T

taøu Noe

Hoäp hay thuøng Noe ñoùng ñeå cöùu gia ñình oâng vaø chính oâng, cuõng nhö moïi sinh vaät trong côn luït Ñaïi hoàng thuûy.

taân toøng (catechumen)

Ngöôøi hoïc veà ñöùc tin tröôùc khi ñöôïc röûa toäi.

teân röûa toäi (baptismal name)

Teân cuûa ngöôøi ñöôïc röûa toäi. Theo truyeàn thoáng laâu ñôøi cuûa Giaùo hoäi teân naøy thöôøng laø teân moät thaùnh nhaân ñeå ngöôøi ñöôïc röûa toäi coù moät vò baøu cöû treân trôøi vaø ñöôïc khuyeán khích baét chöôùc cuoäc soáng vaø söï thaùnh thieän cuûa thaùnh nhaân. Luaät hieän taïi cuûa Giaùo hoäi laïi dieãn taû truyeàn thoáng ñoù caùch tieâu cöïc nhö sau: "Cha meï, ngöôøi ñôõ ñaàu vaø chuû chaên phaûi coi chöøng keûo ngöôøi ta ñaët teân röûa toäi baèng moät teân nghòch vôùi truyeàn thoáng Kitoâ giaùo."

tha toäi

Trong bí tích thoáng hoái, vieäc tha toäi laø lôøi ñoïc cuûa linh muïc coù thaåm quyeàn tha toäi. Giaùo hoäi daïy raèng: "Qua daáu chæ cuûa vieäc tha toäi Chuùa tha thöù cho toäi nhaân trong vieäc xöng toäi toû ra muoán hoaùn caûi cho ñaïi dieän Giaùo hoäi, vaø nhôø ñoù bí tích giaûi toäi ñöôïc hoaøn taát." Xem Thoáng hoái, Bí tích thoáng hoái.

thaùnh Basil

Sinh naêm 329, ngaøi soáng ñôøi tu só nhieàu naêm. Naêm 370 ngaøi laøm giaùm muïc thaønh Caesarea vaø maïnh meõ beânh vöïc giaùo thuyeát cuûa giaùo hoäi choáng beø roái Ario choái boû thaàn tính cuûa Chuùa Gieâsu. Giöõa naêm 358 vaø 364 ngaøi vieát ra boä luaät doøng hieän coøn duøng. Ngaøy nay ngaøi ñöôïc coi nhö "toå phuï vieäc tu doøng taïi Ñoâng phöông". Ngaøi qua ñôøi naêm 379.

thaùnh kinh (Bible)

Tieáng Hilaïp biblos laø cuoán giaáy papyrus. Tuyeån taäp goàm 72 cuoán saùch. Chia laøm hai phaàn chính: 1. Kinh thaùnh ngöôøi do thaùi bao goàm saùch lòch söû, tieân tri, thô phuù, caùch ngoân,.. 2. Taân öôùc goàm Phuùc aâm, coâng vuï söù ñoà, thô cuûa caùc thaùnh toâng ñoà vaø saùch Khaûi huyeàn. Cuoán kinh thaùnh ñöôïc chia laøm hai phaàn goàm 46 cuoán vieát baèng tieáng hibaù vaøo giöõa naêm 900 - 160 tröôùc Taây lòch. Nhöõng cuoán naøy ghi laïi vieäc Chuùa lieân heä vôùi daân ngöôøi tuyeån choïn laø daân Israel vaø hoï ñaõ traû lôøi ra sao. Taân öôùc goàm 27 cuoán vieát baèng tieáng Hi laïp naêm 50-140 sau Taây lòch. Chuû ñeà chính cuûa Taân öôùc laø Chuùa Gieâsu Kitoâ: con ngöôøi cuûa ngaøi, lôøi giaûng söï cheát mang laïi ôn cöùu ñoä, söï soáng laïi vaø töông quan giöõa ngaøi vôùi chuùng ta vaø Thieân Chuùa nhö laø moät Daáng Cöùu ñoä vaø Cöùu theá.

thaùnh theå (Blessed Sacrament)

Teân chæ pheùp Thaùnh Theå Chuùa Gieâsu hieän dieän thöïc trong hình baùnh vaø hình röôïu. Thaùnh Theå ngöï trong nhaø taïm nhaø chaàu, trong nhaø thôø ñeå coù theå mang cho bònh nhaân hay cho ngöôøi ta chòu ngoaøi thaùnh leã nhö trong nghi thöùc chòu leã. Lyù do giöõ thaùnh theå cho ngöôøi ta ñeán thôø laïy vaø döôõng nuoâi tình thaân aùi saâu xa sieâu nhieân vôùi Ngaøi. YÙ nghóa ñích thöïc ñaày ñuû cuûa Thaùnh Theå trong haønh ñoäng phuïng vuï cuûa coäng ñoaøn.

Thaùnh Theå (eucharisty)

moät trong baûy bí tích cuûa giaùo hoäi vaø laø bí tích troïng nhaát. Thaùnh theå laø bí tích troïng theå nhaát trong ñoù Chuùa Kitoâ Thieân Chuùa aån thaân, daâng mình vaø ñöôïc chòu laáy, cuõng laø bí tích nhôø ñoù Giaùo hoäi luoân soáng vaø lôùn leân. Hi teá thaùnh theå töôûng nieäm caùi cheát vaø söï soáng laïi cuûa Chuùa trong ñoù hi teá thaäp giaù ñöôïc löu truyeàn qua bao theá heä laø cao ñieåm vaø nguoàn goác cho söï thôø phuïng vaø cuoäc soáng Kitoâ giaùo, dieãn taû vaø mang laïi haäu quaû hôïp nhaát cuûa daân Chuùa vaø hoaøn taát vieäc xaây döïng thaân theå cuûa Chuùa. Caùc bí tích khaùc vaø moïi coâng vieäc cuûa giaùo hoäi maät thieát lieân heä vôùi Thaùnh Theå vaø höôùng veà ñoù.

Duø cho Thaùnh Theå laø moät bí tích coù ba khía caïnh Giaùo hoäi neâu ra:

1) Ñaây laø moät hi teá: Trong böõa tieäc ly ñeâm ngaøi bò noäp, Chuùa cöùu theá ñaõ thieát laäp Hi teá Thaùnh Theå Mình vaø Maùu ngöôøi. Ngaøi laøm theá ñeå leã hi teá thaùnh giaù ngaøy tieáp tuïc maõi qua muoân theá heä cho ñeán khi Ngaøi trôû laïi.

2) laø söï hieäp leã, chính Chuùa Kitoâ, Baùnh ban söï soáng thöïc söï vaø ñích thöïc hieän dieän döôùi hình baùnh röôïu vaø ñeán vôùi keû tin Ngaøi trong khi chòu leã nhö baùnh thieâng lieâng.

3) laø söï hieän dieän thöïc vì chính Chuùa Kitoâ hieän dieän thöïc trong hình baùnh hình röôïu vaø ôû giöõa chuùng ta, ñaùng cho ta thôø laïy bieát ôn vaø yeâu meán.

Giaùo hoäi keâu môøi tín höõu tin töôûng vaøo Thaùnh Theå baèng caùch toân suøng, tham döï Thaùnh Leã, chòu leã thöôøng xuyeân vaø soát saéng, vaø thôø phöôïng Thaùnh Theå.

thaân theå Chuùa Kitoâ (Body of Christ)

töø naøy chæ thaân theå vaät lyù cuûa Chuùa vaø bí tích coù söï hieän dieän thöïc söï cuûa Chuùa Gieâsu döôùi hình baùnh vaø hình röôïu cuõng nhö moïi Kitoâ höõu hôïp nhaát vôùi Chuùa Kitoâ qua bí tích röûa toäi vaø nhö moät cô theå khi hoï ñoàng taâm nhaát trí hoaø hôïp vôùi Chuùa Gieâsu Kitoâ.

thaäp giaù (cross)

vì Chuùa chòu cheát treân thaäp giaù neân thaäp giaù thaønh bieåu töôïng cuûa nieàm tin kitoâ giaùo qua bao thôøi ñaïi. Ta laøm daáu thaùnh giaù ñeå nhôù laïi Chuùa cheát cho ta treân thaäp giaù cuõng laø tuyeân xöng Chuùa ba ngoâi vaø daâng hieán cuoäc soáng vaø thaân theå ta cho Chuùa.

thaäp töï quaân (crusade)

cuoäc chinh phuïc do kitoâ höõu aâu chaâu vaøo theá kyû 11,12 vaø 13 ñeå chieám laïi Ñaát Thaùnh khoûi tay ngöôøi Hoài giaùo, AÛ raäp.

theâm söùc (xöùc traùn) (confirmation)

tieáng latinh confirmare laøm cho maïnh meõ laø moät trong nhöõng bí tích khai taâm trong ñoù ngöôøi Kitoâ höõu ñaõ ñöôïc röûa toäi nhaän laõnh hoàng aân cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn laøm cho hoï kieân vöõng trong nieàm tin. Trong nghi leã Giaùm muïc hay ngöôøi ñaïi dieän xöùc traùn ngöôøi chòu pheùp vaø ñaët tay khaån caàu Thaùnh Thaàn xuoáng treân hoï. Muoán laõnh nhaän bí tích naøy phaûi thoâng bieát giaùo lyù tröôûng thaønh trong ñöùc tin, saïch toäi troïng vaø öôùc ao Thaùnh Thaàn ngöï ñeán.

theà boû beø roái

Ñaây laø lôøi theà töø boû laïc giaùo hay ly giaùo. Ngaøy xöa ai töø ly giaùo muoán röûa toäi phaûi theà nhöng baây giôø chæ buoäc hoï theà khoâng buoäc röûa toäi laïi neáu muoán thoâng hieäp hoaøn toaøn vôùi Giaùo hoäi. Tuy nhieân giaùo hoäi chæ coâng nhaän pheùp röûa cuûa moät ít Giaùo hoäi. Phaûi laøm coâng khai, tình nguyeän vaø coù vieäc ñeàn toäi ñi keøm.

thieân thaàn

Angelos söù giaû theo tieáng Hilaïp, laø loaøi thieâng lieâng söù giaû cuûa Chuùa ñeán vôùi con ngöôøi hay Satan. Chaúng haïn thieân thaàn Gabriel truyeàn tin cho Ñöùc Meï laøm Meï Thieân Chuùa. (Luca 1,26). Trong saùch Tobit thieân thaàn Raphael hieän ra vôùi Tobia vaø laøm höôùng daãn vieân cho Tobia.

thieâu xaùc (cremation)

duøng löûa ñoát xaùc ra tro. Trong quaù khöù giaùo hoäi leân aùn vieäc thieâu xaùc vì thöôøng keøm theo lyù thuyeát choái boû xaùc ngöôøi ta seõ soáng laïi. Theo giaùo luaät baây giôø thì Giaùo hoäi khuyeân neân choân xaùc nhöng khoâng caám thieâu mieãn laø khoâng nguï yù khinh cheâ giaùo lyù veà xaùc ngöôøi ta seõ soáng laïi.

thò kieán haïnh phuùc (Beatific vision)

Ai cheát trong söï keát hôïp vôùi Chuùa seõ ñöôïc höôûng thò kieán haïnh phuùc nghóa laø thaáy maët Chuùa vaø hoaøn toaøn haïnh phuùc maõi maõi.

thôø laïy

Tieáng Latinh Adorare (noùi vôùi, thôø laïy) vieäc toân thôø chæ daønh cho Thieân Chuùa.

Thoâng ñieäp (encyclical)

thö luaân löu cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng cho moïi thaønh phaàn trong GIaùo hoäi hay cho moät nhoùm ngöôøi ñaëc bieät hay theo nhö kieåu noùi cuûa caùc giaùo hoaøng môùi ñaây daønh cho caùc ngöôøi thieän chí. Chuû ñeà cuûa thoâng ñieäp chaéc chaén vaø quan troïng moät vaán ñeà tín lyù hay luaân lyù hay kyû luaät trong giaùo hoäi hay vaán ñeà quan troïng naøo khaùc nhö hoaø bình vaø coâng bình cho toaøn theá giôùi. Ñoái vôùi ngöôøi coâng giaùo thì thoâng ñieäp laø giaùo huaán thöôøng cuûa giaùo hoäi vaø vì theá ñoøi hoûi söï chaáp nhaän noäi taâm vaø kính troïng beân ngoaøi.

thö muïc Thaùnh Kinh (Canon)

Tieáng Hilaïp Kanon, luaät leä, ño löôøng, danh saùch nhöõng saùch ñöôïc quyeàn bính giaùo hoäi daïy doã coi laø thaùnh vì do Chuùa linh öùng. Coù nhöõng saùch khaùc khoâng thuoäc veà danh saùch naøy vì khoâng ñöôïc chính thöùc coâng nhaän. Thö muïc naøy ñöôïc giaùo hoäi chính thöùc coâng nhaän vaø ñöôïc Giaùo hoäi chaáp nhaän nhö nhöõng saùch ñöôïc linh öùng, lôøi Chuùa vaø nhö theá ñöôïc coi nhö qui luaät ñöùc tin.

thöù hai leã tro

Ngaøy ñaàu muøa chay trong giaùo hoäi Ñoâng phöông.

thöù tö leã tro

Ngaøy ñaàu tieân muøa chay trong nhieàu giaùo hoäi. Trong phuïng vuï coù laøm pheùp tro vaø xöùc treân traùn ngöôøi tín höõu theo hình thaùnh giaù. Nhaéc laïi cho ta chöøa toäi vaø coá gaéng soáng ñaïo töû teá.

tieán hoaù (evolution)

lyù thuyeát khoa hoïc cho laø cô theå sinh vaät hieän nay laø keát quaû cuûa moät chuoãi bieán hoaù töø nhöõng teá baøo sô khôûi. Thuyeát naøy chöa ñöôïc chöùng minh hoaøn toaøn vaø coøn nhieàu vaán naïn. Duø cho coù ñöôïc chöùng minh hoaøn toaøn thì cuõng khoâng nghòch laïi Kinh thaùnh hay ñöùc tin. Trong khi coù nhöõng thaàn hoïc gia cho raèng thuyeát tieán hoaù khoâng ñöôïc chaáp nhaän thì coù nhöõng vò khaùc cho laø thuyeát naøy ñöôïc xeùt tôùi theo nhöõng gì noù mang laïi khoâng choái boû nhöõng chaân lyù caên baûn ñöùc tin nhö vieäc Chuùa taïo döïng linh hoàn vaø theå xaùc con ngöôøi. Nghóa laø Chuùa coù theå duøng tieán hoaù ñeå saùng taïo thaân xaùc con ngöôøi nhöng ñeán luùc naøo ñoù Ngaøi cho noù moät linh hoàn.

tieàn xöôùng

Doøng hay ñoaïn Thaùnh Kinh hay saùch khaùc haùt hay ñoïc thay phieân nhau cuûa ca ñoaøn. Chaúng haïn ñaùp ca trong thaùnh vònh ñaùp ca sau baøi ñoïc laø moät tieàn xöôùng.

tình traïng Ñoäc thaân (celibacy)

Tieáng latinh caelebs: ngöôøi khoâng keát baïn: tình traïng khoâng laäp gia ñình. Linh muïc thuoäc nghi leã Roma vaø caùc tu só ñeàu khaán giöõ mình ñoäc thaân nhö daáu chæ söï hieán thaân ñaëc bieät cho vieäc phuïng söï vaø nöôùc Chuùa.

toaø giaûi toäi (confessional)

nôi daønh cho vieäc thuù toäi vaø cöû haønh nghi leã hoaø giaûi giöõa hoái nhaân vaø linh muïc. Ñaây laø choã daønh cho vieäc thuù toäi thöôøng coù maøn che phaân bieät linh muïc vaø toäi nhaân. Coù khi laø hai gheá ñoái dieän nhau vaø hai ngöôøi cuøng cöû haønh nghi thöùc hoaø giaûi.

toâng ñoà

Tieáng Hilaïp Apostolos ngöôøi ñöôïc sai ñi nhö söù giaû hay caùn boä. Tieáng naøy ñaëc bieät chæ 12 moân ñeä theo Chuùa Gieâsu ñöôïc sai ñi rao giaûng tin möøng cöùu ñoä. (Matt 28;19;Luca 6:3; 9:10) Thaùnh Phaoloâ cuõng ñöôïc goïi laø toâng ñoà daân ngoaïi.

toång giaùm muïc

Tieáng Hilaïp Archos: thuû laõnh, kopos: giaùm muïc: giaùm muïc coi moät toång giaùo phaän.

traïng sö

Ngöôøi noùi leân ñeå beânh vöïc hay noùi thay cho ai. Thaùnh Thaàn giuùp cho Kitoâ höõu vaø haønh ñoäng binh vöïc hoï neân ñöôïc keâu laø Traïng sö. Xin ñoïc tieáng Paraclete

trôû laïi (conversion)

tieáng latinh convertere nghóa laø quay veà vôùi Chuùa nhö laø toäi nhaân vaø nhö ngöôøi theo toân giaùo khaùc muoán chaáp nhaän giaùo huaán vaø kyû luaät cuûa giaùo hoäi. Trong taân öôùc tieáng metanoia thöôøng ñöôïc dòch laø trôû laïi hay thoáng hoái nhöng coøn coù yù nghóa saâu xa hôn vaø coù tính caùch caù nhaân, khoâng chæ laø ñoåi caùch cö xöû maø coøn ñoåi taâm hoàn, töø boû toäi loãi vaø trôû veà tình yeâu cuûa Cha. Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ 6 noùi: "Ta chæ ñeán vôùi nöôùc Chuùa baèng vieäc trôû laïi. Nghóa laø xeáp ñaët cuoäc soáng theo yù Chuùa, trong söï thaùnh thieän vaø tình yeâu Chuùa ñaõ toû hieän nôi con Ngaøi trong nhöõng ngaøy sau cuøng vaø ban phaùt doài daøo cho ta."

truyeàn pheùp (consecration)

tieáng la tinh consecrare laø hieán thaùnh,
Phaàn quan troïng trong thaùnh leã khi baùnh vaø röôïu trôû neân Mình vaø Maùu Thaùnh Chuùa Kitoâ qua lôøi ñoïc cuûa linh muïc: "Naøy laø Mình Ta, Naøy laø Maùu ta."

truyeàn tin

Loan baùo hay tuyeân boá. Coù yù nghóa ñaëc bieät khi noùi tôùi vieäc truyeàn tin cuûa thieân thaàn Gabriel cho Ñöùc Meï laø Chuùa ñaõ choïn ngaøi laø Meï Chuùa Gieâsu. Leã truyeàn tin cöû haønh vaøo ngaøy 25 thaùng 3 moãi naêm.

tung hoâ

Trong phuïng vuï giaùo daân tung hoâ khi thöa Amen hay Alleluia, Taï ôn Chuùa. Nhöõng caâu chaøo tröôùc khi ñoïc phuùc aâm cuõng laø nhöõng lôøi tung hoâ tin möøng.

tuyeân uyù (chaplain)

ngöôøi ñöôïc chæ ñònh phuïc vuï cho moät nhoùm ngöôøi ñaëc bieät nhö nhaø thöông tröôøng hoïc hay quaân ñoäi.

töôïng chòu naïn (crucifix)

thaäp giaù coù hình veõ hay töôïng Chuùa gaén vaøo. Ngaøy nay thöôøng gaén hình Chuùa soáng laïi.

töø bi (compassion)

tieáng latinh compassio coù nghóa caûm xuùc buoàn phieàn hay thöông xoùt khi keû khaùc ñau khoå hay bò baát haïnh tai öông.

töû hình (capital punishment)

hình phaït nhaø nöôùc daønh cho ngöôøi phaïm troïng toäi, laáy maát söï soáng cuûa hoï. Noùi chung thì giaùo thuyeát coâng giaùo cho pheùp nhaø nöôùc caát maïng soáng cuûa nhöõng toäi phaïm, nhöng trong thöïc haønh thì ñang coøn tranh caõi veà söï hôïp phaùp cuûa hình phaït naøy trong nhöõng hoaøn caûnh cuï theå cuûa cuoäc soáng hieän nay. Môùi ñaây Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ 6 vaø Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Myõ ñeàu leân aùn vieäc thöïc thi aùn töû hình vaø keâu goïi baõi boû aùn naøy.

töï vò ñoàng aâm (concordance)

saùch chöùa ñöïng danh saùch theo maãu töï taát caû nhöõng töø chính cuûa Kinh thaùnh ñoàng thôøi vôùi teân saùch, chöông vaø caâu coù töø ñoù.

(C) Copyright 1998
by Rev. Ngo tuong Dzung, Texas, USA.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page