C

ca ñoaøn (choir)

theo tieáng hilaïp coù nghóa choros moät ban nhaïc, 1) phaàn trong nhaø thôø daønh cho kinh só tu só linh muïc hay tu só ñoïc thaàn vuï 2) moät nhoùm ca só haùt thaùnh ca khi coù cöû haønh phuïng vuï hay höôùng daãn daân chuùng haùt thaùnh vònh, ñaùp ca hay nhöõng phaàn trong thaùnh leã.

ca khuùc (Carol)

Baøi haùt vui möøng vieäc sinh ra cuûa Chuùa.

Ca vònh cuûa Maria (Canticle of Mary)

Theo phuùc aâm thaùnh Luca ñaây laø lôøi ca ngôïi Thieân Chuùa cuûa Meï Chuùa Gieâsu khi ñi thaêm chò hoï laø baø Isave (Luca 1:46-55). Baøi ca naøy thöôøng coù teân Magnificat vì tieáng ñaàu tieân trong baøi ca baèng tieáng latinh laø Magnificat anima mea: linh hoàn toâi ca ngôïi Chuùa. Baøi ca naøy gôïi laïi baøi ca cuûa Hanna, meï cuûa laõnh tuï Do thaùi Samuel. Hannah chuùc tuïng Thieân Chuùa vaø caàu cho ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi heøn moïn.

Ca vònh cuûa Simeon (Canticle of Simeon)

Trong phuùc aâm thaùnh Luca baøi ca naøy do oâng Simeon haùt leân, oâng laø vò tieân tri giaø trong ñeàn thôø chuùc tuïng Chuùa Gieâsu khi ngaøi chæ laø haøi nhi. Simeon bieát Chuùa Gieâsu laø Ñaáng Cöùu Theá vaø taï ôn Chuùa ñaõ cho oâng coøn soáng ñeå nhìn thaáy haøi nhi. Sau ñoù oâng sung söôùng ñöôïc cheát trong an bình. Baøi ca naøy cuõng coù teân Nunc dimittis: "Giôø ñaây xin cho con cheát bình an." theo nhö nhöõng lôøi ñaàu tieân cuûa baûn dòch latinh.

Ca vònh Zachary (Canticle of Zachary)

Trong phuùc aâm thaùnh Luca baøi haùt do Zachary haùt, oâng laø cha cuûa Gioan Baotixita trong dòp ñaët teân cho Gioan (Luca 1:68-79). Zachary ca tuïng Chuùa vaø noùi tieân tri raèng Ñaáng Messiah vaø con cuûa oâng Gioan seõ doïn ñaøng cho Ngaøi. Baøi haùt naøy cuõng coù teân Benedictus "Phuùc cho" theo tieáng ñaàu tieân baèng tieáng latinh.

Calvario (Calvary)

Tieáng latinh calvaria (soï ngöôøi) nôi ngoaøi thaønh Jerusalem nôi Chuùa bò haønh quyeát. Caùc toäi phaïm thöôøng bò xöû toäi taïi ñaây neân choã naøy ñöôïc keâu laø "nuùi soï"

Calvino (calvinism)

Phong traøo do moät ngöôøi theä phaûn caûi caùch ngöôøi Phaùp teân laø Calvin. Calvin daïy raèng Chuùa toû mình qua theá giôùi höõu hình vaø kinh thaùnh. öùng cuõng daïy raèng Chuùa raát quyeàn pheùp vaø choïn vaøi ngöôøi ñöôïc cöùu ñoä, vaøi ngöôøi bò phaït vaø bò keát aùn ñôøi ñôøi vaø khoâng ai bieát roõ mình ñöôïc choïn. Hình thaùi cuûa Calvin veà Kitoâ giaùo raát nghieâm khaéc. Giaùo hoäi Presbyterian döïa treân giaùo thuyeát cuûa Calvin.

Canaan (Canaan)

Teân cuõa cuûa laõnh thoå chieám laõnh vaø goïi laø Israel. Nhieàu ngöôøi töôûng teân do maøu tím cuûa thuoác nhuoäm toùc cuûa daân toäc do vua Og cai trò. Ngöôøi Canaan coù aûnh höôûng lôùn veà toân giaùo, vaên chöông vaø kieán thöùc phoå thoâng cuûa ngöôøi Israel.

canh taân ñaëc suûng (charismatic renewal)

tieáng Hilaïp charisma coù nghóa ôn nhöng khoâng, moät phong traøo trong giaùo hoäi nôi coù ngöôøi coâng khai tuyeân boá hoï saün saøng nhaän laõnh hoàng aân cuûa Thaùnh Linh

Capuxino (Capuchins)

Theo tieáng yù Cappucio: luùp ñoäi ñaàu, moät doøng tu nam ñöôïc goïi theo luùp ñoäi treân ñaàu, moät ngaønh cuûa doøng Phanxicoâ.

Caùc Thaùnh thoâng coâng (communion of saints)

söï keát hôïp linh thieâng giöõa moïi kitoâ höõu ñang coøn soáng hay ñaõ cheát. Caùc Thaùnh coù nghóa laø caùc Kitoâ höõu trong tröôøng hôïp naøy. Nhö theá caùc thaùnh, caùc linh hoàn trong luyeän toäi coù theå hieäp thoâng vôùi nhau: caùc thaùnh caøu baøu, chuùng ta caàu nguyeän cho caùc linh hoàn trong luyeän nguïc, vaø cuõng coù theå caàu xin caùc Thaùnh.

caùnh chung hoïc (eschatology)

Eschata tieáng hi laïp coù nghóa laø nhöõng söï sau cuøng, caùnh chung laø phaàn khoa thaàn hoïc nghieân cöùu nhöõng söï sau cuøng nhö cheát phaùn xeùt thieân ñaøng hoaû nguïc luyeän nguïc, thaân xaùc soáng laïi, Chuùa trôû laïi laàn thöù hai.

caét bì (circumcision)

tieáng latinh circumcisio, caét chung quanh, vieäc caét mieáng da bao quanh qui ñaàu, ñaàu cô quan sinh duïc cuûa ngöôøi nam. Treû do thaùi sau khi sinh ra ñöôïc 8 ngaøy ñeàu chòu caét bì, ñaây laø daáu chæ beân ngoaøi cho thaáy lieân heä ñaëc bieät giöõa hoï vaø Chuùa nhö laø phaàn töû cuûa daân Do thaùi.

cha giaûi toäi (confessor)

linh muïc cöû haønh bí tích hoaø giaûi vôùi hoái nhaân cuõng laø ngöôøi khuyeân baûo hoái nhaân. Coù ngöôøi choïn cha giaûi toäi rieâng cho mình giuùp mình tieán boä hôn.

Chalcedon

Thaønh phoá gaàn Istanbul taïi Thoå nhó Kyø. Naêm 451 sau Taây lòch moät coâng ñoàng ñöôïc toå chöùc taïi thaønh phoá naøy tuyeân xöng Chuùa Gieâsu laø Thieân Chuùa thaät vaø ngöôøi thaät.

chaân phuùc (Blessed)

Danh xöng daønh cho vò ñaõ qua ñôøi vaø ñang ñöôïc ñieàu tra ñeå phong thaùnh. Tröôùc khi laøm thaùnh thì ñöôïc keâu laø chaân phuùc.

chaàu Mình Thaùnh

Haønh ñoäng thôø laïy Chuùa Gieâsu trong nhieäm tích Thaùnh Theå. Ñoâi khi Thaùnh Theå ñaët trong haøo quang, maët nhaät treân baøn thôø cho moïi ngöôøi chaàu coù theå nhìn thaáy.

cheùn thaùnh (cheùn Calixeâ) Chalice

Tieáng latinh calix: cheùn, cheùn thöôøng coù chaân vaø ñeá duøng ñöïng röôïu truyeàn pheùp trong thaùnh leã. Cheùn naøy ñöôïc coi laø thaùnh vaø ñöôïc chaïm troå theo muïc ñích aáy.

chieâm nieäm (contemplation)

moät hình thaùi caàu nguyeän noäi taâm tình caûm khi ta caûm phuïc hay nghæ ngôi trong söï nhaän bieát vaø yeâu Chuùa. Theo ngoân ngöõ thaùnh Gioan Thaùnh giaù: "Chieâm nieäm laø khoa hoïc tình yeâu laø moät thöù tri thöùc tình yeâu ban cho taâm hoàn veà Thieân Chuùa. Chieâm nieäm chính laø hoàng aân Chuùa Thaùnh Thaàn theo nghóa tinh tuyeàn nhaát.

chòu leã (communion)

tieáng latinh communio nghóa laø tình baïn, söï chia xeû chung, vieäc aên vaø uoáng Mình vaø Maùu Chuùa Kitoâ. Haønh ñoäng naøy khoâng nhöõng hieäp nhaát ta vôùi Chuùa maø coøn hôïp nhaát ta vôùi nhau trong Chuùa Kitoâ. Muoán röôùc leã phaûi saïch toäi troïng, coù yù ngay laønh vaø khoâng aên uoáng tröôùc moät tieáng ñoàng hoà tröø khi bònh hoaïn hay phaûi uoáng thuoác caàn. Ñöôïc uoáng nöôùc laõ.

chòu leã hai hình (communion under both species)

chòu leã vôùi caû hai hình thöùc laø Baùnh vaø Röôïu. Coù theå nhuùng baùnh vaøo röôïu hay böng cheùn uoáng tuyø qui ñònh cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc.

choáng Do Thaùi

Anti Semite: choáng laïi con caû oâng Noe laø oâng Sem, chuû nghóa gheùt ngöôøi do thaùi hay nhöõng toå chöùc do thaùi.

Chuùa Kitoâ (Christ)

tieáng hilaïp coù nghóa christos, ngöôøi ñöôïc xöùc daàu. Tieáng dòch cuûa töø Messiah trong tieáng do thaùi. Danh hieäu Messiah daønh cho caùc vua cuûa Israel vì khi nhaäm chöùc hoï ñöôïc xöùc daàu oliu treân traùn. Ñaây laø daáu hieäu hoï ñöôïc Chuùa tuyeån choïn ñaëc bieät. Chuùa Gieâsu ñöôïc keâu laø Kitoâ hay Messiah vì ngaøi laø Ñaáng ñöôïc choïn laøm vua vaø laøm Con Thieân Chuùa ñeán mang söï soáng cho nhaân loaïi caùch ñaëc bieät.

chuû teá (celebrant)

Giaùm muïc linh muïc hay thaøy saùu chuû söï nghi leã Thaùnh Theå hay nghi leã khaùc. Theo ñuùng nghóa taát caû daân Chuùa hieän dieän ñeàu laø chuû teá vì taát caû ñeàu tham döï ñaëc bieät vaøo vieäc cöû haønh.

chöùng taù kitoâ höõu (christian witness)

khi ngöôøi kitoâ höõu toû ra trong cuoäc soáng hoï yeâu Chuùa nhö theá naøo vaø yeâu anh em ra sao thì hoï laøm chöùng cho Kitoâ giaùo. Chuùa Kitoâ khuyeán khích nhöõng keû theo ngaøi chieáu saùng cho theá gian. Coù nghóa hoï phaûi soáng ñôøi Kitoâ höõu vaø ñöøng sôï ñeå cho ngöôøi khaùc thaáy hoï toát laønh vaø nhö theá cho ngöôøi ta tín nhieäm vaø ca tuïng Chuùa.

Coliseo (Colosseum)

hí tröôøng lôùn ôû Roma nôi caùc ngöôøi giaùc ñaáu tranh taøi hay nhöõng troø vui khaùc ñöôïc toå chöùc. Hí tröôøng ñöôïc khaùnh thaønh naêm 80 vaø coù theå chöùa 80,000 ngöôøi. Taïi ñaây theo truyeàn thuyeát coù nhieàu kitoâ höõu cheát vì ñaïo.

Concordat (Concordat)

tieáng latinh concordare coù nghóa hoaø öôùc chính thöùc giöõa chính quyeàn moät nöôùc vôùi Toaø Thaùnh coù lieân heä veà nhöõng vaán ñeà lieân quan tôùi caû hai beân nhö vieäc chæ ñònh giaùm muïc hay tieàn löông linh muïc.

Constantinople

teân cuõ cuûa thaønh phoá Istanbul, Thoå nhó kyø. Tröôùc coù teân laø Byzantium nhöng sau laáy teân hoaøng ñeá Constantine choïn laøm thuû ñoâ cuûa ñeá quoác Roma vaøo theá kyû thöù 4. Coù laàn ñoái nghòch vôùi Roma muoán laøm trung taâm Kitoâ giaùo. Chính thoáng ñoâng phöông baét daàu hieän höõu töø thaønh phoá naøy.

Copt

tieáng hilaïp aigyptos ngöôøi ai caäp, ngöôøi ai caäp theo coâng giaùo hay giaùo hoäi chính thoáng coptic. Ngöôøi copt laø con chaùu cuûa ngöôøi ôû Aicaäp töø xöa.

Corpus Christi

tieáng latinh coù nghóa Mình Chuùa Kitoâ, cuõng laø thaùnh leã cöû haønh sau leã Chuùa Ba ngoâi moãi naêm, ñeå toân suøng vieäc hieän dieän thöïc cuûa Chuùa Gieâsu trong hình baùnh vaø hình röôïu.

Cosmos

tieáng hilaïp kosmos vuõ truï, ngöôøi hi laïp tin raèng vuõ truï ñöôïc cai trò baèng quyeàn löïc cuûa cosmos nghóa laø thaàn döõ vaø thaàn laønh.

cô maät (conclave)

caùc hoàng y nhoùm hoïp ñeå baøu giaùo hoaøng. Phoøng hoïp cuõng goïi laø cô maät vieän.

coâng ñoàng chung (ecumenical council)

tieáng chung nghóa laø toång quaùt phoå quaùt, laø moät cuoäc tuï hoïp cuûa caùc Giaùm muïc coâng giaùo cuøng vôùi vaø döôùi söï chuû toaï cuûa Giaùm muïc Roma laø Ñöùc Giaùo Hoaøng. Theo giaùo luaät hoäi ñoàng giaùm muïc thi haønh quyeàn bính treân toaøn giaùo hoäi caùch troïng theå trong coâng ñoàng chung. Quyeàn cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng cuõng ñöôïc qui ñònh theo giaùo luaät: "Chæ coù Ñöùc Giaùo Hoaøng trieäu taäp coâng ñoàng chuû toaï hay qua ñaïi dieän chuû toaï cuõng nhö di chuyeån chaém döùt giaûi taùn hay pheâ chuaån caùc hieán cheá. Coù 21 coâng ñoàng chung trong giaùo hoäi.

Coâng Giaùo (catholic)

Tieáng Hilaïp catholicos: phoå quaùt, bao goàm heát moïi ngöôøi. Töø duøng ñeå chæ Giaùo hoäi Roma. Thaønh phaàn cuûa giaùo hoäi coâng giaùo roma thì ñöôïc goïi laø ngöôøi coâng giaùo. Thaønh phaàn cuûa nhöõng nghi thöùc khaùc thuoäc giaùo hoäi cuõng goïi laø coâng giaùo chaúng haïn nghi leã maronite coâng giaùo.

coâng vuï söù ñoà

Saùch vieát sau khi Chuùa leân trôøi ñöôïc 50 naêm, do thaùnh Luca laø taùc giaû keå chuyeän nhöõng ngöôøi mang tin möøng töø Jerusalem sang tôùi Roma vaø toaøn theá giôùi. Paul vaø Peter laø nhaân vaät chính.

coäng ñoaøn (community)

1. moät nhoùm ngöôøi cuøng chia xeû vôùi nhau moät quan nieäm soáng, thôø phuïng vaø laøm vieäc vôùi nhau theo caùch theá moân ñeä Chuùa Gieâsu. 2. coäng ñoaøn tu só laø nhoùm ngöôøi soáng chung theo cuøng moät qui luaät vaø soáng ñôøi Kitoâ höõu troïn v-n hôn qua ba lôøi khaán vaâng lôøi, trong saïch vaø ngheøo khoù.

coäng ñoaøn tính (collegiality)

phöông caùch ÑGH vaø caùc Giaùm muïc taïo thaønh moät boä phaän goàm caùc thöøa taùc vieân ñeå quyeát ñònh vaø laøm vieäc vôùi nhau ñeå höôùng daãn vaø laõnh ñaïo ngöôøi coâng giaùo toaøn caàu.

coäng ñoàng (congregation)

1. daân chuùng trong coäng ñoaøn kitoâ giaùo tuï hoïp ñeå thôø phöôïng Chuùa. 2. moät coäng ñoaøn caùc ngöôøi nam hay nöõ khaán lôøi khaán ñôn trong saïch khoù ngheøo vaø vaâng phuïc chaúng haïn sö huynh caùc tröôøng coâng giaùo hay caùc nöõ töû baùc aùi..

Curia (curia)

nhoùm hay ngöôøi thuoäc trung taâm quyeàn löïc giaùo hoäi coâng giaùo giuùp cho Ñöùc Giaùo Hoaøng hay caùc giaùm muïc. Caùc giaùo phaän cuõng coù curia rieâng vaø goïi laø vaên phoøng chöôûng aán hay vò chöôûng aán chuû tòch vaên phoøng ñoù sau Giaùm muïc.

cursillo (cursillo)

Ba ngaøy kinh nghieäm canh taân cuoäc soáng Kitoâ höõu veà soáng coäng ñoaøn, trình baøy nhöõng giaùo thuyeát Kitoâ giaùo do giaùo daân hay linh muïc, tham döï hoïp nhoùm, phuïng vuï, caàu nguyeän. Sau khi döï khoaù coøn chöông trình haäu cursillo hoïp haøng tuaàn töøng nhoùm nhoû hay lôùn goïi laø ultreya chia xeû vaø caàu nguyeän. Phong traøo naøy phaùt sinh töø Taây ban nha naêm 1949 vaø vaøo Vieät nam trong nhöõng naêm 60, vaøo Hoa kyø naêm 1957 vaø hoaït ñoäng trong nhieàu ñòa phaän.

(C) Copyright 1998
by Rev. Ngo tuong Dzung, Texas, USA.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page