Thaùnh Coâng Ñoàng Chung Vaticanoâ II
Saéc Leänh
Veà Toâng Ñoà Giaùo Daân
Apostolicam Actuositatem
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Lôøi Giôùi Thieäu
Ñoâi doøng lòch söû
Naêm 1960, Ñöùc Gioan XXIII thieát laäp UÛy Ban Giaùo Hoaøng veà hoaït ñoäng toâng ñoà giaùo daân. Vaø sau 200 laàn hoäi, UÛy Ban ñaõ hoaøn taát vieäc soaïn thaûo moät löôïc ñoà goàm 200 trang.
UÛy Ban goàm taát caû 39 thaønh phaàn, trong soá coù 11 Giaùm Muïc. Beân caïnh UÛy Ban coøn coù 29 vò coá vaán, maø 14 vò cuõng laø Giaùm Muïc. Ngoaøi ra, caùc ñaïi dieän cuûa 26 quoác gia vaø cuûa nhieàu toå chöùc quoác teá cuõng ñeán tham döï.
Ngay töø ban ñaàu, Hoàng Y Cento, chuû tòch UÛy Ban, ñaõ ñeà nghò môøi giaùo daân tham döï, ít nhaát vôùi tö caùch coá vaán. Trong kyø hoïp ñaàu tieân, Ñöùc Gioan XXIII ñaõ chính thöùc môøi Jean Guitton tham döï Coâng Ñoàng vôùi tö caùch laø döï thính vieân giaùo daân.
Roài trong nhöõng phieân hoïp khoaùng ñaïi veà sau, Ñöùc Phaoloâ VI cuõng ñaõ ñeà cöû nhieàu döï thính vieân giaùo daân khaùc, nam giôùi vaøo naêm 1963 vaø caû nöõ giôùi vaøo naêm 1964 tham döï. Nhö vaäy Saéc Leänh veà Toâng Ñoà Giaùo Daân ñaõ ñöôïc thaønh phaàn giaùo daân coäng taùc hoaøn thaønh.
Trong suoát thôøi gian tranh luaän, baûn vaên ñöôïc söûa ñoåi vaø soaïn thaûo laïi nhieàu laàn. Ban ñaàu löôïc ñoà ñeà caäp heát söùc bao quaùt veà vai troø cuûa ngöôøi giaùo daân treân theá giôùi vaø trong Giaùo Hoäi. Veà sau caùc Nghò Phuï ñaõ coá gaéng thu heïp laïi vaøo moät khía caïnh tieâu bieåu nhaát: toâng ñoà giaùo daân.
Thöïc ra löôïc ñoà ñaõ ñöôïc ñem baøn caõi töø nhöõng phieân hoïp ôû naêm 1963, vaø UÛy Ban lieân heä ñaõ phaûi ruùt ngaén laïi coøn 48 trang, roài 15 trang ôû naêm 1964. Vì caùc Nghò Phuï nhaän thaáy raèng löôïc ñoà chöa thoûa maõn ñuû cho söï ñoøi hoûi caàn thieát, neân nhieàu laàn cuoäc tranh luaän ñaõ gaëp nhöõng khoù khaên ñaùng keå. Vaø nhö vaäy, ñeå ñöôïc chaáp thuaän löôïc ñoà ñaõ phaûi traûi qua nhöõng "côn soát" traàm troïng.
ÔÛ ñaây chuùng ta coá gaéng ñöa ra moät vaøi lyù do cuûa nhöõng trôû ngaïi ñoù. Tröôùc heát, chuùng ta nhaän thaáy raèng "Toâng Ñoà Giaùo Daân" laø moät ñeà muïc hoaøn toaøn môùi laï, chöa coù moät saéc leänh hay moät vaên kieän naøo tröôùc Coâng Ñoàng Vaticanoâ II ñaõ ñeà caäp tôùi. Ñaøng khaùc vaán ñeà töï baûn tính ñaõ laø khoù khaên, phöùc taïp; thaät vaäy, chöa coù moät quan ñieåm thaàn hoïc caên baûn Coâng Giaùo naøo noùi veà nhöõng thöïc taïi traàn theá cuõng nhö veà haønh ñoäng cuûa Kitoâ höõu trong theá giôùi.
Sau nöõa, muoán tìm moät ñònh nghóa ñöùng ñaén cho "toâng ñoà giaùo daân" thì töï noù khoâng theå cung caáp ñuû nhöng ngöôøi ta coøn phaûi ñi tìm nhöõng minh chöùng vaø caûm höùng beân ngoaøi vaø phaûi ñaët neàn taûng ôû Giaùo Hoäi cuõng nhö nöông töïa vaøo nhaân chuûng hoïc (x. Reneù Reùmond,Introduction du Deùcret, Ed. du Centurion).
Tính caùch ñoäc ñaùo
Ñaây laø laàn ñaàu tieân trong lòch söû, moät Coâng Ñoàng Chung ñaõ quan taâm ñaëc bieät tôùi vaán ñeà toâng ñoà cuûa giaùo daân, cuõng nhö ñaõ daønh nhieàu noã löïc cho söï xaùc ñònh laïi söù meänh cuûa giaùo daân trong Giaùo Hoäi vaø trong theá giôùi.
Nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø Giaùo Hoäi chöa bao giôø yù thöùc söï hieän dieän maät thieát cuûa giaùo daân trong Giaùo Hoäi. Bôûi Giaùo Hoäi ñöôïc thieát laäp vì caùc tín höõu laø con caùi mình, vaø ngay töø ban ñaàu thôøi Giaùo Hoäi sô khai, giaùo daân khoâng nhöõng laø ñoái töôïng cho hoaït ñoäng cuûa caùc Toâng Ñoà, maø coøn laø nhöõng coäng taùc vieân ñaéc löïc cuûa caùc ngaøi. Nhö phaàn môû ñaàu cuûa Saéc Leänh coù nhaéc ñeán, nhöõng hoaït ñoäng toâng ñoà giaùo daân xuaát hieän töï nhieân töø giai ñoaïn ñaàu cuûa Giaùo Hoäi vaø ñaõ ñem laïi nhöõng keát quaû phong phuù. Roài qua doøng lòch söû, chuùng ta thaáy raèng coù nhieàu tu hoäi vaø hieäp hoäi toâng ñoà phaùt sinh do caûm höùng cuûa giaùo daân hay do hoï ñieàu khieån.
Tuy nhieân, phaûi coâng nhaän raèng cho tôùi Vaticanoâ II ñòa vò cuûa ngöôøi giaùo daân vaãn chæ ñöôïc xem nhö moät ngoaïi leä do ôn suûng ñaëc bieät hay rieâng tö naøo ñoù; vaø nhö vaäy söï coù maët cuûa hoï chöa bao giôø ñöôïc nhìn nhaän nhö moät haøng rieâng bieät. Hôn nöõa, vôùi yù nieäm haàu nhö hoaøn toaøn tieâu cöïc, hình nhö Giaùo Luaät ñaõ khoâng quan taâm tôùi vieäc ñeà cao vaø coâng nhaän giaù trò cuûa ngöôøi giaùo daân.
Ñaøng khaùc, tình traïng cuûa giaùo daân laïi luoân leä thuoäc vaøo haøng Giaùo Phaåm vaø Giaùo Só. Chuùng ta coù theå noùi raèng quan nieäm theá quyeàn töø nhieàu theá kyû veà ñaây lieân laïc giöõa chính quyeàn vôùi coâng daân ñöôïc ñöa ra aùp duïng vaøo trong Giaùo Hoäi khi qui ñònh moái töông quan giöõa Giaùo Só vaø Giaùo Daân. Laïi nöõa trong soá caùc hình aûnh duøng dieãn taû baûn tính Giaùo Hoäi, hình nhö ngöôøi ta vaãn coøn giöõ laïi hình aûnh coù chieàu höôùng Trung Coå: muïc töû vaø ñoaøn chieân. Quyeàn bính vaø traùch nhieäm höôùng daãn laø vieäc cuûa caùc muïc töû; ñoaøn chieân giaùo daân chæ vieäc vaâng theo nhöõng chæ daãn cuûa chuû chaên.
Coâng Ñoàng Vaticanoâ II ñaõ noã löïc xeùt laïi hoaøn toaøn quan nieäm toång quaùt veà söï lieân laïc giöõa Giaùo Hoäi vaø caùc tín höõu. Coâng Ñoàng xaùc nhaän raèng ngöôøi giaùo daân phaûi ñöôïc ñaùnh giaù nhö coäng taùc vieân ñích thöïc trong söù meänh duy nhaát cuûa Giaùo Hoäi laø cöùu ñoä moïi ngöôøi. Ñaây laø moät thaønh quaû toát ñeïp cuûa Coâng Ñoàng trong vieäc quan nieäm ñòa vò ngöôøi giaùo daân trong Giaùo Hoäi.
Sau ñoù, Coâng Ñoàng giaûi quyeát moät vaán naïn ñöôc ñaët ra töø ñaàu: ñoù laø vieäc phaân chia hoaït ñoäng toâng ñoà ra "toâng ñoà tröïc tieáp vaø giaùn tieáp", hoaëc, theo nhieàu ngöôøi, phaân bieät ra "toâng ñoà chuyeân bieät vaø khoâng chuyeân bieät".
Luùc aáy ngöôøi ta quan nieäm raèng hoaït ñoäng toâng ñoà tröïc tieáp laø taát caû nhöõng phöông caùch truyeàn baù Phuùc AÂm vaø thaùnh hoùa caùc Kitoâ höõu hay nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ höõu baèng söï loan baùo Chuùa Kitoâ, loan baùo Phuùc AÂm hay baèng chính ñôøi soáng.
Hoaït ñoäng toâng ñoà giaùn tieáp, traùi laïi, ñöôïc cho raèng ñoù laø nhöõng hoaït ñoäng heä taïi söï baûo ñaûm vaø laøm hoaøn haûo traàn theá, cho thaám nhuaàn tinh thaàn Phuùc AÂm vaø nhôø vaäy taïo neân baàu khí thích hôïp cho vieäc rao giaûng Phuùc AÂm vaø thaùnh hoùa con ngöôøi.
Nhö vaäy, theo caùc quan nieäm naày, taát caû nhöõng hoaït ñoäng toâng ñoà coù tính caùch xaõ hoäi chæ ñöôïc coi nhö laø toâng ñoà giaùn tieáp. Raát nhieàu Nghò Phuï khoâng ñoàng yù quan nieäm naày.
Veà sau, UÛy Ban lieân heä baøn caõi laïi vaø quyeát ñònh khoâng duøng nhöõng töø ngöõ phaân bieät ñoù ôû trong Saéc Leänh.
Nhöõng neùt chính
Nhìn vaøo Saéc Leänh, chuùng ta nhaän thaáy ñieàu ñöôïc Saéc Leänh nhaán maïnh tröôùc heát laø xaùc ñònh laïi giaùo lyù veà toâng ñoà giaùo daân ñaõ trình baøy trong Hieán Cheá Tín Lyù veà Giaùo Hoâi: theo ñoù, Giaùo Hoäi ñöôïc thaønh laäp vôùi muïc ñích ñem ñeán cho moïi ngöôøi ôn cöùu chuoäc vaø cöùu roãi.
Sau ñoù, Saéc Leänh ñeà caäp tôùi vaán ñeà chính laø toâng ñoà giaùo daân trong khi vaãn döïa vaøo nhöõng gì ñaõ trình baøy ôû Hieán Cheá veà Giaùo Hoäi. Nhöng ñieàu quan troïng laø Saéc Leänh phaân bieät "chöùc linh muïc thöøa taùc" vaø "chöùc linh muïc coäng ñoàng". Vôùi "chöùc linh muïc thöøa taùc", caùc giaùm muïc vaø töø ñoù caùc linh muïc coù quyeàn thi haønh nhöõng chöùc vuï toâng ñoà "nhaân danh Chuùa Kitoâ Thuû Laõnh Hieän Thaân" (x. Saéc Leänh veà Linh Muïc) vaø do ñoù caùc ngaøi trôû neân nhö Muïc Töû chaên daét. Coøn caùc tín höõu, nhôø "chöùc linh muïc coäng ñoàng", thi haønh nhöõng vieäc toâng ñoà rieâng bieät cuûa hoï trong Giaùo Hoäi. Saéc Leänh ñaõ nhaéc laïi nhieàu laàn raèng vì giaùo daân tham döï vaøo chöùc vuï tö teá, ngoân söù vaø vöông giaû cuûa Chuùa Kitoâ theo caùch theá cuûa hoï, cuõng phaûi naém giöõ vai troø rieâng do pheùp Röûa Toäi, Theâm Söùc vaø nhaát laø do caùc ñaëc suûng rieâng bieät cuûa hoï.
Thöù ñeán, Saéc Leänh noùi ñeán moät vaán ñeà ñaõ gaây neân nhieàu khoù khaên cho vieäc toâng ñoà giaùo daân: söù meänh cuûa Giaùo Hoäi. Saéc Leänh xaùc ñònh raèng söù meänh cuûa Giaùo Hoäi vaãn laø duy nhaát, nhöng coù theå ñöôïc dieãn taû baèng nhöõng hình thöùc toâng ñoà khaùc nhau vôùi nhöõng thaønh quaû khaùc nhau. Nhö vaäy ngöôøi giaùo daân seõ thi haønh vieäc toâng ñoà trong caùc coäng ñoàng cuûa Giaùo Hoäi maø hoï soáng trong gia ñình, ôû moâi tröôøng xaõ hoäi, moâi tröôøng giôùi treû, hay trong laõnh vöïc quoác gia hoaëc quoác teá. Bôûi ñoù, vieäc toâng ñoà cuûa ngöôøi giaùo daân cuõng coù theå ñem laïi nhöõng thaønh quaû phong phuù. Nhôø hoaït ñoäng toâng ñoà, hoï seõ loan baùo Phuùc AÂm cho ngöôøi khaùc, hoaëc thaùnh hoùa hoï. Hoï cuõng coù theå nhôø hoaït ñoäng maø ñem tinh thaàn Phuùc AÂm thaám nhuaàn laõnh vöïc traàn theá.
Ñeà caäp tôùi vieäc thöïc hieän toâng ñoà giaùo daân, Saéc Leänh nhaéc tôùi hai phöông phaùp hoaït ñoäng trong Giaùo Hoäi: toâng ñoà taäp theå vaø toâng ñoà caù nhaân. Caû hai ñeàu laø nhöõng caùch theá hoaït ñoäng cuûa giaùo daân; tuy nhieân, theo Saéc Leänh, hoaït ñoäng toâng ñoà coù toå chöùc qui cuû seõ ñaùp öùng höõu hieäu hôn cho nhu caàu cuûa con ngöôøi vaø cuûa tín höõu. Bôûi theá, phöông phaùp hoaït ñoäng taäp theå naøy caàn ñöôïc phaùt ñoäng vaø khích leä nhieàu hôn trong caùc laõnh vöïc hoaït ñoäng cuûa giaùo daân.
Saéc Leänh ñaõ ñaëc bieät löu yù tôùi nhöõng hoäi ñoaøn môùi xuaát hieän vaøo quaõng möôi naêm nay, döôùi danh hieäu Coâng Giaùo Tieán Haønh.
Sau heát, Saéc Leänh nhaán maïnh tôùi vieäc caàn thieát huaán luyeän cho nhöõng hoaït ñoäng toâng ñoà naøy cuõng nhö nhöõng phöông tieän söû duïng.
Chieàu höôùng neàn taûng
Ñeå thaáu trieät hôn yù nghóa Saéc Leänh, ôû ñaây chuùng ta coá gaéng ñöa ra moät vaøi tö töôûng chuû ñieåm vaø ñoäc ñaùo, döïa vaøo nhöõng neùt chính vöøa neâu treân.
Tröôùc heát, chuùng ta nhaän thaáy raèng yù töôûng "tham döï vaøo" tröôùc ñaõ coù tieáng vang ñaùng keå trong Thoâng Ñieäp "Pacem in terris", giôø ñaây ñöôïc Saéc Leänh Toâng Ñoà Giaùo Daân nhaéc laïi vaø nhaán maïnh trong taàm möùc yù nghóa cuûa noù, töø ñaàu cho ñeán cuoái baûn vaên. Thaät vaäy, tröôùc heát vaø treân heát, Giaùo Hoäi coù söù meänh giuùp moïi ngöôøi tham döï vaøo ôn cöùu ñoä vaø giaùo daân laø thaønh phaàn ñöôïc tham döï vaøo chöùc vò tö teá, ngoân söù vaø vöông giaû cuûa Chuùa Kitoâ. Hoï ñöôïc môøi tham döï vaøo sinh hoaït cuûa Giaùo Hoäi, trong söù meänh rao giaûng Phuùc AÂm; cho neân ñoái töôïng cuûa Saéc Leänh veà Toâng Ñoà Giaùo Daân laø xaùc ñònh nhöõng hình thaùi vaø ñieàu kieän cho vieäc tham döï naày. Thôøi gian maø caùc tín höõu chæ ñoùng vai troø thuï ñoäng ñaõ qua roài. Ngaøy nay Giaùo Hoäi ñaët nieàm tin ôû söï can thieäp, ôû saùng kieán cuõng nhö nôi söï tuaân phuïc cuûa con caùi mình.
Nguoàn goác söï tham döï ñoù phaùt sinh töø ñòa vò, hoaøn caûnh khaùc nhau cuûa moãi ngöôøi trong theá giôùi. Ngöôøi giaùo daân soáng trong theá giôùi vaø giöõa nhöõng thöïc taïi traàn gian; cho neân ôn goïi cuûa hoï laø thaùnh hoùa nhöõng gì traàn tuïc. Chính ôn goïi naøy vôùi hoaøn caûnh rieâng bieät cuûa moãi ngöôøi seõ ñònh höôùng cho ñôøi soáng toân giaùo cuûa hoï.
Bôûi theá, ñôøi soáng ñaïo ñöùc caù nhaân cuûa ngöôøi giaùo daân seõ nhaän ñöôïc caûm höùng töø ñôøi soáng hoaït ñoäng cuûa hoï giöõa ngöôøi khaùc vaø giöõa cuoäc ñôøi; nhö vaäy, vôùi nhöõng yeáu toá cuûa caùc hoaøn caûnh cuï theå cuûa cuoäc soáng, cuûa ñôøi vôï choàng, gia ñình, ngheà nghieäp vaø xaõ hoäi, hoï seõ taïo cho mình khoa tu ñöùc höõu hieäu cho baäc soáng. Nhö vaäy söï chaïm traùn vôùi nhöõng vaán ñeà khoâng ngöøng ñaët ra do cuoäc soáng hieän taïi vaø theo söï phaùn ñoaùn trong taàm möùc Kitoâ höõu, laø cô hoäi quí baùu cho ngöôøi giaùo daân ñeå kieåm ñieåm laïi cuoäc soáng.
Ñònh nghóa vaø quan nieäm veà ôn goïi cuûa ngöôøi giaùo daân nhö theá, haøm chöùa moät caùch naøo ñoù, quan nieäm thaàn hoïc veà nhöõng thöïc taïi traàn theá; quan nieäm naày hoøa hôïp vôùi quan ñieåm ñöôïc trình baøy ôû Hieán Cheá naày, traät töï traàn theá coù giaù trò rieâng cuûa noù vaø ngöôøi giaùo daân söû duïng traät töï ñoù vôùi traùch nhieäm cuûa mình. Theá giôùi chöa hoaøn taát vaø khuoân maët cuûa noù tuøy thuoäc vaøo hoaït ñoäng töï do vaø yù thöùc cuûa con ngöôøi. Nhö vaäy, ñöùng tröôùc theá giôùi, ngöôøi giaùo daân coù söù meänh phaûi kieán taïo, hoaøn haûo hoùa sao cho noù trôû neân haáp daãn ñoái vôùi moïi ngöôøi vaø thích hôïp vôùi yù ñònh cuûa Thieân Chuùa.
Moät chieàu höôùng quan troïng khaùc cuûa Saéc Leänh laø ñaëc bieät chuù taâm tôùi thöïc taïi cuï theå cuûa theá giôùi hieän ñaïi. Baûn vaên cuûa Saéc Leänh ñaõ duøng laïi yù nieäm "daáu chæ thôøi ñaïi" maø Thoâng Ñieäp "Pacem in Terris" ñaõ söû duïng vaø xem nhö laø moät yù nieäm quan troïng cuûa Thoâng Ñieäp. Saéc Leänh Toâng Ñoà Giaùo Daân ñaõ ñeà caäp nhieàu laàn tôùi tình traïng bieán chuyeån cuûa theá giôùi, nhöõng ñieàu kieän soáng môùi meû, nhöõng ñoåi thay baát ngôø, tình traïng taêng gia daân soá, söï tieán boä cuûa khoa hoïc vaø kyõ thuaät.
Nhöõng phaân tích naày khoâng khaùc maáy vôùi nhöõng ñieàu ñaõ trình baøy ôû "Hieán Cheá Muïc Vuï veà giaùo Hoäi trong theá giôùi ngaøy nay"; nhöng neùt ñaëc bieät cuûa Saéc Leänh laø nieàm khaùt voïng khaùm phaù ra ngoân ngöõ cuûa caùc daáu chæ thôøi ñaïi, laø söï coi troïng nhöõng thöïc taïi traàn theá, laø noãi baên khoaên tìm caùch thích öùng vieäc toâng ñoà giaùo daân vôùi hoaøn caûnh, nhu caàu vaø khaû naêng cuûa theá giôùi hieän ñaïi.
Trong nhöõng ñaëc ñieåm chính cuûa theá giôùi vaên minh coù leõ söï lieân ñôùi ngaøy caøng gia taêng giöõa caùc daân toäc laø moät ñaëc ñieåm quan troïng nhaát. Thaät vaäy, Thaùnh Coâng Ñoàng ñaõ ñaëc bieät chuù taâm tôùi chieàu höôùng quoác teá ñoù, vaø Saéc Leänh naày laø moät trong nhöõng baèng chöùng cuûa söï chuù taâm treân. Hoaït ñoäng toâng ñoà giaùo daân phaûi nhaèm tôùi vieãn aûnh quoác teá vaø thöïc hieän theá naøo ñeå giuùp cho caùc daân toäc gaàn guõi nhau hôn.
Coù leõ söï quan taâm tôùi hoaït ñoäng toâng ñoà phoå quaùt cuûa Saéc Leänh laø moät ñaëc ñieåm haáp daãn nhaát. theo ñoù, moïi giaùo daân treân theá giôùi ñeàu ñöôïc keâu môøi tôùi coâng vieäc aáy, vaø hoaït ñoäng toâng ñoà naày nhaèm ñeán heát moïi ngöôøi, laøm theá naøo ñeå ngöôøi giaùo daân coù theå ñoái thoaïi vôùi taát caû duø coù ñöùc tin hay khoâng.
Nhö theá, hoaït ñoäng toâng ñoà giaùo daân seõ lan roäng tôùi moïi khía caïnh cuûa cuoäc ñôøi thöïc teá, tôùi baát cöù baäc soáng naøo cuõng nhö nhu caàu naøo cuûa nhaân loaïi. Ñöùng treân phöông dieän naày, Saéc Leänh veà Toâng Ñoà Giaùo Daân ñaõ trôû neân moät trong nhöõng thaønh quaû cuõng nhö moät trong nhöõng khaùt voïng chính yeáu cuûa Thaùnh Coâng Ñoàng Vaticanoâ II.