Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home PageEmmanuel
tieáng do thaùi coù nghóa Chuùa ôû vôùi ta. Tieáng duøng trong lôøi tieân tri Isaia 7,14 vaø laø moät phaàn trong söù ñieäp thieân thaàn (Mattheâu 1,23): trinh nöõ seõ thuï thai, vaø sinh con trai, vaø ngöôøi ta seõ goïi con treû laø Emmanuel, teân coù nghóa Thieân Chuùa ôû vôùi ta.
gaäy vaøng (crosier)
gaäy coù trang hoaøng cuûa giaùm muïc daáu hieäu traùch nhieäm saên soùc ñoaøn chieân Chuùa trong giaùo phaän. Ngaøy nay khoâng baèng vaøng maø thöôøng baèng goã quí.
ghen gheùt (envy)
moät trong nhöõng troïng toäi hay toäi ñaàu. laø söï buoàn phieàn khi ngöôøi khaùc ñöôïc hoàng aân sieâu nhieân hay töï nhieân, ñöôïc may maén hay thaønh coâng treân phöông dieän naøo vì nhöõng ñieàu aáy bò coi nhö laø maát maùt hay giaûm bôùt söï troåi vöôït cuûa mình, chính laø söï vi phaïm ñöùc baùc aùi.
ghi soå röûa toäi (baptismal register)
Vieäc ghi laïi vieäc röûa toäi phaûi do linh muïc hay thaøy saùu ñaõ röûa toäi ghi laïi trong soå cuûa giaùo xöù. Phaûi cho moät chöùng chæ röûa toäi khi coù ai caàn vaø cho ngöôøi röûa toäi chöùng chæ ngay.
giai ñoaïn taân toøng (catechumenate)
Trong thôøi giaùo hoäi sô khai thôøi gian naøy laø thôøi gian ngöôøi saép ñöôïc nhaän vaøo coäng ñoaøn coâng giaùo theo ñuoåi nhöõng khoaù hoïc hoûi thích hôïp tröôùc khi ñöôïc röûa toäi. Coâng ñoàng Vatican taùi thieát laäp thôøi gian taân toøng cho nhöõng ngöôøi lôùn trong thôøi gian söûa soaïn cho bí tích röûa toäi.
giao öôùc (covenant)
tieáng latinh coù nghóa convenire: ñoàng yù, söï ñoàng yù noái keát hai ngöôøi hay hai nhoùm. Ngaøy xöa giao öôùc chæ baèng mieäng maø cuõng coù giaù trò. Giao öôùc thöôøng ñöôïc kyù keát vaø ñoùng daáu baèng nghi leã ñaëc bieät laøm cho daân phaûi tuaân giöõ. Chuùa giao öôùc vôùi daân Israel, coù nghóa hoï laø daân ñaëc bieät cuûa ngaøi vaø trung tín vôùi ngaøi. Ñaùp laïi Chuùa höùa baûo veä daân Ngaøi. Ngöôøi Kitoâ höõu cuõng lieân heä vôùi Chuùa Gieâsu trong giao öôùc môùi qua bí tích röûa toäi.
giaùm muïc (Bishop)
Theo giaùo luaät "do Thaùnh Thaàn ban cho caùc ngaøi", caùc giaùm muïc laø ñaáng keá vò caùc toâng ñoà theo qui ñònh cuûa Chuùa, caùc ngaøi ñöôïc ñaët laøm chuû chaên trong giaùo hoäi nhö thaøy daïy chaân lyù. linh muïc vaø ngöôøi quaûn trò. Khi ñöôïc taán phong giaùm muïc caùc ngaøi nhaän traùch vuï thaùnh hoaù cuõng nhö daïy doã vaø quaûn trò, theo baûn tính cuûa chöùc vuï ñoù, ñöôïc thi haønh trong söï hieäp thoâng vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng vaø hoäi vieân. Giaùm muïc coù quyeàn phong chöùc giaùm muïc vaø thaøy saùu.
giaùm muïc (bishop)
Episkopos, ngöôøi giaùm thò, linh muïc ñöôïc truyeàn chöùc caùch ñaëc bieät ñeå daïy doã, höôùng daãn vaø chaêm lo nhöõng nhu caàu tinh thaàn cho moät nhoùm ngöôøi, trong moät giaùo phaän. Hoài ñaàu giaùm muïc keâu laø episkopos coi soùc nhu caàu vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa giaùo daân.
giaùm muïc phuï taù
Giaùm muïc giuùp cho moät giaùm muïc chính toaø nhöng khoâng coù quyeàn keá vò.
Giaùo hoäi (church)
nhöõng coäng ñoaøn Kitoâ höõu nguyeân thuyû ñöôïc keâu laø nhöõng cuoäc tuï hoïp (tieáng hilaïp coù nghóa ekklesia). Nhö theá giaùo hoäi laø cuoäc tuï hoïp cuûa nhöõng ngöôøi ñöôïc röûa toäi. Giaùo hoäi laø toaøn thaân theå Kitoâ höõu theo Chuùa Kitoâ trong caùch soáng, caùch phuïng thôø vaø dieãn taû nieàm tin. Caên nhaø nôi caùc tín höõu tuï hoïp cuõng goïi laø giaùo hoäi tieáng bình daân goïi laø nhaø thôø. Giaùo hoäi thì vieát hoa. Nhaø thôø thì vieát chöõ thöôøng.
giaùo hoäi Armenia
Mieàn Armenia phía ñoâng Thoå nhó kyø luoân coù ñoâng ngöôøi ngoan ñaïo. Hoï ly khai giaùo hoäi naêm 451 sau Taây lòch, vaø coù moät soá coøn theo coâng giaùo, ña soá laø giaùo hoäi ly giaùo. Ngaøy nay coù ngöôøi Armenian coâng giaùo hay chính thoáng.
Giaùo hoäi coâng giaùo Ñoâng phöông (Eastern Churches, catholic
Ñaây laø nhöõng giaùo hoäi coâng giaùo coù caùc tín höõu chöøng 12 trieäu theo nghi leã Ñoâng phöông. Thôøi xöa laø toaø giaùo chuû Constantinoples, Alexandria, Antioch vaø Jerusalem. Ngaøy nay coù 5 nghi leã chính laø Byzantine, Alexandrian, Antiochene, Armenian vaø Chaldean. ÔÛ Myõ coù chín giaùo phaän theo nghi leã Byzantine phuïc vuï cho caùc giaùo hoäi theo nghi leã Ukranian vaø Ruthenian. Theo coâng ñoàng Vatican giaùo hoäi kính troïng caùc cô cheá cuûa caùc Giaùo hoäi Ñoâng phöông, nghi thöùc phuïng vuï, truyeàn thoáng giaùo hoäi vaø caùch soáng Kitoâ höõu. Vì caùc giaùo hoäi naøy khaùc bieät trong veû coå kính ñaùng troïng, saùng ngôøi leân vôùi truyeàn thoáng coù töø ñôøi caùc toâng ñoà vaø toå phuï, taïo neân moät phaàn truyeàn thoáng duy nhaát do Chuùa maïc khaûi cuûa giaùo hoäi toaøn caàu.
Giaùo hoäi ñoâng phöông ly khai (eastern churches, separated)
Ñaây laø nhöõng giaùo hoäi khoâng hôïp nhaát vôùi Roma. Cuoäc phaân ly khôûi ñaàu naêm 1054 trong bieán coá goïi laø Ly giaùo ñoâng phöông. Nhöõng giaùo hoäi chính thoáng laø nhöõng giaùo hoäi coù nhieàu ngöôøi theo nhaát. Hoï coù chung vôùi nhau nieàm tin vaø luaân lyù, thaùnh chöùc vaø bí tích, cuõng nhö phuïng vuï phong phuù. Hoï chæ chaáp nhaän 7 coâng ñoàng ñaàu tieân cuûa Giaùo hoäi vaø khoâng coâng nhaän cuõng nhö chuû tröông thoâng hieäp vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng. Töø coâng ñoàng Vatican luoân coù coá gaéng lieân tuïc cho cuoäc ñoái thoaïi ñaïi keát giöõa giaùo hoäi coâng giaùo vaø caùc giaùo hoäi naøy.
giaùo hoäi hoïc (ecclesiology)
moät khoa trong thaàn hoïc nghieân cöùu baûn tính chi theå caáu truùc vaø söù meänh cuûa Giaùo hoäi.
giaùo lyù vieân (catechist)
Ngöôøi höôùng daãn ngöôøi khaùc veà ñöùc tin baèng söï suy ngaém, göông maãu cuõng nhö daïy veà chaân lyù ñöùc tin.
giaùo phuï thôøi toâng ñoà
Vaên só danh tieáng Kitoâ giaùo trong theá kyû 1 hay 2 truyeàn baù giaùo huaán caùc toâng ñoà chaúng haïn thaùnh Clement thaønh Roma, Thaùnh Ignatius thaønh Antiokia.
giaùo só (clergy)
tieáng latinh clericus, linh muïc, thöøa taùc vieân ñöôïc phong chöùc trong giaùo hoäi coù traùch nhieäm rao giaûng chuû toaï vieäc phuïng töï vaø phuïng vuï, vieäc cöû haønh caùc bí tích vaø phuïc vuï coäng ñoaøn trong nhieàu coâng vieäc khaùc nhau.
giaûng ñaøi
tieáng Hilaïp ambon coù nghóa nôi cao. Ñaøi cao coù baäc böôùc leân. Thöôøng gaàn baøn thôø vaø ñoïc thaùnh kinh treân ñoù. Ngaøy nay laø nôi cho ñoïc vieân ñoïc Thaùnh kinh trong leã.
giaän döõ
Moät trong 7 moái toäi ñaàu hay toäi cheát, caûm tình khoâng thuù vò, thöôøng coù choáng ñoái, vì söï xuùc phaïm thaät hay töôûng töôïng. Coù toäi khi chuû yù muoán baùo thuø baát coâng.
gieáng röûa toäi (baptismal fons)
Theo tieáng latinh fons laø suoái nöôùc. Moät hoà hay choã chöùa nöôùc röûa toäi. Ngaøy xöa gieáng röûa toäi saâu ñeå coù theå ñi vaøo dìm mình trong ñoù. Baây giôø gieáng röûa toäi ôû trong nhaø thôø thöôøng coù beä cao cho linh muïc deã röûa toäi cho treû thô.
giôùi raên (commandments)
luaät qui ñònh con ngöôøi phaûi cö xöû vôùi Chuùa vaø ñoàng loaïi ra sao. Möôøi giôùi raên do Maisen ban boá cho daân do thaùi (exodus 20), ñaët caên baûn cho lieân heä hay giao öôùc giöõa Chuùa vaø loaøi ngöôøi. Kinh 10 ñieàu raên laø:
"Ñaïo Ñöùc
Chuùa Trôøi coù 10 ñieàu raên:
thöù nhaát thôø phöôïng
moät Ñöùc Chuùa Trôøi vaø
kính meán ngöôøi treân heát
moïi söï
thöù hai chôù keâu teân Ñöùc
Chuùa Trôøi voâ côù
thöù ba giöõ ngaøy chuû nhaät
thöù boán thaûo kính cha meï
thöù naêm chôù gieát ngöôøi
thöù saùu chôù laøm söï
daâm duïc
thöù baûy chôù laáy cuûa ngöôøi
thöù taùm chôù laøm chöùng
doái
thöù chín chôù muoán vôï
choàng ngöôøi
thöù möôøi chôù tham cuûa
ngöôøi.
giuùp leã
Tieáng hilaïp coù nghóa akolouthos, ngöôøi giuùp vieäc. Ngöôøi giuùp linh muïc hay thaày saùu cöû haønh nhieäm vuï. Thaøy giuùp leã cho röôùc leã hay ñem mình thaùnh cho keû lieät.
Giöõ muøa phuïc sinh (easter duty)
Giaùo luaät duøng moät kieåu noùi bình daân dieãn taû boån phaän naøy: "Moïi giaùo daân sau khi ñaõ röôùc leã laàn ñaàu phaûi chòu leã moãi naêm ít laø moät laàn". Luaät naøy phaûi giöõ trong muøa Phuïc sinh tröø khi coù lyù do chính ñaùng coù theå thi haønh trong muøa khaùc quanh naêm. Taïi Vieät nam muøa phuïc sinh töø leã tro ñeán leã Ñöùc Chuùa Trôøi Ba Ngoâi.
(C) Copyright 1998
by Rev. Ngo tuong Dzung, Texas, USA.
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page