Chaân Lyù vaø Töï Do
(Taøi Lieäu Giaùo Lyù Cho Ngöôøi Tröôûng Thaønh
cuûa Ñaøi Phaùt Thanh Chaân Lyù AÙ Chaâu
Radio Veritas Asia)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 27 -
Haønh Vi Luaân Lyù Cuûa Con Ngöôøi
Con ngöôøi voán coù khaû naêng bieát vaø hieåu ñieàu mình phaûi laøm vaø ñieàu mình ñang laøm. Chæ coù söï hieåu bieát vaø yù thöùc môùi laøm cho moät haønh ñoäng trôû thaønh thöïc söï vaø mang tính ngöôøi. Chaúng haïn haønh ñoäng aên uoáng: aên uoáng voán laø moät nhu caàu cô baûn chung cho caû ngöôøi laãn vaät. Xeùt veà ñoäng taùc aên uoáng, thì trong cô baûn khoâng coù khaùc bieät giöõa con ngöôøi vaø thuù vaät. Nhöng kinh nghieäm cho thaáy con ngöôøi khoâng aên uoáng nhö thuù vaät, haønh ñoäng aên uoáng cuûa con ngöôøi mang nhieàu yù nghóa thieâng lieâng cao quí vöôït treân nhu caàu sinh soáng, aên uoáng coøn laø gaëp gôõ, laø chia seû, laø cöû haønh. Nhö vaäy keå töø luùc con ngöôøi hieåu bieát vaø yù thöùc ñöôïc nhöõng chieàu kích aáy cuûa haønh ñoäng aên uoáng, thì haønh ñoäng aáy mang tính ngöôøi vaø coù giaù trò luaân lyù. Do ñoù yeáu toá neàn taûng laøm cho moät haønh ñoäng mang tính luaân lyù, nghóa laø coù theå toát hay xaáu veà maët luaân lyù, chính laø söï hieåu bieát vaø nhaän thöùc cuûa con ngöôøi. Thí duï chuùng ta bieát raèng caàm khí giôùi haï saùt moät ngöôøi laø moät haønh ñoäng gieát ngöôøi, duøng thuoác hay moät phöông tieän ñeå truïc moät baøo thai khoûi loøng meï laø moät haønh ñoäng phaù thai. Thöù ñeán, ñeå moät haønh ñoäng mang tính luaân lyù, con ngöôøi cuõng caàn phaûi bieát tính luaân lyù cuûa haønh ñoäng aáy. Thí duï: ai cuõng bieát boá thí laø moät haønh ñoäng toát vaø cöôùp cuûa gieát ngöôøi laø moät haønh ñoäng xaáu.
Ngoaøi hieåu bieát vaø nhaän thöùc, coøn coù moät yeáu toá khaùc ñeå cho moät haønh ñoäng mang tính luaân lyù, ñoù laø yù thöùc cuûa con ngöôøi. Ai cuõng bieát gieát ngöôøi laø moät haønh ñoäng xaáu, nhöng trong moät côn moäng du, moät ngöôøi naøo ñoù coù theå gieát ngöôøi maø haønh ñoäng ñoù khoâng bò xem laø haønh ñoäng xaáu, bôûi vì ngöôøi ñoù khoâng yù thöùc khi haønh ñoäng. Trong caùc soá töø 12 - 22 cuûa Hieán cheá "Vui möøng vaø Hy voïng" Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ noùi ñeán phaåm giaù cuûa trí khoân vaø yù thöùc luaân lyù cuûa con ngöôøi. Coù theå toùm taét vaøi ñieåm cô baûn nhö sau:
- Söï hieåu bieát cuûa con ngöôøi laø moät thoâng döï vaøo chính aùnh saùng cuûa Thaàn Trí Thieân Chuùa, söï hieåu bieát khoâng chæ laø keát quaû cuûa nhöõng coá gaéng con ngöôøi, maø coøn laø ôn ban töø treân cao; chuùng ta seõ khoâng ngaïc nhieân khi Giaùo Hoäi khoâng ngöøng nhaéc nhôû chuùng ta caàu xin ôn hieåu bieát vaø khoân ngoan.
- Caàn phaân bieät hai laõnh vöïc cuûa söï hieåu bieát: moät laø laõnh vöïc töï nhieân, nhö khoa hoïc, kyõ thuaät; hai laø laõnh vöïc lieân quan ñeán cöùu caùnh cuûa con ngöôøi nhö ñaïo ñöùc, luaân lyù, tu ñöùc. Con ngöôøi coù theå raát tieán boä trong laõnh vöïc töï nhieân, nhöng laïi toái taêm trong laõnh vöïc sieâu nhieân. Khoâng thieáu nhöõng nhaø baùc hoïc thoâng suoát veà khoa hoïc, kyõ thuaät, nhöng laïi muø môø veà nhöõng gì lieân quan ñeán ñònh meänh vónh cöûu cuûa mình; khoâng thieáu nhöõng boä oùc phi thöôøng veà laõnh ñaïo, veà toå chöùc, veà quaân söï, nhöng laïi laø nhöõng quaùi vaät veà maët luaân lyù.
- Ngay caû vôùi söùc töï nhieân, con ngöôøi cuõng coù khaû naêng thaáu trieät chaân lyù cao sieâu moät caùch chaéc chaén vaø cuï theå. Nhôø thoâng phaàn vaøo Thaàn Trí cuûa Thieân Chuùa, con ngöôøi coù khaû naêng phaân bieät ñaâu laø ñuùng sai, ñaâu laø thieän aùc.
Ñeå keát luaän, chuùng ta coù theå trích daãn lôøi Ñöùc Gioan Phaoloâ II trong huaán töø ngaøy 20 thaùng 7 naêm 1983, döïa treân thö Ep 2,10 ngaøi cho bieát theá naøo laø moät haønh vi toát:
"Neáu chuù yù ñeán kinh nghieäm haøng ngaøy chuùng ta seõ thaáy trong nhieàu sinh hoaït khaùc nhau, qua ñoù chuùng ta theå hieän nhaân caùch: moät soá xaûy ra trong chuùng ta maø khoâng hoaøn toaøn thuoäc chuùng ta; moät soá khaùc khoâng nhöõng dieãn ra trong chuùng ta, maø coøn hoaøn toaøn laø cuûa chuùng ta, ñoù laø nhöõng haønh ñoäng phaùt xuaát töø töï do cuûa chuùng ta, ñoù laø nhöõng haønh ñoäng maø moãi ngöôøi chuùng ta laø taùc giaû theo ñuùng nghóa, noùi taét moät lôøi, ñoù laø nhöõng haønh ñoäng töï do. Khi thaùnh Phaoloâ noùi chuùng ta laø coâng trình cuûa Thieân Chuùa ñöôïc taïo döïng trong Chuùa Gieâsu Kitoâ, vì nhöõng vieäc toát, thì nhöõng vieäc toát naøy laø nhöõng haønh ñoäng nhôø söï trôï giuùp cuûa Chuùa, con ngöôøi thöïc hieän moät caùch töï do. Tính thieän haûo laø phaåm chaát cuûa haønh ñoäng töï do, con ngöôøi laø nguyeân nhaân cuûa haønh ñoäng, do ñoù chòu traùch nhieäm veà haønh ñoäng naøy. Qua haønh ñoäng töï do, con ngöôøi töï bieåu loä, ñoàng thôøi töï theå hieän. Döïa treân maïc khaûi, nieàm tin cuûa Giaùo Hoäi daïy raèng moãi ngöôøi chuùng ta seõ ñöôïc phaùn xeùt tuøy theo coâng vieäc cuûa mình. Chuùng ta caàn phaûi nhaán maïnh con ngöôøi seõ ñöôïc phaùn xeùt theo nhöõng vieäc mình laøm. Chuùng ta hieåu raèng chính qua nhöõng vieäc laøm cuûa mình, con ngöôøi töï bieåu loä, töï theå hieän, vaø chuùng ta coù theå noùi con ngöôøi töï nhaøo naën chính mình. Moãi ngöôøi chòu traùch nhieäm khoâng nhöõng veà haønh ñoäng töï do cuûa mình, maø coøn nhôø nhöõng haønh ñoäng nhö theá maø chòu traùch nhieäm veà chính mình.