Chaân Lyù vaø Töï Do
(Taøi Lieäu Giaùo Lyù Cho Ngöôøi Tröôûng Thaønh
cuûa Ñaøi Phaùt Thanh Chaân Lyù AÙ Chaâu
Radio Veritas Asia)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 35 -
Toäi Cuûa Taäp Theå
Lieàn sau theá chieán thöù hai, caùc löïc löôïng ñoàng minh chieám ñoùng taïi Ñöùc ñaõ ñöa ra moät nghò quyeát, theo ñoù taát caû nhöõng ai ñaõ gia nhaäp moät nhoùm hay moät coäng ñoàng bò xem laø gaây ra toäi aùc chieán tranh ñeàu coù theå ñöôïc ñem ra xeùt xöû. Ñoù laø lyù do khieán toøa aùn tuyeân boá toå chöùc maät vuï Ñöùc Quoác xaõ bò keát aùn nhö moät toå chöùc toäi phaïm. Moät caù nhaân bò ñöa ra toøa xeùt xöû laø chuyeän thöôøng tình, nhöng moät taäp theå bò ñöa ra xeùt xöû nhö moät toå chöùc toäi phaïm quaû laø ñieàu môùi meû trong nhaân loaïi. Haønh ñoäng xeùt xöû naøy dó nhieân chæ coù giaù trò veà maët phaùp lyù, theá coøn veà maët luaân lyù thì sao? Gaàn ñaây chuùng ta thöôøng nghe noùi ñeán toäi cuûa xaõ hoäi hoaëc cuûa cô caáu hay toå chöùc toäi phaïm phaûi hieåu toäi cuûa xaõ hoäi nhö theá naøo? Coù theå qui traùch cho moät xaõ hoäi hay moät toå chöùc moät haønh ñoäng toäi aùc khoâng?
Thöôïng hoäi ñoàng Giaùm muïc theá giôùi naêm 1971 khi ñeà caäp ñeán toäi loãi, khoâng nhöõng noùi ñeán toäi cuûa moãi caù nhaân, maø coøn ghi nhaän toäi cuûa toaøn xaõ hoäi nöõa. Hoäi nghò laàn thöù ba cuûa caùc Giaùm muïc Chaâu Myõ La-tinh nhoùm taïi Puebla naêm 1979 cuõng ñaõ nhaán maïnh: Neáu toäi caù nhaân laø moät caét ñöùt lieân laïc vôùi Chuùa vaø laøm cho con ngöôøi ra xaáu xa, thì treân bình dieän töông quan giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi luoân luoân coù thaùi ñoä ích kyû, tham lam, ghen tò, töø ñoù sinh ra baát coâng, baïo ñoäng, tham oâ, höôûng thuï; nhö vaäy coù caû moät cô caáu hay heä thoáng sinh ra toäi.
Tuy nhieân ngöôøi ta khoâng theå caên cöù vaøo ñoù ñeå noùi ñeán toäi taäp theå. Ñoù laø lôøi caûnh caùo cuûa Boä Giaùo lyù Ñöùc tin trong Huaán thò veà moät soá khía caïnh cuûa Thaàn hoïc Giaûi phoùng ban haønh naêm 1984: "Khoâng theå choái boû toäi loãi maø haäu quaû ñaàu tieân laø söï ñaûo loän moái töông quan giöõa con ngöôøi vaø Thieân Chuùa baèng caùch ñoå loãi cho ñieàu ñöôïc goïi laø toäi xaõ hoäi". Theo Boä Giaùo lyù Ñöùc tin thì maàm moáng cuûa söï döõ naèm trong chính nhöõng caù nhaân coù töï do vaø traùch nhieäm, nhöõng ngöôøi caàn phaûi ñöôïc hoaùn caûi nhôø ôn Chuùa ñeå soáng vaø haønh ñoäng nhö nhöõng taïo vaät môùi trong tình yeâu tha nhaân, trong noã löïc tìm kieám coâng lyù, trong coá gaéng laøm chuû chính mình vaø thöïc thi caùc nhaân ñöùc.
Theo giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi ñöôïc trình baøy qua moät soá vaên kieän treân ñaây, chuùng ta thaáy raèng coù nhöõng cô caáu hay toå chöùc toäi aùc, coù nhöõng xaõ hoäi loâi keùo vaø ñöa ñaåy con ngöôøi ñeán toäi aùc. Tuy nhieân, ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø caù nhaân hoaøn toaøn maát töï do vaø traùch nhieäm. Côn caùm doã thoâng thöôøng nhaát cuûa con ngöôøi soáng trong caùc xaõ hoäi ñoài baïi laø ngöôøi ta sao, toâi cuõng vaäy: Ngöôøi ta doái traù, toâi khoâng theå soáng maø khoâng doái traù. Ñaønh raèng "gaàn möïc thì ñen, gaàn ñeøn thì saùng", aûnh höôûng xaáu cuûa xaõ hoäi coù theå laøm cho löông taâm con ngöôøi ra chai lì, nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø con ngöôøi hoaøn toaøn maát töï do vaø traùch nhieäm veà nhöõng haønh ñoäng cuûa mình. Con ngöôøi khoâng theå naïi ñeán cô caáu hay xaõ hoäi hoaëc toäi cuûa xaõ hoäi ñeå choái boû traùch nhieäm cuûa mình. Toäi cuûa xaõ hoäi khoâng gì khaùc hôn laø toång soá caùc toäi cuûa caù nhaân. Chính toäi cuûa nhieàu caù nhaân coäng laïi laøm phaùt sinh hoaëc nuoâi döôõng cô caáu toäi phaïm; chính thaùi ñoä thieáu traùch nhieäm hoaëc thoûa hieäp cuûa nhieàu caù nhaân laøm phaùt sinh baát coâng. Moät xaõ hoäi, moät cô caáu, moät hoaøn caûnh, töï noù khoâng theå laø chuû theå cuûa nhöõng haønh ñoäng luaân lyù vaø nhö vaäy khoâng theå phaïm toäi. Xeùt cho cuøng, moät hoaøn caûnh toäi loãi luoân luoân chæ coù trong con ngöôøi phaïm toäi maø thoâi. Ñöùc Gioan Phaoloâ II vieát trong Toâng huaán "Hoøa giaûi vaø Saùm hoái" nhö sau: "Nhöõng cô caáu toäi loãi aên reã saâu trong toäi loãi caù nhaân vaø do ñoù luoân gaén lieàn vôùi nhöõng haønh ñoäng cuï theå cuûa nhöõng ai cuûng coá nhöõng cô caáu aáy".
Coù nhöõng cô caáu laøm dung döôõng vaø phaùt sinh toäi aùc, ñoù laø ñieàu khoâng theå choái caõi ñöôïc. Voán mang tính xaõ hoäi, con ngöôøi lieân ñôùi vôùi nhau ngay caû trong toäi loãi. Toäi loãi cuûa caù nhaân duø thaàm kín rieâng tö ñeán ñaâu cuõng coù aâm höôûng treân xaõ hoäi, vaø ngöôïc laïi xaõ hoäi cuõng luoân taïo aûnh höôûng treân caù nhaân. Traùch nhieäm cuûa caù nhaân trong toäi aùc gia giaûm tuøy ôû yù thöùc luaân lyù cuûa moãi ngöôøi. Tuy nhieân, noùi ñeán yù thöùc, töï do vaø traùch nhieäm caù nhaân, do ñoù con ngöôøi khoâng theå qui loãi cho xaõ hoäi ñeå truùt boû traùch nhieäm cuûa mình. "Thaø ñoát leân moät ngoïn neán hôn laø ngoài ñoù nguyeàn ruûa boùng toái", chaâm ngoân naøy ñuùng ngay caû trong laõnh vöïc luaân lyù. Thay vì ñoå loãi cho xaõ hoäi vì xaõ hoäi aáy ñoài baïi, thoái naùt, ngöôøi kitoâ höõu khoâng theå töï cho pheùp mình buoâng xuoâi chaïy theo doøng chaûy cuûa xaõ hoäi aáy.