Cuoäc Töû Ñaïo Cuûa Chuù Giuse Höõu
Hoï Chôï Môùi, Giaùo Phaän Nha Trang
Cuoäc Töû Ñaïo Cuûa Chuù Giuse Höõu, Hoï Chôï Môùi, Giaùo Phaän Nha Trang.
Xin cha meï ôû laïi baèng an, giöõ loøng trung tín cuøng Chuùa vaø ñöøng bao giôø ñeå cho baát cöù ngöôøi naøo coù theå loâi keùo cha meï xuùc phaïm ñeán Chuùa.
Chuùa Quan Phoøng ñöa daãn chuùng toâi tìm ra taøi lieäu lieân quan ñeán cuoäc töû vì ñaïo cuûa hai chöùng nhaân Ñöùc Tin anh duõng treû tuoåi cuûa tænh Khaùnh Hoøa thuoäc giaùo phaän Nha Trang. Ñoù laø hai Toâi Tôù Chuùa: Chuù Giuse Höõu (1837-1860) vaø Chò Aneâ Daàn.
Chuù Giuse Höõu thuoäc giaùo xöù Chôï Môùi vaø Chò Aneâ Daàn thuoäc giaùo xöù Bình Cang. Haøi coát hai vò Toâi Tôù Chuùa - Chuù Giuse Höõu vaø Chò Aneâ Daàn - hieän ñöôïc choân caát taïi nghóa trang Chôï Môùi, trong cuøng phaàn moä vôùi moät soá tín höõu Coâng Giaùo khaùc, cheát vì Ñöùc Tin trong khoaûng thôøi gian 1858-1862. Ñoù laø thôøi kyø vua Töï-Ñöùc (1830/1848-1883) ra caùc saéc duï caám ñaïo gay gaét cuøng vôùi leänh phaân saùp, töùc laø phaân chia taûn maùc ngöôøi Coâng Giaùo vaøo trong caùc laøng ngoaïi giaùo. Chuù Giuse Höõu vaø Chò Aneâ Daàn cheát vì ñaïo trong naêm 1860.
Hoà sô töû ñaïo cuûa Chuù Giuse Höõu hoï Chôï Môùi ñöôïc giaùo phaän Ñoâng Ñaøng Trong hoaøn thaønh cuøng vôùi 19 vò töû ñaïo khaùc. Hoài aáy giaùo phaän Ñoâng Ñaøng Trong traûi daøi töø Quaûng Nam ñeán Bình Thuaän vôùi Toøa Giaùm Muïc ñaët taïi Qui Nhôn do Ñöùc Chaân Phuùc Giaùo Hoaøng Pio IX (1846-1878) thieát laäp ngaøy 27-8-1850.
Ñöùng ñaàu danh saùch 20 vò chöùng nhaân Ñöùc Tin laø Linh Muïc Phaoloà Chaâu. Hoà sô ñöôïc gôûi veà Toøa Thaùnh ñaàu thaäp nieân theá kyû 20, döôùi thôøi Ñöùc Thaùnh Giaùo Hoaøng Pio 10 (1903-1914). Trong danh saùch 20 vò töû ñaïo Ñoâng Ñaøng Trong coù 4 Linh Muïc: Cha Phaoloà Chaâu, Cha Giuse Thuû, Cha Ñaminh Caûnh, Cha Giuse Chung; 1 Thaày Giaûng: Thaày Giuse Trinh; 2 Thaày Giaùo: Giacoâbeâ Tuyeàn vaø Giuse Quôøn; 2 dì phöôùc Meán Thaùnh Giaù: nöõ tu Aneâ Soaïn vaø nöõ tu Anna Trò; 8 giaùo daân, 7 nam 1 nöõ: quí vò Taññeâoâ Quí, Pheâroâ Me, Giacoâbeâ Quaû, Höùa, Nam, Taän, Giaùo vaø baø Mañaleâna Löïu. Ngoaøi ra coù 2 thanh thieáu nieân: Giuse Nghieâm vaø Giacoâbeâ Baûo.
Hoà sô töû ñaïo cuûa Chò Aneâ Daàn hoï Bình Cang, ñöôïc thieát laäp sau ñoù, nhaäp chung vôùi 20 vò töû ñaïo treân ñaây vaø ñöôïc gôûi veà Toøa Thaùnh ñaàu thaäp nieân 1920, döôùi thôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Benedetto 15 (1914-1922). Sau cuøng, coù theâm hoà sô töû ñaïo cuûa Cha Giuse Só thuoäc giaùo phaän Ñaøng Ngoaøi. Nhö theá, Linh Muïc Phaoloà Chaâu ñöùng ñaàu danh saùch 22 vò töû ñaïo ñöôïc Toøa Thaùnh coâng nhaän laø caùc vò Toâi Tôù Chuùa.
Sau ñaây laø cuoäc töû ñaïo cuûa Chuù Giuse Höõu, 23 tuoåi, qua lôøi cung khai cuûa baø Martha Sang, thaân maãu Chuù Höõu.
(Thaät ra Chuù Höõu coù teân thaùnh Phaoloâ nhöng khoâng hieåu taïi sao ngöôøi ta truyeàn mieäng nhau thaønh Giuse. Vì theá, Chuù Höõu ñöôïc bieát ñeán vôùi teân Giuse Höõu vaø ñöôïc ghi vaøo hoà sô xin phong thaùnh laø Giuse Höõu. Chuùng toâi cuõng xin duøng teân goïi chính thöùc Chuù Giuse Höõu).
1/ Baø Martha Sang, cung khai tröôùc toøa aùn giaùo phaän.
Chuù Höõu sinh taïi Ngoïc-Toaûn, giaùo xöù tænh Khaùnh-Hoøa, ngaøy 27 thaùng 12 aâm lòch naêm Ñinh-Daäu 1837. Thaân phuï laø Vinh-Sôn Ngöõ, thaân maãu laø Martha Sang. Ba ngaøy sau khi sinh ra, Höõu ñöôïc röûa toäi vaø nhaän teân thaùnh Phaoloâ. Cha meï Höõu laøm aên khaù giaû. OÂng baø gôûi Chuù ñeán tröôøng, nôi ñaây Höõu troåi vöôït veà trí thoâng minh vaø loøng khieâm haï. Sau naøy, khi baét ñaàu coù tuoåi khoân, Höõu thöôøng laäp ñi laäp laïi mình seõ khoâng soáng laâu döôùi maùi aám gia ñình.
Thaät vaäy, vaøo naêm Quí-Söûu 1853, Höõu theo giuùp Cha Thôùi ôû Phan-Rang. Nhöng Höõu khoâng ôû ñöôïc laâu, vì chaúng maáy choác bò soát, Höõu phaûi trôû laïi gia ñình uoáng thuoác. Moät thôøi gian sau, Cha Thôùi ñi Quaûng-Nam, gheù qua nhaø, thaáy Höõu ñaõ bình phuïc, Cha lieàn ñem Höõu theo giuùp Cha. Höõu trôû laïi gia ñình sau ñoù vaøi thaùng. Laàn naøy, Höõu gaëp Cha Baûo laø caäu ruoät. Con khoâng roõ hai caäu chaùu noùi gì vôùi nhau, chæ bieát raèng ngay sau ñoù Höõu ñeán xin cha meï cho pheùp theo Caäu leân ôû vôùi ngöôøi Thöôïng. Höõu coøn thuùc giuïc moät ngöôøi caäu khaùc ñi theo, ñoù laø Loäc. Sau ñoù ít laâu, Cha Baûo sai Höõu xuoáng Bình-Ñònh, nhöng roài Höõu bò keït laïi ñaây khoâng trôû leân vôùi ngöôøi Thöôïng ñöôïc, vì ñaâu ñaâu cuõng bò canh giöõ caån maät. May maén, Höõu gaëp ñöôïc ngöôøi quen laø cai Lyù, thöøa leänh quan, ñöa tuø nhaân ñeán Bình-Ñònh. Caùc tuø nhaân naøy laø tín höõu Coâng Giaùo thuoäc mieàn Haï Nam, bò ñaøy ra Baéc, vaø treân ñöôøng ñi thöôøng gheù vaøo caùc xöù ñaïo xin cuûa boá thí. Höõu hoûi thaêm cai Lyù tin töùc tình hình queâ nhaø, roài theo cai Lyù trôû veà vôùi cha meï.
Veà ñeán nhaø, Höõu gaëp Cha Veä vaø theo giuùp Cha Veä ngay. Luùc naøy ñaây, coù tin y só Tieåu bò gieát vì ñaïo taïi Phan-Rang. Nghe tin, Höõu con trai con lieàn noùi vôùi Cha Veä, tröôùc maët thaân phuï mình raèng: "Xin Chuùa cuõng cho con ñöôïc thoâng phaàn moät chuùt vaøo haïnh phuùc cuûa thaày thuoác Tieåu". Cha Veä traû lôøi: "Coù leõ ñieàu naøy sôùm muoän gì cuõng xaûy ñeán cho con". Vaø quaû thöïc ñieàu aáy ñaõ xaûy ra.
Ít laâu sau, caùc quan ra leänh luøng baét caùc tín höõu Coâng Giaùo. Chuùng con cuõng bò baét, choàng con vaø con, vaø bôûi vì chuùng con khoâng chòu choái ñaïo neân bò giaûi leân phuû.
Luùc ñoù Cha Veä vaø Chuù Höõu chaïy troán. Tuy nhieân, khoâng bao laâu sau, Chuù Höõu trôû veà nhaø phöôùc ñeå cheá thuoác, phoøng söû duïng khi caàn. Thaáy boùng Höõu, daân laøng nghó laø Cha Veä, neân töùc toác baùo cho quan bieát. Quan lieàn ñöa lính ñeán bao vaây nhaø phöôùc, nhöng con trai Höõu con ñaõ nhanh chaân taåu thoaùt.
Höõu chaïy ra Ninh-Hoøa troán nôi nhaø oâng caâu Thuaän. Nhöng caùc quan bieát ñöôïc oâng Ngöõ coù ñöùa con trai theo giuùp Linh Muïc, lieàn cho ngöôøi luøng baét. OÂng caâu Thuaän thaáy Chuù Höõu khoâng coù an ninh nôi nhaø mình, lieàn ñöa Höõu ra Ñoàng-Quan vaø gôûi gaém cho moät ngöôøi baø con laø oâng caâu Baèng. OÂng Baèng daáu Höõu vaøo choã goïi laø Baøu-Laùc. Nhöng Chuù Höõu thaáy nôi aån khoâng an toaøn neân troán vaøo Myõ-Ngoïc, roài töø ñaây, baêng röøng, chaïy qua Quaùn Ñoàng-Nai. Vaãn thaáy khoâng oån, Chuù Höõu laïi chaïy xuoáng Coàn-Caïn vaø troán nôi nhaø thaày thuoác Thaém. ÔÛ nôi truù aån cuoái cuøng naøy, vaãn thaáy mình coøn bò theo ñuoåi, neân Chuù Höõu quay trôû laïi Myõ-Ngoïc vaø troán trong moät caùi choøi cao duøng ñeå canh ruoäng nhöng ngöôøi ta ñaõ boû hoang.
Trong thôøi gian naøy, con bò caùc quan haønh haï döõ daèn, neân oâng Ngöõ nhaø con quyeát ñònh xin quan cho lính ñöa veà nhaø vaø sai ngöôøi ñi tìm Chuù Höõu ôû Ninh-Hoøa. OÂng nhaø con truyeàn cho con trai phaûi ra trình dieän caùc quan.
Chuù Höõu vaâng lôøi thaân phuï vaø trôû veà nhaø.
Khoâng thaáy cha ôû nhaø, Höõu cho ngöôøi ra phuû baùo tin cha bieát mình ñaõ trôû veà. OÂng Ngöõ con laïi ñöôïc lính daãn veà nhaø laàn thöù hai vaø trôû leân phuû vôùi con trai. Tröôùc tieân oâng nhaø con ñöa Höõu ñeán kho chöùa löông thöïc, nôi con bò giam vôùi caùc dì phöôùc. Vöøa troâng thaáy Höõu, con oøa leân khoùc vaø noùi: "Con ôi, haõy vui loøng chaáp nhaän nhöõng gì Chuùa daønh cho con; haõy yù töù ñöøng noùi ñieàu gì gaây haïi cho ngöôøi khaùc". Höõu traû lôøi: "Meï an taâm, ñöøng lo sôï gì caû. Con cöông quyeát thöïc thi thaùnh yù Chuùa ñeán cuøng".
Saùng hoâm sau, caû hai cha con phaûi ra trình dieän caùc quan. Quan thaåm vaán vaø tra hoûi cho bieát vò ñaïo tröôûng ñang troán ôû ñaâu, ñoàng thôøi baét buoäc hai cha con phaûi choái ñaïo, nhöng voâ ích. Ngöôøi ta coøn eùp buoäc con trai Höõu con phaûi thuù nhaän mình laø ñaïo tröôûng: nhöng Höõu quyeát lieät töø choái.
Ngaøy keá tieáp, chuùng con bò ñieäu rieâng ra toøa, con gaùi Chaâu con vaø con. Ngöôøi ta duøng roi ñaùnh chuùng con. Hoï coøn duøng keá baûo raèng: "OÂng Ngöõ baø vaø con trai ñaõ choái ñaïo, taïi sao baø vaø con gaùi khoâng baét chöôùc hai ngöôøi kia choái ñaïo luoân?". Con traû lôøi khoâng hay bieát gì veà vuï hai cha con choái ñaïo, nhöng cho duø coù thaät nhö theá, con gaùi con vaø con vaãn khoâng choái ñaïo. Vaøo cuoái buoåi thaåm vaán, con xin pheùp quan lôùn veà nhaø laáy ñoà. Con noùi: "ÔÛ ñaây chuùng toâi quaù ñoâng, laïi khoâng coù ñuû löông thöïc vaø quaàn aùo". Khi con töø nhaø leân phuû, mang theo löông thöïc vaø quaàn aùo cho con trai con thì caùc quan ñaõ toáng giam Höõu vaøo nhaø tuø coù töôøng boïc kín.
Con vaøo tuø vaø chöùng kieán möùc ñoä taøn nhaãn naøo ngöôøi ta ñaõ haønh haï con trai con: toaøn thaân Höõu chæ coøn laø veát thöông ñoû töôi vaø quaàn Höõu thaám ñaày maùu. Höõu naèm yeân khoâng ñöùng daäy ñöôïc, laïi phaûi mang goâng ôû coå vaø cuøm ôû chaân. Höõu ñau ñôùn khuûng khieáp. Chung quanh Höõu coù lính canh caån maät, hoï coøn giaêng giaây ñeå khoâng ngöôøi naøo coù theå ñeán gaàn Höõu. Troâng thaáy caûnh töôïng aáy, con oøa leân khoùc, roài con an uûi con trai con vaø khuyeân con baèng loøng chòu khoå ñeå ñeàn toäi mình. Con daën doø Höõu: "Nhöng nhaát laø con haõy heát söùc yù töù, ñöøng xöng thuù ñieàu gì gaây haïi cho ngöôøi khaùc". Höõu traû lôøi: "Xin meï ñöøng khoùc, keûo laøm maát loøng Chuùa, vaø caàu nguyeän thaät nhieàu cho con. Meï trôû laïi thaêm con trong ba hay boán ngaøy nöõa". Vaø con lui ra khoûi phoøng giam.
Moät ngaøy, ngöôøi ta ñöa oâng Ngöõ nhaø con, hai con Höõu-Chaâu vaø con, caû boán chuùng con ra tröôùc toøa quan aùn. Ngöôøi ta troùi chaët taát caû chuùng con vaøo caùc truï ñoùng döôùi ñaát. Hai beân chuùng con, moãi ngöôøi ñeàu coù moät beân laø ngöôøi lính tay caàm roi vaø beân kia laø vieân luïc söï gheù saùt vaøo ñaàu ñeå ghi taát caû nhöõng caâu chuùng con traû lôøi quan aùn hoûi cung. Lính ñaùnh chuùng con 10 roi, roài ngöøng, vaø vieân luïc söï thuùc eùp chuùng con phaûi khai nôi truù aån cuûa vò ñaïo tröôûng hay ít ra choái ñaïo ñeå ñöôïc traû töï do. Cöù moãi laàn chuùng con töø choái moät ñieàu, lieàn bò lính ñaùnh 10 roi, vaø con khoâng theå quaû quyeát ngöôøi ta ñaõ ñaùnh chuùng con bao nhieâu laàn 10 roi nhö theá. Con chæ bieát moät ñieàu laø con trai Höõu con bò ngaát lòm ôû laàn ñaùnh thöù 8. Caùc quan thaáy theá lieàn ra leänh lính côûi troùi vaø khieâng Höõu ñaët naèm tröôùc coâng ñöôøng vaø noùi: "Noù khoâng khai gì ñöôïc nöõa, thoâi cöù ñeå noù naèm yeân ñoù". Phaàn chuùng con, ñaâu deã daàu gì ñöôïc buoâng tha neân ngöôøi ta tieáp tuïc ñaùnh ñaäp vaø tra khaûo chuùng con .. Sau laàn tra taán döõ daèn aáy, moãi ngöôøi bò ñöa veà nhaø giam.
Con trai Höõu con daàn daàn hoài tænh ít laâu sau ñoù, bò khieâng trôû laïi nhaø giam coù töôøng boïc kín vaø bò mang xieàng. Höõu bò giam chung vôùi caùc tín höõu Coâng Giaùo töø Baéc löu ñaøy vaøo ñaây. Keå töø hoâm aáy, ngöôøi ta ngöng ñaùnh ñaäp con trai con vì Höõu quaù yeáu .. Theá nhöng, cöù moãi laàn cha meï vaø em gaùi Chaâu cuûa Höõu bò ñieäu ra tröôùc toøa ñeå chòu tra khaûo, lính ñeàu ñöa Höõu ñeán, khi thì khieâng, khi thì dìu ñi, vaø baét buoäc Höõu phaûi nhìn veà phía cha meï vaø em gaùi, haàu chöùng kieán caùc hình khoå cuûa chuùng con. Caùc quan noùi vôùi Höõu: "Mi thaáy chöa, cha meï mi phaûi chòu khoå vì mi, vaäy mi coøn coù theå khaêng khaêng khoâng chòu khai baát cöù ñieàu gì khoâng?". Cöù nhö theá, ngöôøi ta duøng ñuû moïi thuû ñoaïn ñeå haønh haï chuùng con, xong ngöôøi ta laïi toáng chuùng con vaøo nguïc. Caùc tín höõu Coâng Giaùo mieàn Baéc giuùp ñôõ con trai con, nhôø theá, Höõu khoâng phaûi ñoùi khaùt trong tuø.
Vaøi ngaøy sau, caùc quan truyeàn mang ra toøa taát caû caùc tín höõu bò giam ôû phuû, choái ñaïo cuõng nhö khoâng choái ñaïo. Nhöõng ai choái ñaïo ñöôïc cho ngoài nôi boùng maùt treân chieáu hoa, trong khi caùc tín höõu khoâng choái ñaïo bò baét naèm giöõa saân döôùi trôøi naéng, bò coät vaøo truï vaø bò ñaùnh ñoøn töø saùng tôùi tröa. Con trai Höõu con cuõng bò mang ra vaø troùi vaøo coät, nôi haøng ñaàu, tröôùc maét moïi ngöôøi. Tuy nhieân, Höõu khoâng bò ñaùnh vì quaù yeáu, caùc quan sôï Höõu truùt hôi thôû cuoái cuøng döôùi caùc laèn roi. Coù moät luùc, caùc quan coøn ra leänh côûi troùi cho Höõu vaø khoâng ñôïi Höõu ñöùng leân, quan thaåm vaán ngay: "Mi ñi hoïc beân Taây phaûi khoâng?". Con trai con traû lôøi Khoâng. Quan laïi noùi: "Mi theo ñaïo tröôûng Thôùi. Vaäy mi phaûi khai Linh Muïc naøy ñang troán ôû ñaâu?". Con trai con ñaùp: "Toâi khoâng bieát. Khi khôûi ñaàu cuoäc baét bôù caùc tín höõu, Cha Thôùi chaïy troán. Toâi khoâng roõ ngaøi chaïy veà höôùng naøo. Phaàn toâi, toâi trôû veà nhaø cha meï toâi". Quan laïi hoûi: "Chính mi cuõng laø Linh Muïc phaûi khoâng?". Höõu ñaùp: "Khoâng. Toâi khoâng phaûi laø Linh Muïc. Toâi theo giuùp Linh Muïc moät thôøi gian, chæ coù vaäy thoâi".
Caùc quan laïi noùi: "Thoâi thì chaáp nhaän mi khoâng phaûi laø ñaïo tröôûng; nhöng ñieàu naøy khoâng quan troïng, bôûi vì tröôùc sau gì mi cuõng trôû thaønh Linh Muïc, vì theá, mi bò keát aùn gioáng nhö theå mi laø ñaïo tröôûng". Con trai con vaãn nhaát möïc khoâng nhaän mình laø Linh Muïc. Caùc quan lieàn noùi: "Neáu mi khoâng phaûi laø Linh Muïc thì mi phaûi khai choã truù aån cuûa Linh Muïc Thôùi vaø Linh Muïc Veä. Mi phaûi toá caùo ra, hay ít nhaát, mi haõy choái ñaïo vaø nhö theá, mi seõ ñöôïc traû töï do". Con trai con vaãn cöông quyeát traû lôøi: "Khoâng, toâi seõ khoâng bao giôø choái ñaïo".
Trôøi ñaõ quaù tröa, ngöôøi ta coøn ñaùnh ñaäp laàn nöõa taát caû caùc tín höõu tuyeân xöng Ñöùc Tin. Xong caùc quan ra leänh ngöng phieân toøa: moãi tuø nhaân trôû laïi nôi mình bò giam giöõ. Laàn khaùc, ñeán phieân choàng con, con gaùi Chaâu con vaø con phaûi ra haàu toøa: ngöôøi ta tra khaûo chuùng con. Con trai Höõu con cuõng coù maët ôû ñaáy. Ngöôøi ta mang Höõu ra vaø eùp buoäc Höõu phaûi nhìn chuùng con suoát thôøi gian ngöôøi ta haønh haï chuùng con, vì ngöôøi ta nghó raèng, coù leõ nhìn thaáy chuùng con bò ñau ñôùn khoå sôû, Höõu seõ baèng loøng choái ñaïo chaêng?. Con trai con muoán ngoaûnh maët ñi nôi khaùc, nhöng maáy ngöôøi lính giöõ chaët ñaàu, buoäc Höõu phaûi nhìn veà phía chuùng con.
Quan truyeàn baét moät con raén, tröôùc heát boû vaøo quaàn aùo cuûa con, xong laïi boû vaøo quaàn aùo cuûa con gaùi Chaâu con, nhöng raén khoâng caén hai meï con con. Roài ngöôøi ta laáy keàm nung ñoû vaø keïp vaøo ñuøi oâng Ngöõ choàng con, xong, quan höôùng veà phía con trai Höõu con vaø noùi: "Mi coù thaáy cha meï mi bò haønh haï nhö theá naøo khoâng? Sao mi khoâng bieát thöông xoùt cha meï? Boä mi khoâng thöông cha meï mi sao?". Con trai con traû lôøi: "Toâi thöông cha meï toâi voâ ngaàn. Nhöng toâi coù treân Trôøi moät Ngöôøi Cha cao caû hôn vaø toâi yeâu meán Ngaøi gaáp boäi phaàn".
Ñoù laø laàn hoûi cung sau cuøng cuûa con trai Höõu con. Keå töø ngaøy aáy, Höõu khoâng coøn ra khoûi nhaø tuø, nôi Höõu bò giam chung vôùi thaân phuï vaø caùc tín höõu Coâng Giaùo mieàn Baéc nöõa.
Ñeå nuoâi soáng, Höõu duøng tô luïa thaét quai noùn roài baùn laáy tieàn.
Höõu ñoïc kinh chung vôùi caùc tín höõu tuø nhaân khaùc; ngaøy thöù tö vaø thöù saùu, caùc tuø nhaân Coâng Giaùo suy ngaém lôùn tieáng 14 Chaëng Ñaøng Thaùnh Giaù.
Trong tuø, ngöôøi ta chöa tuyeân aùn oâng Ngöõ choàng con vaø con trai Höõu con. Tuy nhieân chung chung, ngöôøi ta nghó raèng, neáu hai cha con thoaùt cheát thì caû hai khoâng traùnh ñöôïc aùn löu ñaøy, nhöng coù leõ löu ñaøy laø ñieàu chaéc chaén hôn. Nghe vaäy, con lieàn veà nhaø, vaø doïn cho con trai con taát caû vaät duïng caàn thieát; thaät söï con cuõng tin nhö nhöõng ngöôøi khaùc coù leõ con trai Höõu con chæ bò aùn löu ñaøy thoâi.
Nhöng ngöôøi ta ñaõ laàm to. Ngaøy muøng 8 thaùng 8 aâm lòch naêm Canh Thaân 1860, saùng tinh söông, quan töôùng daãn ñaàu moät ñoaøn binh lính mang göôm vaø giaùo, ngöôøi thì côõi ngöïa, keû thì côõi voi, cuøng tieán veà phía nhaø giam vaø ñôïi tröôùc cöûa. Ñi phía tröôùc laø moät ngöôøi lính mang taám baûng keát aùn töû treân ñoù coù ghi teân con trai con.
Ñeán tröôùc cöûa nhaø tuø, quan ra leänh cho ngöôøi lính caàm giaùo haõy vaøo vaø ñöa tuø nhaân Höõu ra. Luùc troâng thaáy ngöôøi lính böôùc vaøo, moät luoàng khí cheát choùc kinh haõi chuyeån khaép nhaø tuø, bôûi leõ chöa ai bieát ngöôøi tuø naøo seõ bò ñöa ñi. Ngöôøi lính baét con trai con vaø daãn ra.
Luùc ñeán tröôùc maët quan lôùn, con trai con ngoû lôøi xin: "Ñaõ ñeán giôø Thieân Chuùa ñònh cho toâi. Xin quan lôùn cho pheùp cha toâi ra ñaây, toâi coù ñoâi lôøi thöa vôùi ngöôøi".
Phaàn con luùc aáy ôû nhaø, khoâng maûy may hay bieát gì veà chuyeän ñang xaûy ra.
Quan lôùn chaáp nhaän ngay lôøi xin, truyeàn moät ngöôøi lính vaøo tuø vaø daãn choàng con ra. Töùc khaéc moïi ngöôøi nghó raèng oâng Ngöõ nhaø con cuõng bò ñöa ñi xöû töû.
Con trai Höõu con luùc vöøa troâng thaáy thaân phuï lieàn noùi: "Thöa cha, ñaây laø ngaøy vaø giôø Chuùa ñònh cho con. Xin cha meï ôû laïi baèng an, giöõ loøng trung tín cuøng Chuùa vaø ñöøng bao giôø ñeå cho baát cöù ngöôøi naøo coù theå loâi keùo cha meï xuùc phaïm ñeán Chuùa. Vónh bieät cha, con xin ra ñi vì ñaõ ñeán giôø".
Vaø ngay luùc ñoù quaân lính keùo con trai Höõu con ñi. Baø vôï oâng quan caàm ñaàu caùc vieân luïc söï, ñoäng loøng thöông xoùt con trai Höõu con, ñaõ doïn cho con trai con moät böõa aên. Khi con trai con ñi ngang nhaø baø, baø môøi Höõu vaøo. Con trai con nhaõ nhaën töø choái vôùi lôøi leõ nhö sau: "Xin heát loøng caùm ôn oâng baø, baø cuøng choàng baø, vì loøng quaûng ñaïi vaø thöông meán oâng baø daønh cho toâi. Cho pheùp toâi bieáu laïi oâng baø vôùi loøng tri aân taát caû nhöõng gì baø doïn cho toâi vaø xin vui nhaän lôøi toâi töø bieät oâng baø".
Khi ñoaøn quaân ra khoûi cöûa phuû vaø luùc ñeán chôï, quan truyeàn leänh moïi ngöôøi döøng laïi vaø môøi con trai Höõu con duøng böõa, theo thoâng leä ngöôøi ta doïn cho caùc töû tuø. Nhöng con trai con töø choái khoâng duøng gì caû neân quan laïi truyeàn ñoaøn ngöôøi tieáp tuïc tieán böôùc. Con trai con böôùc ñi coå mang goâng vaø chaân mang xích.
Ñi ñöôïc moät quaõng, con trai con thaáy nhöõng ngöôøi haøng caù ñöùng laïi ñaêm ñaêm nhìn mình, Höõu lieàn noùi vôùi hoï: "Hôõi caùc baïn, sao caùc baïn nhìn toâi nhö theá? Haõy ôû laïi baèng an vaø tieáp tuïc coâng vieäc buoân baùn. Phaàn toâi, toâi trôû veà Queâ Höông toâi".
Nôi haønh quyeát laø Soâng-Caïn, naèm treân laõnh thoå laøng Phöôùc-Thònh. Khi tôùi ñoù, con trai con quì goái xuoáng, tieáp tuïc laàn haït Maân Coâi vaø khaån caàu danh thaùnh Ñöùc Meï Maria. Ñoù laø ñieàu con suy ra theo lôøi moät ngöôøi ngoaïi giaùo sau naøy keå laïi cho con raèng: "Quaû thaät con trai baø thöông baø laém: suoát treân ñöôøng ñi anh ta khoâng ngöøng goïi meï". Con hieåu con trai Höõu con ñaõ laàn haït Maân Coâi kính Baûy Söï Thöông Khoù Ñöùc Baø.
Trong luùc con trai con caàu nguyeän nhö theá, binh lính keû thì ñoùng coïc ngöôøi thì môû goâng vaø thaùo xích. Ngöôøi khaùc nöõa laáy daây vaø troùi con trai con vaøo coïc, hai tay coät ñaèng sau löng. Khi moïi chuaån bò xong xuoâi ngöôøi ta ra hieäu leänh xöû töû.
Con khoâng roõ teân lyù hình cheùm taát caû bao nhieâu nhaùt göôm. Con chæ thaáy sau ñoù raèng, ba nhaùt ñaàu chæ gaây thöông tích naëng nhöng khoâng gieát cheát con trai con. Phaûi ñôïi ñeán nhieàu nhaùt nöõa môùi cheùm ñöôïc ñaàu rôi. Teân lyù hình khinh bæ neùm ñaàu ra xa, roài quan quaân voäi vaõ keùo nhau veà thaønh.
Caùc tín höõu löu ñaøy mieàn Baéc ñaõ giao cho moät phuï nöõ ngoaïi giaùo, vôï cuûa moät tuø nhaân, taám vaûi daøi khoaûng hai hay ba khuyûu tay - töùc khoaûng 100 hay 150 phaân - vaø nhôø baø naøy ñeán thaám maùu cuûa Chuù Höõu roài trao laïi cho hoï. Ngöôøi phuï nöõ naøy ñaõ thi haønh ñuùng theo lôøi xin cuûa caùc tín höõu Coâng Giaùo löu ñaøy mieàn Baéc.
Tuy nhieân, daân laøng ñaët xaùc con trai Höõu con trong chieáu, quaán laïi töø ñaàu goái leân tôùi ñaàu, roài choân xuoáng ñaát. Trong khi ñoù con ôû nhaø, khoâng maûy may hay bieát veà taát caû nhöõng gì vöøa xaûy ra.
Luùc vöøa hay tin, con voäi vaõ chaïy ngay ñeán nôi xöû töû, hy voïng tôùi kòp, nhöng hôõi oâi, khi con ñeán nôi thì moïi söï ñaõ xong xuoâi, keå caû vieäc daân laøng ñaõ choân xaùc con trai con.
Nôi ñöôïc choïn ñeå choân xaùc raát aåm öôùt. Daây thöøng, coïc vaø taám baûng ghi baûn aùn töû hình vaãn coøn boû ñoù, con voäi thu heát vaø daáu trong buïi raäm, roài, töùc toác tranh thuû thôøi giôø, con ñi ngay tôùi nhaø oâng xaõ tröôûng ñeå xin pheùp ñaøo xaùc Höõu leân vaø choân moät choã ñaát khaùc ít aåm öôùt hôn. Xaõ tröôûng töø choái. Theá laø con chaïy leân thaønh, xin vôùi vò quan con gaëp ñaàu tieân. Quan cho pheùp lieàn. Con ñi mua ngay vaùn vaø vaûi lieäm xaùc. Nhöng trôøi ñaõ khuya.
Saùng hoâm sau, ngaøy muøng 9 thaùng 8 aâm lòch, con ñeán taän nôi haønh quyeát, vaø ñöôïc vaøi tín höõu Coâng Giaùo hoï ñaïo Haø-Döøa giuùp, ñaøo laáy xaùc con trai Höõu con leân. Xaùc vaãn giöõ nguyeân neùt meàm maïi vaø töôi taén töï nhieân. Coù daáu ba veát göôm cheùm nôi vai, coå thì coù daáu khoâng bieát bao nhieâu nhaùt göôm cheùm khieán bò naùt baáy.
Con lieàn ñaøo loã caùch ñoù vaøi böôùc nôi ñaát cao vaø khoâ raùo, roài boïc xaùc con trai Höõu con trong taám vaûi con mua, xong con laáy töøng taám vaùn moät, bôûi leõ con khoâng coù giôø ñaët laøm moät chieác hoøm, con xeáp ba taám vaùn thaønh moät caùi hoøm, roài con ñaët xaùc con trai con vaøo vaø sau cuøng, con laáy taám vaùn coøn laïi ñaäy leân treân vaø laáp ñaát laïi. Phaàn daây thöøng, coïc caây vaø taám baûng ghi aùn töû hình thì con mang taát caû veà caát trong nhaø con.
Moät thôøi gian ngaén sau ñoù, caùc quan ra leänh baùn taát caû caùc thaùnh ñöôøng. Vaøo thôøi kyø aáy giaùo xöù con chöa coù nhaø thôø neân caùc Linh Muïc vaø thaày giaûng thöôøng truù nguï nôi nhaø con. Daân laøng bieát roõ ñieàu ñoù neân hoï toá caùo nhaø con laø nhaø thôø neân baùn ñi. Theá laø taát caû caùc ñoà vaät kia bò maát heát.
Khi bình yeân trôû laïi vaø töï do toân giaùo ñöôïc nhìn nhaän, Cha Vaän boác di haøi con trai Höõu con vaø choân nôi ñaát thaùnh Ngoïc-Toaûn, cuøng moät choã vôùi di haøi taát caû caùc tín höõu Coâng Giaùo khaùc bò gieát vì Ñöùc Tin.
2/ Lôøi cung khai cuûa oâng Vinh Sôn Ngöõ, thaân sinh Chuù Giuse Höõu.
Theo lôøi khai cuûa oâng Ngöõ, Chuù Giuse Höõu vaâng lôøi thaân phuï ra phuû trình dieän tröôùc toøa aùn caùc quan ngaøy muøng 2 thaùng 3 aâm lòch naêm Canh-Thaân 1860.
Moät laàn, Chuù Höõu bò ñieäu ra coâng ñöôøng vaø bò baét buoäc chöùng kieán cuoäc haønh haï tra taán cha meï cuøng em gaùi teân Chaâu. Quan noùi vôùi Chuù Höõu: "Mi thaáy chöa, mi buoäc ta phaûi haønh ñoäng nhö theá, vaäy mi coù coøn khaêng khaêng nhaát quyeát khoâng khai baùo moät ñieàu gì khoâng?". Chuù Höõu traû lôøi: "Taát caû nhöõng gì xaûy ra treân ñôøi naøy, chuùng toâi, nhöõng tín höõu Coâng Giaùo, chuùng toâi xin vui loøng chaáp nhaän, coøn chuyeän phaûi khai baùo, toâi cöông quyeát khoâng toá caùo baát cöù ngöôøi naøo". Moät laàn khaùc, quan giaän döõ noùi vôùi Chuù Höõu: "Neáu mi khoâng choái ñaïo, ta seõ keát aùn töû mi nhö laø Linh Muïc, töùc laø ñaïo tröôûng". Chuù Höõu ñaùp: "Toâi khoâng phaûi laø Linh Muïc, tuy nhieân, quan cöù xöû söï tuøy yù, toâi khoâng choáng cöôõng".
Tröôùc khi bò ñieäu ñi haønh quyeát, quan hoûi Chuù Höõu laàn cuoái coù baèng loøng choái ñaïo khoâng, Chuù Höõu traû lôøi: "Toâi baèng loøng cheát hôn laø choái boû Thieân Chuùa toâi toân thôø". Xong, Chuù Höõu xin quan cho pheùp gaëp maët thaân phuï ñeå thöa ñoâi lôøi. Quan chaáp thuaän. Vöøa troâng thaáy thaân phuï, oâng Vinh Sôn Ngöõ, Chuù Höõu noùi lôùn tieáng tröôùc maët moïi ngöôøi raèng: "Thöa cha, ñaõ ñeán giôø Chuùa ñònh lieäu cho con. Con haèng ao öôùc ñöôïc chieâm ngöôõng Thaùnh Nhan Thieân Chuùa dieän ñoái dieän. Hôõi cha meï cuøng caùc chò em con, nhöõng ngöôøi coøn ôû laïi traàn gian sau con, xin haõy coá gaéng soáng trung thaønh vôùi Thieân Chuùa. Ñöøng sôï nhöõng keû ôû ñôøi naøy ñeán noãi choái boû Thieân Chuùa!".
Trong ñoaøn quaân ñöa Chuù Höõu ñeán nôi töû hình coù vieân luïc söï teân Mai, meï laø ngöôøi Coâng Giaùo vaø chuù lính Ñaù laø ngöôøi Coâng Giaùo queâ laøng Tieân-Höông. Hai ngöôøi naøy ñaõ keå laïi cho oâng Vinh Sôn Ngöõ vaøi dieãn tieán treân ñöôøng bò ñieäu ñi xöû nhö sau. Chuù Höõu khoâng ngöøng laàn haït Maân Coâi Baûy Söï Thöông Khoù Ñöùc Baø vaø caàm töôïng Thaùnh Giaù giô cao tröôùc maét. Quan muoán caát laáy Thaùnh Giaù, nhöng Chuù Höõu thöa: "Ñaây laø baûo vaät duy nhaát cuûa toâi, xin quan vui loøng cho toâi ñöôïc söû duïng nhö loøng toâi mong öôùc, trong quaûng thôøi gian ngaén nguûi coøn laïi cuûa ñôøi toâi. Khi toâi cheát roài, quan muoán laøm gì tuøy yù". Chuù Höõu lieân tuïc ñoïc kinh cho tôùi choã bò haønh quyeát. Ñeán nôi, quan truyeàn thaùo goâng thaùo xích vaø troùi Chuù Höõu vaøo coïc caém döôùi ñaát. Luùc aáy, lính laáy Thaùnh Giaù khoûi tay Chuù Höõu vaø trao cho quan.
3/ Lôøi khai cuûa oâng Micae Nguyeãn Höõu Quaûng.
(OÂng Quaûng laø con trai baø Anna Vónh, chò ruoät Chuù Giuse Höõu. Thaân phuï oâng ngöôøi Taøu, queâ tænh Quaûng-Ñoâng, teân Ñaminh Ñieàn. Vaøo naêm Canh-Thaân 1860, khi xaûy ra cuoäc baét ñaïo vaø gieát haïi Chuù Giuse Höõu, oâng Quaûng laø moät thieáu nieân 12-13 tuoåi. Thieáu nieân Quaûng bieát roõ caäu ruoät vaø heát loøng quí meán caäu).
OÂng Micae Nguyeãn Höõu Quaûng laøm chöùng tröôùc toøa aùn giaùo phaän Ñoâng Ñaøng Trong vaøo naêm 1920 nhö sau.
Cha meï Caäu Giuse Höõu cho con trai theo giuùp Cha Veä, Cha Sôû hoï ñaïo Nha Trang. Con thöôøng thaáy Caäu con giuùp leã khi Cha Veä cöû haønh Thaùnh Leã trong nhaø ngoaïi con, oâng caâu Ngöõ, vì gia ñình ba maù con soáng cuøng nhaø vôùi oâng baø ngoaïi con. Thænh thoaûng con thaáy Caäu Höõu con röôùc leã, khoaûng moät hai laàn moãi thaùng, vì vaøo thôøi kyø aáy, boån ñaïo chöa ñöôïc pheùp röôùc leã thöôøng xuyeân nhö baây giôø. Caäu con coù tính tình hieàn laønh vaø oân hoøa. Con khoâng thaáy Caäu con caõi vaõ to tieáng vôùi ai bao giôø.
Moät ngaøy, caùc quan truyeàn ñöa oâng caâu Ngöõ ra toøa vaø hoûi taïi sao con trai Höõu oâng khoâng coù maët nôi nhaø cha meï. Thaät vaäy, Caäu Höõu theo Cha Veä troán leân nuùi vaø coù ai ñoù ñaõ baùo caùo cho quan bieát. OÂng caâu Ngöõ bò ñaùnh ñaäp taøn nhaãn. OÂng lieàn nhaén con trai phaûi trôû veà vaø noäp mình, neáu caàn. Coù leõ Höõu seõ bò gieát, nhöng chòu vaäy coøn hôn laø chaïy troán vaø ñeå cho cha meï phaûi khoán khoå vì mình.
Caäu Höõu vaâng lôøi thaân phuï vaø trôû veà nhaø cha meï.
Khi Caäu con veà tôùi nhaø, trôøi ñaõ toái, khoaûng 9 hay 10 giôø ñeâm. Luùc aáy ôû nhaø coøn chò caû con 14 tuoåi, con vaø em trai con khoaûng 5 tuoåi. Ba chò em con giöõ nhaø. Veà tôùi nôi, caäu con duøng böõa toái. Sau böõa aên, con hoûi Caäu: "Ngaøy mai Caäu ñi ñaâu?". Caäu con traû lôøi: "Ngaøy mai Caäu ra phuû trình dieän quan". Con hoûi tieáp: "Vaø neáu quan truyeàn gieát Caäu thì sao?". Caäu con noùi: "Cuõng ñöôïc, quan muoán laøm gì tuøy yù". Saùng sôùm hoâm sau, Caäu con leân phuû, khoâng mang gì caû. Con theo Caäu xa xa, khoâng daùm ñi chung vôùi Caäu.
Ñeán phuû, Caäu Höõu con ñi thaúng vaøo coâng ñöôøng. Ñuùng luùc aáy, oâng baø ngoaïi con ñang coù maët nôi toøa aùn, bò coät vaøo truï vaø ñang bò caùc quan tra khaûo. Caäu con tieán ñeán tröôùc maët quan vaø noùi: "Thöa quan, toâi laø Höõu, ngöôøi maø quan luøng baét". Quan noùi ngay: "A, vaäy ra mi ñuùng laø Linh Muïc Höõu, ñaïo tröôûng, töøng ñi hoïc beân Taây vaø trôû thaønh Linh Muïc phaûi khoâng?". Caäu Höõu con traû lôøi: "Khoâng, toâi khoâng phaûi laø Linh Muïc vaø toâi khoâng heà ñi hoïc beân Taây". Quan lieàn noùi: "Vaäy thì haõy ñaïp leân aûnh vaø böôùc qua Thaùnh Giaù". Coù moät Thaùnh Giaù vaø moät töôïng aûnh Ñöùc Meï boû döôùi ñaát, nôi coâng ñöôøng. Caäu Höõu con noùi: "Quan lôùn coù theå chaët ñaàu toâi, neáu muoán, nhöng quan khoâng theå naøo laøm cho toâi böôùc qua Thaùnh Giaù". Nghe caâu traû lôøi khaúng khaùi nhö theá, quan lieàn truyeàn lính ñaùnh Caäu con 30 roi vaø toáng vaøo nguïc coù töôøng phuû kín.
Naêm aáy con laø moät thieáu nieân 12-13 tuoåi, neân con khoâng theå quaû quyeát ñôøi soáng ñaïo ñöùc Caäu con nhö theá naøo trong nguïc. Con chæ coù theå laøm chöùng chaéc chaén moät ñieàu laø Caäu con lieân ló laàn haït Maân Coâi. Trong tuø, caùc tuø nhaân khaùc toû ra thöông xoùt Caäu con vì bieát raèng caäu con khoâng thoaùt cheát. Nhöng caäu con traû lôøi neáu phaûi cheát, Caäu con saün saøng chaáp nhaän, khoâng than traùch.
Moät ngaøy, con ñöôïc chöùng kieán caûnh töôïng sau ñaây. Caùc quan truyeàn ñöa ra toøa Caäu Höõu con cuøng vôùi cha meï. Quay nhìn cha meï Höõu quan noùi lôùn, gioïng khinh bæ: "Maáy ngöôøi thaät voâ duïng, cho ra chaøo ñôøi moät thaèng con khoâng ra gì. Maáy ngöôøi khoâng bieát döôõng nuoâi daïy doã noù, bôûi vì, soáng treân ñaát vua, aên côm vua, vaän y phuïc baèng chính vaûi voùc vua ban, vaäy maø daùm caõi lôøi vua daïy". Theá laø Caäu Höõu con lieàn ñaùp laïi lôøi quan raèng: "Thöa quan lôùn, ñieàu quan vöøa noùi khoâng ñuùng söï thaät. Thaät ra toâi soáng treân ñaát nöôùc thuoäc veà Chuùa Caû trôøi ñaát. Toâi aên côm vaø maëc aùo baèng chính cuûa caûi thuoäc veà Chuùa Caû trôøi ñaát. Nhöõng gì nhaø vua höôûng duøng, ngay caû moät con caù beù tí teo ñi nöõa vua duøng ñeå nuoâi soáng thaân xaùc, taát caû cuõng ñeàu thuoäc veà Thieân Chuùa, vì chính Thieân Chuùa döïng neân muoân vaät muoân loaøi". Nghe nhöõng lôøi noùi khaúng khaùi aáy, quan ñuøng ñuøng noåi giaän, quaùt lôùn vôùi Caäu Höõu con raèng: "Traû lôøi nhö theá töùc laø mi phaïm ñeán nhaø vua, ta seõ truyeàn cheùm ñaàu mi". Noùi xong, quan ra leänh ñem Caäu con trôû laïi nhaø giam.
Khi Caäu Höõu con hay tin caùc quan ñaõ laøm aùn xöû töû mình, Caäu con vaãn giöõ bình tónh vaø toû thaùi ñoä oân hoøa nhö thöôøng leä. Caäu con laàn haït Maân Coâi lieân mieân ñeå doïn mình cheát laønh. Ngoaøi giôø aên nguû, Caäu con luoân caàm traøng haït Maân Coâi trong tay.
Khoaûng 4, 5 naêm sau cuoäc haønh quyeát Caäu Höõu con, oâng ngoaïi con xin Cha Vaän, luùc baáy giôø laø Cha Sôû Nha Trang, cho pheùp hoát coát con trai Höõu mình, cuõng nhö taát caû caùc tín höõu ñaõ cheát vì Ñöùc Tin trong thôøi kyø goïi laø phaân saùp. Khi ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa Cha Vaän, oâng ngoaïi con leân phuû, hoát coát Caäu Höõu con, cuøng vôùi thieáu nöõ Daàn vaø 5 Toâi Tôù Chuùa khaùc.
Ngöôøi ta ñaët laøm 7 quan taøi nhoû, beân ngoaøi coù khaéc teân 7 Toâi Tôù Chuùa vaø ñaøo tröôùc moät huyeät thaät lôùn. Caû 7 quan taøi ñöôïc ñöa veà hoï Chôï Môùi vaø ñaët nôi nhaø oâng ngoaïi con trong voøng 2 ngaøy. Sau ñoù Cha Vaän laøm pheùp 7 quan taøi vaø caùc tín höõu Coâng Giaùo vöøa ñi vöøa ñoïc kinh, long troïng ñöa haøi coát caùc vò chöùng nhaân Ñöùc Tin ra nghóa trang Chôï Môùi. Taát caû ñöôïc ñaët vaøo moät huyeät chung, laáp ñaát laïi vaø treân huyeät, döïng moät caây Thaùnh Giaù lôùn baèng goã.
... Ñöùc Chuùa Gieâsu ngöôùc maét leân nhìn caùc moân ñeä vaø noùi: "Phuùc cho anh em laø nhöõng keû ngheøo khoù, vì Nöôùc Thieân Chuùa laø cuûa anh em. Phuùc cho anh em laø nhöõng keû baây giôø ñang phaûi ñoùi, vì Thieân Chuùa seõ cho anh em ñöôïc no loøng. Phuùc cho anh em laø nhöõng keû baây giôø ñang phaûi khoùc, vì anh em seõ ñöôïc vui cöôøi. Phuùc cho anh em khi vì Con Ngöôøi maø bò ngöôøi ta oaùn gheùt, khai tröø, sæ vaû vaø bò xoùa teân nhö ñoà xaáu xa. Ngaøy ñoù, anh em haõy vui möøng nhaûy muùa, vì naøy ñaây phaàn thöôûng daønh cho anh em ôû treân Trôøi thaät lôùn lao. Bôûi leõ caùc ngoân söù cuõng ñaõ töøng bò cha oâng hoï ñoái xöû nhö theá .. Thaày noùi vôùi anh em laø nhöõng ngöôøi ñang nghe Thaày ñaây: Haõy yeâu keû thuø vaø laøm ôn cho cho keû gheùt anh em. Haõy chuùc laønh cho keû nguyeàn ruûa anh em vaø caàu nguyeän cho keû vu khoáng anh em. Ai vaû anh em maù beân naøy, thì haõy giô caû maù beân kia nöõa. Ai ñoaït aùo ngoaøi cuûa anh em, thì cuõng ñöøng caûn noù laáy aùo trong. Ai xin thì haõy cho, ai laáy caùi gì cuûa anh em, thì ñöøng ñoøi laïi. Anh em muoán ngöôøi ta laøm gì cho mình, thì cuõng haõy laøm cho ngöôøi ta nhö vaäy .. Anh em haõy yeâu keû thuø, haõy laøm ôn vaø cho vay maø chaúng heà hy voïng ñöôïc ñeàn traû. Nhö vaäy, phaàn thöôûng daønh cho anh em seõ lôùn lao, vaø anh em seõ laø con Ñaáng Toái Cao, vì Ngöôøi vaãn nhaân haäu vôùi caû phöôøng voâ aân vaø quaân ñoäc aùc" (Luca 6,20-23/27-35).
Sr. Jean Berchmans Minh Nguyeät
(Radio Vatican 28/01/2016)