Chaân Lyù vaø Töï Do
(Taøi Lieäu Giaùo Lyù Cho Ngöôøi Tröôûng Thaønh
cuûa Ñaøi Phaùt Thanh Chaân Lyù AÙ Chaâu
Radio Veritas Asia)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 29 -
Nguyeân Taéc Qui Ñònh Luaân Lyù Tính
Nhöõng haønh ñoäng cuûa con ngöôøi ñaõ mang saün tính luaân lyù, nhöng cuõng caàn moät soá tieâu chuaån ñeå xaùc ñònh nhöõng haønh ñoäng aáy coù ñoùng goùp vaøo böôùc tieán cuûa ta veà haïnh phuùc ñích thöïc hay khoâng, bôûi vì haønh ñoäng cuûa con ngöôøi laø moät toång theå phöùc taïp, moãi yeáu toá trong ñoù ñeàu goùp phaàn laøm cho haønh ñoäng aáy trôû neân toát hay xaáu veà maët luaân lyù. Ngöôøi ta thöôøng goïi nhöõng yeáu toá naøy laø nhöõng nguyeân taéc hay nhöõng nguoàn taïo ra luaân lyù tính.
1.- Muïc ñích cuûa haønh ñoäng
Ñaây khoâng phaûi laø ñoái töôïng cuûa haønh ñoäng, maø laø muïc ñích chuû theå nhaém tôùi, muïc ñích naøy coù theå khaùc vôùi ñoái töôïng cuûa haønh ñoäng. Coù raát nhieàu muïc ñích khieán cho moät haønh ñoäng töï noù voâ tö trôû thaønh toát hay xaáu. Thí duï chuïp hình töï noù laø voâ tö, nhöng chuïp hình ñeå xaâm phaïm ñôøi tö cuûa moät ngöôøi laø loãi ñöùc coâng baèng. Moät vaøi muïc ñích coù theå thay ñoåi hoaøn toaøn baûn chaát luaân lyù cuûa ñoái töôïng, laøm cho noù ít nhieàu thaønh toát hay xaáu. Nhöng moät haønh ñoäng ñaõ xaáu do ñoái töôïng khoâng theå toát veà maët luaân lyù do moät muïc ñích naøo ñoù (cöùu caùnh khoâng theå bieän minh cho phöông tieän). YÙ höôùng töïa nhö linh hoàn cuûa moät haønh ñoäng luaân lyù, laøm cho moät ñoái töôïng töï noù ñaõ coù tính luaân lyù trôû neân coù yù nghóa.
2.- Hoaøn caûnh
Hoaøn caûnh laø ñieàu kieän theâm vaøo haønh ñoäng, laøm cho moät haønh ñoäng voán laø toát trôû thaønh xaáu. Thí duï: soát saéng vieäc nhaø thôø laø chuyeän toát, nhöng soát saéng ñeán ñoä queân haún nhöõng boån phaän haèng ngaøy cuûa mình trong gia ñình, moät haønh ñoäng nhö theá khoâng theå laø moät vieäc toát ñöôïc. Coù moät vaøi hoaøn caûnh laøm thay ñoåi hoaøn toaøn tính luaân lyù cuûa haønh ñoäng, vì chuùng ñuïng ñeán moät nhaân ñöùc khaùc nöõa. Thí duï: ngoaïi tình khoâng nhöõng vi phaïm ñeán ñöùc khieát tònh, maø coøn ñeán ñöùc coâng baèng, vì ñaõ khoâng trung thaønh vôùi ñieàu ñaõ cam keát. Cuõng coù hoaøn caûnh chæ laøm naëng theâm (aên troäm baèng caùch phaù cöûa, beû khoùa), hoaëc laøm bôùt tính caùch toäi loãi cuûa haønh ñoäng.
3.- Chuû ñích cuûa ngöôøi thöïc hieän
Yeáu toá thöù ba maø chuùng ta phaûi xeùt ñeán ñeå thaåm ñònh tính caùch toát, xaáu cuûa moät haønh ñoäng, ñoù laø chuû ñích cuûa ngöôøi thöïc hieän. Moät haønh vi töï noù laø xaáu thì duø yù höôùng toát ñeïp ñeán ñaâu cuõng khoâng theå trôû thaønh toát ñöôïc. Phaù thai khoâng theå bieän minh baèng baát cöù chuû yù naøo, duø toát ñeïp ñeán ñaâu; nhöng haï saùt keû phaù thai ñeå goïi laø beânh vöïc thai nhi cuõng khoâng theå laø moät haønh ñoäng toát. Moät haønh ñoäng töï noù laø xaáu khoâng theå trôû thaønh toát vì moät chuû ñích toát ñaõ ñaønh, nhöng moät haønh ñoäng töï noù laø toát ñöôïc thöïc hieän vôùi chuû ñích xaáu cuõng coù theå trôû thaønh xaáu. Boá thí cho ngöôøi ngheøo laø toát, nhöng thöû hoûi boá thí ñeå tìm caùch bieán ngöôøi ngheøo thaønh noâ leä vaø söû duïng hoï vaøo moät muïc ñích xaáu, moät vieäc laøm nhö theá khoâng theå naøo laø toát ñöôïc.
Muïc ñích cuûa haønh ñoäng, hoaøn caûnh trong ñoù haønh ñoäng ñöôïc thöïc hieän, chuû ñích cuûa ngöôøi thöïc hieän, ñoù laø ba yeáu toá neàn taûng ñeå thaåm ñònh tính caùch toát xaáu cuûa moät haønh ñoäng. Moät trong nhöõng côn khuûng hoaûng traàm troïng hieän nay, ñoù laø khuûng hoaûng veà yù thöùc luaân lyù: nhieàu ngöôøi khoâng coøn phaân bieät ñöôïc ñaâu laø thieän, aùc, ñaâu laø toát, xaáu. Thaùi ñoä naøy ñöôïc bieåu loä ngay trong nhöõng Hoäi nghò quoác teá coù taàm quan troïng nhö Hoäi nghò veà Daân soá vaø phaùt trieån, Hoäi nghò veà phuï nöõ. Phaùt trieån laø moät muïc ñích toát, nhöng coå voõ phaùt trieån baèng caùch haï giaûm daân soá qua haønh ñoäng phaù thai, moät cuoäc phaùt trieån nhö theá coù chính ñaùng khoâng? Beânh vöïc cho quyeàn bình ñaúng cuûa phuï nöõ laø ñieàu toát, nhöng xem vieäc phaù thai nhö moät söï nhìn nhaän quyeàn cuûa phuï nöõ, thöû hoûi moät cuoäc tranh ñaáu nhö theá coù chính ñaùng khoâng? Trong moät qui moâ nhoû hôn, nhöõng caâu hoûi veà thieän, aùc, toát, xaáu nhö theá thieát töôûng cuõng phaûi laø nhöõng caâu hoûi chuùng ta caàn phaûi ñaët ra khoâng ngöøng ñeå thaåm ñònh veà chính haønh ñoäng cuûa chuùng ta.