3. Thaùi ñoä cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo
ñoái vôùi nhöõng neàn tö töôûng, giaùo lyù, vaø thaàn hoïc
cuûa nhöõng toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ Giaùo
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
I. Thaùi ñoä cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñoái vôùi caùc neàn Thaàn Hoïc vaø Giaùo Lyù cuûa nhöõng toân giaùo ngoaøi Kitoâ giaùo
Cuõng gioáng nhö bao nhieâu Coäng ñoàng Coâng Giaùo ñòa phöông khaùc treân theá giôùi, giaùo hoäi Coâng Giaùo taïi Vieät Nam coù nhöõng thôøi raát ñöôïc suøng kính, cuõng coù nhöõng thôøi gaëp phaûi gian khoå, bò baét bôù, bò töû hình, phaûi laáy maùu ñaøo ñeå laøm chöùng cho nieàm tin vaøo Ñöùc Kitoâ. Giaùo hoäi Coâng Giaùo Vieät Nam thuûa ban ñaàu, trong thôøi gian truyeàn giaùo, raát ñöôïc caùc vua quan meán moä, ñaõ coù nhieàu daân chuùng vaø caû nhöõng ngöôøi trong trieàu ñình (coâng chuùa, caùc quan trong trieàu ñình...) hoïc giaùo lyù vaø chòu pheùp Röûa toäi. Coù nhieàu cuoäc giaûng thuyeát cuûa caùc vò thöøa sai cuõng loâi cuoán ñöôïc nhieàu sö saõi cuûa Phaät giaùo ñeán tìm hieåu vaø chính hoï cuõng thöøa nhaän raèng, giaùo lyù cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo raát hay, laøm hoï raát öa chuoäng. Nhöng veà sau vì nhieàu lyù do khaùc (xin xem lòch söû caùc Thaùnh Töû Ñaïo Vieät Nam), khi caùc Vua quan Vieät Nam baét ñaàu ra nhöõng saéc leänh baét Ñaïo, thì töø ñoù Ñaïo Coâng giaùo ñöôïc xeáp vaøo loaïi "Taø Ñaïo". Nhöõng ai khoâng khoâng chòu böôùc qua Thaäp giaù ñeå töø boû Ñaïo thì seõ bò khaéc hai chöõ "Taø Ñaïo" leân ngay treân traùn, vaø seõ bò giam caàm, bò xöû traûm hoaëc bò töù maõ phanh thaây... Cho duø bao nhieâu gian khoå, bò baét bôù, bò töû hình... nhieàu tín höõu Vieät Nam, cuõng gioáng nhö caùc Thaùnh Toâng Ñoà thôøi Giaùo Hoäi Sô Khai, ñaõ anh huøng chòu cheát ñeå laøm chöùng cho Ñöùc Tin. Chính nhôø ñoù, gioøng maùu cuûa Caùc Thaùnh Töû Ñaïo ñaõ trôû thaønh nhöõng haït gioáng naåy maàm vaø sinh ra nhieàu hoa traùi treân theá giôùi cuõng nhö treân ñaát nöôùc Vieät Nam. Nhöõng gioøng maùu cuûa caùc Thaùnh Töû Ñaïo ñaõ minh chöùng cho thaáy, Ñaïo Coâng giaùo laø Ñaïo Thaät, vaø Ñöùc Kitoâ Ñaáng ñaõ maïc khaûi Thieân Chuùa Cha cho nhaân loaïi, Ngaøi laø Ñöôøng, laø Söï Thaät vaø laø Söï Soáng.
Tuy ñoái vôùi chuùng ta, laø nhöõng ngöôøi ñaõ nhaän laõnh ñöùc Tin vaøo Ñöùc Kitoâ, ñaõ bieát ñöôïc ñaâu laø Con Ñöôøng ñeå ñi ñeán cöùu ñoä, chuùng ta töï haøo vì mình ñaõ coù ñöôïc moät ñöùc tin chaân chính. Nhöng ñoái vôùi raát nhieàu anh chò em khaùc treân theá giôùi, hoï soáng trong nhöõng moâi tröôøng vaên hoùa khaùc, hoï coù nhöõng truyeàn thoáng toân giaùo khaùc, quan nieäm cuûa hoï ñoái vôùi chuùng ta hoaøn toaøn khaùc haún. Chuùng ta ñang soáng trong moät xaõ hoäi ña nguyeân, vôùi nhieàu tö töôûng, nhieàu laäp luaän, nhieàu neàn vaên hoùa khaùc nhau. Ñöùng treân quan ñieåm cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaø trong tinh thaàn hieäp nhaát vaø ñoái thoaïi Lieân Toân cuûa Giaùo hoäi, khi gaëp phaûi nhöõng tö töôûng hay giaùo lyù thaàn hoïc cuûa nhöõng toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo, chuùng ta phaûi coù thaùi ñoä nhö theá naøo? Chuùng ta phaûi laøm gì ñeå baøy toû söï toân troïng nhöõng neàn thaàn hoïc hay giaùo lyù cuûa nhöõng toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo? Coù phaûi nhöõng giaùo lyù hay nhöõng neàn thaàn hoïc cuûa caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo cuõng noùi ñeán Con Ñöôøng Cöùu Ñoä? Vôùi nieàm tin cuûa ngöôøi Kitoâ Giaùo maø chuùng ta thöôøng tuyeân xöng trong nhöõng luùc ñoïc kinh Tin Kính: Ñöùc Gieâsu laø Chuùa Cöùu Theá, ñieàu naøy muoán noùi leân Chuùa Gieâsu khoâng thuoäc rieâng veà moät daân toäc naøo, hay moät thôøi ñaïi naøo, Ngaøi ñem ôn Cöùu Ñoä ñeán cho taát caû moïi ngöôøi treân theá gian naøy. Noùi roõ hôn, baát cöù ai treân traàn gian cuõng ñeàu caàn ñeán ôn Cöùu Ñoä cuûa Ngaøi, ñeå taát caû moïi ngöôøi ñeàu nhôø Ngaøi maø ñöôïc cöùu ñoä (Cv 4,12), nhö theá, nhöõng toân giaùo ngoaøi Kitoâ giaùo coù quan heä gì trong vieäc laõnh nhaän ôn cöùu ñoä cuûa Chuùa Gieâsu khoâng?
II. Döïa Treân caên baûn Thaùnh Kinh
(1) Trong Cöïu Öôùc: Ngay töø phaàn ñaàu cuûa Thaùnh Kinh, ñaõ coù nhaéc ñeán chöông trình cöùu ñoä coù tính caùch hoaøn vuõ. Thieân Chuùa ñaõ cuøng vôùi oâng No-e, ngöôøi ñaïi dieän cho toaøn theå nhaân loaïi, laäp neân moät giao öôùc (Saùng theá 8,5-9,7). Tieân tri Amos ñaõ caûnh caùo daân Israel raèng, hoï chaúng coù ñaëc quyeàn gì tröôùc maët Thieân Chuùa caû, vì cuõng nhö vieäc Thieân Chuùa ñaõ töøng cöùu daân Israel ra khoûi Ai Caäp, thì Ngaøi cuõng coù theå cöùu chuoäc taát caû nhöõng daân toäc khaùc, Ngaøi ñaõ vì söï phaûn boäi cuûa daân Israel maø thaúng tay ra hình phaït (Amos 9,7-8). Bôûi theá, caên cöù vaøo Cöïu Öôùc, chaéc chaén caùc daân toäc khaùc cuõng coù lieân quan tôùi ôn Cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa. Nhöng töø trong toân giaùo cuûa hoï chuùng ta coù theå tìm thaáy ñöôïc nhöõng lieân quan tôùi ôn cöùu ñoä naøy chaêng? Ñaøng khaùc, trong giao öôùc vôùi oâng No-e khoâng nhaéc tôùi söï vieäc Toân Thôø Thieân Chuùa, maø chæ noùi ñeán, vieäc quaûn lyù theá giôùi cuõng nhö vieäc phaûi traû nôï baèng maùu cho nhöõng ngöôøi khaùc. Ñaøng khaùc, caùc tieân tri cuûa Israel cuõng ñaõ töøng chæ trích hoï vì hoï ñaõ ñi vôùi caùc toân giaùo ña thaàn, caùc ngaøi cuõng phaûn ñoái vieäc thôø laïy caùc thaàn thaùnh ñaïi bieåu cuûa caùc quoác gia. Tuy nhieân, nhöõng lôøi chæ trích naøy khoâng phaûi laø nhöõng ñieåm chuû yeáu noùi leân caùc tö töôûng toân giaùo cuûa Israel; xeùt theo lyù trí (Isaia 44,9-20; Khoân ngoan 13-15), vaø tìm hieåu veà töø nguoàn goác, moãi moät ngöôøi ñeàu coù theå duøng trí khoân ngoan cuûa mình ñeå nhaän ra ñöôïc moät vò Thaàn duy nhaát laø Ñaáng ñaõ taïo döïng neân vuõ truï, vaø ñi theo söï höôùng daãn cuûa vò thaàn naøy ñeå soáng moät cuoäc soáng chaân chính, coøn nhöõng vò thaàn thaùnh ñöôïc taïo döïng neân bôûi con ngöôøi thì seõ chæ daãn tôùi söï sa ñoïa. Nhöõng lôøi chæ trích naøy chuû ñích khoâng phaûi muoán noùi vôùi nhöõng ngöôøi ngoaïi giaùo, nhöng laø ñeå caûnh caùo chính nhöõng ngöôøi daân Israel ñaõ töï phaûn boäi toân giaùo cuûa mình. Bôûi theá nhöõng lôøi chæ trích naøy khoâng theå ñaïi dieän ñeå noùi leân quan ñieåm ñoái vôùi nhöõng tö töôûng hay nhöõng neàn thaàn hoïc cuûa nhöõng toân giaùo ngoaøi Kitoâ giaùo.
(2) Trong Taân Öôùc: Trong Taân Öôùc cuõng khoâng noùi thaúng tôùi teân cuûa nhöõng toân giaùo naøo. Toân giaùo vaø vaên hoùa cuûa caùc daân toäc thöôøng khoâng theå taùch bieät. Thaùnh Phaoloâ noùi: "Toâi ñaõ hieåu roõ roài, Thieân Chuùa khoâng thieân vò ngöôøi naøo, baát cöù ai thuoäc veà daân toäc naøo, neáu kính meán Ngaøi vaø tuaân giöõ nhöõng ñieàu ngay laønh, ñeàu ñöôïc Ngaøi tieáp nhaän" (Cv 10, 34-35). Ñöùc Gieâsu cuõng thöôøng nhaéc ñeán söï vieäc kính meán Thieân Chuùa vaø tuaân giöõ nhöõng ñieàu ngay laønh maø raát ít noùi ñeán caùc nghi thöùc toân giaùo, ñoïc kinh, nhöõng phöông phaùp tu luyeän v.v... Neáu nhö hoï tuaân giöõ nhöõng quy luaät, nhöng ñi ngöôïc laïi vôùi nhöõng ñieàu ngay laønh, thì haõy löïa choïn tuaân giöõ ñieàu ngay laønh (Mt 12,1-14). Ñöùc Gieâsu noùi vôùi ngöôøi phuï nöõ Samaria: "Ñeán luùc ñoù, caùc ngöôi seõ khoâng coøn thôø laïy Chuùa Cha ôû treân nuùi naøy hay ôû trong ñeàn thôø Gieârusalem nöõa. Caùc ngöôi thôø laïy Ñaáng caùc ngöôi khoâng bieát, chuùng toâi thôø laïy Ñaáng maø chuùng toâi bieát, bôûi vì ôn cöùu ñoä ñeán töø ngöôøi Do Thaùi, hôn nöõa thôøi giôø ñaõ gaàn ñeán, vaø thôøi kyø naøy ñaõ tôùi, nhöõng ai thaønh thaät thôø laïy, thì seõ thôø laïy Chuùa Cha trong thaàn khí vaø söï thaät,..." (Gio 4,21-24). Giaùo hoäi sau naøy cuõng khoâng baét buoäc nhöõng ngöôøi khoâng phaûi laø Do thaùi phaûi tuaân giöõ nhöõng cheá ñoä toân giaùo cuûa Cöïu Öôùc (Cv 15), tröø nhöõng quy luaät trong giao öôùc vôùi oâng No-e.
Ñeå thay theá cho nhöõng giôùi luaät toân giaùo cuûa Cöïu Öôùc vaø Thaùnh Ñieän, Nhöõng luaät phaùp maø Thaùnh Phaoloâ ñaõ noùi ñeán, nay coù theå toùm taét laø: Haõy tin raèng Ñöùc Gieâsu laø Thieân Chuùa: Haõy Tin vaøo Ñöùc Gieâsu Phuïc sinh vaø cuõng laø Tin vaøo Ñaáng Cöùu Theá vaø laø Ñaáng phaùn xeùt. (Gio 2,19-22; Mt 26,61-64), "Ngoaøi Ngaøi ra, cho duø nhôø vaøo ai, taát caû ñeàu voâ phöông cöùu chöõa, bôûi vì treân theá gian naøy, khoâng coøn Danh Hieäu naøo khaùc, laøm cho chuùng ta nhôø ñoù maø coù ñöôïc ôn cöùu ñoä" (Cv 4,12). Ngöôøi Do Thaùi khoâng theå chaáp nhaän quan nieäm naøy, vaø ñaây cuõng chính laø nhöõng ñieåm xung khaéc to lôùn giöõa caùc toân giaùo vôùi nhau. Caùc kitoâ höõu thì cho raèng nieàm tin vaøo Ñöùc Gieâsu theo kieåu naøy khoâng phaûi laø chaân lyù do hoï khaùm phaù ra hoaëc töï hieåu bieát ñöôïc, nhöng laø chính Thieân Chuùa töï Ngaøi ñaõ an baøi chöông trình cöùu ñoä: ñeå chaáp nhaän, caùc tín höõu cuõng phaûi töø boû caùc tö töôûng rieâng tö cuûa mình vaø hoái caûi, caû Ñöùc Gieâsu trong giaây phuùt cuoái cuøng cuõng ñaõ hy sinh chính mình, ñeå chaáp nhaän söï an baøi cuûa Thieân Chuùa Cha (1Co 1,17): Bôûi vaäy, tö töôûng cuûa con ngöôøi, keå caû tö töôûng cuûa ngöôøi kitoâ höõu, cuõng khoâng theå so saùnh vôùi chöông trình cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa trong Ñöùc Gieâsu.
III. Döïa theo Lòch söû Giaùo hoäi
Trong lòch söû giaùo hoäi, khi noùi ñeán nhöõng toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo, hay nhaéc ñeán nhöõng xung khaéc, thöôøng döïa theo hai nguyeân taéc: (1) "Thieân Chuùa mong muoán taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc cöùu ñoä vaø nhaän bieát chaân lyù" (1Tm 2,4), nhöng ñieàu tieáp theo laø: (2) "Thieân Chuùa thì chæ coù moät Ñaáng duy nhaát, Giöõa Thieân Chuùa vaø loaøi ngöôøi thì cuõng chæ coù moät Ñaáng Trung Gian, ñoù chính laø Ñöùc Gieâsu Kitoâ ñaõ giaùng sinh laøm ngöôøi, Ngaøi ñaõ hy sinh chính mình ñeå laøm giaù cöùu chuoäc nhaân loaïi" (1Tm 2,5-6).
(1) Khi caùc giaùo phuï tieáp xuùc vôùi vôùi nhöõng neàn trieát hoïc Hi Laïp maø hoï töøng toân troïng, ñaõ nhìn nhaän raèng ôû ngay trong toaøn theå nhaân loaïi ñaõ coù haït gioáng cuûa Ngoâi Lôøi, laøm cho con ngöôøi coù theå ôû moät möùc ñoä naøo ñoù coù ñöôïc cuoäc soáng gioáng nhö Chuùa Gieâsu vaø ñeå ñöôïc ôn cöùu ñoä, nhöng moät maët khaùc, khi Giaùo hoäi ñoái dieän vôùi nhöõng phaàn töû cuûa laïc thuyeát hoaëc nhöõng daân toäc ngoaïi giaùo (ngoaøi giaùo hoäi) coù tính caùch nguy hieåm cho Giaùo hoäi (ví duï nhö Hoài Giaùo), thì luùc ñoù laïi nhaán maïnh raèng "Beân ngoaøi Giaùo hoäi khoâng theå coù ñöôïc cöùu ñoä" (Origen, 185-254).
(2) Coâng ñoàng Trent (1545-1563), trong Saéc Leänh "Thaønh Nghóa" (1547) (DS 1524) noùi raèng, sau khi coâng boá Phuùc AÂm, neáu nhöõng ngöôøi ngoaïi giaùo (nhöõng ngöôøi ngoaøi giaùo hoäi), ao öôùc ñöôïc Röûa toäi (votum baptismi), thì trong loøng aâm thaàm ñaõ baøy toû öôùc muoán gia nhaäp Giaùo hoäi, nhöõng loaïi öôùc muoán naøy (nghóa laø pheùp Röûa toäi baèng loøng ao öôùc - 1 trong ba loaïi hình thöùc Röûa toäi: pheùp Röûa baèng nöôùc; pheùp Röûa baèng maùu - töû ñaïo; vaø pheùp Röûa baèng loøng ao öôùc), cuõng laøm cho hoï ñöôïc cöùu ñoä. Vì vaäy, Giaùo hoäi nhìn nhaän "ngoaøi Giaùo hoäi" coù theå ñöôïc ôn cöùu ñoä, bôûi vì coù nhöõng lieân quan tieàm aån ñoái vôùi Giaùo hoäi; Nhöng "khoâng coù Giaùo hoäi thì khoâng coù ñöôïc ôn cöùu ñoä", nhöõng ngöôøi ngoaøi Giaùo hoäi cuõng coù theå coù nhöõng cô hoäi coù ñöôïc ôn cöùu ñoä, nhöng neáu ôû trong Giaùo hoäi thì coù hy voïng hôn ñeå coù ñöôïc ôn cöùu ñoä, bôûi vì coù theå nhaän laõnh ñöôïc vôùi ñaày ñuû söï hieåu bieát chính thöùc hôn, vaø coù söùc maïnh ôn Chuùa Thaùnh Thaàn ñaày ñuû hôn.
(3) Coâng ñoàng Vatican II (1962-1965), trong tuyeân ngoân veà "Thaùi ñoä cuûa Giaùo hoäi ñoái vôùi caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo" noùi raèng: "Giaùo hoäi Coâng giaùo khoâng loaïi boû nhöõng ñieàu chaân lyù hay nhöõng ñieàu thaùnh thieän töø trong caùc toân giaùo baïn naøy, maø coøn thaät loøng, kính troïng, nghieân cöùu nhöõng coâng vieäc hoï hoaït ñoäng cuõng nhö nhöõng sinh hoaït maø hoï coù keå caû nhöõng quy luaät vaø nhöõng giaùo lyù cuûa hoï, nhöõng ñieàu naøy, tuy treân nhieàu phöông dieän, vaãn coøn nhöõng ñieåm baát ñoàng ñoái vôùi nhöõng ñieàu Giaùo hoäi Coâng giaùo vaãn cöông quyeát, vaãn daïy doã, nhöng trong ñoù vaãn phaûn aûnh leân ñöôïc nhöõng aùnh saùng chaân lyù cuûa nhaân loaïi" (Nostra aetate - NAE 2). Bôûi vaäy Giaùo hoäi khoâng ñeà caäp ñeán nhöõng giaù trò toå chöùc beân ngoaøi cuûa nhöõng toân giaùo naøy, vì beân trong (nhöõng toân giaùo naøy) chaân lyù, thaùnh thieän khoâng phaûi do töï khaû naêng ñaëc bieät naøo cuûa hoï. Toân giaùo laø moät phaàn trong vaên hoùa cuûa nhaân loaïi, maø vaên hoùa caøng tieán boä caøng laøm cho toân giaùo coù theå dieãn ñaït nhieàu hôn quan heä giöõa con ngöôøi vaø Thieân Chuùa. Nhöõng tieán boä naøy, khoâng phaûi nhôø vaøo moät loaïi maëc khaûi naøo, nhöng nhôø vaøo nhöõng noã löïc coá gaéng cuûa con ngöôøi. Toân giaùo laø nhöõng cao ñieåm cuûa tín ngöôõng trong vaên hoùa cuûa moãi moät daân toäc: "Toân giaùo cuûa moãi moät nôi treân khaép theá giôùi ñöa ra nhöõng neàn giaùo lyù, nhöõng quy luaät sinh hoaït, vaø caû nhöõng nghi leã toân thôø thaàn thaùnh, laøm thaønh nhöõng phöông phaùp, noã löïc töø nhieàu phöông dieän, buø ñaép vaøo nhöõng baát an trong thaâm taâm cuûa con ngöôøi" (Nostra aetate - NAE 2). Bôûi vaäy, theo quan ñieåm cuûa Giaùo hoäi, toân giaùo thuoäc veà nhöõng tieán trình saùng taïo, laø döïa vaøo löông taâm vaø söï hieåu bieát cuûa con ngöôøi, nhöng cuõng döïa vaøo "nhöõng haït gioáng cuûa Ngoâi Lôøi", ñeå phaùt hieän ra nhöõng chaân lyù lieân quan tôùi con ngöôøi. Nhöng chæ coù nôi Ñöùc Kitoâ laø Ñöôøng, laø Söï Thaät, vaø laø Söï Soáng (Gio 14,6) con ngöôøi môùi coù theå coù ñöôïc nhöõng sinh hoaït toân giaùo veïn toaøn vaø ñöôïc hoøa giaûi vôùi Thieân Chuùa. Giaùo hoäi coi troïng nhöõng tín höõu cuûa caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo ñaõ coù nhöõng tinh thaàn vaø ñaïo ñöùc cuõng nhö nhöõng giaù trò vaên hoùa xaõ hoäi (Nostra aetate - NAE 2), nhöng ñoái vôùi quan nieäm vaø giaù trò veà tính toân giaùo, coâng ñoàng Vatican II noùi raèng caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo vaø Giaùo hoäi Coâng giaùo coù cuøng nhöõng quan ñieåm vaø giaù trò chung, vaø ñaët noù laøm "nhöõng phaûn aûnh aùnh saùng chaân lyù cuûa toaøn nhaân loaïi treân theá giôùi" (Nostra aetate - NAE 2), Giaùo hoäi vaãn quyeát taâm laøm chöùng nhaân cho Ñöùc Kitoâ.
Nhöõng tín höõu cuûa caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo, "khoâng phaûi töï mình ñaõ thieáu soùt, chöa nhaän bieát Thieân Chuùa, caøng khoâng phaûi vì khoâng coù ôn thaùnh cuûa Thieân Chuùa maø ñaõ coá gaéng soáng moät cuoäc soáng chaân chính, Thieân Chuùa laø Ñaáng thaáu hieåu moïi söï, Ngaøi seõ khoâng ñeå cho hoï thieáu ñi nhöõng giuùp ñôû ñeå coù ñöôïc ôn cöùu ñoä" (Lumen gentium - LG 16). Khoâng coù ai, keå caû caùc tín höõu kitoâ, coù theå döïa vaøo nhöõng coá gaéng cuûa chính mình maø ñöôïc cöùu ñoä, nhöng con ngöôøi ít nhaát cuõng phaûi bieåu loä öôùc muoán laõnh nhaän aân suûng cuûa Thieân Chuùa, ñieàu öôùc muoán caên baûn naøy laø bieåu loä hoï ñaõ coù nhöõng noã löïc coá gaéng ñeå soáng moät cuoäc soáng chaân chính. Neáu nhöõng toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo coù theå giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi khaùc bieát roäng môû ñoùn nhaän aân suûng cuûa Thieân Chuùa, nhö vaäy thì quùa toát roài.
IV. Döïa vaøo neàn thaàn hoïc hieän ñaïi
(1) Cho ñeán Coâng ñoàng Vatican II, quan ñieåm cuûa caùc thaàn hoïc gia coâng giaùo ñoái vôùi caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo laø: Qua maïc khaûi cuûa Ñöùc Gieâsu Kitoâ, laøm hoaøn thaønh toân giaùo trong cöïu öôùc, vaø boå sung cho caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo. Caùc thaàn hoïc gia coâng giaùo khoâng laïc quan bao nhieâu, vaãn coi caùc toân giaùo khaùc laø do chính con ngöôøi döïng neân, bôûi vaäy caàn phaûi coù söï maïc khaûi Chaân Lyù cuûa Thieân Chuùa nhôø vaøo Ñöùc Kitoâ ñeå thay theá.
(2) Sau coâng ñoàng Vatican II, moät ñaøng vì thaàn hoïc coù nhöõng ñoåi môùi, moät ñaøng vì ñi saâu vaøo nghieân cöùu nhöõng truyeàn thoáng cuûa nhöõng toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo, bôûi vaäy taïo ra raát nhieàu quan ñieåm môùi, moät vaøi ñieåm chung chung laø, laøm theá naøo ñeå ñoàng thôøi toân troïng nhöõng truyeàn thoáng lôùn cuûa nhöõng toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo, cuõng ñoàng thôøi phaûi khaån ñònh nhöõng maïc khaûi coù tính chaéc chaén vaø phoå quaùt trong chính Ñöùc Gieâsu Kitoâ. K. Rahner (1904-1984) nhaän ñònh raèng, bôûi vì Thieân Chuùa mong muoán taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc cöùu ñoä, nhö theá Ngaøi cuõng seõ ñöa ra moät phöông caùch cuï theå. Con ngöôøi coù xaõ hoäi tính, coù lòch söû tính, nhö vaäy ñeå cöùu chuoäc con ngöôøi, Thieân Chuùa cuõng coù theå söû duïng phöông caùch coù tính xaõ hoäi, coù tính lòch söû, vaø ñoù chính laø caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo. Caùc toân giaùo naøy ñöa ra nhöõng maïc khaûi vaø ôn cöùu ñoä ñeå cho con ngöôøi coù cô hoäi ñöôïc cöùu ñoä, maø ôn cöùu ñoä cuûa con ngöôøi thì coù tính Kitoâ (Col 1, 16; Ep 1,10), bôûi vaäy nhöõng tín höõu cuûa caùc toân giaùo baïn coù theå ñöôïc goïi laø "nhöõng kitoâ höõu voâ danh" (anonymous Christians). Nhöng quan ñieåm naøy noùi raèng taát caû moïi toân giaùo chæ coù theå nhôø vaøo Ñöùc Kitoâ môùi coù theå ñöôïc cöùu ñoä, noùi nhö theá thì vaãn coøn coù veû thieáu toân troïng tính caùch rieâng reõ cuûa nhöõng toân giaùo baïn.
(3) Bôûi theá coù ngöôøi ñaõ böôùc theâm moät böôùc ñeå noùi raèng, caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo laø nhöõng con ñöôøng cöùu ñoä thoâng thöôøng, coøn Kitoâ giaùo laø coøn ñöôøng cöùu ñoä ñaëc bieät hôn (H.R. Schlette, 1931- ). Coù thaàn hoïc gia coøn noùi raèng, Ñöùc Kitoâ vöôït qua moïi giôùi haïn cuûa taát caû caùc toân giaùo, vaø moãi moät toân giaùo ôû nhöõng phöông dieän naøo ñoù phaûn aûnh Ñöùc Kitoâ, Kitoâ giaùo cuõng nhö theá maø thoâi. Trong lòch söû phaùt trieån cuûa caùc toân giaùo, cuoái cuøng roài taát caû caùc toân giaùo cuõng seõ hình thaønh moät Giaùo hoäi cuûa Ñöùc Kitoâ coù tính caùch hoaøn vuõ (R. Panikkar, 1918- ).
(4) Ngoaïi tröø nhöõng quan ñieåm tieâu bieåu töông töï nhö treân, chuùng ta cuõng coù theå nghieân cöùu tôùi nhöõng keát quaû thöïc teá veà coâng cuoäc cöùu chuoäc nhaân loaïi cuûa caùc toân giaùo, ñoù laø vieäc phaùt sinh ra nhöõng Thaùnh nhaân, vieäc cöùu giuùp ngöôøi ngheøo khoå. Chuùa Gieâsu noùi: "Cho duø caùc ngöôi khoâng tin vaøo Ta, thì ít nöõa haõy tin vaøo nhöõng vieäc Ta ñaõ laøm" (Gio 10,38). Ngaøi coøn noùi: "Caùc ngöôi coù theå xem hoï sinh quaû nhö theá naøo, ñeå thaåm ñònh hoï" (Mt 7,16). Tieâu chuaån naøy cuõng chính laø tieâu chuaån duy nhaát cuûa cuoäc Phaùn Xeùt Chung (trong ngaøy taän theá), veà phöông dieän naøy, caû caùc tín höõu kitoâ cuõng nhö caùc tín höõu ngoaøi Kitoâ giaùo ñeàu khoâng theå töï haøo ñöôïc. ÔÛ Ñaøi Loan, ai cuõng thöøa nhaän raèng, nhöõng hoaït ñoäng Töø Thieän noåi tieáng cuûa Hoäi Töø Teá thuoäc Giaùo Hoäi Phaät Giaùo Ñaøi Loan (töông töï nhö Hoäi Caritas cuûa Coâng Giaùo) ñaõ ñoùng goùp raát nhieàu trong vieäc phuïc vuï xaõ hoäi taïi Ñaøi Loan. Nhöõng hoaït ñoäng cuûa hoï ñaõ baét ñaàu lan roäng ra khaép caùc nöôùc ngheøo treân theá giôùi, keå caû nhöõng cöùu trôï ñeå giuùp ñôõ cho nhöõng naïn nhaân trong cuoäc khuûng boá ngaøy 11/09/2001 taïi New York, Hoa Kyø. Hoï cuõng ñaõ töøng baûo trôï ñeå ñöa moät soá beänh nhaân ñaëc bieät ôû Vieät Nam qua ñieàu trò mieãn phí taïi caùc nhaø thöông noåi tieáng cuûa hoï taïi Ñaøi Loan. Meï Teâreâsa, qua caùc coâng vieäc Baùc AÙi noåi tieáng cuûa Meï treân theá giôùi maø ai cuõng bieát ñeán, Giaùo hoäi Coâng giaùo ñang chuaån bò ñeå phong Chaân Phöôùc vaø phong Thaùnh cho Meï, vaø ñaëc bieät, raát nhieàu Phaät töû, tín ñoà AÁn giaùo, ñaïo Jaina vaø tín ñoà Hoài giaùo nhaát trí raèng Meï Teâreâsa ñaõ laø moät vò Thaùnh theo caùc chuaån möïc cuûa toân giaùo hoï, voán laø nhöõng toân giaùo khoâng coù tieán trình ñieàu tra phong Thaùnh (theo baûn tin cuûa UCAN ngaøy 13/09/1999). Caùc kitoâ höõu ñöông nhieân ñaõ bieát roõ, bôûi vì hoï thöôøng ñoái dieän vôùi moät Ñöùc Gieâsu bò ñoùng ñinh treân caây Thaùnh Giaù, töï nhaän mình laø toäi nhaân. Ñöông nhieân, cöùu chuoäc nhaân loaïi thì cuõng phaûi böôùc vaøo trong nhaân sinh quan, vaø nhaân sinh quan cuûa kitoâ höõu phaûi laáy Chuùa Gieâsu laøm tieâu chuaån, bôûi vaäy, cöùu ñoä treân lyù luaän vaø treân thöïc teá hai ñieàu naøy khoâng theå taùch rôøi nhau ñöôïc.
V. YÙ nghóa cuûa Thaàn hoïc toång hôïp
Ñoái vôùi thaàn hoïc cuûa caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo, chuùng ta khoâng theå chæ ñöa ra ñeå so saùnh vôùi hai loaïi Tín ngöôõng vaø Lyù luaän maø thoâi, muïc ñích chuùng ta ñaøo saâu vaøo nghieân cöùu neàn thaàn hoïc cuûa caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo chính laø khi ñoái thoaïi vôùi caùc toân giaùo baïn, caàn phaûi hieåu roõ keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa vaø nhöõng gì Thieân Chuùa ñoøi hoûi ngöôøi kitoâ höõu phaûi laøm:
(1) Thieân Chuùa nhaát ñònh ñoøi hoûi caùc kitoâ höõu phaûi toân troïng nhöõng tín ngöôõng chaân thaønh cuûa nhöõng ngöôøi khaùc.
(2) Ngöôøi kitoâ höõu cuõng phaûi töï khaúng ñònh tín ngöôõng cuûa mình, vaø ñeå laøm chöùng nhaân.
(3) Trong luùc ñoái thoaïi vaø hôïp taùc, hai beân ñeàu phaûi coù taám loøng côûi môû, nhìn nhaän raèng maàu nhieäm cuûa Thöôïng Ñeá vaø cuûa söï soáng thì vónh vieãn vöôït qua khaû naêng trí tueä vaø hieåu bieát cuûa nhaân loaïi. Tuy ñoái vôùi kitoâ höõu, Ñöùc Gieâsu laø Ñöôøng laø Söï Thaät vaø laø Söï Soáng, nhöng moät ñaèng Cha vaãn lôùn hôn Ngaøi (Gio 14,28), ñaèng khaùc Ñöùc Gieâsu ñaõ höùa seõ göûi Thaùnh Thaàn höôùng daãn tín höõu ñi vaøo Chaân Lyù (Gio 16,12-13), vaø Chuùa Thaùnh Thaàn ban aân suûng cho theá giôùi, cuõng coù theå duøng trí hieåu bieát cuûa ngöôøi khaùc ñeå höôùng daãn tín höõu tieán böôùc theâm ñeå nhaän ra Chaân Lyù.
(4) Theo quan ñieåm cuûa kitoâ höõu, Thieân Chuùa trao söù maïng cho nhaân loaïi khoâng phaûi laø ñeå thoáng nhaát tö töôûng, nhöng ñeå laøm raïng toû söï Khoân ngoan voâ cuøng vaø Tình yeâu voâ bieân cuûa Ngaøi qua coâng vieäc phuïc vuï theá nhaân. Bôûi vaäy, khi tieáp xuùc vôùi caùc tín höõu cuûa caùc toân giaùo baïn ngoaøi Kitoâ giaùo, muïc ñích quan troïng nhaát ñoù laø caàn phaûi tieáp nhaän nhau, laøm chöùng nhaân cho nhau vaø cuøng nhau phuïc vuï ngöôøi ngheøo. Nhö theá, vöøa laøm cho Danh Thieân Chuùa ñöôïc caû saùng, maø vöøa laøm cho nhaân loaïi cuõng coù ñöôïc höõu ích.
Philippines, ngaøy 21/11/2002, kyû nieäm 9 naêm ngaøy Thuï Phong Linh Muïc (1993-2002).
Rev. Joseph Tröông Vaên Phuùc
(Trích daãn vaø bieân dòch töø nhöõng chöông lieân quan tôùi ñeà taøi Ôn Cöùu Ñoä cuûa cuoán Ñaïi Töï Ñieån Thaàn Hoïc baèng tieáng Trung Hoa ñöôïc soaïn thaûo bôûi caùc Giaùo sö thuoäc Vieän Thaàn Hoïc Ñaïi Hoïc Coâng Giaùo Phuø Nhaân, Ñaøi Loan, Theological Dictionary, a One-Volume Encyclopedia of Christian-Catholic Theology)