Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi caùc Quoác Gia AÙ Chaâu
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Giaùo Hoäi Coâng Giaùo taïi caùc Quoác Gia AÙ Chaâu.
(Lòch söû vaø hieän tình toân giaùo)
Afghanistan (A phuù haõn) - Nöôùc Coäng Hoaø ôû Ñoâng Nam Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Kabul. Vuøng ñaát tröôùc ñaây laø Kitoâ Giaùo; ñeán theá kyû 17, bò Hoài Giaùo chieám ñoùng. Ngaøy nay taát caû daân cö phaûi giöõ luaät Hoài Giaùo. Döôùi cheá ñoä Taliban, töï do toân giaùo bò haïn cheá vaø vieäc caûi ñaïo bò caám ñoaùn. Thaùng gieâng naêm 2002, sau khi Taliban bò truaát quyeàn, Thaùnh Leã coâng khai laàn ñaàu tieân trong 10 naêm ñöôïc cöû haønh taïi Toaø Ñaïi Söù YÙ.
Armenia - Nöôùc Coäng hoaø ôû Tieåu AÙ; thuû ñoâ: Yerevan. Armenia laø quoác gia ñaàu tieân chính thöùc laø Kitoâ giaùo, naêm 301 - 79 naêm tröôùc khi Kitoâ giaùo trôû thaønh toân giaùo cuûa ñeá quoác Roâma. Armenia thôøi xöa goàm vuøng ñaát bò Thoå Nhó Kyø thoân tính naêm 1920, vaø nhöõng ngöôøi coøn laïi thuoäc Lieân Bang Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Xoâ Vieát cho tôùi naêm 1991. Thieát laäp quan heä ngoaïi giao vôùi Toaø Thaùnh naêm 1992. Giaùo Hoäi Armenia taùch ra khoûi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo khi töø choái Coâng Ñoàng Chalcedon (451). Söï baát ñoàng, cô baûn veà Kitoâ hoïc, ñöôïc giaûi quyeát thaùng 12 naêm 1996, khi Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II vaø Catholicos Karekine I kyù moät tuyeân ngoân thaàn hoïc chính thöùc noùi leân nieàm tin cuøng ñöôïc chia seû cuûa caû hai. Khoâng coù ngaên trôû thaàn hoïc naøo cho vieäc hieäp nhaát hoaøn toaøn, vaø Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ coâng khai ao öôùc phuïc hoài söï hieäp nhaát troïn veïn giöõa Roâma vaø Echmiadzin.
Vaøo thôøi Trung coå, tieåu soá ngöôøi Armenian phöông taây trôû laïi Coâng Giaùo Roâma qua söï lieân heä vôùi Thaäp Töï Quaân. (Ngay caû baây giôø daân cö cuûa caùc laøng Coâng Giaùo ñöôïc goïi laø "Franki," laáy teân cuûa Thaäp Töï Quaân Frankish). Ñieàu naøy daãn tôùi nghi leã Coâng Giaùo Armenia, hieäp thoâng vôùi Roâma. Toaø Thöôïng Phuï Coâng Giaùo Armenia ñöôïc thieát laäp ôû Li-baêng naêm 1742.
Ñaàu theá kyû XX, ngöôøi Armenia chòu khoå cöïc döôùi baøn tay cuûa daân Thoå Nhó Kyø Ottoman, bò aùp löïc ñuoåi ra khoûi queâ höông cuûa hoï. Moät trieäu röôûi ngöôøi cheát trong cuoäc baùch haïi, haàu heát nhöõng ngöôøi coøn laïi phaân taùn khaép nôi treân theá giôùi. Khi maø haàu heát caùc Giaùo Só Coâng Giaùo ngöôøi Armenia bò gieát, nhöõng gì coøn soùt laïi cuûa Armenia beân ngoaøi Thoå Nhó Kyø thuoäc veà Lieân bang Soâ Vieát. Töø khi cheá ñoä Coäng Saûn bò xuïp ñoå, vaø Armenia ñöôïc ñoäc laäp 10 naêm tröôùc ñaây, Giaùo Hoäi hoài sinh vaø phaåm traät Coâng Giaùo ñöôïc phuïc hoài naêm 1992. Moät chuûng vieän môùi ñöôïc döï ñònh ñeå buø vaøo söï thieáu huït linh muïc. Ngöôøi Coâng Giaùo chieám 4% daân soá cuûa Armenia.
Azerbaijan - Nöôùc Coäng Hoaø naèm treân bôø bieån Caspian; thuû ñoâ: Baku. Lòch söû lieân quan vôùi Armenia, Ba tö (Iran), vaø Nga. Bò ngöôøi Ba tö chinh phuïc vaøo theá kyû thöù 4, theá kyû thöù 7 cuøng vôùi Ba tö theo Hoài Giaùo. Sau caùc cuoäc chinh phuïc cuûa Mongols (T.K 13) vaø Tartars (T.k 14), naêm 1603, Azerbaijan trôû thaønh moät phaàn cuûa Ba tö. Naêm 1828, Nga ñoøi laïi. Naêm 1920 Sau cuoäc giaûi phoùng Nga, thaùp nhaäp vaøo Lieân Bang Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Xoâ Vieát. Naêm 1991 vôùi suïp ñoå cuûa Coäng Saûn Soâ Vieát, daønh ñöôïc ñoäc laäp. Trong nhöõng thaäp nieân cuoái, ñôøi soáng chính trò bò aûnh höôûng bôûi xung ñoät vôùi Armenia veà vuøng ñaát naèm giöõa Azerbaijan, traøn ngaäp ngöôøi Armenian. Toân giaùo thònh haønh nhaát laø Hoài Giaùo, vôùi moát soá ít ngöôøi Coâng Giaùo Hoaø Lan vaø Armenian döôùi söï coi soùc cuûa caùc nhaø truyeàn giaùo. Giaùm quaûn Toâng Toaø Caucasus, vôùi toaø ôû Georgia, ñöôïc thieát laäp naêm 1993 cho ngöôøi Coâng Giaùo theo nghi leã La Tinh.
Bahrain - Moät nöôùc quaàn ñaûo trong vònh Ba Tö; thuû ñoâ: Manama. Döôùi quyeàn cai trò cuûa Boà Ñaøo Nha (1507-1662), sau ñoù laø Iran cho tôùi naêm 1782, naêm 1783 ñoäc laäp. Ñaây laø moät nöôùc thuoäc baûo hoä cuûa Anh caû haøng traêm naêm (1862-1961). Naêm 1971 trôû thaønh quoác gia ñoäc laäp. Thieát laäp quan heä ngoaïi giao vôùi Toaø Thaùnh naêm 2000. Moät quoác gia theo Hoài Giaùo. Ngöôøi Coâng Giaùo chieám 4.3% daân soá, phaàn lôùn laø coâng nhaân nöôùc ngoaøi döôùi quyeàn cai quaûn cuûa haït ñaïi dieän Toâng Toaø Arab.
Bangladesh - Nöôùc Coäng Hoaø ôû Nam AÙ; thuû ñoâ: Dhaka. Ngaøy xöa Bangladesh laø phaàn ñaát phía Ñoâng cuûa Pakistan, naêm 1971 trôû thaønh ñoäc laäp. Toân giaùo chính - Hoài Giaùo - trôû thaønh quoác giaùo naêm 1988, tuy nhieân coù töï do toân giaùo. Vaøo theá kyû 16, caùc nhaø truyeàn giaùo Doøng Teân, Ña-minh, vaø AÂu-gus-ti-noâ coù maët ôû ñoù. Haït ñaïi dieän Toâng Toaø (Bengali) ñöôïc thieát laäp naêm 1834. Phaåm traät Giaùo Hoäi naêm 1950. Giaùo Hoäi ñieàu haønh caùc cô quan giuùp ñoái phoù vôùi thieân tai. Coâng Giaùo chieám 20% daân soá.
Bhutan - Vöông quoác naèm trong daõy Hy Maõ Laïp Sôn; thuû ñoâ: Thimphu. Quoác giaùo: Phaät Giaùo. Töï do toân giaùo nhöng khoâng ñöôïc caûi giaùo. Doøng teân ñöôïc môøi vaøo naêm 1963, vaø Sa-leâ-dieâng naêm 1965 ñeå ñieàu khieån tröôøng hoïc. Sa-leâ-dieâng bò truïc xuaát naêm 1982 vì vieäc caûi giaùo. Döôùi quyeàn giaùm quaûn cuûa Ñòa Phaän Darjeeling. Linh muïc ngöôøi Bhutan ñaàu tieân ñöôïc chòu chöùc naêm 1995. Khoaûng 400 ngöôøi Coâng Giaùo trong soá 2 trieäu 90 ngaøn daân.
Brunei - Quoác Vöông döôùi quyeàn baûo trôï cuûa Anh naèm phía Taây Baéc bôø bieån Borneo; thuû ñoâ: Bandar Seri Begawan. Toân giaùo chính: Hoài Giaùo. Caùc toân giaùo khaùc bò giôùi haïn. Ña soá ngöôøi Coâng Giaùo laø nhöõng chuyeân gia kyõ thuaät vaø chuyeân vieân nöôùc ngoaøi. Döôùi quyeàn giaùm quaûn cuûa Ñòa Phaän Miri, Maõ-lai. Coâng giaùo chieám 0.6% daân soá.
Cambodia (Cam boát) - Nöôùc Coäng Hoaø thuoäc Ñoâng Nam Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Phnom Penh. Haäu baùn theá kyû thöù 6, coâng cuoäc rao giaûng Tin Möøng ñöôïc khôûi ñaàu do ngöôøi Boà Ñaøo Nha, thaønh coâng vôùi ngöôøi Vieät nam hôn laø vôùi ngöôøi baûn xöù Khmer. Naêm 1658, Caêm-boát thuoäc Toâng Toaø Ñaøng Trong, ñöôïc cai quaûn do Hoäi Thöøa Sai Truyeàn Giaùo Phaùp. Coâng cuoäc truyeàn giaùo suy daàn vaøo tieàn baùn theá kyû 18, do noäi chieán vaø ñuïng ñoä vaên hoaù giöõa ngöôøi Khmer vaø caùc nhaø truyeàn giaùo Taây Ban Nha. Tieán trieån hoaø bình ñöôïc baét ñaàu laïi. Naêm 1850 Toâng Toaø Caêm-boát ñöôïc thaønh laäp. Naêm 1863 Phaùp tuyeân boá laø nöôùc baûo hoä cuûa Phaùp, baát chaáp nhöõng lôøi tuyeân boá tranh daønh cuûa Xieâm vaø Vieät Nam.
Töø 1861-1865, con soá ngöôøi Coâng Giaùo taêng leân vì moät soá ñoâng ngöôøi Coâng Giaùo Vieät Nam troán sang ñeå traùnh cuoäc baùch haïi trong nöôùc. Naêm 1950, hôn 1/5 daân chuùng cuûa Phnom Penh laø Coâng Giaùo, nhöng ña soá laø ngöôøi Vieät. Naêm 1953, Caêm-boát daønh laïi ñöôïc ñoäc laäp, vaø naêm 1957 moät linh muïc baûn xöù ñaàu tieân ñöôïc chòu chöùc. Naêm 1970, do söï thuø haèn cuûa ngöôøi Khmer, ngöôøi Coâng Giaùo Vieât Nam bò ñuoåi ra khoûi, Giaùo Hoäi suy giaûm con soá traàm troïng. Thôøi chieán tranh Vieät Nam, Caêm-boát coá gaéng giöõ trung laäp, nhöng cuoái cuøng cuõng bò dính líu. Naêm 1975 chính phuû bò baét bôûi quaân du kích coäng saûn, Khôø-me ñoû. Hoï truïc xuaát heát caùc ngöôøi ngoaïi quoác, goàm caû nhöõng nhaø truyeàn giaùo Phaùp. Hoï ñaùnh bom vaøo Nhaø Thôø Chính Toaø Phnom Penh, nôi caùc ngöôøi Coâng Giaùo ñang truù aån. Caùc Giaùm Muïc bò aùm saùt, vaø taát caû caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa Giaùo Hoäi Caêm-boát maát tích. Naêm 1978, Vieät Nam xaâm chieám vaø laäp chính quyeàn môùi, theá nhöng naêm 1989, cuoäc chieán vaãn tieáp tuïc khi Vieät Nam ruùt lui. Moät Hieäp ñònh hoaø bình ñöôïc kyù keát vaøo naêm 1991, vôùi caùc cuoäc baàu cöû ñöôïc toå chöùc naêm 1993 vaø hieán phaùp môùi baûo ñaûm töï do toân giaùo. Naêm 1994 quan heä ngoaïi giao vôùi Toaø Thaùnh ñöôïc thieát laäp, vaø naêm 1997 Chính quyeàn môùi daønh cho Giaùo Hoäi moät vò theá chính thöùc. Ngöôøi Coâng Giaùo leân tôùi 15% daân soá.
China (Trung quoác) - Nöôùc Coäng Hoaø Nhaân Daân thuoäc vuøng Ñoâng AÙ; thuû ñoâ: Beijing. Kitoâ Giaùo ñöôïc du nhaäp nhôø caùc Tu Só Syria vaøo theá kyû 5 vaø 6. Caùc ngöôøi phaùi Nestoria rao truyeàn giaùo thuyeát töø naêm 635 ñeán 845, vaø sau naøy töø theá kyû 11 ñeán 14. Coâng cuoäc truyeàn giaùo cuûa Doøng Phan-xi-coâ khôûi xöôùng naêm 1294, keát thuùc naêm 1368. Doøng Teân vaøo truyeàn giaùo thaäp nieân 1580. Vaàn ñeà nghi leã Coâng Giaùo coù neân aùp duïng vaøo truyeàn thoáng Trung Hoa hay khoâng - Roâma traû lôøi : Khoâng. Francis de Capillas, Vò Töû ñaïo ñaàu tieân, cheát naêm 1648. Moät vaøi cuoäc baùch haïi trong theá kyû 18 laøm cho haàu heát caùc nhaø truyeàn giaùo phaûi ra ñi. Thaäp nieân 1840, coâng cuoäc truyeàn giaùo laïi baét ñaàu, nhöng gaàn cuoái theá kyû laïi gaây ra noåi loaïn Boxer. Hoaït ñoäng truyeàn giaùo leân cao vaøo ñaàu baùn theá kyû 20. Haøng Giaùo Phaåm ñöôïc thieát laäp 1946, nhöng sau ñoù laïi coù nhöõng cuoäc baét bôù do Coäng Saûn, nhaát laø sau khi hoï leân naém chính quyeàn naêm 1949. Hoaït ñoäng truyeàn giaùo vaø muïc vuï bò ra ngoaøi voøng phaùp luaät. Caùc nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác bò truïc xuaát, giôùi chöùc trong Giaùo Hoäi bò baét, tröôøng hoïc vaø caùc cô quan khaùc bò ñoùng cöûa, vaø daân chuùng khoâng ñöôïc töï do toân giaùo. Linh muïc, tu só, giaùo daân bò baét laøm lao ñoäng noâ leä.
Naêm 1957, chính phuû töï thaønh laäp Hoäi AÙi Quoác Trung Hoa, moät hình thöùc phaûn aûnh Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, quy phuïc ñaûng coäng saûn thay vì moät ngöôøi "ngoaïi quoác", Giaùo Hoaøng. Ñoái vôùi caùc Giaùm Muïc, chính phuû chæ ñònh 26 ñaïi bieåu ñöôïc taán phong thaønh söï nhöng khoâng hôïp leä, khoâng coù pheùp cuûa Toaø Thaùnh. Giaùo Hoäi trung thaønh vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng vaãn tieáp tuïc thaàm kín. Moät soá Giaùm Muïc trong Hoäi AÙi Quoác haún ñaõ bí maät hoaø giaûi vôùi Roâ-ma, vaø moät soá khaùc cuõng muoán laøm nhö vaäy neáu caùc ngaøi khoâng sôï chính phuû. Ngaøy 6 thaùng Gieâng naêm 2000, vieäc taán phong caùc Giaùm Muïc yeâu nöôùc môùi khoâng ñöôïc maáy uûng hoä cuûa Giaùo Hoäi Yeâu Nöôùc. Trong khi ñoù ngaøy 7 thaùng 5 naêm 2000 moät Giaùm Muïc Trung Hoa ñöôïc taán phong vôùi söï chaáp thuaän cuûa Roâ-ma - Giaùm Muïc Zhao Fengchang, Giaùm Quaûn Toâng Toaø. Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ baøy toû söï can ñaûm cuûa Ngaøi vôùi moïi ngöôøi Coâng Giaùo Trung Hoa, khoâng phaân bieät. Coù khoaûng 16 trieäu ngöôøi Coâng Giaùo ôû Trung Hoa, hoaëc 1.3% daân soá, khoaûng 12 trieäu trung thaønh vôùi Toaø Thaùnh. Coù khoaûng 355 ngaøn ngöôøi Coâng Giaùo ôû Hoàng Koâng.
East Timor (Ñoâng Timor) - Nöôùc Coäng Hoaø ôû quaàn ñaûo Maylay; thuû ñoâ: Dili. Sau 4 theá kyû thuoäc ñòa cuûa Boà Ñaøo Nha, 26 naêm bò In-ñoâ-neâ-xi-a chieám ñoùng vaø 3 naêm Myõ thoáng trò. Ñoâng Timor möøng ñoäc laäp ngaøy 19 thaùng 5 naêm 2002, moät quoác gia môùi ñaàu tieân ñöôïc khai sinh trong ngaøn naêm môùi. Quan heä ngoaïi giao ñöôïc thieát laäp vôùi Vatican, treân bình dieän Toaø Söù Thaàn thuoäc veà Toaø Thaùnh vaø ñaïi söù quaùn thuoäc Coäng Hoaø Daân Chuû Ñoâng Timor. 93% cuûa daân soá 737.811 ngöôøi laø Coâng Giaùo. Taân quoác gia chia thaønh giaùm quaûn Toâng Toaø Dilli vaø Baucau, vôùi 31 giaùo xöù, do 43 linh muïc ñieàu haønh. Khoaûng 222 nöõ tu só, vaø 130 nam tu só, ña soá laø caùc tu só doøng Sa-leâ-dieân. Doøng Teân laø Doøng ñaàu tieân ñeán Ñoâng Timor, naêm 1899. Caùc ngaøi bò truïc xuaát naêm 1910, vaø trôû laïi naêm 1958. 350 nam nöõ tu só phuïc vuï trong caùc cô quan giaùo duïc vaø coâng taùc xaõ hoäi.
Nhöõng cöû haønh möøng ñoäc laäp baét ñaàu luùc hoaøng hoân, vôùi Thaùnh Leã do Ñöùc Giaùm Muïc Belo chuû söï. Nhaân dòp naøy Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phao-loâ II göûi söù ñieäp ñeán toaøn daân Ñoâng Timor. Khi Ñoâng Timor trôû thaønh moät trong caùc quoác gia töï do treân traùi ñaát, Ñöùc Thaùnh Cha muoán "chia seû taâm tình vui söôùng cuûa chuùng con, vaø khích leä chuùng con xaây döïng moät xaõ hoäi coâng baèng, töï do, naâng ñôõ vaø hoaø bình."
Georgia - Nöôùc Coäng Hoaø ôû Caucasus, tröôùc kia thuoäc Lieân Bang Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Xoâ Vieát; thuû ñoâ: Tbilisi. Kitoâ giaùo coù maët nhôø aûnh höôûng cuûa Roâma. Giaùm Quaûn Toâng Toaø Causcasus (Toaø ôû Georgia) thieát laäp naêm 1993 cho caùc tín höõu Coâng Giaùo theo nghi leã La-tinh cuûa Armenia, Azerbaijan vaø Georgia. Ngöôøi Coâng Giaùo theo nghi leã Chaldean vaø Armenia cuõng thuoäc ôû ñoù. Caùc nhaø thôø Coâng Giaùo vaø Chính Thoáng Giaùo bò ñoùng cöûa döôùi cheá ñoä Soâ-vieát, vaø sau naøy thuoäc veà Giaùo Hoäi Chính Thoáng Georgia. Ñaàu theá kyû 21, ngöôøi Coâng Giaùo vaø caùc toân giaùo khaùc baùo caùo nhöõng cuoäc quaáy nhieãu cuûa quaàn chuùng Chính Thoáng. Coâng Giaùo chieám 1.9% daân soá.
India (AÁn Ñoä) - Nöôùc Coäng Hoaø naèm treân tieåu luïc ñòa Trung Nam Chaâu AÙ. Thuû ñoâ: Taân Delhi. Theo truyeàn thoáng, thaùnh Toâma Toâng Ñoà ñem Kitoâ giaùo vaøo mieàn Kerala. Coâng cuoäc truyeàn giaùo baét ñaàu sau cuoäc chieám ñoùng Goa cuûa ngöôøi Boà Ñaøo Nha naêm 1510. Caùc giaùo só Doøng Teân, Phan-xi-coâ, Ña-minh, Au-gus-ti-noâ vaø caùc Doøng khaùc ñoùng goùp cho nhöõng noã löïc truyeàn giaùo. Goa ñöôïc choïn laøm Toång Giaùo Phaän naêm 1558. Doøng teân giuùp phaùt trieån ngaønh giaùo duïc Coâng Giaùo haäu baùn theá kyû 18. Caùc nhaø truyeàn giaùo gaëp khoù khaên vôùi mieàn cuûa AÁn Ñoä ôû phía Ñoâng nöôùc Anh, mieàn naøy ñieàu khieån guoàng maøy chính quyeàn, töø naêm 1727-1858. Moät cuoäc xung ñoät giöõa chính phuû Boà Ñaøo Nha vaø Vatican veà vieäc boå nhieäm giaùo só vaø giaùm muïc, gaây ra ly giaùo Goa, töø 1838-1857. Haøng Giaùo Phaåm cho AÁn Ñoä vaø Ceylon ñöôïc thieáp laäp naêm 1886.
Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Syro-Malankar laø "Giaùo Hoäi cuûa thaùnh Toâma," vì ñöôïc khôûi ñaàu vôùi vieäc rao giaûng cuûa Thaùnh Toâng Ñoà. Coù 4 Doøng Tu trong Giaùo Hoäi naøy, coù nguoàn goác ôû AÁn Ñoä: Doøng Göông Chuùa Kitoâ, tu só Göông Chuùa Kitoâ, Nöõ töû Ñöùc Maria, vaø Kristia Sanyasa Sabha (Hoäi Doøng Tu Só Kitoâ). Giaùo Hoäi Syro-Malankar cuûa nghi leã Antiokia, hieäp nhaát laïi vôùi Roma naêm 1930, vaãn giöõ phuïng vuï rieâng baèng tieáng ñòa phöông, Malayalam.
Gaàn ñaây coù nhöõng caêng thaúng giöõa ngöôøi Coâng Giaùo Syro-Malabar veà phuïng vuï vaø truyeàn thoáng, vaø giöõa ngöôøi Coâng Giaùo theo nghi leã Ñoâng Phöông vaø La-tinh veà vieäc coi soùc caùc ngöôøi Coâng Giaùo beân ngoaøi ranh giôùi truyeàn thoáng. Quoác gia chính yeáu laø ngöôøi Hindu, vôùi luaät caám caûi giaùo ôû moät vaøi nôi. Töø 1998, baïo ñoäng choáng Kitoâ höõu gia taêng, Ngöôøi Coâng Giaùo taäp trung phaàn lôùn chung quanh Goa vaø Kerala. Coâng Giaùo chieám 1.6% daân soá.
Indonesia (Nam Döông) - Nöôùc Coäng Hoaø ôû quaàn ñaûo Malay; thuû ñoâ: Jakarta. Vieäc rao giaûng baét ñaàu do ngöôøi Boà Ñaøo Nha naêm 1511. Thaùnh Phan-xi-coâ ñi qua vuøng naøy. Khoaûng naêm 1600, Kitoâ giaùo beùn reã trong moät vaøi nôi, nhöng Hoài Giaùo phaùt trieån maïnh hôn. Quaän cuûa In-ñoâ-neâ-xi-a phía Ñoâng Hoaø Lan naém chính quyeàn theá kyû 17 vaø caám ngöôøi Coâng Giaùo truyeàn ñaïo, nhöng Hoaø lan xoay sôû ñeå tieáp tuïc cai trò. Toaø Giaùm Quaûn Batavia (teân tröôùc kia laø Jakarta) cho ngöôøi In-ñoâ-neâ-xi-a phía Ñoâng Hoaø Lan ñöôïc thieát laäp naêm 1841. 90% daân soá laø Hoài Giaùo.
Trong hai thaäp nieân tröôùc ñaây, coù nhöõng xung ñoät giöõa ngöôøi Coâng Giaùo vaø Tin laønh, vaø cuoái thaäp nieân 90, giöõa Kitoâ höõu vaø Hoài Giaùo. Ñoâng Timor, Coâng giaùo chieám öu theá, tröôùc kia laø thuoäc ñòa cuûa Boà Ñaøo Nha bò In-ñoâ-neâ-xi-a thoân tính naêm 1976, ñaõ muoán daønh laïi ñoäc laäp. Ñoâng Timor: Coâng Giaùo 86%; In-ñoâ-neâ-xi-a: Coâng Giaùo 3%.
Iran (Nöôùc Ba-tö cho ñeán 1935) Coäng Hoaø Hoài Giaùo, Taây Nam Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Tehera. Caùc coäng ñoàng Kitoâ höõu ñaàu tieân beân ngoaøi ñeá quoác Roâma ñöôïc thieát laäp ôû ñaây, theá kyû thöù 4 bò baùch haïi vaø chung chung bò taùch lìa khoûi Giaùo Hoäi. Phaùi Nestoria coù maët ôû ñaây cuoái theá kyû thöù 5. Hoài Giaùo chieám vò theá naêm 640. Hoaït ñoäng truyeàn giaùo sau naøy khoâng thaønh coâng. Ñöôïc töï do toân giaùo naêm 1834, nhöng caùc ngöôøi Coâng Giaùo bò taøn saùt naêm 1918. Naêm 1980, nhieàu cô quan xaõ hoäi do Giaùo Hoäi ñieàu haønh bò quoác höõu hoaù, vaø caùc nhaø truyeàn giaùo Coâng Giaùo rôøi khoûi nöôùc. Töï do toân giaùo ñöôïc chaáp nhaän, nhöng caùc hoaït ñoäng Coâng giaùo bò caùc nhaø caàm quyeàn ñieàu khieån. Hoài Giaùo chieám 98%. Ngöôøi Coâng Giaùo thuoäc nghi leã La-tinh, Armenia, vaø Chaldean, 0.02% daân soá.
Iraq - Nöôùc Coäng Hoaø, thuoäc Taây Nam Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Baghda. Moät soá coäng ñoáng Kitoâ giaùo ñaàu tieân ñöôïc thieát laäp ôû ñaây. Lòch söû cuûa hoï cuõng gioáng nhö lòch söû cuûa caùc Kitoâ höõu ñaàu tieân cuûa nöôùc Iran. Ngöôøi Coâng Giaùo thuoäc veà nghi leã La-tinh, Armenia, Syria, vaø Chaldean, Chaldean chieám ña soá (khoaûng 500 ngaøn ngöôøi). Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Syria keùo daøi ñeán naêm 783, Giaùo Hoäi Chính Thoáng Syro trôû veà hieäp thoâng vôùi Roâma. Coù khoaûng 150 ngaøn phaàn töû, 2/3 soáng ôû Trung Ñoâng (Iraq, Syria vaø Li-baêng, traûi roäng treân 9 giaùo phaän). Soá coøn laïi taûn ra nöôùc ngoaøi, phaàn lôùn ôû Hoa kyø. Caùc vò laõnh ñaïo Coâng Giaùo Chaldean vaø Syria chæ trích vieäc caám vaän cuûa Hoa Kyø ñoái vôùi Iraq, vì bôûi ñoù nhieàu gia ñình Kitoâ giaùo Iraq rôøi boû queâ höông. Naêm 2003, caùc quan chöùc Vatican gaëp gôõ caùc laõnh ñaïo Iraq ñeå noã löïc ngaên caûn Hoa Kyø, ñieàu naøy daãn ñeán chieán tranh. 90% daân soá laø Hoài Giaùo. Coâng Giaùo chæ coù 1%.
Israel (Do Thaùi) - Quoác gia daân chuû quoác hoäi, Trung Ñoâng; thuû ñoâ: Gieârusalem vaø Tel Aviv. Nôi sinh cuûa Kitoâ Giaùo. Moät vaøi côn baùch haïi caùc Kitoâ höõu ñaàu tieân do ngöôøi Dothaùi, vaø döôùi quyeàn cai trò cuûa ñeá quoác Roma do ngöôøi Roâma. Bò Hoài Giaùo chieám ñoùng vaøo theá kyû thöù 7. Ngoaïi tröø giai ñoaïn Thaäp Töï Chinh, Hoài giaùo vaãn chieám ñoùng cho tôùi Theá Chieán thöù 1. Giaùo Hoäi soáng soùt, nhöng trô truïi. Ngöôøi Anh baûo hoä vuøng ñaát ngay sau khi theá chieán chaám döùt. Naêm 1947 Lieân Hieäp Quoác chaáp thuaän taùch Israel khoûi Palestine. Naêm 1948 Israel chieám theâm phaàn ñaát cuûa Palestine, vaø chieám theâm moät laàn nöõa vaøo naêm 1967. Naêm 1994 thieát laäp quan heä ngoaïi giao vôùi Toaø Thaùnh, vaø naêm 1997 Giaùo Hoäi nhaän ñöôïc tình traïng hôïp phaùp. Tuy nhieân ngöôøi Coâng Giaùo Palestine phaûi chòu baét bôù. Toaø Thaùnh can thieäp ñaïo luaät quoác teá baûo veä tính chaát thaùnh thieâng cuûa Gieârusalem. Do Thaùi Giaùo laø tín ngöôõng cuûa 85% daân soá, Coâng Giaùo: 1.7%.
Japan (Nhaät baûn) - Theo cheá ñoä Quaân Chuû Laäp Hieán, naèm treân quaàn ñaûo Thaùi Bình Döông, gaàn bôø bieån Ñoâng Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Tokyo. Kitoâ giaùo ñöôïc ñöa vaøo do caùc Giaùo Só doøng Teân giöõa theá kyû 16 vaø raát thaønh coâng. Bò caùc nhaø caàm quyeàn choáng ñoái neân coù nhieàu vò Töû Ñaïo. Ñaëc bieät laø caùc vò Töû ñaïo ôû Nagasaki bò ñoùng ñinh naêm 1597. Moät cuoäc baùch haïi khaùc (1614-1651) ñaõ laáy maïng soáng cuûa 4,000 Kitoâ höõu. Caùc nhaø truyeàn giaùo bò caám trong 2 theá kyû, vaøo giöõa theá kyû 19 trôû laïi vaø tìm thaáy nhöõng coäng ñoàng Kitoâ höõu vaãn coøn soáng soùt ôû Nagasaki vaø moät vaøi nôi taïi Kyushu. Toå chöùc ñòa phaän naêm 1866. Ñöôïc töï do toân giaùo naêm 1889. Haøng Giaùo Phaåm ñöôïc thieát laäp naêm 1891.
Giaùo Hoäi taïi Nhaät coù 514 ngaøn tín höõu, hay khoaûng 0.4% cuûa daân soá 126 trieäu ngöôøi, nhöng raát coù uy tín veà maët xaõ hoäi, moät phaàn laø vì coù nhieàu cô sôû giaùo duïc, töø nhaø treû ñeán ñaïi hoïc-coù 13 tröôøng ñaïi hoïc Coâng Giaùo vôùi toång soá 35,600 sinh vieân, goàm ñaïi hoïc Sophia thuoäc Doøng Teân ôû Tokyo, treân 11,600 sinh vieân - nhöng cuõng coù nhieàu beänh vieän, ñöôïc xaây döïng vaøo theá kyû 19 do caùc nhaø truyeàn giaùo trôû laïi.
Ngoaøi nhöõng ngöôøi Coâng Giaùo baûn xöù, coøn coù 406,000 ngöôøi Coâng Giaùo di truù, phaàn ñoâng laø ngöôøi Philippines. Nhaät coù 25 Giaùm Muïc, 943 giaùo xöù, 970 Linh Muïc ngöôøi Nhaät vaø 6,430 Nöõ tu. Ngoaøi ra coøn coù hôn 300 nhaø truyeàn giaùo ngöôøi Nhaät ôû nöôùc ngoaøi; 730 nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác ôû Nhaät; vaø 3 Ñaïi Chuûng Vieän thuoäc giaùo phaän.
Jordan - Nöôùc Quaân Chuû Laäp Hieán, ôû Trung Ñoâng; thuû ñoâ: Amman. Ngöôøi Kitoâ höõu hieän dieän töø thôøi caùc Toâng Ñoà. Nhöõng ngöôøi coøn soùt laïi ñaõ nhieàu laàn bò ñe doïa: döôùi thôøi cai trò cuûa Hoài Giaùo naêm 636, Thoå Nhó Kyø Ottoman töø 1517 ñeán 1918, vaø Tieåu Vöông Hoài Giaùo töø 1918 ñeán 1949. Nhieàu Kitoâ höõu Palestine rôøi ñeán Jordan sau khi thaønh laäp Israel. Trong thaäp nieân 1990, chaêm soùc nhöõng ngöôøi Iraq tò naïn, goàm 30,000 ngöôøi Coâng Giaùo Chaldean. Quoác giaùo laø Hoài Giaùo, tuy nhieân ñöôïc töï do toân giaùo. Toång Giaùo Phaän Petra goác Men-ki-ta Hy Laïp vaø Filadefia ôû Jordan.
Nhöõng ngöôøi Coâng Giaùo theo nghi leã La-tinh döôùi quyeàn Thöôïng Phuï toaø Gieârusalem thuoäc nghi leã La-tinh. Quan heä ngoaïi giao vôùi Toaø Thaùnh töø naêm 1994. Ngöôøi Coâng Giaùo chieám 1% daân soá.
Kazakhistan - Nöôùc Coäng Hoaø Ñoäc Laäp, tröôùc kia laø moät phaàn cuûa Lieân Bang Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Xoâ Vieát; thuû ñoâ: Astana. Tuyeân boá ñoäc laäp ngaøy 16-12-1991; ngaøy nay laø phaàn cuûa Khoái Lieân Hieäp Caùc Quoác Gia Ñoäc Laäp. Ñaây laø nöôùc Coäng Hoaø lôùn nhaát cuûa Trung AÙ, maëc daàu daân soá chæ 15 trieäu. 47% daân soá laø Hoài Giaùo, 44% Chính Thoáng Giaùo, vaø 2% Tin Laønh, trong khi coù 1.2% (178 ngaøn) laø Coâng Giaùo. Daân Coâng Giaùo ña soá laø Ñöùc, Ba-lan vaø ngöôøi goác Ukraine. Giaùm Quaûn Toâng Toaø nghi leã La-tinh ñöôïc thaønh laäp naêm 1991. Hieäp Öôùc 1998 ñöôïc kyù vôùi Toaø Thaùnh ban cho Giaùo Hoäi naøy caùc quyeàn hôïp phaùp.
Baéc Haøn - Coäng Hoaø Nhaân Daân, phía baéc cuûa baùn ñaûo ôû Ñoâng AÙ; thuû ñoâ: Pyongyang. Coù leõ cuoái theá kyû 16 tröôùc khi ñoùng bieân giôùi khoâng cho ngöôøi ngoaïi quoác vaøo ñaõ coù maët cuûa ngöôøi Coâng Giaùo. Coâng Giaùo laïi du nhaäp trong theá kyû 18 do caùc ngöôøi toøng giaùo ñoïc saùch cuûa caùc nhaø truyeàn giaùo AÂu Chaâu ôû Trung Hoa. Naêm 1784 Yi Sung-hun tôùi Baéc Kinh ñeå ñoùn nhaän giaùo lyù ñöùc tin vaø laõnh Bí Tích Röûa Toäi vôùi teân thaùnh laø Pheâroâ. OÂng trôû laïi Ñaïi Haøn daïy vaø röûa toäi cho caùc baïn vaø thaân nhaân, vì vaäy saùng laäp moät coäng ñoàng Coâng Giaùo nhieät thaønh. Naêm 1795, linh muïc ñaàu tieân cuûa hoï, Cha Chou Wenmou, töø Baéc Kinh ñeán moät coäng ñoaøn goàm 4 ngaøn ngöôøi. Naêm 1801 con soá taêng leân tôùi 10 ngaøn, giaûm daàn xuoáng do cuoäc baét ñaïo. Suoát theá kyû 19 coù raát nhieàu cuoäc baét ñaïo ñeå daäp tan "ñaïo taây phöông", vôùi haøng ngaøn ngöôøi cheát (trong soá ñoù coù 103 vò ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II phong thaùnh naêm 1984). Naêm 1886 moät hieäp öôùc giöõa Ñaïi Haøn vaø Phaùp chaám döùt baét ñaïo, vaø Coâng Giaùo ñöôïc pheùp rao truyeàn.
Theá kyû 20, thôøi kyø theá chieán II, Nhaät chieám ñoùng truïc xuaát caùc Linh Muïc ngoaïi quoác, ñoùng cöûa caùc Ñaïi Chuûng Vieän, vaø tòch thu caùc nhaø thôø. Vôùi cheá ñoä Coäng Saûn ñeán, moät noãi kinh hoaøng môùi xuaát hieän. Naêm 1945 sau khi thoaùt khoûi Nhaät, cheá ñoä Soâ vieát phaït taát caû caùc toân giaùo, nhöng ñaëc bieät laø Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaø caùc giaùo só, tu só. Sau chieán tranh, maõi tôùi naêm 1988, Baéc Haøn caám caùc nghi leã Kitoâ giaùo ngoaøi phaïm vi gia ñình, luùc ñoù moät nhaø thôø Coâng Giaùo duy nhaát cuûa quoác gia ñöôïc xaây leân (ôû Pyongyang). Thöïc haønh toân giaùo vaãn bò haïn cheá ôû ñoù. Coù khoaûng 3 ngaøn ngöôøi Coâng Giaùo (daân soá laø 22.5 trieäu) vaø khoâng coù linh muïc. Caùc tin höõu chæ coù theå caàu nguyeän chung vôùi nhau. Nhöng coù lyù do ñeå hy voïng trong moät quan heä ñöôïc thieát laäp giöõa chính phuû vaø Vatican; caùc ñaïi dieän Vatican ñaõ thaêm Ñaïi Haøn laàn thöù tö thaùng 11 naêm 1999, vaø ñöôïc pheùp thaêm toaøn ñaát nöôùc. Tình hình ôû Nam Haøn saùng suûa hôn nhieàu.
Nam Haøn (Coäng Hoaø Ñaïi Haøn) - Nam phaàn cuûa baùn ñaûo ôû Ñoâng AÙ; Thuû ñoâ: Seoul (xem Baéc Haøn vì coù chung lòch söû tröôùc khi chia ñoâi naêm 1945). Sau khi giaûi phoùng khoûi Nhaät, Giaùo Hoäi ôû Nam Haøn laáy laïi ñöôïc töï do toân giaùo. Giaùo Hoäi phaùt trieån töø khi chieán tranh Ñaïi Haøn. Moãi naêm coù khoaûng 150 ngaøn ngöôøi röûa toäi, ña soá laø ngöôøi lôùn. Caùc Ñaïi Chuûng Vieän ñaày aép, vaø naêm nay Ñaïi Haøn trôû thaønh moät nöôùc Chaâu AÙ ñöùng thöù 2 sau Philippines môû chuûng vieäc ôû Roâma. Coâng Giaùo chieám 8.8% daân soá.
Kuwait - Quaân Chuû Laäp Hieán, ôû Taây Nam Chaâu AÙ treân vònh Ba tö; thuû ñoâ: (thaønh phoá) Kuwait. Coù nguoàn goác Kitoâ giaùo xa xöa, coù leõ töø thôøi caùc Toâng Ñoà. Hoài Giaùo laø toân giaùo chính, nhöng Giaùo Hoäi coù töï do toân giaùo. Ngöôøi Coâng Giaùo haàu heát laø coâng nhaân ngoaïi quoác, 0.8% daân soá.
Kyrgyzstan - Coäng Hoaø Ñoäc Laäp ôû bieân giôùi Trung Hoa; thuû ñoâ: Bishkek. Tröôùc kia laø phaàn ñaát cuûa Lieân Bang Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Xoâ Vieát. Ña soá daân laø ngöôøi Hoài Giaùo Sunni. Quoác gia coù quan heä ngoaïi giao vôùi Toaø Thaùnh töø naêm 1992. Coâng Giaùo chieám 0.6% daân soá.
Laos (Laøo) - Coäng Hoaø Nhaân Daân ôû Ñoâng Nam Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Vientiane. Caùc noã löïc truyeàn giaùo ban ñaàu ñaõ keát thuùc naêm 1688. Coâng cuoäc truyeàn giaùo coù heä thoáng do caùc nhaø thöa sai Phaùp baét ñaàu naêm 1881. Truyeàn giaùo ñaàu tieân ñöôïc laäp naêm 1885. Moät Giaùm Quaûn Toâng Toaø ñöôïc toå chöùc naêm 1975. Naêm 1975 sau khi Coâng Saûn chieám, haàu heát caùc thöøa sai bò truïc xuaát. Caùc tröôøng Coâng Giaùo bò caám. Caùc nhaø truyeàn giaùo chæ ñöôïc pheùp vaøo vôùi tính caùch laø nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc xaõ hoäi. Quoác Giaùo laø Phaät Giaùo. Coâng giaùo coù 0.6% daân soá.
Lebanon (Li-baêng) - Nöôùc Coäng Hoaø ôû Trung Ñoâng; thuû ñoâ: Beirut. Kitoâ giaùo ñöôïc ñöa vaøo thôøi caùc Toâng Ñoà, nöôùc naøy vaãn laø trung taâm quan troïng ñoái vôùi nghi leã Maronite töø theá kyû thöù 7, maëc duø aûnh höôûng cuûa Hoài Giaùo raát maïnh. Cuõng coù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Syria, goàm ngöôøi Coâng Giaùo ôû Syria, Li-baênng, vaø Iraq, coù Toaø Thöôïng Phuï ôû Beirut. Trong thaäp nieân 1980, coù chieán tranh giöõa Kitoâ höõu vaø ngöôøi Hoài Giaùo. Naêm 1995, taïi Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc ñaëc bieät, do Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ trieäu taäp, thuyeát phuïc ngöôøi Li-baêng tha thöù cho nhau nhöõng veát thöông chieán tranh. Naêm 1999 caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa Giaùo Hoäi Trung Ñoâng vaø Baéc Phi nhoùm hoïp taïi Li-baêng ñeå thaûo luaän veà töông lai cuûa Giaùo Hoäi trong theá giôùi AÛ-raäp. Ngöôøi Coâng Giaùo laø 25% daân soá.
Macau (Macao) - Laõnh ñòa Boà Ñaøo Nha ôû Ñoâng Nam Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Macau; töø Hoàng Koâng baêng qua soâng Pearl. Thaùng 12 naêm 1999, trôû laïi döôùi söï cai trò cuûa Trung Hoa. Coâng cuoäc truyeàn giaùo ñaàu tieân naêm 1557 do caùc Giaùo Só Doøng Teân. Naêm 1576 moät ñòa phaän ñöôïc thaønh laäp. Ñòa phaän naøy phuïc vuï nhö caên cöù truyeàn giaùo cho caùc hoaït ñoäng taïi Trung Hoa vaø Nhaät. Suoát 400 naêm cai trò cuûa Boà Ñaøo Nha, ngöôøi Coâng Giaùo BÑN vaø Trung Hoa phaân bieät. Giaùm Muïc Trung Hoa ñaàu tieân ñöôïc taán phong naêm 1988. Giaùo Hoäi noåi baät veà ngaønh giaùo duïc. Coâng Giaùo chieám 4.6% daân soá.
Malaysia (Maõ lai) - Daân Chuû Quoác Hoäi, ôû Ñoâng Nam Chaâu AÙ: thuû ñoâ: Kuala Lumpur. Kitoâ giaùo du nhaäp do thöïc daân Boà Ñaøo Nha naêm 1511, maëc daàu bò haïn cheá trong Malacca maõi ñeán cuoái theá kyû 18. Coâng cuoäc rao giaûng trôû neân hieäu quaû hôn vôùi vieäc ñaøo taïo giaùo só baûn xöù. Singapore (ñöôïc thaønh laäp naêm 1819) trôû thaønh trung taâm cho hoaït ñoäng truyeàn giaùo. Vieäc truyeàn giaùo coù hieäu quaû ôû Sabah vaø Sarawak baét ñaàu vaøo haäu baùn theá kæ thöù 19. Naêm 1973, haøng giaùo phaån ñöôïc thieát laäp. Caûi ñaïo ngöôøi Hoài Giaùo laø baát hôïp phaùp, maëc duø ñöôïc pheùp caûi sang Hoài Giaùo. Coâng Giaùo laø 3% daân soá.
Maldives - Nöôùc Coäng Hoaø, quaàn ñaûo 400 daëm phía Taây Nam AÁn Ñoä vaø Ceylon; thuû ñoâ: Male. Khoâng ñöôïc truyeàn giaùo. Daân soá laø Hoài Giaùo.
Mauritius - Nöôùc Coäng Hoaø Quaàn Ñaûo, AÁn Ñoä Döông; thuû ñoâ: Port Louis. Coâng Giaùo ñöôïc ñöa vaøo nhôø caùc Tu só doøng Vinh-sôn naêm 1722. Port Louis trôû thaønh giaùo haït naêm 1819 vaø ñòa phaän naêm 1847. Nôi ñaây ñaõ trôû thaønh khôûi ñieåm cho caùc cuoäc truyeàn giaùo sang UÙc, Madagascar, Nam Phi. Coâng Giaùo chieám 23% daân soá.
Mongolia - Nöôùc Coäng Hoaø, Trung Baéc Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Ulan Bator. Kitoâ Giaùo ñöôïc ñöa vaøo nhôø Chính Thoáng Giaùo Ñoâng Phöông. Theá Kyû 13 vaø 14, caùc Tu só Doøng Phan-xi-coâ gheù qua treân ñöôøng tôùi Trung Hoa. Trong theá kyû 18 vaø 19 döôùi quyeàn ngöôøi Trung Hoa. Naêm 1921 bò Hoàng Quaân Nga chieám ñoùng vaø trôû thaønh Nöôùc Coäng Hoaø Nhaân Daân döôùi quyeàn thoáng trò Soâ Vieát cho tôùi 1990, khi chính phuû Coäng Saûn caûi caùch, phuïc hoài ñöôïc nhieàu töï do. Naêm 1992 nhôø hieán phaùp môùi ñöôïc töï do tín ngöôõng, thieát laäp quan heä vôùi Toaø Thaùnh, môøi caùc nhaø truyeàn giaùo giuùp ñeå xaây döïng laïi ñaát nöôùc. Giaùo xöù Coâng Giaùo ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp naêm 1994 vaø khoaûng 1997 hoaït ñoäng cuûa Giaùo Hoäi nôùi roäng ra ngoaøi thuû ñoâ. Coâng Giaùo goàm 0.4% daân soá.
Myanmar (Mieán ñieän - Burma) - Nöôùc Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Ñoâng Nam Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Yangon (Rangoon). Vieäc truyeàn giaùo baét ñaàu khoaûng naêm 1500, daàu vaäy khoâng maáy thaønh coâng cho tôùi thaäp nieân 1850 khi hoaït ñoäng truyeàn giaùo coù toå chöùc hôn. Haøng Giaùo Phaåm ñöôïc thieát laäp naêm 1955. Naêm 1965 Phaät Giaùo ñöôïc tuyeân boá laø quoác giaùo, tuy nhieân quoác gia hieän nay chính thöùc laø phi toân giaùo. Naêm 1965 caùc tröôøng hoïc vaø beänh vieän cuûa Giaùo Hoäi bò quoác höõu hoaù. Naêm 1966 chính phuû töø choái khoâng cho pheùp tieáp tuïc hoaït ñoäng cuûa caùc thöøa sai ngoaïi quoác ñeán sau 1948. Giaùo Hoäi bò giôùi haïn trong coâng taùc muïc vuï vaø hoaït ñoäng xaõ hoäi. Coâng Giaùo coù 1.2% daân soá.
Nepal - Quaân Chuû Laäp Hieán, Trung AÙ; thuû ñoâ: Katmandu. Moät vaøi nôi ñöôïc truyeàn giaùo theá kyû 18, tuy vaäy keát quaû cuõng raát nhoû nhoi tröôùc khi nöôùc naøy ñoùng cöûa khoâng cho caùc nhaø truyeàn giaùo ngoaïi quoác vaøo. Hindu laø quoác giaùo; ai caûi sang ñaïo khaùc seõ bò tuø. Coâng Giaùo chæ 0.2% daân soá.
Oman - Quaân Chuû Ñoäc Laäp, phía Ñoâng quaàn ñaûo Arab; thuû ñoâ: Muscat. Coâng Giaùo 2.6% daân soá, döôùi quyeàn Giaùm Quaûn Toâng Toaø Arab.
Pakistan - Coäng Hoaø Hoài Giaùo Taây Nam Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Islamabad. Hoài Giaùo laø quoác giaùo ñöôïc thaønh laäp theá kyû thöù 8. Sau nhöõng noã löïc raûi raùc, coâng cuoäc truyeàn giaùo Kitoâ Giaùo trôû neân quy moâ hôn giöõa theá kyû 19. Haøng Giaùo Phaåm ñöôïc thieát laäp naêm 1950. Luaät Hoài Giaùo ñöôïc vieän daãn ñeå keát toäi Kitoâ höõu phaïm thöôïng, ngay caû keát aùn töû hình (cho daàu yeâu caàu thu hoài). Kitoâ höõu, caû Coâng Giaùo, laø muïc tieâu cuûa nhöõng cuoäc khuûng boá. Coâng Giaùo chæ coù 0.09 daân soá.
Philippines (Phi luaät taân) - Coäng Hoaø, quaàn ñaûo goàm 7,000 hoøn ñaûo ngoaøi bôø bieån Ñoâng Nam Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Manila. Hai phaàn ba ngöôøi Coâng Giaùo AÙ Chaâu soáng ôû Pihilippines. Coâng cuoäc truyeàn giaùo quy moâ khôûi xöôùng naêm 1564. Khoaûng theá kyû 19, Giaùo Hoäi ñöôïc thieát laäp vöõng chaéc. Trong suoát thôøi kyø cai trò thuoäc ñòa (1521-1898), chính quyeàn Taây Ban Nha noã löïc khoáng cheá caùc hoaït ñoäng Giaùo Hoäi qua vieäc chæ ñònh Giaùm Muïc. Khi Hoa Kyø chieám laïi ñöôïc, chính saùch phaân bieät giöõa Giaùo Hoäi vaø nhaø nöôùc ñöôïc tieán haønh. Xaåy ra laøn soùng choáng giaùo só cuoái theá kyû 19, vaø phaùi ly giaùo noã löïc thaønh laäp Giaùo Hoäi töï trò.
Theá kyû vöøa qua, vieäc caùc Giaùm Muïc chæ trích toång thoáng Marcos laøm cho baùo chí toân giaùo bò giôùi haïn vaø caùc nhaø laõnh ñaïo Giaùo Hoäi bò caàm giöõ. Lôøi keâu goïi chieán ñaáu baát baïo ñoäng cuûa caùc Giaùm Muïc giuùp khôûi xöôùng cuoäc giaûi phoùng "quyeàn löïc nhaân daân" ñaõ laät ñoå chính quyeàn. trong nhöõng naêm vöøa qua, nhaân vieân Giaùo Hoäi laø naïn nhaân cuûa phaùi ly khai Hoài Giaùo. Coâng Giaùo chieám 83% daân soá.
Qatar - Quoác gia ñoäc laäp trong vònh Ba tö; thuû ñoâ: Doha. Ngöôøi Coâng Giaùo, 11.8% daân soá, döôùi quyeàn giaùm quaûn cuûa Toâng Toaø Arab.
Reùunion - Quaàn ñaûo nuùi löûa döôùi quyeàn cuûa sôû haûi ngoaïi Phaùp, 450 daëm veà phía Ñoâng Madagascar, naèm trong AÁn Ñoä Döông; thuû ñoâ: Sait-Denis. Coâng Giaùo ñöôïc ñöa vaøo naêm 1667. Haït Phuû Doaõn Toâng Toaø ñöôïc toå chöùc naêm 1712. Tu só Doøng Vinh sôn baét ñaàu hoaït ñoäng naêm 1817, veà sau ñöôïc caùc Cha Doøng Chuùa Thaùnh Thaàn tham gia. Coâng Giaùo 85.5% daân soá.
Nga - Lieân bang ôû Chaâu AÂu vaø AÙ Chaâu; thuû ñoâ: Mossow. Maëc daàu Kitoâ Giaùo coù maët ít laø töø theá kyû thöù 9, mieàn ñaát Rus naøy (Nga vaø Ñoâng AÙo) chính thöùc laø Kitoâ Giaùo döôùi thôøi thaùnh Vladimir Ñaïi Coâng Töôùc naêm 988, vôùi Haøng Giaùo Phaåm Hy Laïp ñöa töø Constantinople. Trong vieäc ly khai cuûa Chính Thoáng taùch khoûi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, Nga ñöùng veà phía Constantinople. Chính phuû vaãn luoân luoân thi haønh vieäc kieåm soaùt treân Giaùo Hoäi Nga. Chính Quyeàn Coäng Saûn ra söùc laøm suy giaûm aûnh höôûng cuûa Giaùo Hoäi, vaø ñoái xöû raát ñoäc aùc vôùi Giaùo Hoäi Coâng Giaùo. Giöõa naêm 1917 vaø 1959, thôøi Lieân Bang Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Xoâ Vieát, haøng ngaøn linh muïc vaø tu só Coâng Giaùo, vaø 2.5 trieäu tín höõu Coâng Giaùo bò gieát cheát, khoâng keå ñeán con soá ñoâng hôn bò giam vaø ñi ñaøy. Töï do toân giaùo ñöôïc phuïc hoài thôøi Lieân Bang Soâ Vieát sau cuoäc gaëp gôõ cuûa Toång Thoáng Nga, oâng Gorbachev vaø Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II; sau khi Lieân Bang Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Xoâ Vieát suïp ñoå, Ñöùc Giaùo Hoaøng thieát laäp hai Giaùm Quaûn Toâng Toaø nghi leã La tinh ôû Coäng Hoaø Nga. Hieän nay coù 4 Giaùm Quaûn Toâng Toaø ôû Lieân Bang Nga, vôùi quyeàn cai quaûn rieâng ôû Baéc Nga phía Chaâu AÂu (Mosscow), Nam Nga phía Chaâu AÂu (Saratov), Taây Siberia (Novosibirsk), vaø Ñoâng Siberia. Theo luaät toân giaùo 1997, moïi toân giaùo phaûi ñaêng kyù, treân caû hai laõnh vöïc nhaø nöôùc vaø ñòa phöông, ñeå ñöôïc sôû höõu taøi saûn vaø phaùt haønh nhu caàu toân giaùo. ÔÛ Mosscow, moät nhaø thôø Coâng Giaùo bò tòch thu döôùi thôøi Stalin, ñöôïc traû laïi, vaø thaùnh hieán cuoái naêm 1999. Vieäc naâng 4 giaùm quaûn Toâng Toaø thaønh giaùo phaän gaây caêng thaúng vôùi caùc nhaø laõnh ñaïo Chính Thoáng Giaùo. Coâng Giaùo coù 0.05% daân soá.
AÛ-raäp Saudi - Quaân chuû, traûi daøi 4/5 quaàn ñaûo AÛ-raäp: thuû ñoâ: Riyadh. Daân soá haàu heát laø Hoài Giaùo. Taát caû caùc toân giaùo khaùc ñeàu bò caám. Chæ coù coâng nhaân nöôùc ngoaøi laø Kitoâ giaùo. Giaùo Hoäi döôùi quyeàn cai quaûn cuûa Giaùm Quaûn Toâng Toaø AÛ-raäp. Ngöôøi Coâng Giaùo, taát caû laø coâng nhaân nöôùc ngoaøi, laø 3.8% daân soá.
Seychelles - Nhoùm ñoäc laäp goàm 92 baùn ñaûo ôû AÁn Ñoä Döông; thuû ñoâ: Victoria. Coâng Giaùo ñöôïc ñöa vaøo trong theá kyû 18. Moät Giaùm Quaûn Toâng Toaø ñöôïc thieât laäp naêm 1852. Taát caû ngaønh giaùo duïc döôùi söï baûo trôï cuûa Coâng Giaùo cho tôùi naêm 1954. Theo cheá ñoä xaõ hoäi ñoäc ñaûng. 85% daân soá laø Coâng Giaùo.
Singapore (Taân gia ba) - Nöôùc Coäng Hoaø baùn ñaûo ñoäc laäp gaàn muõi phía Nam quaàn ñaûo Malay; thuû ñoâ: Singapore. Kitoâ giaùo ñöôïc ñöa vaøo naêm 1511 do caùc thöïc daân Boà Ñaøo Nha. Thaønh phoá Singapore ñöôïc thaønh laäp naêm 1819, vaø moät nhaø thôø giaùo xöù ñaàu tieân ñöôïc xaây döïng naêm 1846. Töï do toân giaùo ñöôïc toân troïng, nhöng xaûy ra nhöõng cuoäc baét bôù nhaân vieân Giaùo Hoäi vaø giam giöõ khoâng xeùt xöû. Coâng Giaùo laø 3.7% daân soá.
Sri Lanka (Ceylon) - Baùn Ñaûo Ñoâng Nam AÁn Ñoä; vaø coäng hoaø xaõ hoäi ñoäc laäp; thuû ñoâ: Colombo. Ñöôïc truyeàn giaùo ñaàu tieân do ngöôøi Boà Ñaøo Nha theá kyû 16. Naêm 1683 Hoaø Lan ñuoåi Boà Ñaøo Nha ra khoûi nhöõng vuøng ven bieån, ñaïo Coâng Giaùo bò caám, linh muïc bò ñaøy, caùc cô sôû bò tòch thu, baét buoäc caûi giaùo sang phaùi Tin Laønh Calvin. Thaùnh Joseph Vaz ñöôïc coi laø moät mình Ngaøi ñaõ laøm soáng laïi ñaïo Coâng Giaùo cuoái theá kyû 17. Luaät choáng Coâng Giaùo ñöôïc ngöôøi Anh huyû boû naêm 1806. Haøng Giaùo Phaåm ñöôïc thieát laäp naêm 1886. Quoác gia daønh laïi ñoäc laäp naêm 1948. Noäi chieán giöõa ngöôøi Sinhalese ña soá naém chính quyeàn vaø ngöôøi Tamil tieåu soå caùch maïng keùo daøi gaàn 2 thaäp nieân. Ña soá daân chuùng laø Phaät giaùo. Coâng Giaùo coù 7%.
Syria - Coäng Hoaø Xaõ Hoäi AÛ -raäp Taây Nam Chaâu AÙ, thuû ñoâ: Damascus. Kitoâ Giaùo ñöôïc ñöa vaø thôøi caùc thaùnh Toâng Ñoà. Thaùnh Pheâroâ laø Ñaáng Saùng Laäp truyeàn thoáng cuûa toaø ôû Antioch, tröôùc khi Ngaøi ñi ñeán Roâma. Antioch trôû thaønh trung taâm cho ñôøi soáng ñan tu trong theá kyû thöù 4, vaø coù tröôøng thaàn hoïc raát quan troïng (ngang vôùi tröôøng ôû Alexandria), tuy nhieân, ñaõ trôû thaønh oå loø cuûa phaùi Nestoria. Naêm 683, Syria bò chieám ñoùng bôûi ngöôøi Hoài Giaùo AÛ-raäp, vaø naêm 1516 bôûi ngöôøi Thoå Nhó Kyø Ottoman cho ñeán khi chaám döùt theá chieán II. Men-ki-ta laø ngöôøi Syria theo truyeàn thoáng nghi leã Byzantine, vaãn hieäp thoâng vôùi Roâma sau Chính Thoáng ly giaùo. Vaøo thôøi Thaäp Töï Chinh (1100-1268) Antioch coù moät Thöôïng Phuï Latin (dôøi veà Roâma sau giai ñoaïn Thaäp Töï Chinh). Ngöôøi Coâng Giaùo Syria laø thaønh phaàn cuûa nghi leã Syria, Maronite, Latinh, Men-ki-ta Hy Laïp, Chaldean vaø Armenia. Chieám 2% daân soá.
[ñeå bieát nhieàu hôn veà lòch söû Giaùo Hoäi taïi Syria /library/CHISTORY/SYRIAHIS.HTM]
Taiwan (Ñaøi Loan) - Nöôùc baùn ñaûo daân chuû gaàn bôø bieån Nam Trung Hoa: thuû ñoâ: Ñaøi Baéc. Nhöõng noã löïc ñöa Kitoâ Giaùo vaøo trong theá kyû thöù 17 bò thaát baïi. Naêm 1895, thöïc hieän moät noã löïc khaùc, keát quaû laø 1,300 theo ñaïo. Caùc noã löïc truyeàn giaùo bò ngöôøi Nhaät laøm caûn trôû, hoï chieám ñoùng ñaûo naøy saùu chieán tranh Nhaät vaø Sino. Naêm 1949, sau khi Coäng Saûn chieám phaàn ñaát chính nhöõng ngöôøi Trung Hoa di taûn sang ñaûo naøy ñaõ thöïc hieän moät böôùc tieán hôn nhieàu. Haøng Giaùo Phaåm ñöôïc thieát laäp naêm 1952. Ngöôøi Coâng Giaùo Ñaøi Loan laø caàu noái tôùi ngöôøi Coâng Giaùo ôû Trung Hoa. Trung Hoa cöông quyeát khoâng coù quan heä ngoaïi giao vôùi Toaø Thaùnh cho ñeán khi Toaø Thaùnh caét ñöùt lieân laïc vôùi Ñaøi Loan. Ngöôøi Coâng Giaùo laø 1.3% daân soá.
Tajikistan - Coäng Hoaø ñoäc laäp, tröôùc kia thuoäc Coäng Hoaø Lieân Bang Soâ Vieát; thuû ñoâ: Dushanbe. Ña soá laø Hoài Giaùo Sunni. Naêm 1996, khi Toaø Thaùnh thieát laäp quan heä ngoaïi giao, coøn raát ít ngöôøi Coâng Giaùo. Moät coâng cuoäc truyeàn giaùo ñöôïc thaønh laäp ôû ñaây. Coâng Giaùo laø 0.03% daân soá.
Thailand (Thaùi lan) (Siam) - Quaân Chuû Laäp Hieán Ñoâng Nam Chaâu AÙ. Thuû ñoâ: Bangkok. Kitoâ giaùo ñöôïc ñöa vaøo do caùc thöông gia Boà Ñaøo Nha ñaàu theá kyû 16. Caùc nhaø thöøa sai baét ñaàu truyeàn giaùo trong thaäp nieân 1660. Moät Ñaïi Chuûng Vieän ñöôïc thaønh laäp naêm 1665, vaø 4 naêm sau ñoù moät giaùo haït. Naêm 1688 cuoäc baùch haïi vaø caùi cheát cuûa moät soá nhaø Thöøa Sai ñaõ chaám döùt coâng cuoäc truyeàn giaùo. Haøng Giaùo Phaåm ñöôïc thieát laäp ôû Thaùi Lan naêm 1965. Ñöùc Hoàng Y ngöôøi Thaùi ñaàu tieân ñöôïc boå nhieäm naêm 1983. Coâng Giaùo coù 0.04% daân soá.
Turkey (Thoå Nhó Kyø) - Nöôùc Coäng Hoaø ôû Tieåu AÙ vaø Ñoâng Nam Chaâu AÂu; thuû ñoâ: Ankara. Caùc coäng ñoàng Kitoâ höõu coù maët thôøi caùc Toâng Ñoà. Tröôùc ly giaùo Chính Thoáng, nöôùc naøy bao goàm caùc ñòa ñieåm cuûa 7 Coâng Ñoàng chung. Constantinople maø hoaøng ñeá Constantine dôøi toaø giaùm quaûn Roâma veà vaãn laø toøa cuûa Thöôïng Phuï Chính Thoáng goïi laø "Ñaïi Thöôïng Phuï". Ñaây laø mieàn thuoäc nghi leã Byzantine, tröø phaàn chieám ñoùng cuûa Constantinople thuoäc nghi leã La tinh (1204-1261), cho ñeán khi phaàn naøy bò ngöôøi Thoå Nhó Kyø Ottoman chieám ñoùng naêm 1435. Naêm 1923 trôû thaønh nöôùc Coâng Hoaø. Kitoâ höõu chæ laø thieåu soá so vôùi Hoài Giaùo, Coâng Giaùo laø thieåu soá so vôùi Chính Thoáng Giaùo, vaø chæ coù 0.05% daân soá.
Turkmenistan - Tröôùc kia laø nöôùc coäng hoaø cuûa Lieân Bang Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Xoâ Vieát; thuû ñoâ: Ashgabat. Naêm 1991 trôû thaønh ñoäc laäp. Haàu heát laø ngöôøi Hoài Giaùo Sunni. Thieát laäp quan heä ngoaïi giao vôùi Vatican naêm 1996 vaø truyeàn giaùo ñöôïc toå chöùc naêm 1997. 0.02% daân soá laø Coâng Giaùo.
United Arab Emirates (Caùc Tieåu Vöông Quoác AÛ-raäp thoáng nhaát) - Lieân bang tieåu vöông quoác ñoäc laäp doïc vònh Ba-tö. Thuû ñoâ Abu Dhabi laø toaø cuûa Giaùm Quaûn Toâng Toaø goàm theâm Bahrain, Oman, Qatar, AÛ-raäp Saudi vaø Yemen. Ngöôøi Coâng Giaùo cuûa caùc Tieåu Vöông Quoác AÛ-raäp thoáng nhaát laø 0.08% daân soá.
Uzbekistan - Nöôùc Coäng Hoaø ñoäc laäp, tröôùc thuoäc Lieân Bang Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Xoâ Vieát. Ña soá daân laø ngöôøi Hoài Giaùo Sunni. 0.01% daân soá laø ngöôøi Coâng Giaùo taäp trung ôû thuû ñoâ Tashkent.
Vietnam - Nöôùc Coäng Hoaø Xaõ Hoäi ôû Ñoâng Nam Chaâu AÙ; thuû ñoâ: Haø Noäi. Ñaïo Coâng Giaùo ñöôïc ñöa vaøo naêm 1533, tuy nhieân hoaït ñoäng truyeàn giaùo luùc coù luùc khoâng cho tôùi 1615, khi caùc Giaùo Só Doøng Teân ñeán. Hai Toâng Toaø ñöôïc thieát laäp naêm 1659. Moät chuûng vieän ñöôïc thaønh laäp naêm 1666, vaø hai naêm sau ñoù hai linh muïc baûn xöù ñöôïc truyeàn chöùc. Moät Hoäi Doøng Nöõ baûn xöù ñöôïc thaønh laäp naêm 1670 vaø hieän nay vaãn ñang hoaït ñoäng. Naêm 1698 baét ñaïo buøng noå, 3 laàn trong theá kyû 18 vaø moät laàn vaøo theá kyû 19. Tröôùc khi ngöôøi Phaùp xin ñöôïc töï do toân giaùo cho Giaùo Hoäi, 300 ngaøn ngöôøi Coâng Giaùo bi baùch haïi trong 50 naêm. Haàu heát 117 Thaùnh Töû Ñaïo bò gieát trong giai ñoaïn naøy. Naêm 1954 khi ngöôøi Phaùp bò truïc xuaát, Coäng Saûn ñeán mieàn Baéc vaø chieán ñaáu ñeå chieám mieàn Nam. Ngöôøi Coâng Giaùo mieàn Baéc chaïy troán vaøo mieàn Nam, ôû ñaây Giaùo Hoäi tieáp tuïc phaùt trieån suoát thôøi chieán tranh. Sau khi chieán tranh keát thuùc, chính quyeàn Coäng Saûn ñieàu khieån moïi maët cuûa ñôøi soáng Giaùo Hoäi. Cuoái thaäp nieân 1980, hôi nôùi roäng moät ít. Thaäp nieân 1990 tieáp tuïc tieán trieån do moái quan heä giöõa Vatican vaø chính phuû Vieät Nam. Khoaûng 5.5 trieäu ngöôøi, hay 6.8% cuûa 79 trieäu daân Vieät Nam laø Coâng Giaùo.
Yemen - Nöôùc Coäng Hoaø naèm treân bôø bieån phía nam cuûa Quaàn Ñaûo AÛ-raäp; thuû ñoâ: San'a. Tröôùc kia laø moät trong caùc nöôùc ngheøo nhaát cuûa caùc quoác gia AÛ-raäp, neàn kinh teá cuûa Yeman voït leân nhôø saûn xuaát daàu hoaû. Neàn coäng hoaø ñöôïc thieát laäp naêm 1990, thoáng nhaát Baéc vaø Nam Yeman, vaø caùc cuoäc baàu cöû daân chuû ñaàu tieân ñöôïc toå chöùc naêm 1993. Ña soá cuûa 16.9 trieäu daân theo Hoài Giaùo, vôùi nhöõng nhoùm nhoû cuûa Hindus, Dothaùi, vaø Kitoâ giaùo. Kitoâ höõu ñaàu tieân bò truïc xuaát trong theá kyû thöù 6 do ngöôøi Ba tö. Theá kyû thöù 7 daân soá laø ngöôøi Hoài Giaùo, ngaøy nay laø quoác giaùo. Ñaïo Coâng Giaùo chæ giôùi haïn nôi caùc coâng nhaân ngoaïi quoác, coù khoaûng 3 ngaøn ngöôøi döôùi quyeàn ñieàu khieån cuûa Giaùm Quaûn Toâng Toaø AÛ-raäp. Coù khoaûng 20 nöõ tu Doøng Truyeàn Giaùo Baùc AÙi. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ngöôøi cuûa Giaùo Hoäi bò quaáy nhieãu vaø 3 nöõ tu bò gieát. Naêm 1998 thieát laäp quan heä ngoaïi giao vôùi Vatican. Ngöôøi Coâng Giaùo laø 4,000 trong soá 19 trieäu daân.
Trích töø www.ewtn.com
Chuyeån ngöõ: nöõ tu Therese Traàn, MTG-Dalat