Ñeàn Thaùnh Phaoloâ Ngoaïi Thaønh
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
|
|
Ñeàn Thaùnh Phaoloâ goïi laø “ngoaïi thaønh” vì toïa laïc beân ngoaøi töôøng thaønh do Hoaøng Ñeá Aureliano xaây caát naêm 271 ñeå baûo veä thaønh Roma choáng laïi caùc cuoäc taán coâng cuûa caùc löïc löôïng Man di. Thaùnh ñöôøng huøng vó chuùng ta thaáy ngaøy nay thaät ra laø Ñeàn thôø ñöôïc taùi thieát hoaøn toaøn sau khi traän hoûa hoaïn döõ doäi trong ñeâm 15 raïng ngaøy 16-7-1823 thieâu huûy toaøn boä Ñeàn Thôø huy hoaøng ñöôïc kieán thieát 15 theá kyû tröùc ñoù.
Khi ñi tôùi Ñeàn Thôø naøy ôû ngoaïi oâ Roma, tín höõu haønh höông nhôù ñeán nhöõng thaêng traàm cuûa vò Ñaïi toâng Ñoà daân ngoaïi (sinh naêm 35 sau Chuùa Kitoâ), caùc cuoäc haønh trình truyeàn giaùo cuûa ngaøi trong toaøn vuøng Ñòa trung Haûi, nhöõng laù thö ñaày nhieät huyeát ngaøi göûi tôùi caùc coäng ñoaøn Kitoâ môùi ñöôïc thaønh laäp baáy giôø, ñaëc bieät laø thö göûi giaùo ñoaøn Roma ñöôïc thaùnh nhaân vieát trong khoaûng naêm 57-58, trong ñoù noåi baät caùc ñeà taøi ôn cöùu chuoäc, söï tieàn ñònh vaø ôn coâng chính hoùa. Toaøn theå ñôøi soáng Kitoâ giaùo cuûa chuùng ta thaám ñöôïm nhöõng toång hôïp ñaïo lyù quan troïng nhaát cuûa thaùnh nhaân: cuoäc soáng cuûa chuùng ta trong Chuùa Kitoâ, höôùng veà Chuùa Cha cuøng vôùi Thaùnh Thaàn cuûa Ñöùc Gieâsu, Con Thieân Chuùa nhaäp theå laøm ngöôøi, laø Chuùa Phuïc Sinh vaø laø Ñaáng Cöùu Ñoä chuùng ta.
Ngoaøi ra, ngöôøi ta cuõng khoâng theå taùch rôøi hai thaùnh Pheâroâ vaø Phaoloâ, vì Roma ñöôïc thieát laäp treân hai Toâng Ñoà coät truï naøy. Caû hai ñeàu chòu töû ñaïo taïi ñaây. Vaø caùc taøi lieäu coå kính nhaát ñaõ noùi ñeán nhöõng cuoäc haønh höông cuûa caùc tín höõu veà Roma ñeå kính vieáng moä cuûa hai thaùnh nhaân. Lòch söû Ñeàn Thôø Thaùnh Phaoloâ Ngoaïi Thaønh, tuy khoâng phöùc taïp nhö lòch söû ñeàn thôø Thaùnh Pheâroâ, nhöng cuõng khoâng keùm thaêng traàm, nhö hoài theá kyû thöù 8, ñeàn thôø bò cöôùp phaù, sau ñoù ñeán löôït nhöõng ngöôøi Hoài Giaùo Sarrasins hoài theá kyû thöù 9 cöôùp boùc, nhöng ñeàn thôø ñöôïc truøng tu ngay.
1. Thaùnh Phaoloâ ñeán Roma
Thaùnh Phaoloâ thuoäc moät gia ñình Do thaùi, ñònh cö taïi ñaûo Tarso, vaø coù quoác tòch Roma. Sau caùc cuoäc haønh trình truyeàn giaùo, ngaøi mang soá tieàn laïc quyeân ñöôïc taïi caùc giaùo ñoaøn veà Jerusalem ñeå trôï giuùp Roma taïi ñaây. Thaùnh nhaân bò nhöõng ngöôøi Do thaùi baùch haïi, neân bò baét vaø daãn giaûi tôùi Cesarea, tröôùc quan toång traán Felice. OÂng naøy giam thaùnh Phaoloâ 2 naêm. Ngaøi naïi leân hoaøng ñeá Cesar vì laø coâng daân Roma.
Maõi ñeán naêm 60, thaùnh Phaoloâ môùi tôùi Roma ñöôïc, sau cuoäc ñaém taøu ôû ngoaøi khôi ñaûo Malta. Töø naêm 61 ñeán 63 ngaøi ñöôïc töï do taïm, vaø coù theå rao giaûng, vieát nhieàu thö töø (thö göûi tín höõu thaønh Coloseâ, Epheâsoâ vaø göûi Philomene). Töø naêm 63 ñeán 66, ngaøi coù ñi rao giaûng taïi Ñoâng phöông hay Taây Ban Nha, khoâng coù gì chaéc chaén. Ñieàu chaéc chaén laø naêm 66, ngaøi laïi bò caàm tuø ôû Roma vaø bò xöû traûm taïi nôi goïi laø Aquas Salvias, treân ñöôøng töø Roma tôùi Ostia naêm 67. Thaùnh nhaân khoâng bò ñoùng ñanh nhö Chuùa Gieâsu hay thaùnh Pheâroâ vì cheùm ñaàu laø hình phaït “öu tieân” daønh cho coâng daân Roma.
Vieäc Thaùnh Phaoloâ ñeán Roma laø do Thaùnh Thaàn Chuùa thuùc ñaåy, nhö lôøi saùch Toâng Ñoà Coâng Vuï ghi laïi: “Sau khi nhöõng söï kieän aáy xaûy ra, Phaoloâ ñöôïc Thaùnh Thaàn Chuùa thuùc ñaåy, ñi ngang qua mieàn Macedonia vaø Acaia, vaø ñi Jerusalem. OÂng noùi: “Veà ñoù roài, toâi coøn phaûi ñi thaêm Roma nöõa”. (TÑCV 19,21)
Thaùnh Luca trong saùch naøy cuõng ghi laïi söï tích thaùnh Phaoloâ töø ñaûo Malta ñeán Roma:
“Ba thaùng sau, chuùng toâi ra khôi treân moät chieác taøu ñaõ qua muøa ñoâng taïi ñaûo; taøu naøy cuûa thaønh Alexandria vaø mang huy hieäu hai thaàn Dioscuri. Chuùng toâi gheù vaøo thaønh Syracura vaø ôû laïi ñoù ba ngaøy. Töø nôi aáy chuùng toâi ñi men theo bôû bieån vaø tôùi thaønh Regio. Ngaøy hoâm sau coù gioù nam noåi leân, vaø sau hai ngaøy chuùng toâi tôùi caûng Pozzuoli. ÔÛ ñaây, chuùng toâi gaëp ñöôïc nhöõng ngöôøi anh em, hoï môøi chuùng toâi ôû laïi vôùi hoï baûy ngaøy. Chuùng toâi ñeán Roma nhö theá ñoù. Caùc anh em ôû Roma nghe tin chuùng toâi tôùi thì ñeán taän chôï Appio vaø Ba Quaùn ñoùn chuùng toâi. Thaáy hoï, oâng Phaoloâ taï ôn Thieân Chuùa vaø theâm can ñaûm. Khi chuùng toâi vaøo Roma, OÂng Phaoloâ ñöôïc pheùp ôû nhaø rieâng cuøng vôùi ngöôøi lính canh giöõ oâng.
Ba ngaøy sau, Phaoloâ môøi caùc thaân haøo Do thaùi ñeán. Khi hoï ñaõ tôùi ñoâng ñuû, oâng noùi vôùi hoï: “Thöa anh em, toâi ñaây, maëc daàu ñaõ khoâng laøm gì choáng laïi daân ta, hay caùc tuïc leä cuûa toå tieân, toâi ñaõ bò baét taïi Jerusalem vaø bò noäp vaøo tay ngöôøi Roma. Sau khi ñieàu tra, hoï muoán thaû toâi, vì toâi khoâng coù toäi gì ñaùng cheát. Nhöng vì ngöôøi Do thaùi choáng ñoái, neân boù buoäc toâi phaûi khaùng caùo leân hoaøng ñeá Cesar; tuy vaäy, khoâng phaûi laø toâi muoán toá caùo daân toäc toâi. Ñoù laø lyù do khieán toâi xin ñöôïc gaëp vaø noùi chuyeän vôùi anh em, bôûi chính vì nieàm hy voïng cuûa Israel maø toâi phaûi mang xieàng xích naøy.
Hoï noùi vôùi oâng: “Veà phía chuùng toâi, chuùng toâi khoâng nhaän ñöôïc thö naøo töø Giuñeâa noùi veà oâng, cuõng chaúng coù ai trong caùc anh em ñeán ñaây baùo caùo hoaëc noùi gì xaáu veà oâng. Chuùng toâi muoán ñöôïc nghe oâng trình baøy yù nghó cuûa oâng, vì chuùng toâi bieát laø phaùi cuûa oâng ñeán ñaâu cuõng gaëp choáng ñoái”.
Hoï heïn ngaøy vôùi oâng, vaø hoâm ñoù, ñeán gaëp oâng taïi nhaø troï ñoâng hôn. OÂng trình baøy cho hoï vaø long troïng ñeán laøm chöùng veà Nöôùc Thieân Chuùa; töø saùng ñeán chieàu, oâng döïa vaøo Luaät Moâiseâ vaø caùc ngoân söù maø noùi veà Ñöùc Gieâsu, ñeå coá thuyeát phuïc hoï. Nghe oâng noùi, ngöôøi thì ñöôïc thuyeát phuïc, ngöôøi thì khoâng chòu tin. Khi giaûi taùn, hoï vaãn khoâng ñoàng yù vôùi nhau; oâng Phaoloâ chæ noùi theâm moät lôøi: “Thaùnh Thaàn ñaõ noùi raát ñuùng khi duøng ngoân söù Isaia maø phaùn vôùi cha oâng anh em raèng: “Hoï ñeán gaëp daân naøy vaø noùi: Caùc ngöôi coù laéng tai nghe cuõng chaúng hieåu, coù troá maét nhìn cuõng chaúng thaáy, vì loøng daân naøy ñaõ ra ñaàn ñoän, chuùng ñaõ naëng tai, coøn maét thì chuùng nhaém laïi, keûo maét chuùng thaáy, tai chuùng nghe vaø loøng hieåu ñöôïc maø hoaùn caûi, vaø roài Ta seõ chöõa chuùng cho laønh.
Vaäy xin anh em bieát cho raèng: ôn cöùu ñoä naøy cuûa Thieân Chuùa ñaõ ñöôïc göûi ñeán cho caùc daân ngoaïi; hoï thì hoï seõ nghe. OÂng noùi theá roài thì ngöôøi Do thaùi ñi ra, tranh luaän vôùi nhau soâi noåi”.
“Suoát hai naêm troøn, oâng Phaoloâ ôû taïi nhaø oâng ñaõ thueâ vaø tieáp ñoùn taát caû nhöõng ai ñeán vôùi oâng. OÂng rao giaûng Nöôùc Thieân Chuùa vaø daïy veà Chuùa Gieâsu Kitoâ moät caùch raát maïnh daïn, khoâng gaëp ngaên trôû naøo” (TÑCV 29,11-20).
Trong dòp baïo chuùa Nero ñoát thaønh Roma vaøo naêm 64 vaø ñoå toäi cho caùc Kitoâ höõu, thaùnh Phaoloâ cuõng bò toá caùo laø thuû laõnh moät phong traøo taäp theå laøm phöông haïi cho nhaø nöôùc. Ngaøi laïi bò baét vaø giam taïi nhaø tuø, roài sau ñoù bò keát aùn xöû traûm.
Theo chöùng töø cuûa Eusebio, thaùnh Phaoloâ töû ñaïo giöõa thaùng 7 naêm 67 tôùi thaùng 6 naêm 68. Truyeàn thoáng noùi raèng ñaàu thaùnh nhaân nhaûy leân 3 laàu treân söôøn ñoài vaø laøm naûy sinh 3 gioøng suoái, ñoù laø Tre Fontane hieän nay. Huyeàn thoaïi naøy ñöôïc thaùnh Gregorio Caû chaáp nhaän (naêm 604).
2. Lòch söû Ñeàn Thôø Thaùnh Phaoloâ
|
|
Thi haøi Thaùnh Phaoloâ ñöôïc ñaët trong ngoâi moä caïnh ñöôøng Ostiense, cuõng nhö nhieàu toäi nhaân bò keát aùn töû hình khaùc. Nhöng chaúng bao laâu moä thaùnh nhaân trôû thaønh nôi haønh höông vaø toân kính cuûa caùc Kitoâ höõu. Treân moä ngaøi, ngöôøi ta thieát laäp moät nhaø töôûng nieäm nhoû (cella memoriae).
Theo saùch Giaùo Chuû (Liber Pontificalis), chính hoaøng ñeá Costantino ñaõ khôûi coâng xaây döïng moät thaùnh ñöôøng treân moä thaùnh Phaoloâ vaø ñöôïc thaùnh hieán ngaøy 18-11-324 döôùi thôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Silvestro I (314-335). Kích thöôùc cuûa thaùnh ñöôøng nguyeân thuûy naøy töông ñoái nhoû beù. Thaùnh ñöôøng to lôùn hôn ñöôïc xaây caát taïi nôi ñoù vaøo naêm 386, töùc laø nöûa theá kyû sau khi hoaøng ñeá Costantino qua ñôøi. Caùc hoaøng ñeá Valentiniano II, Teodosio vaø Arcadio baáy giôø vieát cho Ñoâ Tröôûng Roma Sallustio ñeå ñöôïc söï pheâ chuaån cuûa Thöôïng Vieän vaø Nhaân Daân Roma veà döï aùn xaây moät ñeàn thôø lôùn, thay theá nhaø thôø daâng kính thaùnh Phaoloâ, tröôùc tình traïng caùc tín höõu haønh höông keùo tôùi ngaøy caøng ñoâng ñaûo.
Coâng trình baét ñaàu naêm 390 vaø ñöôïc hoaøn thaønh döôùi thôøi Hoaøng Ñeá Onorio vaøo naêm 395. Thaùnh ñöôøng coù 5 gian, coù 4 haøng coät phaân ra, goàm 80 coät baèng caåm thaïch. Ñoù laø thaùnh ñöôøng lôùn nhaát cuûa Kitoâ giaùo tröôùc khi Ñeàn Thôø Thaùnh Pheâroâ ñöôïc kieán thieát. Suoát trong 15 theá kyû, Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng naøy khoâng ngöøng saên soùc caån thaän. Chaúng haïn, vaøo giöõa theá kyû thöù 5, thaùnh Giaùo Hoaøng Leâoâ Caû cho khôûi söï moät loaït caùc cuoäc tu boå vaø trang ñieåm ñeàn thôø.
Thôøi Phuïc Höng, Ñeàn Thaùnh Phaoloâ vaãn ñöôïc ñeå nguyeân. Nhöng ngaøy 15 vaø 16-7-1823, do söï baát caån cuûa moät ngöôøi thôï, Ñeàn Thôø bò hoûa hoaïn thieâu ruïi hoaøn toaøn. Hai kieán truùc sö Bosio vaø Belli khuyeân neân xaây laïi hoaøn toaøn môùi Ñeàn thôø, hoïa laïi moâ hình cuûa Ñeàn Thôø cuõ. Giôùi vaên hoùa, chính trò uûng hoä Ñöùc Leâoâ XII ñeå ngaøi khôûi coâng xaây caát laïi vaø ngaøy 25-1-1825, ngaøi göûi thö “Ad plurimas easque gravissimas” môøi goïi caùc Giaùm Muïc môû cuoäc laïc quyeân nôi caùc tín höõu cho coâng trình taùi thieát. Lôøi keâu goïi ñöôïc caùc nôi höôûng öùng vaø nhieàu ngöôøi ñaõ göûi tieàn veà Roma. Phoù vöông xöù Ai Caäp taëng caùc coät baèng ñaù traéng vaø Nga Hoaøng Nicola I taëng caùc khoái ñaù laøm hai baøn thôø ôû hai gian beân.
Thaùnh ñöôøng môùi ñöôïc khaùnh thaønh naêm 1854, nhöng trong thöïc teá, coâng trình taùi thieát keùo daøi 100 naêm, vaø chæ vaøo naêm 1928, vôùi vieäc xaây caát 4 coång 100 coät, kieán truùc sö do Guglielmo Calderini, Ñeàn Thôø môùi ñöôïc hoaøn thaønh nhö ta thaáy hieän nay.
Khuoân vieân beân ngoaøi nhaø thôø coù 150 coät, taát caû ñeàu laø moät khoái duy nhaát. Cöûa ñoàng cuûa Ñeàn Thôø laø moät kieät taùc cuûa ngheä thuaät Bizantine do Giovanni VII ñaët laøm ôû Constantinople.
Ñeàn Thôø daøi 136 meùt, roäng 65 meùt, vaø cao 29.7 meùt. Thaùnh ñöôøng coù 5 gian, ñöôïc chia baèng 24 coät, coù chaân dung 264 vò Giaùo Hoaøng, töø thaùnh Pheâroâ cho ñeán Ñöùc Gioan Phaoloâ II, nhaéc nhôù söï lieân tuïc cuûa Huaán quyeàn Giaùo Hoaøng. Böùc tranh khaûm ôû haäu cung Ñeàn Thôø do caùc ngheä só mieàn Venezia hoài theá kyû 13 thöïc hieän, dieãn taû Chuùa Kitoâ ñang ngoài treân moät ngai, giöõa thaùnh Pheâroâ vaø Anreâ ôû beân phaûi, vaø thaùnh Phaoloâ vaø Luca ôû beân traùi.
ÔÛ döôùi chaân ngaøi, ta thaáy coù hình nhoû Ñöùc Giaùo Hoaøng Onorio III ñang quì, cuøng vôùi vò tieàn nhieäm Innocenzo III vaø ngöôøi keá vò Gregorio IX, laø nhöõng vò cho thöïc hieän böùc tranh khaûm aáy. Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ IX ñaõ long troïng khaùnh thaønh Ñeàn Thaùnh Phaoloâ ngoaïi thaønh naêm 1854, tröôùc söï hieän dieän cuûa 185 giaùm muïc, ñeán Roma ñeå döï leã tuyeân boá tín ñieàu Ñöùc Meï Voâ Nhieãm nguyeân toäi.
Döôùi baøn thôø chính hieän nay 1.37 meùt, coù moät taám ñaù baèng caåm thaïch moãi chieàu 2.12x1.27 meùt, coù ghi haøng chöõ: “Paolo Apostolo Mart” (Daâng kính Toâng Ñoà Phaoloâ Töû Ñaïo). Theo moät soá ngöôøi, bia naøy coù töø theá kyû thöù I, moät soá khaùc cho laø töø nöûa sau cuûa theá kyû thöù IV. Nhöng taám bia naøy goàm nhieàu mieáng hôïp thaønh. Ñaây chính laø moä cuûa thaùnh Phaoloâ Toâng Ñoà.
Beân treân baøn thôø chính laø moät caùi taùn (ciborio) do ngheä só Arnolfo di Cambio ôû Roma thöïc hieän naêm 1282. Caùi taùn naøy chæ bò hö haïi sô trong traän hoûa hoaïn naêm 1823 vaø ñöôïc truøng tu sau ñoù. Taïi 4 goùc cuûa caùi taùn coù 4 töôïng nhoû dieãn ta caùc thaùnh Pheâroâ, Phaoloâ, Luca vaø Bieån Ñöùc.
Toùm laïi, khi vieáng Ñeàn Thôø Thaùnh Phaoloâ ñöôïc taùi thieát, chuùng ta hieåu hôn söï huy hoaøng cuûa phuïng vuï Roma thôøi coå xöa. ÔÛ cuoái haäu cung, coù Ñöùc Giaùm Muïc Roma ngoài, chung quanh coù taát caû haøng giaùo só, caùc Giaùm Muïc vaø Linh Muïc, Phoù Teá.
Trong gian daøi, coù 4 haøng coät bao quanh, höôùng caùi nhìn cuûa chuùng ta veà baøn thôø, daân Chuùa, sau phuïng vuï Lôøi Chuùa vôùi nhöõng baøi thaùnh ca, ñi röôùc tieán ñeán tröôùc maët ÑGH vaø trao cho ngaøi vôùi caùc coäng söï vieân baùnh vaø röôïu trong phaàn daâng leã. Leã vaät aáy, theo thoùi quen coå kính, ñöôïc duøng ñeå nuoâi haøng giaùo só vaø ngöôøi ngheøo. Sau ñoù, Daân Chuùa laïi tieán veà Ñeàn Thôø ñeå röôùc Mình, Maùu Thaùnh Chuùa Kitoâ, tröôùc baøn thôø ñöôïc xaây döïng treân moä cuûa thaùnh Phaoloâ: moät Chuùa, moät ñöùc tin, moät pheùp röûa, moät Thieân Chuùa laø Cha.
Phuùc Nhaïc
(Trích daãn töø Nguyeät San Traùi Tim Ñöùc Meï soá 270, thaùng 6 naêm 2000)
Vaøi neùt giôùi thieäu Ñeàn thôø Thaùnh Phaoloâ ngoaïi thaønh
