Tieåu Daãn Thö Göûi Tín Höõu Roâ-ma
Ñöùc
Kitoâ Ñaáng Coâng Chính Hoùa 1
Thö quan troïng nhaát cuûa T. Phao-loâ
Trong caùc Thö Thaùnh Phao-loâ, Thö Roâ-ma haún laø quan troïng hôn heát. Khoâng nhöõng ñoù laø Thö daøi nhaát maø thoâi. Xeùt veà phöông dieän giaùo lyù, ñoù cuõng laø moät trong nhöõng Thö phong phuù nhaát khieán ngöôøi ta thöôøng coi ñoù laø moät Thö Khaûo luaän. Laïi laø Thö keát caáu maïch laïc hôn caû. OÂng Can-vanh ñaõ quaû quyeát raèng: "Toaøn theå Thö naøy ñeàu saép ñaët theo phöông phaùp." Sau heát, veà phöông dieän lòch söû, khoâng moät Thö naøo khaùc gaây aûnh höôûng lôùn lao baèng. Moät Thaàn hoïc gia Theä phaûn môùi ñaây ñaõ daùm quaû quyeát (haún laø coù phaàn hôi quaù ñaùng) raèng: lòch söû Hoäi Thaùnh ñaõ hoøa ñoàng vôùi lòch söû giaûi thích Thö naøy. Coá nhieân laø baûn vaên vaãn luoân luoân chieám vò rí öu ñaõi trong lòch söû chuù giaûi Thaùnh Kinh. Trong soá nhöõng ngöôøi ñaõ chuù giaûi Thö naøy, ta thaáy coù: oâ. OÂ-ri-gieân, T. Gio-an Kim Khaåu, oâ. Theâ-o-ñoâ-reâ, oâ. Am-boâ-roâ-si-aùt, T. AÂu-guùt-tinh, oâ. A-beâ-la, T. Toâ-ma A-qui-noâ, v.v... Nhöng trong lòch söû Hoäi Thaùnh, coù hai luùc, vieäc chuù giaûi Thö naøy ñaõ ñoùng vai troø quyeát lieät: moät laø theá kyû thöù 5, trong côn khuûng hoaûng beø phaùi Peâ-la-gieân vaø nhöõng tranh luaän soâi noåi veà tính caùch nhöng khoâng cuûa ôn cöùu ñoä, hai laø theá kyû thöù 16, hoài baét ñaàu cuoäc Caûi löông.
Nhieàu söû gia coi cuoán chuù giaûi Thö Roâ-ma do oâ. Lu-teâ-roâ vieát vaøo naêm 1516 thaät laø khôûi ñieåm cuoäc Caûi löông. Laïi chính trong khi chuù giaûi Thö Roâ-ma, laø cuoán saùch chuù giaûi ñaàu tieân oâng vieát (maõi naêm 540 môùi xuaát baûn), oâ. Can-vanh ñaõ söûa soaïn aán baûn thöù hai cuoán Huaán luyeän Ki-toâ giaùo (1539) vaø xaùc ñònh caùc luaän ñeà chính trong giaùo lyù oâng. Caùc nhaø Caûi löông quí meán Thö naøy ñaëc bieät. OÂ. Lu-teâ-roâ quaû quyeát: "Thöïc söï Thö naøy laø trung taâm vaø coát tuûy moïi cuoán saùch". OÂng Can-vanh cuõng chuû tröông raèng "Ai hieåu ñuùng Thö naøy, thì môû ñöôïc cöûa ñi vaøo taän kho taøng bí maät hôn heát cuûa Thaùnh Kinh". Ñoái vôùi oâng Meâ-laêng-toâng cuoán Loci communes rerum theologicarum (Thaàn hoïc toång cöông) taùc phaåm xuaát saéc haøng ñaàu cuûa oâng, thöïc ra chæ laø saùch chuù giaûi Thö Roâ-ma, thì Thö naøy cho ta "Toaùt löôïc giaùo lyù Ki-toâ-giaùo". Vaäy cuoán tín lyù ñaàu tieân cuûa giaùo phaùi Lu-teâ-roâ thöïc ra laø cuoán tín lyù cuûa Thö Roâ-ma.
Töø ñoù, caùc nhaø chuù giaûi vaø thaàn hoïc theä phaûn ñaõ khoâng ngöøng chuù giaûi thö naøy. Xin nhaéc ñeán caùch rieâng cuoán chuù giaûi cuûa Kaùc-Baùt (1919) gaây aûnh höôûng quyeát lieät treân tö töôûng thaàn hoïc ñöông thôøi. Trong khi öu ñaõi baûn vaên naøy nhö theá, haún laø caùc thaàn hoïc gia theä phaûn ñaõ phaàn naøo bò loâi keùo theo höôùng moät chieàu; nhaø chuù giaûi theä phaûn F. J. Li-en-baùc ñaõ khoâng ngaàn ngaïi noùi laø "maát quaân bình". Caùc thaàn hoïc gia coâng giaùo thì laïi quaù nhaán maïnh veà giaùo lyù cuûa Thö Co-rin-toâ thöù nhaát.
Vì vai troø Thö Roâ-ma ñaõ ñoùng trong lòch söû Hoäi Thaùnh boán theá kyû gaàn ñaây, neân deã hieåu vì sao caùc ngöôøi phuï traùch Baûn dòch hieäp taâm Kinh Thaùnh ñaõ quyeát ñònh baét ñaàu coâng vieäc baèng Thö Roâ-ma. Hoï coi vieäc dòch Thö naøy nhö moät traéc nghieäm. Vì hoï xaùc tín raèng neáu coù theå trình baøy Thö Roâ-ma trong moät dòch vaên ñöôïc moïi ngöôøi öng nhaän, thì baûn dòch hieäp taâm Kinh Thaùnh seõ khoâng ñuïng ñaàu vaøo nhöõng trôû löïc khoâng theå vöôït qua. Nhaát laø hoï xaùc tín veà aûnh höôûng thaàn hoïc cuûa coâng trình naøy; theo lôøi muïc sö M. Bô-nheâ, "baûn vaên ñaõ khieán chuùng ta chia reõ" nay phaûi neân "baûn vaên giuùp chuùng ta gaëp gôõ laïi nhau".
Ñòa vò Thö Roâ-ma trong ñôøi soáng T. Phao-loâ
Khi T. Phao-loâ ñoïc Thö naøy cho oâ. Tec-xi-oâ (16,12) vieát, coù leõ ngaøi ñang ôû Co-rin-toâ, taïi nhaø oâ. Gai-oâ laø keû cho ngaøi vaø cho caû Giaùo ñoaøn truù nguï (16,23, x. 1C 1,14-15). Ngaøi saép traåy ñi (coù ngöôøi cho laø ngaøi ñaõ traåy ñi) Gieâ-ru-sa-lem (15,25-33), ñem theo keát quaû vieäc laïc quyeân ngaøi ñaõ toå chöùc taïi Ma-keâ-ñoan vaø A-kai giuùp haøng "thaùnh höõu taïi Gieâ-ru-sa-lem ñang côn tuùng thieáu" (15,25-26). Ngaøi vöøa soáng ba thaùng taïi Coâ-rin-toâ (Cv 20,3), vaøo cuoái cuoäc haønh trình truyeàn giaùo thöù ba, trong ñoù, maát thaùng tröôùc ñaây, ngaøi ñaõ vieát caùc Thö Co-rin-toâ, Thö Ga-laùt vaø coù khi caû Thö Phi-líp nöõa. Theá laø ngaøi ôû vaøo cuoái moät trong nhöõng thôøi kyø nhieàu bieán ñoäng hôn heát trong hoaït ñoäng thö tín vaø thaàn hoïc cuûa ngaøi. Ngaøi töôûng mình ñaõ hoaøn taát traùch vuï beân Ñoâng (15,19-20). Töø ñaây, ngaøi döï tính ñem Tin Möøng tôùi phöông Taây. Taâm hoàn ngaøi ñaõ höôùng veà thaønh Roâ-ma vaø xöù Taây-ban-nha (15,24). Nhöng ngaøi lo laéng veà keát cuoäc chuyeán ngaøi haønh trình ñi Gieâ-ru-sa-lem. Ngaøi tieân caûm thaáy nhöõng söï khoù khaên ngaøi seõ gaëp ôû ñoù (15,30-31). Saùch Coâng vuï laøm chöùng taù laø nhöõng lo sôï aáy thaät coù lyù do: "Giôø ñaây Thaùnh Linh buoäc toâi ñi Gieâ-ru-sa-lem, nhöng khoâng roõ toâi seõ gaëp nhöõng gì taïi ñaây. Chæ bieát laø töø thaønh noï ñi tôùi thaønh kia, Thaùnh Linh cöù nhaéc ñi nhaéc laïi toâi raèng: xieàng xích vaø khoán khoù ñang chôø ñôïi toâi!... (Cv 20,22-23).
Tuøy theo heä thoáng thôøi gian ngöôøi ta coâng nhaän, maø xeáp Thö Roâ-ma vaøo naêm 57 hay 58, duø sao cuõng vaøo ñaàu muøa xuaân, töùc vaøo muøa ngöôøi ta laïi baét ñaàu vöôït bieån sau maáy thaùng xaáu trôøi muøa ñoâng.
Khoâng bao giôø ngöôøi ta nghi ngôø veà söï Thö Roâ-ma chính toâng laø cuûa T. Phao-loâ. Chæ coù hai chöông cuoái laø ñaët vaán ñeà pheâ-bình vaên chöông, vì taäp truyeàn thuû baûn khoâng nhaát trí veà hai chöông aáy.
Muïc tieâu vaø dòp vieát Thö
Tuy bieát khaù roõ veà caùc hoaøn caûnh bieân soaïn Thö Roâ-ma, nhöng chính baûn chaát Thö naøy thì vaãn coøn bí aån: phaûi chaêng ñaây laø moät thieân khaûo luaän döôùi hình thöùc laù thô hay thöïc söï laø moät böùc Thö, moät baûn vaên do hoaøn caûnh gaây neân? Noùi theå khaùc: khi ñoïc Thö naøy cho thö kyù vieát, T. Toâng ñoà thöïc söï muoán laø giaûng daïy cho Giaùo ñoaøn Roâ-ma veà chaân lyù Tin Möøng hay laø tröôùc tieân ngaøi nhaém ñaït tôùi keát quaû thöïc haønh naøo ñoù, ñaùp öùng vôùi nhu caàu rieâng ngaøi bieát laø coù trong Giaùo ñoaøn Roâ-ma?
a) Baûn vaên giaùo lyù
Cho tôùi theá kyû 19, ña soá caùc nhaø chuù giaûi ñeàu coi Thö Roâ-ma laø moät böùc Thö khaûo luaän: töùc laø moät baûn vaên giaùo lyù döôùi hình thöùc laù thö ngoû. Vieäc loan baùo ngaøi saép ñeán Roâ-ma, ñoái vôùi T. Phao-loâ chæ laø moät vieän côù vaäy thoâi. Vì khoâng bieát Giaùo ñoaøn naøy, khoâng coù quyeàn chi tröïc tieáp treân hoï, maø laïi "khoâng muoán xaây treân neàn taûng ngöôøi khaùc ñaët roài" (15,20), neân T. Phao-loâ khoâng caàn ñeà caäp tôùi nhöõng vaán ñeà cuï theå cuûa coäng ñoaøn, cuõng khoâng caàn daán thaân vaøo cuoäc tranh luaän hay laø bieän hoä caù nhaân, Ngaøi chæ nhaân dòp göûi thö cho Giaùo ñoaøn Roâ-ma ñeå trình baøy vôùi ngöôøi Roâ-ma vaø qua ngöôøi Roâ-ma, vôùi moïi tín ñoà, nhöõng vaán ñeà chính yeáu ngaøi ñang suy nghó baáy giôø, vaø nhaéc laïi caùch thanh thaûn hôn vaø coù heä thoáng hôn söù ñieäp ngaøi ñaõ gôûi trong Thö Ga-laùt.
Vì buoäc ta phaûi so saùnh hai Thö aáy vôùi nhau. Trong caû hai Thö ta ñeàu gaëp laïi nhöõng ñeà taøi chính trong giaùo lyù T. Phao-loâ veà söï coâng chính hoùa vaø ôn cöùu ñoä, veà luaät Moâi-sen vaø ñöùc tin Ki-toâ giaùo, veà giaù trò tieân baûo cuûa hình aûnh oâng AÙp-ra-ham, v.v. Nhöng neùt töông phaûn giöõa hai Thö cuõng roõ reät khoâng keùm. Thö Ga-laùt cho ta caûm töôûng laø ñaõ vieát trong côn xuùc ñoäng theå naøo, thì Thö Roâ-ma laïi khieán ta löu yù tôùi gioïng bình tónh vaø giaùo huaán, tôùi söï thanh thaûn voâ tö, vaø nhöõng caùi nhìn cao saâu nhö theá. Cuõng chính laø moät söù ñieäp, nhöng trình baøy vaø quaûng dieãn roäng raõi hôn, thaûn nhieân hôn, khoâng coù gioïng buùt chieán. Coù ngöôøi ñaõ noùi Thö Ga-laùt nhö gioøng nöôùc luõ cuoàn cuoän, coøn Thö Roï-ma nhö doøng nöôùc soâng eâm ñeàm chaûy xuoâi.
Ñaõ haún laø trong suoát caû Thö T. Phao-loâ maïnh meõ noùi vôùi ngöôøi ñoái thoaïi voâ hình, maø khoâng baøo giôø neâu teân ngöôøi aáy ra caùch chính xaùc hôn. Chæ caàn ñoïc baûn vieät vaên cuõng ñuû khieán ta löu yù vieäc T. Phao-loâ lieân læ duøng nhöõng kieåu thöùc huøng bieän nhö loái hoûi tu töø hoïc, thaùn töø, tieáng keâu leân, caâu xen keõ hay laø caâu trong ngoaëc. Khoâng thaáy trong Thö naøo ngaøi xöû duïng nhieàu nhö trong Thö naøy caùc phöông thöùc huøng bieän, ví duï maáy kieåu noùi: "Vaäy bieát noùi laøm sao?", "anh em laïi khoâng bieát raèng", "bôûi ngöôøi kia, duø baïn laø ai cuõng vaäy"... Nhöng chính vieäc duøng nhieàu ñònh thöùc tu töø nhö theá laïi chöùng minh ngöôøi ñoái thoaïi chæ laø nhaân vaät töôûng töôïng maø thoâi, theo phöông thöùc trieát lyù bình daân ñöông thôøi.
Ñaëc tính khoâng leä thuoäc thôøi gian vaø chuù troïng veà giaùo lyù hôn cuûa Thö naøy ñaõ khieán ngöôøi ta muoán coi ñoù laø moät thöù "thaàn hoïc toång quan". Tuy nhieân Thö naøy coù quaù nhieàu thieáu soùt, neân khoâng theå coi laø moät baûn "toaùt löôïc giaùo lyù Ki-toâ giaùo" hay caû nhö laø toång hôïp giaùo lyù cuûa T. Phao-loâ, cuõng vaäy. Vì söï khaùc nhau phi thöôøng khoâng nhöõng veà vaên theå, nhöng veà caû ñeà taøi, giöõa Thö Roâ-ma vaø caùc Thö Coâ-rin-toâ cuõng vieát vaøo thôøi kyø ñoù, khieán ta phaûi löu yù. Caùi chi phoái hai Thö Co-rin-toâ laø hai ñeà taøi gaàn guõi vôùi nhau: T. Phao-loâ bieän hoä cho quyeàn bính toâng ñoà cuûa ngaøi vaø tranh ñaáu cho söï thoáng nhaát vaø xaây döïng Giaùo ñoaøn Coâ-rin-toâ. Coøn trong Thö Roâ-ma, noùi ñöôïc laø khoâng bao giôø ñeà caäp tôùi Giaùo ñoaøn, ít nöõa laø caùch minh nhieân, tröø ra trong maáy lôøi nhaén nhuû thöïc haønh ôû hai chöông cuoái. Lôøi giaùo huaán quan troïng Thö Coâ-rin-toâ noùi veà pheùp Suøng AÂn (1C 11,17-34) khoâng coù chuùt gì töông ñöông trong Thö Roâ-ma. Trong caùc Thö Coâ-rin-toâ cuõng coù tieáng doäi vaøo Thö Roâ-ma: hai ñaøng ñeàu gaëp laïi hình aûnh Hoäi Thaùnh laø Thaân Theå Ñöùc Ki-toâ (1C 12, 12-27; Rm 12,4-6) vaø ñeà taøi Ñöùc Ki-toâ laø A-ñam thöù hai (1C 15; Rm 5).
Tuy khoâng theå coi Thö Roâ-ma laø toång hôïp tö töôûng thaàn hoïc cuûa T. Phao-loâ, vaø caøng khoâng theå coi laø töông ñöông vôùi cuoán tín lyù Ki-toâ giaùo theo nghóa kim thôøi, nhöng khoâng coù theå coi ñoù laø toaùt löôïc ñieàu chính T. Phao-loâ ñaõ hai laàn trong thö goïi laø "Phuùc aâm ngaøi giaûng" (2,16; 16,25), töùc laø ñieàu ngaøi coi laø trung taâm cuûa Tin Möøng ngaøi loan baùo cho chö daân.
b) Baûn vaên hoaøn caûnh
Ñaøng khaùc, tính khoâng leä thuoäc thôøi gian vaø toång quaùt cuûa Thö Roâ-ma khoâng ngaên trôû Thö naøy "coù vò trí lòch söû xaùc ñònh" vaø ñaùp öùng caùc vaán ñeà nghieâm troïng hôn heát ñaõ ñaët ra cho Hoäi Thaùnh luùc baáy giôø. Ñoái vôùi moät soá ngöôøi, ñeà taøi Hoäi Thaùnh, maëc daàu khoâng ñaù ñoäng tôùi danh töø naøy, chính laø nhaõn giôùi maø moïi ñöôøng neùt coát yeáu cuûa tö töôûng trình baøy trong Thö ñeàu qui veà ñoù. T. Phao-loâ yù thöùc ñöôïc moái hieåm nguy ñe doïa Hoäi Thaùnh vaøo luùc baáy giôø trong lòch söû Hoäi Thaùnh: töùc laø moái nguy chia thaønh hai coäng ñoaøn, moät coäng ñoaøn ki-toâ höõu goác Do-thaùi, thöøa keá Hoäi ñöôøng Do-thaùi, moät coäng ñoaøn ki-toâ höõu goác chö daân maø ngaøi töï bieát mình laø toâng ñoà cuûa hoï, vaø giaùo ñoaøn sau caét ñöùt khoûi coäng ñoaøn tröôùc, khoâng coøn lieân laïc höõu hình chi vôùi quaù khöù. Nhöõng côn khuûng hoaûng môùi xaûy ra trong Giaùo ñoaøn Ga-laùt vaø Co-rin-toâ caøng khieán ngaøi xaùc tín hôn veà tính nghieâm troïng cuûa tình traïng noùi ñaây. Khi bieân soaïn böùc thö ngaøi khoâng bieát roõ mình seõ ñöôïc tieáp ñoùn theå naøo taïi Gieâ-ru-sa-lem. Neân ta hieåu vì sao trong thö daønh cho raát nhieàu ñoäc giaû, T. Phao-loâ ñaõ muoán neâu baät söï nhaát trí cuûa Maëc khaûi trong Cöïu Öôùc vaø trong Tin Möøng, nhöõng lôøi höùa khoâng theå laàm ñoái vôùi I-ra-en vaø vai troø daân aáy trong lòch söû cöùu ñoä. Thö Roâ-ma seõ laø nhö phaàn boå tuùc - treân bình dieän giaùo lyù - cho vieäc coá gaéng cuûa T. Phao-loâ - treân bình dieän thöïc haønh - ñeå toå chöùc laïc quyeân giuùp ñôõ caùc nhu caàu cuûa coäng ñoaøn ki-toâ höõu goác Do-thaùi vaø ñeå ñaùnh daáu tình lieân ñôùi cuûa tín ñoà daân ngoaïi vôùi tín ñoà xöù Pa-leâ-tin.
Vaû laïi, coù ñuùng nhö thieân haï thöôøng quaû quyeát laø nhöõng ngöôøi tröïc tieáp nhaän Thö khoâng phaûi laø ñieàu kieän cho noäi dung vaø hình thöùc cuûa Thö naøy? Neáu theá thì Thö Roâ-ma seõ laø noá tröø trong taùc phaåm vaên chöông cuûa T. Phao-loâ, vì moïi Thö ngaøi vieát ñeàu do hoaøn caûnh ñoøi buoäc, ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa Giaùo ñoaøn ngaøi vieát cho. Ñaõ vaäy thì ta laïi khoâng caàn töï hoûi xem Thö Roâ-ma coù phaûi laø do tình caûnh Giaùo ñoaøn Ro-ma vaøo nhöõng naêm 57-58 ñoøi hoûi? Nhieàu taùc giaû ñaõ tìm toøi theo chieàu höôùng aáy. tuy nhieân, vì ta khoâng bieát roõ tình hình chính xaùc cuûa Giaùo ñoaøn Roâ-ma, vaøo luùc T. Phao-loâ vieát Thö cho hoï, goàm coù nhöõng thaønh phaàn naøo, vaø bao haøm nhöõng khuynh höôùng chi, cho neân caùc ñieàu giaûi thích ngöôøi ta ñeà nghò, ta chæ coù theå coi laø nhöõng giaû thuyeát cho coâng trình nghieân cöùu maø thoâi. Chính böùc Thö khoâng cung caáp cho ta chi tieát naøo roõ reät. T. Phao-loâ chæ neâu lyù do ngaøi ñeán thaêm laø söï ngaøi nhieät lieät öôùc ao "cuûng coá" nieàm tin caùc ki-toâ höõu taïi Roâ-ma. Ngaøi coù sôï caùc tín ñoà goác Do-thaùi tuyeân truyeàn caùc yù töôûng hoï taïi Roâ-ma cuõng nhö hoï ñaõ laøm taïi Ga-laùt hay taïi Co-rin-toâ? Ngaøi coù muoán ñeà phoøng tröôùc cho tín ñoà Roâ-ma choáng laïi caùc haønh vi cuûa tín ñoà Do-thaùi? Khoâng phaûi laø khoâng theå coù nhö vaäy; nhöng trong Thö khoâng coù gì cho pheùp ta gaùn muïc tieâu aáy cho T. Toâng ñoà (Tuy nhieân, neân x. 16,17-26, nhöng gioïng nghieâm khaéc trong caû ñoaïn naøy töông phaûn vôùi gioïng oân toàn trong caû böùc Thö).
Trong moïi giaû thuyeát ñaõ ñeà caäp ñeán treân naøy, coù moät ñieàu ñaùng cho ta löu yù. Töø ñaàu theá kyû 19 nhieàu nhaø chuù giaûi ñaõ töï hoûi raèng phaûi chaêng Thö Roâ-ma coát yeáu nhaèm vaøo muïc tieâu hoøa giaûi. Vì ta bieát laø soá ngöôøi Do-thaùi löu truù taïi Roâ-ma raát quan troïng, thaäm chí khieán Hoaøng ñeá Cô-lau-ñi ra saéc chæ truïc xuaát vaøo naêm 49, coù leõ laø sau nhöõng roái loaïn gaây neân taïi ñoù do vieäc rao giaûng Tin Möøng veà Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ. Ta laïi bieát raèng nhöõng ki-toâ höõu goác Do-thaùi cuõng bò aùn truïc xuaát naøy, ví duï nhö oâng A-qui-la vaø baø Phi-ca ñaõ tôùi thaønh Co-rin-toâ (Cv 18,2). Tuy nhieân, chaúng bao laâu ñaõ tröøu saéc chæ aáy laïi, vaø nhieàu ngöôøi Do-thaùi laïi trôû veà Roâ-ma, khi T. Phao-loâ vieát Thö naøy, thì oâng A-qui-la vôùi baø Phi-ca laïi coù maët ôû Roâ-ma roài (16,3). Phaûi chaêng ki-toâ höõu goác chö daân ñaõ coù thaùi ñoä khinh deå vaø töï toân ít nhieàu ñoái vôùi caùc anh em goác Do-thaùi khi hoï trôû veà Roâ-ma (x. 11,17-25; 14,3.10; 15,25-27). Phaûi chaêng khi aáy Giaùo ñoaøn Roâ-ma ñaõ bò chia reõ saâu xa, taùch ra hai beø, moät goàm ki-toâ höõu goác chö daân, moät goàm ki-toâ höõu goác Do-thaùi? Tröôùc tình hình nhö vaäy, T. Phao-loâ coù leõ nhaém muïc tieâu laøm cho caû hai beø chaáp nhaän laãn nhau, yù thöùc veà söï nhaát trí caên baûn cuûa mình. Nhö theá thì tuyeät ñænh böùc Thö coù leõ laø caâu 7 trong ch. 15: "Vaäy anh em haõy ñoùn tieáp nhau nhö Ñöùc Ki-toâ ñaõ ñoùn tieáp anh em, cho vinh danh Thieân Chuùa". Heát moïi ñieàu quaûng dieãn ôû treân ñeàu qui höôùng tôùi caâu keát luaän thöïc tieãn naøy.
Nhieàu daáu chæ khieán cho giaû thuyeát naøy coù phaàn ñuùng vôùi söï thaät. Ngöôøi ta ñaõ coù theå ghi nhaän laø T. Phao-loâ luoân luoân "höôùng moät con maét tôùi ngöôøi ki-toâ höõu goác Do-thaùi vaø con maét kia tôùi caùc tín ñoà goác chö daân" (Pô-laây-ñô-rô). Vì böùc Thö naêng duøng hai töø "Do-thaùi hay Hi-laïp" hay nhöõng töø song song vôùi hai töø aáy (1,14-16; 2,9.10.25-27; 3,9-29; 4,9-12; 9,23; 10,12; 11,13-25; 15,8tt). Ñieàu kyø laï laø khoâng thaáy noùi vôùi "Giaùo ñoaøn Thieân Chuùa" voán ñoùng vai troø keû nhaän Thö trong moïi Thö khaùc cuûa T. Phao-loâ. Ta seõ deã giaûi thích ñöôïc ñieàu aáy, neáu T. Toâng ñoà töï coi mình khoâng phaûi ñöùng tröôùc moät coäng ñoàng hieäp nhaát. Sau heát phaàn quaûng dieãn daøi veà daân Thieân Chuùa vaø veà soá meänh I-ra-en coù theå bieän minh ñaày ñuû theo vieãn aûnh naøy. Gaàn ñaây ngöôøi ta nhaéc laïi giaû thuyeát naøy vaø ñöa ra nhieàu luaän chöùng môùi cho vöõng chaéc theâm. Neáu ñuùng nhö vaäy, thì Thö Roâ-ma seõ coù ñaëc tính hieäp taâm sieâu vôøi, tröôùc khi xuaát hieän danh töø naøy. Duø coù veû loâi cuoán bao nhieâu maëc loøng, lôøi giaûi thích aáy vaãn chæ laø moät giaû thuyeát maø thoâi. Vì T. Phao-loâ khoâng ñeà caäp ñieàu chi chính xaùc veà tình hình cuûa Giaùo ñoaøn Roâ-ma, neân ta khoâng coù theå coi giaû thuyeát aáy laø chaéc chaén ñöôïc. Duø sao giaû thuyeát aáy laøm saùng toû raát nhieàu böùc Thö khoù hieåu vaø bí aån naøy vaø khieán Thö aáy caøng ñaùng cho ta löu taâm hôn nöõa.
Löôïc ñoà Thö
Khoâng moät baûn vaên naøo cuûa T. Phao-loâ cho ta coù caûm töôûng laø ñöôïc caáu keát chaët cheõ vaø theo löôïc ñoà gaét gao cho baèng Thö Roâ-ma. Tuy nhieân, duø moïi nhaø chuù giaûi ñeàu nhìn nhaän Thö naøy, cuõng nhö haàu heát moïi Thö khaùc, goàm coù hai phaàn roõ raøng phaân bieät vôùi nhau, moät phaàn tín lyù (1-11), moät phaàn luaân lyù hay laø khuyeân nhuû (12-16), nhöng hoï khoâng coøn ñoàng yù nöõa, khi caàn xaùc ñònh löôïc ñoà caùch roõ reät hôn. Vì theá moät ít nhaø chuù giaûi cho raèng Thö khoâng coù moät cô caáu naøo khaùc ngoaøi cô caáu ñoái thoaïi. Ngöôøi ta ñaõ noùi Thö Roâ-ma chæ laø moät böùc Thö xuaát phaùt töø cuoäc lieân læ ñoái thoaïi vôùi ngöôøi Do-thaùi (dialogus cum Judaeis).
Duø vaäy, ña soá nhaø chuù giaûi coi Thö naøy coù löôïc ñoà vöõng chaéc vaø chín chaén, mieãn laø nhìn nhaän Thö aáy khoâng hoaøn toaøn nhaát trí veà vaên theå hay veà tö töôûng lieân tuïc vôùi nhau. T. Phao-loâ khoâng phaûi laø moät nhaø vaên coå ñieån vaø khí vaên huøng bieän töï ñaùy loøng ngaøi phaùt ra vaø ñoïc cho thö kyù vieát, ta khoâng theå chia thaønh nhöõng phaàn ñoaïn. Theo caùc nhaø chuù giaûi aáy thì T. Phao-loâ ñaõ muoán baøn veà toäi loãi (ch. 1 ñeán 3,20), roài veà söï coâng chính hoùa (ch. 3,21 ñeán 4,25) vaø sau cuøng veà söï thaùnh hoùa (ch. 5-8). Nhöng theo giaû thuyeát naøy, thì phaàn cuoái Thö chæ laø moät chuoãi phuï tröông bieät laäp ít nhieàu vôùi phaàn tín lyù.
Coøn nhöõng coâng trình nghieân cöùu môùi ñaây thì ñeà nghò nhöõng keát caáu khaùc nhau, coù leõ gaàn vôùi chuù yù trung taâm cuûa T. Toâng ñoà vaø gioáng hôn vôùi loái vaên ngoân söù trong Cöïu Öôùc, khoâng öa quaûng dieãn baèng lyù luaän ñöôøng thaúng theo loái taây phöông cho baèng nhaéc ñi nhaéc laïi nhö ñöôøng xoay oác theo ñoâng phöông. Sau ñaây laø ví duï toùm taét moät trong caùc löôïc ñoà ngöôøi ta môùi ñeà nghò. Thö laàn löôït moâ taû theo boán ñôït khaùc nhau caûnh khoán naïn cuûa loaøi ngöôøi vaø söï toaøn thaéng cuûa Phuùc AÂm: (1) Caûnh khoán naïn cuûa chö daân vaø Do-thaùi bò Thieân Chuùa phaït (ch. 1,18 ñeán 3,20) vaø ôn Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ coâng chính hoùa moïi ngöôøi tin caäy nôi Ngöôøi (3,21 ñeán 4,25). (2) Caûnh loaøi ngöôøi khoán naïn vì lieân ñôùi vôùi oâng A-ñam thöù nhaát (5,1-14) vaø ñöôïc cöùu ñoä nhôø lieân ñôùi vôùi Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ (5,15 ñeán 6,23; trong chöông 5 hai ñeà taøi khoán naïn vaø cöùu ñoä naøy hoøa hôïp maät thieát vôùi nhau). (3) Loaøi ngöôøi khoán naïn vì noâ leä Luaät Moâi-sen (7,1-25) vaø ñöôïc giaûi phoùng nhôø Thaùnh Linh (8,1-39). (4) Daân I-ra-en khoán naïn vì töø choái Ñöùc Ki-toâ (9,1 ñeán 10,21) vaø cuoái cuøng ñöôïc vaøo laõnh ôn cöùu ñoä cuûa I-ra-en môùi bao goàm ngöôøi Do-thaùi vaø ngöôøi daân ngoaïi (11,1-36). Coá nhieân löôïc ñoà naøy chæ laø giaû thuyeát, nhöng coù hai caùi lôïi: moät laø neâu roõ söï kieän boán ñôït moâ taû caûnh khoán naïn vaø ôn cöùu ñoä naøy ñaõ duøng boán töø ngöõ baûn chaát vaø nguoàn goác khaùc nhau: ñoù laø töø ngöõ phaùp lyù trong ñôït nhaát, töø ngöõ bí tích trong ñôït hai, töø ngöõ thaàn linh trong ñôït ba vaø töø ngöõ lòch söû trong ñôït cuoái cuøng. Hai laø chöùng toû maáy chöông 9 ñeán 11 coù lieân laïc höõu cô vôùi luaän chöùng caùc ch. 1 ñeán 8. Tuy nhieân, löôïc ñoà naøy khoâng laøm ta thoûa maõn veà hai ñieåm: moät laø tuy noù chöùng toû caùc ch. 9 ñeán 11 töï nhieân aên nhaäp vôùi luaän chöùng böùc Thö, nhöng khoâng laøm cho thaáy roõ ba chöông aáy, duø sao, cuõng laø moät phaàn töông ñoái bieät laäp ñoái vôùi toaøn böùc Thö vaø thaäm chí coøn caáu thaønh moät toaøn theå tuyeät vôøi nhaát trí, khieán ta coù theå töï hoûi moät caùch hôïp lyù raèng phaûi chaêng ba chöông aáy ñaõ ñöôïc bieân soaïn rieâng, roài sau môùi cho xen vaøo nôi ñoù trong böùc Thö naøy. Vì ba chöông aáy khoâng xuaát hieän nhö laø phaàn noái tieáp taát nhieân cuûa caùc ch. 1-8 vôùi ñeà taøi caên baûn ñaõ neâu leân ôû 1,16-17, laø söï coâng chính môùi do Ñöùc Ki-toâ ñem laïi cho loaøi ngöôøi. Hai laø löôïc ñoà aáy khoâng neâu roõ vò trí baûn leà cuûa ch. 5. Vì nhieàu nhaø chuù giaûi ñaõ nhaán maïnh raèng töø ch. 5, thaáy xuaát hieän moät quan ñieåm coù phaàn môùi meû. Töø chöông naøy, söï coâng chính hoùa töø ñaây xuaát hieän laø caùi thuoäc veà quaù khöù, laø caùi ñaõ hoaøn taát roài: caùc ñoäng töø ôû thì "aoriste" (quaù khöù); ñöùc tin coøn ñöôïc nhaéc ñeán ôû 5,2, nay nhöôøng choã cho ñöùc caäy: ñeà taøi Kaucheøsis (töï haøo, hieân ngang, vinh döï) cuõng ñöôïc bieán hoùa vaø töø ñaây mang yù nghóa tích cöïc hôn, vì söï "töï haøo" aáy chæ coøn dieãn taû söï nöông töïa vaøo moät mình Thieân Chuùa maø thoâi. Sau heát ñeà taøi caên baûn ch. 5,11 ñeán 8 khoâng phaûi laø söï coâng chính hoùa, nhöng chính laø söï soáng; pheùp thanh taåy khai maïc ñôøi soáng vôùi Ñöùc Ki-toâ (ch. 6); vaø vieäc thoâng ban Thaùnh Linh vaø söï Ngaøi hieän dieän trong ta ñeå neân ñoäng löïc vaø nguoàn soáng, ñoù chính laø daáu chæ ta hieäp thoâng vôùi Ñöùc Ki-toâ vinh hieån vaø vôùi ñôøi soáng thaàn tính cuûa Ngöôøi trong traïng thaùi Chuùa Phuïc Sinh huy hoaøng (ch. 8).
Vaäy luaän chöùng caùc ch. 1 ñeán 8 toû ra caøng ñi caøng tieán. Sôû dó ta khoâng thaáy roõ ñaø tieán trieån ñoù, chính laø taïi T. Toâng ñoà ñoïc moät baûn vaên khoù, laém khi ñaõ theo nhieàu doøng lyù luaän vaø tö töôûng xen treùo vaøo nhau. Duø sao caùi hay cuûa loái trình baøy baèng boán ñôït moâ taû naøy laø chöùng toû T. Phao-loâ tha thieát löu taâm vaøo vieäc loan baùo Tin Möøng, laàn löôït noùi vôùi ngöôøi ki-toâ höõu goác Do-thaùi vaø goác daân ngoaïi, roài sau heát trong phaàn luaân lyù keát thuùc (12,1-16,2) ngaøi khuyeân hoï phaûi soáng trong caùi cuï theå haèng ngaøy cuûa tình yeâu thöông: töø boû moïi ñieàu töï ñaéc töï cao, ñeå chaêm lo tìm lôïi ích cho ngöôøi khaùc vaø löu taâm traùnh taát caû nhöõng gì coù theå ñe doïa tình lieân ñôùi giöõa ki-toâ höõu vôùi nhau vaø vôùi heát moïi ngöôøi. Ñoù laø caùch trong thôøi gian soáng ôû ñôøi naøy, hoï seõ loan baùo vaø phaùc hoïa söï hoaøn taát lòch söû (13,11-14). Theo vieãn aûnh naøy, phaàn thöù naêm cuûa böùc Thö aên khôùp höõu cô vôùi boán phaàn ñaàu.
Thaàn hoïc cuûa Thö Roâ-ma
Nhö chuùng toâi ñaõ noùi, tuy Thö Roâ-ma khoâng ñeà caäp tôùi moïi ñeà taøi trong thaàn hoïc cuûa T. Phao-loâ, nhöng heã noùi tôùi ñeà taøi naøo, ñeàu baøn moät caùch saâu xa, saùng suûa vaø maïnh meõ tuyeät vôøi. Khoâng coù nôi naøo khaùc, T. Toâng ñoà noùi moät caùch sieâu phaøm nhö theá veà quyeàn naêng cuûa ôn Chuùa, veà söï chuùc döõ do toäi gaây neân, veà söï coâng chính hoùa nhôø ñöùc tin, veà söï cheát vaø soáng laøm moät vôùi Ñöùc Ki-toâ Phuïc sinh, veà taùc ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Linh... Khoâng theå nhaän ñònh ôû ñaây, moät caùch toång quaùt veà tính phong phuù cuûa moät tö töôûng maø nhöõng saéc thaùi tinh vi khoâng laøm yeáu ñi lyù luaän chaët cheõ, vaø tính teá nhò khoâng nôi naøo laïi laøm nhuït maát khí vaên maïnh meõ huøng hoàn. Lôøi chuù giaûi raát doài daøo, caùch rieâng ñoái vôùi Thö naøy, seõ giuùp baïn ñoïc thaáy moïi ñeà taøi lôùn cuûa T. Toâng ñoà taïi chính nôi chuùng xuaát hieän trong baûn vaên: ñoù laø nhö moät thöù taäp ngöõ vöïng cuûa T. Phao-loâ, luoân luoân coù töông quan vôùi ñöôøng höôùng tö töôûng T. Toâng ñoà, maø baïn ñoïc seõ gaëp thaáy ôû cuoái nhöõng trang aán baûn naøy.
Traéc nghieäm cho baûn dòch hieäp taâm Kinh Thaùnh
Xin noùi ngay raèng ñieàu quí hoùa ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi coâng giaùo, chính thoáng vaø theä phaûn chuùng toâi laø chuùng toâi ñaõ töøng böôùc khaùm phaù ra nhöõng caùi phong phuù trong söù ñieäp T. Toâng ñoà. Chuùng toâi ñaõ khaùm phaù ra raèng chuùng toâi hieäp nhaát vôùi nhau trong cuøng moät nieàm say söa tìm hieåu vaø cuøng moät yù muoán ñoùn nhaän, ñeå soáng ngaøy hoâm nay, moät trong nhöõng ñöôøng höôùng quan troïng cuûa söù ñieäp nguyeân sô, söù ñieäp ñaõ nhôø qua T. Toâng ñoà, maø chinh phuïc toaøn theå löu vöïc bieån Ñòa trung. Nhôø laéng nghe moät caùch tri aân tieáng noùi cuûa caùc nhaø thôøi danh ñaõ chuù giaûi Thö naøy qua bao nhieâu theá kyû vaø tieáp thuï nhöõng gì phong phuù trong caùc taäp truyeàn rieâng cuûa töøng giaùo phaùi, chuùng toâi ñaõ caûm thaáy nhö moät hoàng aân vaø phuùc loäc, caùi ñaëc aân ñöôïc cuøng nhau phieân dòch vaø chuù giaûi, vôùi moät tinh thaàn hieäp nhaát saâu xa, chính baûn vaên xöa kia ñaõ laø dòp gaây neân xieát bao tranh chaáp. EÂ-kíp hieäp taâm phuï traùch baûn dòch môùi naøy, baûn dòch ñaõ laøm traéc nghieäm cho bieát laø coù theå hoaøn thaønh Baûn dòch hieäp taâm Kinh Thaùnh, vaø taát caû nhöõng ai ñaõ mong öôùc vaø uûng hoä eâ-kíp chuùng toâi trong vieäc coá gaéng naøy, cuõng mong öôùc cho caùc baïn ñoïc - nhaát laø caùc nhoùm hieäp taâm - chia seû nieàm vui vaø ôn ích maø eâ-kíp chuùng toâi ñaõ gaëp thaáy trong khi laøm vieäc.