõa caùc nhaân vò, ñoàng thôøi cuõng ñöa ta tôùi choã hieåu bieát saâu xa hôn veà nhöõng luaät leä cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi maø Taïo Hoùa ñaõ in vaøo baûn tính thieâng lieâng vaø luaân lyù cuûa con ngöôøi.
Bôûi vì nhöõng taøi lieäu môùi ñaây cuûa Giaùo Quyeàn ñaõ trình baøy saâu roäng hôn lyù thuyeát Kitoâ giaùo veà xaõ hoäi con ngöôøi1, neân Coâng Ñoàng chæ nhaéc laïi moät ít chaân lyù chính yeáu vaø Coâng Ñoàng trình baøy nhöõng neùt caên baûn cuûa caùc chaân lyù aáy döôùi aùnh saùng cuûa Maïc Khaûi. Tieáp ñeán, Coâng Ñoàng nhaán maïnh tôùi moät vaøi haäu quaû xeùt laø quan troïng hôn ôû thôøi ñaïi chuùng ta.
24. Ñaëc tính coäng ñoaøn cuûa thieân chöùc con ngöôøi trong yù ñònh Thieân Chuùa. Laáy tình Cha saên soùc moïi ngöôøi, Thieân Chuùa ñaõ muoán raèng taát caû moïi ngöôøi phaûi laøm thaønh moät gia ñình vaø ñoái xöû vôùi nhau baèng tình huynh ñeä. Bôûi vì moïi ngöôøi ñöôïc taïo döïng gioáng hình aûnh cuûa Thieân Chuùa laø Ñaáng ñaõ “cho taát caû nhaân loaïi do moät nguyeân toå cö nguï treân khaép maët ñaát” (CvTñ 17,26), neân hoï ñeàu ñöôïc goïi tôùi cuøng moät cöùu caùnh duy nhaát laø chính Thieân Chuùa.
Do ñoù yeâu meán Thieân Chuùa vaø anh em laø giôùi raên thöù nhaát vaø troïng nhaát. Thaùnh Kinh daïy ta raèng tình yeâu meán Thieân Chuùa khoâng theå taùch rôøi vôùi tình yeâu anh em: “...neáu coù ñieàu raên naøo khaùc ñi nöõa cuõng goàm toùm trong lôøi naøy: haõy thöông yeâu anh em nhö chính mình... Thöông yeâu laø chu toaøn luaät phaùp vaäy” (Rm 13,9-10; x. 1Gio 4,10). Ñieàu noùi treân cuõng ñöôïc nhaän laø quan troïng nhaát ñoái vôùi con ngöôøi moãi ngaøy moät leä thuoäc nhau hôn cuõng nhö ñoái vôùi theá giôùi ngaøy caøng hieäp nhaát laïi.
Hôn nöõa, khi caàu nguyeän vôùi Chuùa Cha: “xin cho moïi ngöôøi neân moät..., nhö chuùng ta laø moät” (Gio 17,21-22), Chuùa Gieâsu môû ra nhöõng vieãn töôïng maø lyù trí con ngöôøi khoâng theå töï ñaït tôùi ñöôïc. Nhö vaäy Chuùa Gieâsu ñaõ noùi leân moät söï töông töï naøo ñoù giöõa söï keát hôïp cuûa Ba Ngoâi Thieân Chuùa vôùi söï keát hôïp cuûa caùc con caùi Chuùa trong chaân lyù vaø ñöùc aùi. Söï töông töï naøy cho thaáy con ngöôøi, taïo vaät duy nhaát ôû traàn gian ñöôïc Thieân Chuùa döïng neân cho chính hoï, chæ coù theå gaëp laïi chính baûn thaân mình nhôø thaønh thöïc hieán thaân 2.
25. Söï leä thuoäc giöõa con ngöôøi vaø xaõ hoäi. Ñaëc tính xaõ hoäi cuûa con ngöôøi cho thaáy roõ söï thaêng tieán cuûa con ngöôøi vaø söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi leä thuoäc nhau 27*. Thöïc vaäy, nhaân vò chính laø vaø phaûi laø nguyeân lyù, chuû theå vaø cöùu caùnh cuûa moïi ñònh cheá xaõ hoäi, bôûi vì töï baûn chaát nhaân vò phaûi hoaøn toaøn caàn ñeán ñôøi soáng xaõ hoäi 3. Cho neân vì ñôøi soáng xaõ hoäi ñoái vôùi con ngöôøi khoâng phaûi laø moät caùi gì phuï thuoäc, do ñoù nhôø trao ñoåi vôùi ngöôøi khaùc, nhôø phuïc vuï laãn nhau vaø nhôø ñoái thoaïi vôùi anh em, con ngöôøi ñöôïc taêng trieån moïi khaû naêng cuûa mình vaø coù theå ñaùp öùng ñöôïc thieân chöùc cuûa mình.
Giöõa nhöõng moái lieân heä xaõ hoäi caàn thieát ñeå con ngöôøi ñöôïc phaùt trieån, coù nhöõng moái lieân heä ñaùp öùng ñöôïc baûn tính saâu xa cuûa con ngöôøi moät caùch tröïc tieáp hôn, ñoù laø gia ñình vaø coäng ñoaøn chính trò; cuõng coù nhöõng moái lieân heä phaùt sinh do yù muoán töï do cuûa con ngöôøi. Trong thôøi ñaïi chuùng ta, nhieàu nguyeân nhaân laøm cho nhöõng moái töông quan vaø leä thuoäc nhau moãi ngaøy moät taêng theâm; do ñoù phaùt sinh nhieàu hieäp hoäi vaø nhöõng toå chöùc khaùc nhau, coâng hay tö xeùt veà phöông dieän phaùp lyù 28*. Söï kieän naøy ñöôïc meänh danh laø xaõ hoäi hoùa, khoâng phaûi laø khoâng coù nhöõng nguy haïi, tuy nhieân cuõng ñem laïi nhieàu lôïi ích lôùn lao ñeå cuûng coá cuõng nhö laøm gia taêng nhöõng ñöùc tính cuûa con ngöôøi vaø baûo ñaûm nhöõng quyeàn lôïi cuûa con ngöôøi 4.
Nhöng neáu ñôøi soáng xaõ hoäi giuùp nhieàu cho con ngöôøi chu toaøn söù meänh cuûa mình keå caû söù meänh toân giaùo nöõa, thì ta cuõng khoâng theå phuû nhaän raèng con ngöôøi vì nhöõng hoaøn caûnh xaõ hoäi hoï ñang soáng vaø tieâm nhieãm ngay töø thuôû thieáu thôøi, neân nhieàu khi xa laùnh khoâng laøm ñieàu thieän vaø bò loâi keùo laøm ñieàu aùc. Chaéc chaén nhöõng xaùo troän raát thöôøng xaûy ra trong phaïm vi xaõ hoäi moät phaàn phaùt sinh töø chính tình traïng caêng thaúng giöõa nhöõng toå chöùc kinh teá, chính trò vaø xaõ hoäi. Nhöng saâu xa hôn, nhöõng xaùo troän treân phaùt sinh do ích kyû vaø kieâu caêng cuûa con ngöôøi, ñoù cuõng laø nhöõng nguyeân nhaân laøm cho moâi tröôøng xaõ hoäi ra vaån ñuïc. Moät khi traät töï xaõ hoäi bò ñaûo loän do haäu quaû cuûa toäi loãi, thì con ngöôøi, baåm sinh ñaõ nghieâng chieàu veà söï xaáu, laïi gaëp phaûi nhöõng caùm doã môùi ñeå phaïm toäi. Nhöõng caùm doã naøy neáu khoâng coù coá gaéng lieân læ vaø khoâng coù ôn thaùnh trôï giuùp seõ khoâng theå löôùt thaéng ñöôïc.
26. Boån phaän möu caàu coâng ích. Söï leä thuoäc nhau moãi ngaøy moät chaët cheõ hôn vaø daàn daàn lan roäng treân toaøn theå theá giôùi, vì theá coâng ích - töùc laø toaøn boä nhöõng ñieàu kieän cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi cho pheùp nhöõng taäp theå hay nhöõng phaàn töû rieâng reõ coù theå ñaït tôùi söï hoaøn haûo rieâng moät caùch ñaày ñuû vaø deã daøng hôn - ngaøy nay moãi luùc moät nôùi roäng taàm phoå quaùt hôn vaø do ñoù bao haøm nhöõng quyeàn lôïi vaø nghóa vuï cuûa toaøn theå nhaân loaïi. Baát cöù taäp theå naøo cuõng phaûi toân troïng nhu caàu vaø nguyeän voïng chính ñaùng cuûa caùc taäp theå khaùc, hôn theá nöõa, phaûi toân troïng coâng ích cuûa toaøn theå gia ñình nhaân loaïi 5.
Nhöng ñoàng thôøi con ngöôøi caøng ngaøy caøng yù thöùc hôn veà phaåm giaù cao troïng voán coù cuûa mình, bôûi vì con ngöôøi vöôït treân moïi loaøi vaø vì nhöõng quyeàn lôïi cuõng nhö boån phaän cuûa con ngöôøi laø phoå quaùt vaø baát khaû xaâm phaïm. Vaäy caàn phaûi cho con ngöôøi ñöôïc taát caû nhöõng gì thieát yeáu maø con ngöôøi phaûi coù ñeå thöïc söï soáng ñôøi soáng con ngöôøi, nhö cuûa aên, aùo quaàn, choã ôû, quyeàn töï do choïn löïa baäc soáng vaø quyeàn laäp gia ñình, quyeàn ñöôïc giaùo duïc, quyeàn laøm vieäc, quyeàn baûo toàn danh thôm tieáng toát, quyeàn ñöôïc kính troïng, quyeàn thoâng tin xöùng hôïp, quyeàn haønh ñoäng theo tieâu chuaån chính thöïc cuûa löông taâm mình, quyeàn baûo veä ñôøi soáng tö vaø quyeàn töï do chính ñaùng caû trong phaïm vi toân giaùo nöõa.
Bôûi vaäy, traät töï xaõ hoäi vaø tieán boä cuûa noù phaûi luoân luoân nhaèm ích lôïi cuûa caùc nhaân vò, bôûi vì traät töï cuûa muoân vaät phaûi leä thuoäc vaøo traät töï cuûa caùc nhaân vò chöù khoâng ngöôïc laïi. Ñieàu naøy chính Chuùa ñaõ aùm chæ khi Ngöôøi noùi raèng ngaøy nghæ ñöôïc laäp ra vì con ngöôøi chöù khoâng phaûi con ngöôøi ñöôïc döïng neân vì ngaøy nghæ 6. Traät töï naøy phaûi phaùt trieån moãi ngaøy moät hôn, phaûi ñaët neàn taûng treân chaân lyù, xaây döïng trong coâng bình, nuoâi soáng nhôø tình yeâu; phaûi daàn daàn tìm ñöôïc trong töï do söï quaân bình moãi ngaøy moãi hôïp vôùi nhaân baûn hôn 7. 29* Ñeå chu toaøn ñöôïc nhöõng ñieàu treân, phaûi coù söï ñoåi môùi taâm thöùc vaø nhöõng thay ñoåi saâu roäng trong xaõ hoäi.
Thaùnh Thaàn Chuùa, Ñaáng ñieàu khieån nhöõng bieán chuyeån thôøi gian vaø canh taân boä maët traùi ñaát vôùi söï quan phoøng kyø dieäu, ñang hieän dieän trong cuoäc tieán hoùa naøy. Men Phuùc AÂm ñaõ vaø ñang laøm daäy leân trong loøng con ngöôøi söï ñoøi hoûi phaûi coù nhaân phaåm, moät ñoøi hoûi khoâng theå cöôõng cheá ñöôïc.
27. Toân troïng nhaân vò. Ñeå ñi tôùi nhöõng keát luaän thöïc haønh vaø caàn thieát hôn, Coâng Ñoàng nhaán maïnh veà söï toân troïng con ngöôøi. Vaäy moãi ngöôøi ñeàu phaûi coi ngöôøi ñoàng loaïi khoâng tröø moät ai nhö “caùi toâi thöù hai”, cho neân tröôùc heát phaûi quan taâm ñeán söï soáng cuûa hoï vaø quan taâm ñeán nhöõng phöông tieän caàn thieát giuùp hoï soáng moät ñôøi soáng xöùng ñaùng 8, chöù ñöøng baét chöôùc ngöôøi giaøu coù kia ñaõ khoâng saên soùc gì tôùi ngöôøi ngheøo Lazaroâ 9.
Nhaát laø thôøi nay, chuùng ta coù boån phaän khaån thieát phaûi trôû neân ngöôøi laân caän cuûa baát cöù ngöôøi naøo vaø tích cöïc giuùp ñôõ khi hoï ñeán vôùi mình, hoaëc coù theå laø moät ngöôøi giaø laõo bò moïi ngöôøi boû rôi, hoaëc laø moät coâng nhaân ngoaïi quoác bò khinh bæ moät caùch baát coâng, hoaëc laø moät ngöôøi löu vong, hay moät ñöùa beù sinh ra do cuoäc tình duyeân baát hôïp phaùp chòu ñau khoå caùch baát coâng vì toäi loãi mình khoâng phaïm, hoaëc moät ngöôøi ñoùi aên ñang keâu goïi löông taâm chuùng ta, laøm vang laïi lôøi cuûa Chuùa: “Bao nhieâu laàn caùc ngöôi laøm nhöõng vieäc ñoù cho moät trong nhöõng ngöôøi heøn moïn laø anh em Ta ñaây, töùc laø caùc ngöôi laøm cho Ta vaäy” (Mt 25,40).
Ngoaøi ra, taát caû nhöõng gì ñi ngöôïc vôùi chính söï soáng, nhö gieát ngöôøi döôùi baát cöù hình thöùc naøo, dieät chuûng, phaù thai 30*, gieát cheát caùch eâm dòu 31*, hoaëc töï töû tröïc tieáp; taát caû nhöõng gì xaâm phaïm söï toaøn veïn cuûa con ngöôøi, nhö caét boû moät phaàn thaân xaùc, haønh haï thaân xaùc hoaëc taâm trí, laøm aùp löïc taâm lyù; taát caû nhöõng gì xuùc phaïm ñeán nhaân phaåm, nhö nhöõng caûnh soáng thaáp keùm döôùi möùc ñoä phaûi coù cuûa con ngöôøi, giam caàm voâ côù, löu ñaøy, noâ leä, maõi daâm, buoân baùn phuï nöõ vaø treû con; keå caû nhöõng tình traïng laøm vieäc nhuïc nhaõ khieán cho coâng nhaân hoaøn toaøn trôû thaønh duïng cuï cho lôïi loäc, chöù khoâng ñöôïc coi nhö con ngöôøi töï do vaø coù traùch nhieäm: taát caû nhöõng ñieàu noùi treân vaø nhöõng ñieàu töông töï ñeàu thöïc söï oâ nhuïc. Vaø trong khi laøm thoái naùt neàn vaên minh nhaân loaïi, thì taát caû nhöõng ñieàu treân laïi caøng boâi nhoï chính nhöõng keû chuû ñoäng hôn laø boâi nhoï nhöõng keû phaûi chòu söï nhuïc maï, ñoàng thôøi cuõng xuùc phaïm naëng neà ñeán danh döï cuûa Ñaáng Taïo Hoùa.
28. Kính troïng vaø yeâu thöông ñoái thuû. Cuõng phaûi kính troïng vaø yeâu thöông nhöõng ngöôøi khoâng cuøng moät caûm nghó hoaëc cuøng moät haønh ñoäng vôùi chuùng ta trong nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi, chính trò hay caû toân giaùo nöõa. Thöïc vaäy, caøng laáy söï nhaân aùi vaø yeâu thöông maø tìm hieåu saâu xa hôn nhöõng caùch caûm nghó cuûa hoï, chuùng ta caøng deã daøng coù theå ñi tôùi ñoái thoaïi vôùi hoï hôn.
Thöïc ra, ñöùc aùi vaø loøng nhaân haäu naøy khoâng bao giôø cho pheùp chuùng ta trôû thaønh döûng döng vôùi ñieàu chaân vaø thieän. Hôn theá nöõa, chính ñöùc aùi thuùc baùch caùc moân ñeä Chuùa Kitoâ loan baùo cho moïi ngöôøi chaân lyù cöùu roãi. Nhöng phaûi phaân bieät laàm loãi, ñieàu luoân luoân phaûi loaïi boû, vôùi ngöôøi laàm loãi 32* vì nhöõng ngöôøi laàm loãi vaãn coøn giöõ ñöôïc nhaân phaåm, ngay caû khi hoï coù nhöõng yù nieäm sai laàm hoaëc hôi leäch laïc veà toân giaùo 10. Chæ coù mình Thieân Chuùa laø quan toøa vaø laø Ñaáng thaáu suoát moïi taâm hoàn: bôûi vaäy Ngaøi ngaên caám chuùng ta xeùt ñoaùn toäi loãi beân trong cuûa baát cöù ngöôøi naøo 11.
Giaùo lyù cuûa Chuùa Kitoâ cuõng ñoøi chuùng ta phaûi tha thöù nhöõng xuùc phaïm vaø giaùo lyù aáy nôùi roäng giôùi raên yeâu thöông ñoái vôùi taát caû keû thuø, ñoù chính laø giôùi raên trong Luaät Môùi: “Caùc ngöôi coù nghe lôøi truyeàn daïy haõy thöông yeâu thaân nhaân maø gheùt thuø ñòch mình. Coøn Ta, Ta daïy caùc ngöôi: haõy thöông yeâu keû thuø nghòch mình, cöù laøm ôn cho keû gheùt mình, laïi caàu nguyeän cho nhöõng ngöôøi baét bôù vu vaï cho ngöôi nöõa” (Mt 5, 43-44) 12.
29. Bình ñaúng caên baûn giöõa moïi ngöôøi vôùi nhau vaø coâng bình xaõ hoäi. Caøng ngaøy caøng phaûi nhaän thöùc söï bình ñaúng caên baûn giöõa moïi ngöôøi hôn, bôûi vì moïi ngöôøi ñeàu coù moät taâm linh vaø ñöôïc döïng neân gioáng hình aûnh Thieân Chuùa neân coù cuøng moät baûn tính vaø cuøng moät nguoàn goác, hôn nöõa vì ñöôïc Chuùa Kitoâ cöùu chuoäc neân hoï ñeàu ñöôïc môøi goïi nhö nhau vaø cuøng höôûng chung moät cuøng ñích nôi Thieân Chuùa.
Dó nhieân moïi ngöôøi khoâng baèng nhau vì khoâng coù khaû naêng theå chaát nhö nhau vaø nhöõng naêng löïc trí tueä vaø tinh thaàn nhö nhau. Tuy nhieân phaûi vöôït leân treân vaø loaïi boû moïi hình thöùc kyø thò veà nhöõng quyeàn lôïi caên baûn cuûa con ngöôøi, hoaëc trong phaïm vi xaõ hoäi hoaëc trong phaïm vi vaên hoùa, kyø thò vì phaùi tính, chuûng toäc, maøu da, ñòa vò xaõ hoäi, ngoân ngöõ hay toân giaùo, vì nhö vaäy laø traùi vôùi yù ñònh cuûa Thieân Chuùa. Do ñoù thöïc ñaùng buoàn khi nhöõng quyeàn lôïi caên baûn cuûa nhaân vò cho ñeán nay vaãn chöa ñöôïc baûo ñaûm toaøn veïn ôû moïi nôi. Thí duï ngöôøi ta khoâng nhìn nhaän phuï nöõ coù quyeàn töï do choïn löïa ngöôøi choàng hay quyeàn töï do choïn baäc soáng, hoaëc quyeàn ñöôïc giaùo duïc vaø coù vaên hoùa nhö nam giôùi 33*.
Hôn nöõa, duø coù nhöõng khaùc bieät chính ñaùng giöõa con ngöôøi vôùi nhau, tuy nhieân nhaân phaåm nhö nhau cuûa moïi ngöôøi cuõng ñoøi hoûi ngöôøi ta phaûi tieán tôùi möùc soáng nhaân ñaïo hôn vaø xöùng hôïp vôùi con ngöôøi hôn. Thöïc vaäy, nhöõng cheânh leäch quaù ñaùng veà kinh teá vaø xaõ hoäi giöõa nhöõng thaønh phaàn hay giöõa nhöõng daân toäc trong cuøng moät gia ñình nhaân loaïi thöïc laø nhöõng göông xaáu vaø ñi ngöôïc vôùi coâng baèng xaõ hoäi, leõ phaûi, 34* nhaân phaåm vaø neàn hoøa bình xaõ hoäi cuõng nhö quoác teá.
Coøn caùc toå chöùc cuûa con ngöôøi hoaëc tö hoaëc coâng haõy noã löïc phuïc vuï phaåm giaù cuõng nhö cöùu caùnh cuûa con ngöôøi, ñoàng thôøi haõy maïnh meõ choáng laïi baát cöù hình thöùc noâ leä naøo treân phöông dieän xaõ hoäi hay chính trò vaø baûo veä nhöõng quyeàn lôïi caên baûn cuûa con ngöôøi trong trong baát cöù moät chính theå naøo. Hôn nöõa, caùc toå chöùc aáy coøn phaûi daàn daàn phuø hôïp vôùi nhöõng vieäc thieâng lieâng laø nhöõng vieäc cao caû hôn heát, duø ñoâi khi phaûi traûi qua moät thôøi gian khaù laâu ñeå ñaït tôùi muïc ñích haèng mong moûi ñoù.
30. Caàn phaûi vöôït ra khoûi thöù luaân lyù caù nhaân chuû nghóa. Hoaøn caûnh bieán ñoåi saâu roäng vaø nhanh choùng ñoøi hoûi caáp baùch ñöøng ai chuû tröông moät thöù luaân lyù duy caù nhaân maø khoâng löu taâm hoaëc khoâng maøng chi tôùi dieãn tieán thôøi cuoäc 35*. Boån phaän coâng bình vaø baùc aùi ñöôïc chu toaøn moãi ngaøy moät hôn laø do moãi ngöôøi bieát, tuøy theo nhöõng khaû naêng cuûa mình vaø nhu caàu cuûa keû khaùc maø möu ích chung, baèng caùch coå voõ vaø trôï giuùp nhöõng toå chöùc coâng hay tö nhaèm caûi thieän nhöõng ñieàu kieän soáng cuûa con ngöôøi. Laïi coù nhöõng ngöôøi ngoaøi mieäng thì chuû tröông roäng raõi vaø ñaïi löôïng, maø thöïc teá hoï luoân luoân soáng nhö chaúng quan taâm gì tôùi nhöõng nhu caàu cuûa xaõ hoäi. Hôn nöõa taïi nhieàu nôi coù nhieàu ngöôøi coøn coi thöôøng caùc luaät leä vaø nhöõng qui ñònh cuûa xaõ hoäi. Moät soá ngöôøi khoâng ngaàn ngaïi duøng nhöõng hình thöùc gian laän vaø löøa ñaûo ñeå troán nhöõng thueá vuï chính ñaùng hoaëc troán traùnh nhöõng gì xaõ hoäi ñoøi buoäc. Coù ngöôøi laïi coi nheï moät soá luaät leä trong cuoäc soáng xaõ hoäi, chaúng haïn nhöõng luaät leä lieân heä tôùi vieäc baûo veä söùc khoeû, hoaëc vieäc xe coä löu thoâng, bôûi vì hoï khoâng nhaän thöùc ñöôïc raèng do baát caån nhö theá seõ gaây nguy hieåm cho tính maïng cuûa hoï vaø cuûa nhöõng ngöôøi khaùc.
Moãi ngöôøi ñeàu phaûi nhìn nhaän vaø toân troïng nhöõng lieân ñôùi xaõ hoäi nhö moät trong nhöõng nghóa vuï chính yeáu cuûa con ngöôøi thôøi nay. Bôûi vì theá giôùi caøng hôïp nhaát thì hieån nhieân nhöõng boån phaän cuûa con ngöôøi caøng vöôït treân nhöõng nhoùm rieâng reõ hôn vaø daàn daàn seõ lan roäng tôùi toaøn theá giôùi. Ñieàu aáy chæ theå hieän ñöôïc moät khi moãi ngöôøi vaø moãi coäng ñoaøn trau doài nôi chính hoï nhöõng ñöùc tính luaân lyù vaø xaõ hoäi, ñoàng thôøi ñem nhöõng ñöùc tính aáy gieo raéc ngoaøi xaõ hoäi. Nhö vaäy, vôùi söï trôï giuùp caàn thieát cuûa ôn thaùnh Chuùa seõ coù nhöõng con ngöôøi thaät söï môùi vaø laø nhöõng ngöôøi kieán taïo moät nhaân loaïi môùi.
31. Traùch nhieäm vaø tham gia. Ñeå moãi ngöôøi chu toaøn moät caùch caån thaän hôn nghóa vuï cuûa hoï ñoái vôùi mình hay ñoái vôùi nhöõng coäng ñoaøn maø hoï laø thaønh phaàn, thì vôùi nhöõng phöông theá phong phuù cuûa nhaân loaïi ngaøy nay, hoï phaûi ñöôïc giaùo duïc chu ñaùo ñeå coù vaên hoùa saâu roäng hôn. Tröôùc heát caàn phaûi toå chöùc vieäc giaùo duïc nhöõng ngöôøi treû thuoäc baát cöù thaønh phaàn naøo trong xaõ hoäi, laøm sao ñeå ñaøo taïo ñöôïc nhöõng ngöôøi nam vaø nöõ khoâng nhöõng taøi gioûi veà vaên hoùa maø coøn coù moät taâm hoàn cao thöôïng, bôûi vì thôøi ñaïi chuùng ta ñang khaån thieát ñoøi phaûi coù nhöõng ngöôøi nhö vaäy.
Nhöng con ngöôøi khoù maø naém ñöôïc yù nghóa traùch nhieäm naøy neáu nhöõng hoaøn caûnh sinh soáng khoâng cho pheùp hoï yù thöùc veà phaåm giaù cuûa mình cuõng nhö khoâng cho pheùp hoï ñaùp laïi söù meänh cuûa mình baèng caùch hieán thaân phuïc vuï Thieân Chuùa vaø ngöôøi khaùc. Ngoaøi ra, söï töï do cuûa con ngöôøi nhieàu luùc suy giaûm ñi, moät khi con ngöôøi rôi vaøo caûnh quaù cuøng cöïc, cuõng nhö töï do aáy bò haï giaù moät khi buoâng thaû theo nhöõng deã daõi quaù möùc trong cuoäc soáng, con ngöôøi döôøng nhö töï kheùp mình trong thöù laâu ñaøi coâ ñôn ngaø ngoïc. Traùi laïi töï do aáy ñöôïc cuûng coá khi con ngöôøi chaáp nhaän nhöõng raøng buoäc khoâng theå traùnh ñöôïc trong cuoäc soáng xaõ hoäi, coi nhöõng nhu caàu muoân maët cuûa tình lieân ñôùi nhaân loaïi laø cuûa mình vaø töï buoäc mình phaûi phuïc vuï cho coäng ñoaøn nhaân loaïi.
Vì theá, thieän chí muoán goùp phaàn vaøo nhöõng coâng vieäc chung caàn ñöôïc coå voõ nôi moïi ngöôøi. Ngoaøi ra phaûi ca tuïng ñöôøng loái cuûa nhöõng quoác gia ñang ñeå cho caøng ñoâng coâng daân caøng toát ñöôïc tham gia vieäc nöôùc trong söï töï do ñích thöïc. Tuy nhieân caàn phaûi löu yù tôùi hoaøn caûnh thöïc teá cuûa moãi daân toäc cuõng nhö tôùi uy quyeàn caàn thieát cuûa quyeàn bính quoác gia. Hôn nöõa, ñeå moïi coâng daân phaán khôûi tham döï vaøo cuoäc soáng cuûa caùc ñoaøn theå taïo neân cô caáu xaõ hoäi, thì hoï caàn phaûi tìm ñöôïc trong nhöõng toå chöùc aáy, nhöõng lôïi ích loâi cuoán hoï vaø giuùp hoï saün saøng phuïc vuï ngöôøi khaùc. Chuùng ta coù theå nghó moät caùch hôïp lyù raèng soá phaän mai sau cuûa nhaân loaïi naèm trong tay nhöõng ngöôøi coù khaû naêng trao cho haäu theá nhöõng lyù do ñeå soáng vaø ñeå hy voïng.
32. Ngoâi Lôøi Nhaäp Theå vaø tình lieân ñôùi nhaân loaïi. Thieân Chuùa ñaõ döïng neân con ngöôøi khoâng phaûi ñeå soáng rieâng reõ nhöng ñeå taïo neân söï lieân keát xaõ hoäi. Cuõng theá “... Thieân Chuùa khoâng muoán thaùnh hoùa vaø cöùu roãi loaøi ngöôøi caùch rieâng reõ, thieáu lieân keát, nhöng Ngaøi muoán qui tuï hoï thaønh moät daân toäc ñeå hoï nhaän bieát chính Ngaøi trong chaân lyù vaø phuïng söï Ngaøi trong thaùnh thieän” 13. Ngay töø khôûi ñaàu lòch söû cöùu roãi chính Ngaøi ñaõ choïn con ngöôøi, khoâng phaûi vôùi tính caùch nhö nhöõng caù nhaân, nhöng nhö nhöõng phaàn töû cuûa moät coäng ñoaøn. Thöïc theá, trong khi Thieân Chuùa bieåu loä yù ñònh cuûa Ngaøi, Ngaøi cuõng ñaõ goïi nhöõng ngöôøi ñöôïc choïn laø “daân Ngaøi” (Xac 3,7-12), hôn nöõa coøn kyù keát giao öôùc vôùi daân aáy taïi Sinai 14.
Tính chaát coäng ñoaøn naøy nhôø coâng nghieäp cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ ñöôïc kieän toaøn vaø hoaøn taát. Chính Ngoâi Lôøi Nhaäp Theå ñaõ muoán chia seû tình lieân ñôùi nhaân loaïi. Ngöôøi ñaõ hieän dieän taïi tieäc cöôùi Cana, ñaõ vaøo nhaø Giakeâu, ñaõ aên uoáng vôùi nhöõng ngöôøi thu thueá vaø nhöõng ngöôøi toäi loãi. Ngöôøi ñaõ maïc khaûi tình yeâu thöông cuûa Chuùa Cha vaø söù meänh cao caû cuûa con ngöôøi, khi Ngöôøi nhaéc tôùi nhöõng ñieàu heát söùc thoâng thöôøng trong xaõ hoäi vaø duøng nhöõng kieåu noùi cuõng nhö nhöõng hình aûnh hoaøn toaøn thuoäc cuoäc soáng thöôøng nhaät. Töï yù tuaân phuïc nhöõng luaät leä trong quoác gia Ngöôøi, Ngöôøi ñaõ thaùnh hoùa nhöõng moái lieân heä cuûa con ngöôøi, nhaát laø nhöõng lieân heä thuoäc veà gia ñình laø nguoàn goác phaùt sinh nhöõng lieân heä xaõ hoäi. Ngöôøi ñaõ muoán soáng cuoäc soáng cuûa nhöõng thôï thuyeàn vôùi ngöôøi ñöông thôøi nôi queâ höông Ngöôøi.
Trong khi rao giaûng, Ngöôøi ñaõ truyeàn daïy roõ raøng cho con caùi Thieân Chuùa phaûi cö xöû vôùi nhau nhö anh em. Luùc caàu nguyeän, Ngöôøi ñaõ xin cho taát caû caùc moân ñeä Ngöôøi ñöôïc neân “moät”. Hôn nöõa, laø Ñaáng Cöùu Chuoäc moïi ngöôøi, chính Ngöôøi ñaõ töï hieán thaân cheát cho moïi ngöôøi. “Chaúng ai coù loøng thöông yeâu hôn keû lieàu maïng soáng mình vì baïn höõu” (Gio 15,13). Ngöôøi coøn ra leänh cho caùc Toâng Ñoà rao giaûng söù ñieäp Phuùc AÂm cho muoân daân ñeå nhaân loaïi trôû neân gia ñình cuûa Thieân Chuùa, trong ñoù söï sung maõn cuûa leà luaät chính laø ñöùc aùi.
Laø tröôûng töû cuûa moät ñoaøn anh em ñoâng ñuùc, sau khi cheát vaø soáng laïi, Ngöôøi ñaõ thieát laäp nhôø hoàng aân cuûa Thaùnh Thaàn Ngöôøi moät söï keát hieäp huynh ñeä môùi giöõa taát caû nhöõng keû ñoùn nhaän Ngöôøi vôùi ñöùc tin vaø ñöùc aùi trong chính Thaân Theå cuûa Ngöôøi töùc laø Giaùo Hoäi, ôû ñaáy moïi ngöôøi laø chi theå vôùi nhau, tuøy theo nhöõng ôn ñaõ laõnh nhaän maø phuïc vuï laãn nhau.
Tình lieân ñôùi naøy caàn phaûi ñöôïc gia taêng luoân maõi cho tôùi ngaøy noù ñöôïc hoaøn taát, vaø ngaøy ñoù nhôø ñöôïc ôn thaùnh cöùu thoaùt, loaøi ngöôøi nhö moät gia ñình ñöôïc Thieân Chuùa vaø Chuùa Kitoâ laø Anh yeâu thöông, seõ daâng leân Thieân Chuùa lôøi chuùc tuïng toaøn haûo.
Chuù Thích:
26* Chöông naøy boå tuùc chöông I.
1) Con ngöôøi coù baûn tính xaõ hoäi, theo yù Ñaáng Taïo Hoùa: con ngöôøi ñeàu bôûi moät Chuùa, ñeàu laø moät loaïi, ñeàu coù chung moät cuøng ñích. Lôøi Chuùa maïc khaûi: nhö trong ñieàu raên thöù nhaát, trong yù nguyeän cuûa Chuùa Gieâsu cuõng nhö trong tính caùch con caùi moät Thieân Chuùa Ba Ngoâi cuõng xaùc nhaän ñieàu aáy (soá 24).
2) Do ñoù con ngöôøi caàn nhôø xaõ hoäi ñeå phaùt trieån. Xaõ hoäi laø ñeå phuïc dòch con ngöôøi. Nhöng neáu con ngöôøi khoâng sinh hoaït trong xaõ hoäi vì coâng ích thì khoâng coù xaõ hoäi. Söï nhöôïng boä lôïi ích rieâng coát ñeå nhôø coâng ích xaõ hoäi maø giuùp ñôõ töøng caù nhaân. Ñaøng khaùc nhieàu khi lyù töôûng ñoù coøn xa vôøi: do thieáu soùt veà kinh teá, veà chính trò, veà xaõ hoäi (laém luùc do toäi ích kyû vaø kieâu ngaïo gaây neân). Trong tröôøng hôïp aáy xaõ hoäi laøm thieät haïi cho con ngöôøi (soá 25).
3) Neân phaûi toân troïng ích chung cuûa caû theá giôùi coát coå voõ quyeàn lôïi caên baûn caù nhaân. Caàn phaûi canh taân taâm traïng döôùi aûnh höôûng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn vaø theo tinh thaàn Phuùc AÂm (soá 26).
4) Phaûi toân troïng nhaân vò moïi ngöôøi. Coâng Ñoàng nhaéc tôùi moät soá ngöôøi thöôøng vaãn chöa ñöôïc toân troïng, vaø moät soá toäi loãi cuûa xaõ hoäi ngaøy nay laø veát nhô cho neàn vaên minh vaø cho chính keû phaïm toäi ñoù; nhöõng toäi loãi ñoù quaû thöïc laøm oâ danh Thieân Chuùa (soá 27).
5) Khoâng tieâu dieät ñoái phöông: toân troïng nghóa laø tìm hieåu vaø ñoái thoaïi, laø leân aùn söï sai laàm chöù khoâng xeùt ñoaùn yù kín ñaùo cuûa keû sai laàm. Hôn nöõa, ta phaûi yeâu thöông keû laøm haïi ta (soá 28).
6) Phaûi coâng nhaän moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng veà quyeàn lôïi caên baûn vì cuøng moät baûn tính, moät nguyeân thuûy, moät cuøng ñích vaø cuõng ñöôïc cöùu chuoäc nhö nhau. Neân, phaûi loaïi tröø moïi phaân bieät veà quyeàn lôïi ñoù treân phaïm vi caù nhaân, trong sinh hoaït xaõ hoäi, vaên hoùa vaø chính trò duø coù nhöõng söï khaùc bieät phuï thuoäc (soá 29).
7) Luaân lyù caù nhaân phaûi nhöôïng boä cho luaân lyù nhaán maïnh veà nhieäm vuï xaõ hoäi: Coâng Ñoàng vöøa dieãn taû thaùi ñoä theo luaân lyù xaõ hoäi, vöøa neâu ra vaøi thí duï cuï theå traùi ngöôïc vôùi luaân lyù aáy (soá 30).
8) Ñeå ñöôïc nhö vaäy phaûi giaùo duïc xaõ hoäi vaø canh taân traïng huoáng sinh hoaït. Coâng daân phaûi laàn laàn goùp phaàn vaøo ñôøi soáng chính trò (soá 31). Hoaït ñoäng vaø lôøi Chuùa maïc khaûi xaùc nhaän khía caïnh xaõ hoäi cuûa con ngöôøi: ñaëc bieät khi taäp trung loaøi ngöôøi nhö anh em, nhö chi theå cuûa moät thaân theå. Tình lieân ñôùi aáy seõ hoaøn thieän hoùa ôû ñôøi sau (soá 32). (Trôû laïi ñaàu trang)
1 Xem Gioan XXIII, Tñ. Mater et Magistra, 15-5-1961: AAS 53 (1961), trg 401-464; - vaø Tñ. Pacem in terris, 11-4-1963: AAS 55 (1963), trg 257-304. - Phaoloâ VI, Tñ. Ecclesiam suam, 6-8-1964: AAS 56 (1964), trg 609-659. (Trôû laïi ñaàu trang)
2 Xem Lc 17,33. (Trôû laïi ñaàu trang)
27* Ñieàu hoøa quyeàn lôïi cuûa xaõ hoäi (soá 26) vaø quyeàn lôïi caù nhaân (soá 27) trong thöïc teá raát khoù, chaúng haïn thaät laø raát nguy hieåm neáu döïa treân tieâu chuaån veà löôïng ñeå xeùt ñònh nhöõng ñoøi hoûi cuûa coâng ích. Nhöõng baûng thoáng keâ veà keát quaû kinh teá xaõ hoäi (söï gia taêng saûn xuaát, möùc ñoä sinh hoaït, coâng trình thònh vöôïng, tröøng phaït toäi traïng, v.v...) ñaõ coù theå vi phaïm nhaân vò duø chöa noùi gì veà phöông phaùp ñöôïc xöû duïng. Trong tröôøng hôïp aáy caùc keát quaû myõ maõn ñoù khoâng phuïc vuï coâng ích! Laøm haïi hay tieâu dieät caùc nhoùm thieåu soá ñeå ñaït tôùi muïc tieâu cuûa ña soá cuõng laø moät ví duï (x. soá 59, 73). (Trôû laïi ñaàu trang)
3 Xem T. Toâma, 1 Ethic., lect. 1. (Trôû laïi ñaàu trang)
28* Goïi laø cheá ñoä “coâng phaùp hay tö phaùp” tuøy theo lieân quan ñeán ích lôïi chung hay ích lôïi rieâng. Ví duï heä thoáng tö phaùp cuõng coù tính caùch coâng phaùp vì laø caàn thieát cho coâng ích. Heä thoáng ñoù nhaèm baûo veä nhöõng quyeàn lôïi rieâng cuûa töøng caù nhaân hay cuûa töøng phaùp nhaân (chính quoác gia cuõng coù quyeàn lôïi rieâng nhö vaäy): nhöõng quyeàn lôøi aáy thuoäc veà tö phaùp. (Trôû laïi ñaàu trang)
4 Xem Gioan XIII, Tñ. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), trg 418. - Xem theâm Pioâ XI, Tñ. Quadragesimo anno, 15-5-1931: AAS 23 (1931), trg 222tt. (Trôû laïi ñaàu trang)
5 Xem Gioan XIII, Tñ Mater et Magistra: AAS 53 (1961), trg 417. (Trôû laïi ñaàu trang)
6 Xem Mc 2,27. (Trôû laïi ñaàu trang)
7 Xem Gioan XIII, Tñ Pacem in terris: AAS 55 (1963), trg 266. (Trôû laïi ñaàu trang)
29* Khoâng nhöõng söï giao thieäp giöõa caù nhaân vôùi caù nhaân vaø giöõa caù nhaân vôùi quoác gia, maø caû nhöõng hoaït ñoäng cuûa chính quyeàn vaø cuûa caùc quoác gia vôùi nhau cuõng phaûi döïa treân boán coät truï naøy: chaân lyù, coâng bình, tình yeâu, töï do. Phaûi chaêng Coâng Ñoàng coù lyù khi ñoøi hoûi phaûi canh taân taâm traïng vaø ñoåi môùi ngay chính xaõ hoäi nöõa. (Trôû laïi ñaàu trang)
8 Xem Giac 2, 15-16. (Trôû laïi ñaàu trang)
9 Xem Lc 16, 19-31. (Trôû laïi ñaàu trang)
30* Phaù thai laø toäi troïng ñi ngöôïc vôùi söï soáng (MV 51b). Gieát thai nhi khi chöa thaønh hình (chöøng 6 tuaàn ñaàu) coù leõ khoâng phaûi saùt nhaân (thaàn hoïc cuõng nhö khoa hoïc chöa chaéc chaén veà vaán ñeà thai nhi aáy ñaõ soáng do linh hoàn nhaân loaïi chöa), nhöng chaéc chaén söï phaù thai ñoù laø gieát maïng soáng ñaõ coù ñaëc tính nhaân loaïi. Hôn nöõa vì coù leõ ñaõ coù linh hoàn nhaân loaïi roài, neân phaù thai laø lieàu lónh gieát ngöôøi vaø ñoù laø moät toäi, vaø saùt haïi moät keû khoâng nhöõng hoaøn toaøn voâ toäi maø coøn laø ñöùa con cuûa chính keû saùt nhaân. Duø tröôøng hôïp ngöôøi meï raát nguy, cuõng khoâng theå gieát thai nhi ñeå cöùu meï: maïng soáng cuûa thai nhi cuõng nhö cuûa chính ngöôøi meï laø thuoäc quyeàn cuûa Chuùa: khoâng ai coù quyeàn caét ñi. Khoâng bao giôø ñöôïc pheùp laøm söï döõ, duø vôùi muïc ñích toát laønh. Chaúng may, vì lyù do coù nhieàu vuï phaù thai baát hôïp phaùp vaø laøm trong nhöõng hoaøn caûnh thieáu caån thaän (nhieàu khi do ngöôøi khoâng phaûi laø baùc só vaø thieáu phöông tieän), thì coù quoác gia laäp luaät cho pheùp phaù thai vôùi moät soá ñieàu kieän baûo ñaûm. Phaûi hieåu roõ laø duø coù luaät nhö theá ñi chaêng nöõa, “cho pheùp” chæ coù theå coù nghóa laø luaät phaùp khoâng coi vuï phaù thai ñoù laø toäi traïng maø caùc toøa aùn phaûi tröøng phaït; chöù khoâng coù nghóa phaù thai khoâng phaûi laø toäi. “Phaù thai... laø toäi aùc ñaùng gheâ tôûm” (MV 51c). Giaùo Hoäi phaït toäi naøy vôùi vaï tuyeät thoâng cho taát caû nhöõng ai goùp phaàn hieäu löïc cho vieäc phaù thai. (Trôû laïi ñaàu trang)
31* Töùc laø laøm cho nhöõng ngöôøi beänh naëng, taøn taät, giaø nua, mau cheát ñeå khoûi phaûi keùo daøi söï ñau ñôùn. Haønh ñoäng coù veû nhaân ñaïo nhöng thöïc söï laø toäi saùt nhaân, vaø toû loøng ích kyû (beänh nhaân naøo laïi khoâng quaáy raày keû chung quanh) hôn laø toû loøng baùc aùi. (Trôû laïi ñaàu trang)
32* Söï laàm laïc vaãn ñaùng gheùt vì khoâng hôïp vôùi baûn tính con ngöôøi ñaõ coù lyù trí ñeå hieåu bieát söï thaät. Söï laàm laïc trong phaïm vi luaân lyù nhaát laø do toäi coøn ñaùng gheùt hôn nöõa vì noù laøm cho con ngöôøi neân xaáu xa vaø coù theå aûnh höôûng treân ngöôøi khaùc raát nhieàu. Nhöng chính ngöôøi laàm laïc vaãn coøn laø con ngöôøi phaûi ñöôïc toân troïng. “Laàm laãn thì khoâng coù quyeàn lôïi”: nghóa laø baûn tính con ngöôøi ñoøi hoûi raèng phaûi noã löïc ñeå loaïi tröø söï laàmlaïc. Dó nhieân chæ con ngöôøi môùi coù theå coù quyeàn lôïi. Theá thì keû laàm laïc khoâng coù quyeàn ñeå laàm laïc, nhöng vaãn coù quyeàn ñeå ñöôïc kính troïng nhö con ngöôøi, maëc daàu ñaõ laàm laïc (veà vaán ñeà naøy Tuyeân Ngoân veà Töï Do Toân Giaùo coøn noùi roõ hôn). (Trôû laïi ñaàu trang)
10 Xem Gioan XXIII, Tñ. Pacem in terris: AAS 55 (1963), trg 299-300. (Trôû laïi ñaàu trang)
11 Xem Lc 6,37-38; Mt 7,1-2; Rm 2,1-11; 14,10-12. (Trôû laïi ñaàu trang)
12 Xem Mt 5,43-47. (Trôû laïi ñaàu trang)
33* Ñaây chæ laø moät thí duï veà vieäc kyø thò caên cöù vaøo giôùi tính. Trong xaõ hoäi thaám nhuaàn vaên minh Nho Giaùo vaø Phaät Giaùo, söï kyø thò naøy coù ít hay nhieàu, tuøy tröôøng hôïp (coi sau naøy: soá 60c). (Trôû laïi ñaàu trang)
34* Ñöùc coâng baèng giuùp ta traû cho moïi ngöôøi cuûa rieâng hoï. Töø xöa ñaõ coù thoùi quen phaân bieät coâng baèng giao hoaùn ñoái vôùi töøng phaàn töû xaõ hoäi, giuùp moãi ngöôøi trao traû cho ngöôøi khaùc taát caû nhöõng gì maø keû aáy coù quyeàn ñoøi hoûi; coâng baèng phaùp lyù ñoái vôùi chính coäng ñoaøn xaõ hoäi, khieán moïi caù nhaân hoaït ñoäng theo nhöõng ñoøi hoûi cuûa ích chung; coâng baèng phaân phoái cuûa xaõ hoäi (nhôø caùc ñaïi dieän cuûa xaõ hoäi) ñoái vôùi moïi phaàn töû coäng ñoaøn, thuùc ñaåy xaõ hoäi phaân chia nhieäm vuï cuõng nhö quyeàn lôïi giöõa phaàn töû cuûa coäng ñoaøn moät caùc chính ñaùng. Theo vaên kieân cuûa Toøa Thaùnh (Ñöùc Pioâ XI vaø XII): coâng baèng xaõ hoäi phaûi ñöôïc hieåu nhö coâng baèng phaùp lyù toång quaùt, nghóa laø nhaân ñöùc khieán moïi phaàn töû cuûa xaõ hoäi thöïc hieän moïi nhaân ñöùc khaùc moãi khi ích chung ñoøi hoûi nhö vaäy (theo nhö Thaùnh Toâma daïy, II-II, q. 58, a a. 5-7 (x. Calvez-Perrin, Eglise et Socieùteù eùconomique. L’Enseignement social des Papes de Leùon XIII aø Pie XII, Paris 1959, trg 192-203 vaø 543-567).
“Aequitas” (leõ phaûi) laø danh töø coù nghóa gaàn gioáng danh töø coâng baèng, nhöng phong phuù hôn: khoâng chæ döïa treân nguyeân taéc phaùp lyù ñeå giaûi quyeát moät vaán ñeà, maø coøn coá gaéng caân nhaéc caùc hoaøn caûnh chuû quan cuõng nhö khaùch quan. Söï troïng taøi giöõa ngöôøi phaù hoaïi vaø naïn nhaân coù leõ khoâng thoûa maõn ñoøi hoûi cuûa nguyeân taéc coâng baèng giao hoaùn, nhöng trong hoaøn caûnh thöïc teá raát coù theå laø giaûi phaùp toát nhaát: thích hôïp cho con ngöôøi. (Trôû laïi ñaàu trang)
35* Phaûi chaêng ñaây laø ñieàu hôi laï khi Coâng Ñoàng chæ neâu ra lyù do nhaát thôøi cuûa nhöõng xu höôùng hieän ñaïi? Neáu con ngöôøi coù baûn tính xaõ hoäi (Coâng Ñoàng ñaõ xaùc nhaän ñieàu naøy ôû treân, soá 24-25), phaûi chaêng con ngöôøi khoâng theå chæ hoaït ñoäng tuaân theo moät luaân lyù caù nhaân? Ngoaøi ra, ñöùc tin laïi khoâng nhaán maïnh raèng ñöùc baùc aùi laø treân heát hay sao? ... Toá caùo Giaùo Hoäi chæ môùi baét ñaàu löu taâm ñeán caùc vaán ñeà xaõ hoäi töø cuoái theá kyû 19, nghóa laø sau cuoäc caùch maïng kyõ thuaät vaø theo sau caùc phong traøo xaõ hoäi chuû nghóa, toá caùo nhö theá chæ laø khoâng bieát lòch söû maø thoâi (ví duï nhö töø trong CvTñ 2, 44-45; 4,32-35 ñeán caùc nhaø Doøng chuyeân lo chuoäc laïi nhöõng ngöôøi bò tuø hay chuyeân saên soùc beänh nhaân v.v...). Nhöng ñaøng khaùc khoâng theå phuû nhaän ñöôïc raèng nhöõng trieát thuyeát töø thôøi caûi caùch tin laønh trôû ñi ñaõ aûnh höôûng tôùi quan nieäm toân giaùo raát nhieàu ñeán noãi coù nhieàu tín höõu ñaïo ñöùc trong caùc boån phaän caù nhaân maø laïi khoâng bieát toân troïng coâng baèng vaø baùc aùi xaõ hoäi chuùt naøo. “Toâi khoâng gieát ngöôøi, khoâng cöôùp cuûa ngöôøi” laø nhöõng caâu naêng ñöôïc nghe vaø chuùng ñaõ toû loä thöù quan nieäm aáy. Theá thì laøm thieät haïi cho tha nhaân, khoâng kính troïng quyeàn lôïi cuûa tha nhaân khoâng phaûi laø caùch gieát vaø cöôùp cuûa ngöôøi ta hay sao? Ngoaøi ra hoï coù lo gì cho nhöõng ñoøi hoûi cuûa ích chung khoâng?... Vaû laïi tröôùc ñaây trong caùc lôùp daïy giaùo lyù vaø luaân lyù thaàn hoïc cuõng gaàn nhö chæ bieát nhaán maïnh thaùi ñoä caù nhaân veà caùc boån phaän luaân lyù. Daïy veà boån phaän caù nhaân ñoái vôùi caù nhaân töông ñoái laø deã; traùi laïi daïy veà boån phaän ñoái vôùi tha nhaân voâ danh vaø ñoái vôùi ích chung thì khoù. Chaéc chaén laø caàn phaûi nhaán maïnh ñeán caùc nguyeân taéc vaø ñaøo taïo löông taâm cuûa moïi giaùo daân ñeå hoï tröôûng thaønh vaø bieát töï xeùt ñoaùn moïi hoaøn caûnh, hôn laø tieáp tuïc ñeå cho hoï chæ bieát hoaït ñoäng theo nhöõng giaûi quyeát töøng chi tieát cuûa caùc giaùo só. Soá 31 phaùc hoïa moät chöông trình caên baûn veà vieäc giaùo duïc xaõ hoäi. (Trôû laïi ñaàu trang)
13 CÑ Vat. I I, Hieán cheá tín lyù veà Giaùo Hoäi Lumen gentium, ch. I I, soá 9: A AS 57 (1965), trg 12-13. (Trôû laïi ñaàu trang)
14 Xem Xac 24,1-8. (Trôû laïi ñaàu trang)