2. Höôùng ñi cuûa Vatican II
vaø Thaàn hoïc veà Toân Giaùo
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
2. Höôùng ñi cuûa Vatican II vaø Thaàn Hoïc veà Toân Giaùo.
Naêm möôi naêm sau Coâng ñoàng Firenze, moät bieán coá lòch söû ñaõ laøm thay ñoåi taän goác reã vuõ truï quan coå ñieån: vieäc khaùm phaù ra Myõ chaâu (1492). Traùi ñaát khoâng phaûi laø moät maët phaúng vaø cuõng khoâng chæ quanh quaån chung quanh Ñòa Trung haûi nhö ngöôøi ta vaãn töôûng, maø lôùn roäng bao la hôn nhieàu. Caùc Kitoâ höõu cuõng ngôõ ngaøng nhaän ra raèng coøn raát nhieàu vuøng ñaát vaø daân toäc chöa heà coù cô hoäi nghe bieát Tin Möøng cöùu ñoä cuûa Ñöùc Kitoâ. Khoâng theå tieáp tuïc tin raèng taát caû nhöõng ai khoâng gia nhaäp Giaùo hoäi phaûi traùch nhieäm veà söï löïa choïn cuûa mình vaø seõ bò loaïi tröø khoûi con ñöôøng cöùu ñoä. Nhöõng khaùm phaù môùi veà nhaân chuûng hoïc vaø toân giaùo hoïc trong maáy theá kyû gaàn ñaây cuõng ñoøi hoûi caùc Kitoâ höõu phaûi nghieâm chænh suy nghó laïi quan nieäm tröôùc ñaây veà soá phaän nhöõng ngöôøi ngoaøi Kitoâ giaùo, nhaát laø loái giaûi thích quaù maùy moùc, giaùo ñieàu vaø kheùp kín veà chaâm ngoân coå ñieån “Ngoaøi Giaùo hoäi khoâng coù ôn cöùu ñoä”.
Tuy nhieân, phaûi chôø ñeán ñaàu theá kyû XX môùi xuaát hieän nhöõng quan ñieåm thaàn hoïc ñaët laïi vaán ñeà cöùu ñoä cuûa caùc tín ñoà ngoaøi Kitoâ giaùo. Ñoái rieâng vôùi chaâm ngoân “Ngoaøi Giaùo hoäi khoâng coù ôn cöùu ñoä”, Boä Thaùnh vuï (teân cuõ cuûa Boä Giaùo lyù ñöùc tin) ñaõ chính thöùc khai môû moät loái giaûi thích khaùc côûi môû hôn. Trong laù thö ñeà ngaøy 8/8/1949 göûi Toång giaùm muïc Boston, Thaùnh Boä ñaõ cöông quyeát phi baùc quan ñieåm baûo thuû cuûa linh muïc Leonard Feeney, S.J., khi oâng chuû tröông loaïi tröø nhöõng ngöôøi ly giaùo, laïc giaùo vaø ngoaøi Kitoâ giaùo khoûi con ñöôøng cöùu ñoä. Thaùnh boä phaân bieät giöõa söï caàn thieát phöông tieän (necessitas praecepti) vaø caàn thieát noäi taïi (necessitas intrinseca) ñeå ñöôïc cöùu ñoä. Nhöõng ñieàu kieän caàn thieát noäi taïi ñeå ñöôïc cöùu ñoä laø ñöùc tin vaø ñöùc aùi (döïa theo thö göûi Do thaùi 11,6). Ñaây laø ñieàu kieän khoâng theå thieáu vaéng vaø mieãn tröø cho baát cöù ai. Coøn vieäc gia nhaäp Giaùo hoäi noùi cho cuøng chæ laø caàn thieát töông ñoái, vaø khoâng coù hieäu löïc trong nhöõng hoaøn caûnh baát khaû khaùng. Trong tröôøng hôïp ñaëc bieät naøy, chæ caàn coù öôùc nguyeän aùm taøng vaø trong öôùc nguyeän naøy ñaõ haøm chöùa yù ñònh chaân thaønh saün saøng tuaân theo yù Chuùa.
Sang thaäp nieân 50, caùc thaàn hoïc gia tieáp tuïc ñaøo saâu theâm ñeà taøi thaàn hoïc veà caùc toân giaùo. Nhieàu khaûo luaän thaàn hoïc giaù trò veà vai troø cuûa caùc toân giaùo trong lòch söû cöùu ñoä ñöôïc coâng boá. Khuynh höôùng chung höôùng veà quan ñieåm cho raèng raát nhieàu ngöôøi seõ ñaït tôùi ôn cöùu ñoä trong Ñöùc Kitoâ, baát chaáp nhöõng tình huoáng cuûa cuoäc soáng, nhöõng khaùc bieät veà moâi tröôøng vaên hoùa vaø truyeàn thoáng toân giaùo. Chuùng ta coù theå ñuùc keát thaønh hai khuynh höôùng caên baûn sau ñaây:
1) Laäp tröôøng thöù nhaát coâng nhaän nhieàu giaù trò tích cöïc trong caùc toân giaùo ngoaøi Kitoâ giaùo. Nhöõng gía trò naøy ñöôïc coi nhö thaønh phaàn cuûa maëc khaûi phoå quaùt khôûi ñi töø coâng cuoäc saùng taïo cuûa Thieân Chuùa hay baét nguoàn töø giao öôùc giöõa Ngaøi vôùi oâng Noeâ. Caùc chính nhaân cuûa Cöïu öôùc nhö Abel, Heùnok, Noeâ, Abraham, Melchisedek... ñöôïc coi laø maãu ngöôøi cuûa “nieàm tin”. Hoï ñaõ “böôùc ñi vôùi Thieân Chuùa”(St 6,9), ñaõ tin vaøo Ngaøi vaø soáng ngay thaúng döïa vaøo maëc khaûi töï nhieân vaø löông taâm. Tuy nhieân, caùc toân giaùo naøy khoâng ñoùng vai troø ñích thöïc naøo trong chöông trình cöùu ñoä. Coù chaêng chuùng chæ daãn ñöa con ngöôøi gaëp gôõ Ñaáng Taïo hoùa, vaø do ñoù caàn ñöôïc Ñöùc Kitoâ kieän toaøn. Ñaây laø chuû tröông cuûa caùc thaàn hoïc gia Jean Danieùlou, Henri de Lubac, H.U.von Balthasar...
2) Laäp tröôøng thöù hai, do Karl Rahner, Ed. Schillebeeckx, R. Pannikar, H. Kung, G. Thils ... daãn ñaàu, coù caùi nhìn tích cöïc vaø côûi môû hôn veà vai troø cuûa caùc toân giaùo. Thieân Chuùa laø ñaáng Taïo hoùa muoán cho moïi ngöôøi ñöôïc cöùu ñoä vaø taát caû caû nhöõng gì Thieân Chuùa muoán Ngaøi seõ thöïc hieän. Nhöng con ngöôøi khoâng phaûi laø nhöõng ñôn toá leû loi, maø laø thaønh phaàn cuûa caùc neàn vaên hoùa vaø tín ñoà cuûa coäng ñoaøn toân giaùo. Chính caùc toân giaùo ñaõ giuùp con ngöôøi bieát vöôn tôùi chieàu kích sieâu vieät. Cuõng chính caùc toân giaùo ñaõ giuùp con ngöôøi ñoùn nhaän ôn cöùu roãi cuûa Thieân Chuùa, nhôø nieàm tin (tuy chæ laø ñöùc tin aùm taøng fides implicita) vaø nhôø haønh ñoäng baùc aùi ñoái vôùi tha nhaân, maø Ñöùc Kitoâ chính thöùc nhìn nhaän nhö laø ñaõ thöïc hieän cho baûn thaân Ngaøi (Mt 25,31-46).
Coâng ñoàng Vatican II ñaõ khai trieån vaø ñaåy maïnh chieàu höôùng thaàn hoïc coù caùi nhìn tích cöïc veà giaù trò cuûa caùc toân giaùo. Hieán cheá “Vui möøng vaø Hy voïng” khaúng ñònh raèng qua maàu nhieäm nhaäp theå, cheát vaø soáng laïi, Ñöùc Kitoâ haønh ñoäng nôi moãi ngöôøi ñeå daãn ñöa hoï ñaït tôùi söï canh taân noäi taâm. Taùc ñoäng noùi treân cuûa Ñöùc Kitoâ “khoâng phaûi chæ coù giaù trò cho nhöõng ai tin vaøo Ngaøi, maø coøn cho taát caû moïi ngöôøi thaønh taâm thieän chí, ñöôïc aân suûng taùc ñoäng moät caùch voâ hình trong taâm hoàn. Thaät vaäy, vì Ñöùc Kitoâ ñaõ cheát cho moïi ngöôøi vaø vì ôn goïi cuoái cuøng cuûa con ngöôøi thöïc söï chæ laø duy nhaát, nghóa laø do Thieân Chuùa, cho neân chuùng ta phaûi tin chaéc raèng Thaùnh linh ban cho moïi ngöôøi khaû naêng tham döï vaøo Maàu nhieäm Phuïc sinh, qua caùch thöùc maø chæ duy Thieân Chuùa bieát ñöôïc thoâi”.
Trong vieãn töôïng ñoù, ñöông nhieân phaûi giaûi thích laïi chaâm ngoân coå ñieån “Ngoaøi Giaùo hoäi khoâng coù ôn cöùu ñoä”. Hans Kung gay gaét leân aùn tính tieâu cöïc vaø loaïi tröø cuûa chaâm ngoân ñoù. Theo oâng, ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân cuûa thaùi ñoä tròch thöôïng vaø baát bao dung cuûa Kitoâ giaùo ñoái vôùi caùc toân giaùo khaùc. OÂng ñeà nghò neân thay ñoåi baèng moät coâng thöùc khaùc: “Trong Giaùo hoäi, coù ôn cöùu ñoä” , ngoõ haàu cöùu vaõn yeáu toá tích cöïc vaø traùnh nhöõng hieåm laàm, ngoä nhaän khoâng caàn thieát.
Yves Congar oân hoøa vaø trung dung hôn. Coá hoàng y coâng nhaän neàn taûng Thaùnh kinh trong coâng thöùc treân, bôûi vì Giaùo hoäi laø cô caáu duy nhaát ñöôïc Chuùa thieát laäp ñeå möu caàu ôn cöùu ñoä cho nhaân loaïi trong Ñöùc Kitoâ. Chính Giaùo hoäi, bí tích cöùu ñoä phoå quaùt, ñaõ nhaän laõnh nôi vò saùng laäp cuûa mình nhöõng gì caàn thieát ñeå möu caàu ôn cöùu ñoä cho moïi ngöôøi. Tuy nhieân khoâng neân hieåu coâng thöùc naøy theo nghóa ñen. “Töø nay coâng thöùc phaûi ñöôïc xem nhö nhaèm traû lôøi, khoâng phaûi cho caâu hoûi: Ai ñöôïc cöùu ñoä?, maø cho caâu hoûi: Ñaâu laø yeáu toá caàn thieát ñeå thöïc hieän söù vuï cöùu ñoä?”. Xem nhö vaäy, coâng thöùc muoán dieãn taû xaùc tín coå ñieån cuûa Kitoâ giaùo theo ñoù Thieân Chuùa laø nguoàn goác cuûa taát caû aân suûng cöùu ñoä vaø Ñöùc Kitoâ, ngang qua Giaùo hoäi cuûa Ngaøi, laø troïng ñieåm cuûa aân suûng naøy.
Coâng ñoàng Vatican II chaáp nhaän ñöôøng höôùng giaûi thích côûi môû ôû treân, theo ñoù Giaùo hoäi ñöôïc quan nieäm nhö moät cô caáu “caàn thieát cho coâng cuoäc cöùu ñoä” (LG 14) hay laø “phöông tieän toång quaùt cuûa cöùu ñoä” (UR 3) hoaëc “duïng cuï ñeå cöùu ñoä taát caû moïi ngöôøi” (LG 9). Chính trong yù nghóa ñoù, Coâng ñoàng ñaõ ñònh nghóa Giaùo hoäi nhö “bí tích phoå quaùt cuûa cöùu ñoä” (LG 48), “daáu hieäu vaø phöông tieän cuûa vieäc keát hôïp maät thieát vôùi Thieân Chuùa vaø hôïp nhaát cuûa taát caû nhaân loaïi” (LG 1).
Moät vaøi baûn vaên khaùc cuûa Coâng ñoàng coøn ñi xa hôn nöõa trong vieäc ñeà cao vai troø cuûa caùc toân giaùo khaùc. Tuyeân ngoân “Thôøi Ñaïi chuùng ta” (veà moái töông quan giöõa Kitoâ giaùo vôùi caùc toân giaùo khaùc) nhìn thaáy söï hieän dieän cuûa “tia saùng chaân lyù chieáu soi moïi ngöôøi” nôi caùc toân giaùo khaùc. Tuyeân ngoân coi ñaây laø nhöõng “giaù trò” vaø nhöõng “con ñöôøng” maø Kitoâ giaùo coù theå nhìn nhaän. Hieán cheá truyeàn giaùo “Ad Gentes” nhaéc laïi quan ñieåm coå truyeàn veà söï hieän höõu cuûa “haït gioáng Ngoâi Lôøi” vaø “nhöõng kho taøng phong phuù maø Thieân Chuùa ñaõ ban cho caùc daân toäc do loøng ñoä löôïng cuûa Ngaøi” (AG 11). Cuoái cuøng Hieán cheá “AÙnh saùng muoân daân” ghi nhaän nhöõng aân suûng khoâng nhöõng Thieân Chuùa ñaõ gieo vaøo “trong taâm trí con ngöôøi” maø coøn “nôi caùc leã nghi vaø taäp tuïc cuûa caùc daân toäc” (LG 17).
Cuõng trong thaäp nieân 60, thaàn hoïc gia Karl Rahner ñaõ ñöa ra luaän ñieåm raát caùch maïng: Caùc toân giaùo treân theá giôùi, cuøng vôùi Kitoâ giaùo, ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa söû duïng nhö “nhöõng con ñöôøng cöùu ñoä”. Tuy nhieân vì Ñöùc Kitoâ laø neàn moùng cô baûn cuûa ôn cöùu ñoä, cho neân tín ñoà caùc toân giaùo khaùc nhö AÁn giaùo, Phaät giaùo, Hoài giaùo... neáu nhaän ñöôïc ôn cöùu ñoä trong toân giaùo cuûa hoï, thì moät caùch naøo ñoù cuõng ngang qua Ñöùc Kitoâ. Karl Rahner goïi nhöõng ngöôøi thaønh taâm thieän chí trong caùc toân giaùo khaùc laø nhöõng “Kitoâ höõu naëc danh”.
Quan ñieåm cuûa K. Rahner ñaõ ñoùng goùp raát nhieàu cho thaàn hoïc veà caùc toân giaùo, nhöng hieän nay ít ai chaáp nhaän töø ngöõ “Kitoâ höõu naëc danh” naøy. Moät soá ngöôøi coi danh xöng ñoù laø moät haønh ñoäng cao ngaïo, töï ñaéc cuûa ngöôøi Kitoâ höõu. Coù ngöôøi coi laø moät xuùc phaïm ñoái vôùi tín ñoà caùc toân giaùo khaùc, khi goïi hoï laø nhöõng “Kitoâ höõu naëc danh”. Nhöng vaán ñeà gai goùc nhaát vaãn naèm ôû caâu hoûi caên baûn khaùc: Phaûi chaêng, cuoái cuøng, taát caû tín ñoà caùc toân giaùo khaùc, caùc Kitoâ höõu naëc danh, seõ trôû thaønh Kitoâ höõu chính danh hay maõi maõi caùc Kitoâ höõu vaãn laø “ñaøn chieân nhoû” giöõa loøng nhaân loaïi bao la? Nhaát laø Ñöùc Kitoâ coù phaûi laø qui phaïm vaø trung gian duy nhaát cho moïi toân giaùo hay chæ laø “Ñaáng trung gian sieâu vöôït treân taát caû nhöõng Trung gian khaùc”?
LM. Nguyeãn Thaùi Hôïp, OP.
Daán Thaân, Houston, 2000