Ngaøy 24 thaùng 11
Leã Troïng Möøng Kính
Caùc Thaùnh Töû Ñaïo Vieät Nam
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Ngaøy 26 thaùng 5
Thaùnh Mattheâu Nguyeãn Vaên Phöôïng, truøm hoï
(1808-1861)
Thaùnh Mattheâu Nguyeãn Vaên Phöôïng teân thaät do cha meï ñaët laø Nguyeãn Vaên Ñaéc, nhöng khai trong soå boä cuûa laøng laø Keá, vaø maõi sau khi laäp gia ñình, ngöôøi ta thöôøng goïi oâng laø Phöông, theo teân cuûa ngöôøi con gaùi ñaàu loøng. Chaøo ñôøi vaøo khoaûng naêm 1808, taïi laøng Keû Laùi, huyeän Lyù Nhôn, tænh Quaûng Bình, trong moät gia ñình ñaïo haïnh. Thaân sinh ngaøi laø cuï oâng Nguyeãn Vaên Böôøng, laøm ñeán chöùc cai ñoäi; vaø thaân maãu raát dòu hieàn, khoân ngoan vaø ñaûm ñang. YÙ Chuùa nhieäm maàu, Thaùnh Mattheâu Phöông moà coâi cha khi vöøa ñöôïc möôøi tuoåi vaø hai naêm sau, meï ngaøi cuõng khuaát boùng. Caäu beù möôøi hai tuoåi ñaõ sôùm yù thöùc ñöôïc cuoäc soáng, neân gia coâng gaéng söùc xin hoïc ngheà thuoác vôùi moät thaày ñoâng y ngoaïi ñaïo teân Nhu. Ba naêm sau, khi ñöôïc möôøi laêm tuoåi, thoâi hoïc ngheà vaø theo giuùp cha Vincenteâ Nguyeãn Theá Ñieàm (vò seõ töû ñaïo döôùi thôøi vua Minh Maïng, ngaøy 24 /11/1838). Moät loøng saét son, taän tuïy giuùp ñôõ cha Ñieàm trong coâng vieäc toâng ñoà, môû mang Nöôùc Trôøi.
Cha Ñieàm raát caûm meán taám loøng ñaïo ñöùc vaø ñöùc tính caàn maãn neân khi ngaøi ñaõ thaønh thaân thì cha Ñieàm lo toan cöôùi cho moät hieàn theâ, quí danh laø Voán, con cuûa oâng ñoäi Khieâm, moät gia ñình ñaïo ñöùc thuoäc hoï Saùo Buøn. Sau khi laäp gia ñình thì ngaøi doïn veà chung soáng vôùi gia ñình nhaïc gia vaø thöïc haønh ngheà thuoác ñeå ñoä nhaät. Ngaøi soáng baèng ngheà thuoác, coøn vôï ngaøi buoân taàn baùn taûo, nhôø ôn Chuùa thöông, gia ñình thuaän hoøa, ñaàm aám vaø an vui. Hai ngaøi coù taùm ngöôøi con, caùc con ñöôïc giaùo huaán, aân caàn soát meán giöõ ñaïo. Khoâng chæ chaêm lo gia ñaïo, ngaøi coøn uûi an, vieáng thaêm giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ñau oám, röôùc cha xöùc daàu vaø ñöa cuûa aên ñaøng cho caùc tín höõu haáp hoái. Do caùc vieäc laønh thaùnh, ngaøi ñöôïc caùc cha caét ñaët laøm truøm hoï Saùo Buøn ñeå hoâm sôùm lo nguyeän, giaûng daïy giaùo lyù cho nhöõng ngöôøi toøng giaùo hay röûa toäi cho caùc treû em trong tröôøng hôïp khaån caáp khi khoâng môøi ñöôïc caùc cha. Laïi khi coù caùc cha ñeán aån naáp, truù nguï trong nhaø ngaøi ñeå ban phaùt caùc nhieäm tích, thì ngaøi aân caàn tieáp ñoùn caùc ngaøi vaø noàng naøn khuyeân nhuû moïi ngöôøi trong hoï ñaïo doïn mình laõnh nhaän caùc aân suûng.
Trong thôøi kyø caám caùch, ngaøi bieát raèng toäi oa tröõ ñaïo tröôûng Da Toâ seõ mang ñeán baûn aùn töû hình cho chính ngaøi, nhöng moät loøng can tröôøng, quaû caûm, ngaøi ñaõ ñeå cho cha Gioan Hoan aån truù trong nhaø khi cha Hoan ñeán ban bí tích cho giaùo daân trong hoï Saùo Buøn vaøo thaùng Gieâng naêm 1861. Coù ngöôøi xaáu buïng, ñi toá caùo vôùi quan veà choã aån naáp cuûa cha Hoan ñeå laõnh thöôûng. Do söï chæ ñieåm, quan quaân xoâng ñeán vaây xeùt nhaø ngaøi. Khi vöøa nghe tieáng ñoäng thì cha Hoan ñaõ thoaùt thaân ra ngoaøi. Khi quan vaøo nhaø, baét troùi ngaøi quì goái giöõa nhaø vaø tra hoûi choã aån naáp cuûa cha Hoan, thì ngaøi moät möïc töø choái baùo raèng khoâng bieát. Quan cho leänh luïc xeùt trong nhaø vaø quaân lính baét gaëp nhieàu ñoà leã, saùch nguyeän vaø ñoà thôø phöôïng. Vì khoâng thaáy tieàn baïc, neân quan quaân caøng luïc loïi, xaùo troän böøa baõi. Quan haï leänh ñaùnh ñoøn ngaøi boán möôi roi vaø ñaùnh ngöôøi con trai uùt ngaøi laø caäu Thaéng taùm möôi roi ñeå khaûo cho ra choã daáu cuûa, cuõng moät loøng nhö cha, hai cha con ngaøi moät ñieàu thinh laëng chòu ñöïng. Cuoái cuøng, quaân lính tìm thaáy ñöôïc hai möôi laïng baïc cuûa cha Hoan, quan quaân haû daï, chaám döùt maøn tra khaûo, thaû cho caäu Thaéng, coøn daãn Thaùnh Phöôïng veà coâng ñöôøng tænh Quaûng Bình.
Bò baét bôù, giam caàm hôn boán thaùng trong lao tuø Ñoàng Hôùi, hôn boán laàn bò tra khaûo, bò quyeán duõ boû ñaïo, moãi laàn tra taán bò ñaùnh hôn 30 roi, nhöng ngaøi maõi moät loøng saét son. Caùc quan tröôøng coá eùp ngaøi vaøo toäi oa tröõ ñaïo tröôûng ñeå coù ñuû lyù do kheùp toäi vaø ñeä aùn vaøo kinh. Trong moät laàn tra khaûo chung vôùi cha Gioan Hoan taïi coâng ñöôøng, vì thaáy quaân lính ñaùnh ñaäp quaù taøn nhaãn, neân cha Hoan ñaõ thì thaàm vôùi oâng truøm Phöôïng chæ chaáp nhaän khai vôùi quan laø ñaõ doïn cho cha Hoan moät böõa aên maø thoâi. Sau laàn chaáp nhaän coù doïn böõa aên cho cha Hoan, quan laáy laøm ñuû khoâng coøn tra taán theâm vaø laøm aùn vaøo kinh. Trong nguïc tuø do söï ñuùt loùt, cho tieàn caùc lính canh, neân ngaøi cuõng ñöôïc thong thaû ñoùn tieáp caùc con caùi, thaân baèng ñeán vieáng thaêm. Ngaøi moät loøng khuyeân baûo moïi ngöôøi can tröôøng giöõ ñaïo Chuùa. Trong nhöõng ngaøy lao tuø, cha Hoan vaø oâng truøm Phöôïng bò giam rieâng bieät hai nôi khaùc nhau, nhöng nhieàu laàn cha Hoan ñaõ ñöôïc pheùp vaøo an uûi, giaûi toäi vaø mang Mình Thaùnh Chuùa. Caùc con caùi ñeán vieáng thaêm, ngaøi khích leä tinh thaàn, khuyeân baûo coá gaéng giuùp ñôõ nhau, yeâu thöông nhau, ngaøi thöông caùch ñaëc bieät ngöôøi con gaùi ñang tu trong Doøng Meán Thaùnh Giaùo Saùo Buøn laø chò Thuû vaø caäu Thaéng laø con trai uùt.
Ngaøy 25 thaùng 5 naêm 1861, aùn leänh cuûa vua Töï Ñöùc töø Kinh Ñoâ veà ñeán Ñoàng Hôùi, nhöng khoâng moät ai hay bieát. Ñeán saùng ngaøy 26 thaùng 5 naêm 1861, sau khi thöùc daäy thaät sôùm, ñoïc kinh nguyeän ôû trong tuø, vaø ñang khi oâng truøm Phöôïng ñang cheû cuûi, nhoùm löûa ñeå naáu nöôùc traø, thì quaân lính aäp vaøo, ñeo goâng cuøm vaø baùo tin mang ngaøi ñi xöû töû. Neùt maët an bình, taâm hoàn traøn ngaäp nieàm tin yeâu, hy voïng saép ñöôïc dieãm phuùc töû vì ñaïo. OÂng truøm Phöôïng ñeå cho quaân lính daãn ra phaùp tröôøng taïi cöûa thaønh Quaûng Bình. Treân ñöôøng ra phaùp tröôøng, ngaøi haân hoan ñöôïc gaëp laïi cha Hoan cuõng ñang bò daãn ñi, hai ñoâi maét nhìn nhau trong aâm thaàm caûm taï hoàng aân Thieân Chuùa. Daùng ñi khoan thai, ñoâi maét ñaêm chieâu nhìn xuoáng, mieäng thaàm thì caàu nguyeän, quang caûnh thaät caûm ñoäng vaø ñaùnh ñoäng nhieàu ngöôøi ñang chöùng kieán xuoäc xöû hình. Ñeán cöûa thaønh, oâng truøm Phöôïng quì xuoáng vaø xin cha Hoan chuùc laønh, quaân lính côûi aùo cuûa ngaøi vaø cho pheùp ngaøi choïn löïa: hoaëc bò coät vaøo coïc hoaëc chæ quì xuoáng. Ngaøi ñaõ choïn löïa caùch thöù hai. Sau tieáng chieâng, lyù hình vung laùt kieám vaø ñaàu cuûa ngaøi lìa xaùc ñeå maõi maõi ñi vaøo vinh quanh baát dieät cuûa Ñöùc Kitoâ. Giaùo daân tuoân vaøo hoân kính thaám maùu töû ñaïo. Xaùc ngaøi ñöôïc ñöa veà an taùng taïi hoï Myõ Höông.
Sau naøy khi caûi taùng, Ñöùc Giaùm Muïc Sohier (Bình) ñaõ caån thaän goùi kyõ haøi coát trong taám luïa vaø giöõ taïi Toøa Giaùm Muïc Hueá. Ñeán naêm 1909, do leänh cuûa Boä Phong Thaùnh, Ñöùc Giaùm Muïc Allys (Lyù) ñaõ môû ra ñeå kieåm soaùt, nieâm phong trong moät taám luïa vaø ñaët trong hoøm xöông thaùnh, cung kính löu giöõ taïi Ñaïi Chuûng Vieän Phuù Xuaân, Hueá.
Ngaøy 2 thaùng 5 naêm 1909, Ñöùc Thaùnh Cha Pioâ X toân phong oâng truøm thaùnh thieän Mattheâu Nguyeãn Vaên Phöông leân baäc Chaân Phöôùc.
Ngaøy 19 thaùng 6 naêm 1988, Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ II ñaõ phong ngaøi leân baäc Hieån Thaùnh.