Toaùt Yeáu Giaùo Lyù
cuûa Hoäi Thaùnh Coâng Giaùo
Baûn dòch Vieät Ngöõ cuûa UÛy Ban Giaùo Lyù Ñöùc Tin Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam 2006
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Phaàn III:
Ñôøi Soáng Trong Ñöùc Kitoâ
Ñoaïn Thöù Hai:
Möôøi Ñieàu Raên
Xuaát haønh 20, 2-17
"Ta laø Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, ñaõ ñöa ngöôi ra khoûi ñaát Ai-caäp, khoûi caûnh noâ leä.
Ngöôi khoâng ñöôïc coù thaàn naøo khaùc ñoái nghòch vôùi Ta.
Ngöôi khoâng ñöôïc taïc töôïng, veõ hình baát cöù vaät gì ôû treân trôøi cao, cuõng nhö döôùi ñaát thaáp, hoaëc ôû trong nöôùc phía döôùi maët ñaát, ñeå maø thôø.
Ngöôi khoâng ñöôïc phuû phuïc tröôùc nhöõng thöù ñoù maø phuïng thôø: vì Ta, Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, laø moät vò thaàn ghen töông. Ñoái vôùi nhöõng keû gheùt Ta, Ta phaït con chaùu ñeán ba boán ñôøi vì toäi loãi cuûa cha oâng. Coøn vôùi nhöõng ai yeâu meán Ta vaø giöõ caùc meänh leänh cuûa Ta, thì Ta troïn nieàm nhaân nghóa ñeán ngaøn ñôøi.
Ngöôi khoâng ñöôïc duøng danh Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, moät caùch baát xöùng, vì Ñöùc Chuùa khoâng dung tha keû duøng danh Ngaøi moät caùch baát xöùng.
Ngöôi haõy nhôù ngaøy sabaùt, maø coi ñoù laø ngaøy thaùnh. Trong saùu ngaøy, ngöôi seõ lao ñoäng vaø laøm moïi coâng vieäc cuûa ngöôi. Coøn ngaøy thöù baûy laø ngaøy sabaùt kính Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi. Ngaøy ñoù, ngöôi khoâng ñöôïc laøm coâng vieäc naøo, caû ngöôi cuõng nhö con trai con gaùi, toâi tôù nam nöõ, gia suùc vaø ngoaïi kieàu ôû trong thaønh cuûa ngöôi. Vì trong saùu ngaøy, Ñöùc Chuùa ñaõ döïng neân trôøi ñaát, bieån khôi, vaø muoân loaøi trong ñoù, nhöng Ngaøi ñaõ nghæ ngaøy thöù baûy. Bôûi vaäy, Ñöùc Chuùa ñaõ chuùc phuùc cho ngaøy sabaùt vaø coi ñoù laø ngaøy thaùnh.
Ngöôi haõy thôø cha kính meï, ñeå ñöôïc soáng laâu treân ñaát maø Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, ban cho ngöôi.
Ngöôi khoâng ñöôïc gieát ngöôøi.
Ngöôi khoâng ñöôïc ngoaïi tình.
Ngöôi khoâng ñöôïc troäm caép.
Ngöôi khoâng ñöôïc laøm chöùng gian haïi ngöôøi.
Ngöôi khoâng ñöôïc ham muoán nhaø ngöôøi ta, ngöôi khoâng ñöôïc ham muoán vôï ngöôøi ta, toâi tôù nam nöõ, con boø con löøa, hay baát cöù vaät gì cuûa ngöôøi ta."
Ñeä nhò luaät 5, 6-21
"Ta laø Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, ñaõ ñöa ngöôi ra khoûi Ai-caäp, khoûi caûnh noâ leä.
Ngöôi khoâng ñöôïc coù thaàn naøo khaùc ñoái nghòch vôùi Ta.
Ngöôi khoâng ñöôïc taïc töôïng veõ hình baát cöù vaät gì ôû treân trôøi cao cuõng nhö döôùi ñaát thaáp, hoaëc ôû trong nöôùc phía döôùi maët ñaát, ñeå maø thôø. Ngöôi khoâng ñöôïc phuû phuïc tröôùc nhöõng thöù ñoù maø phuïng thôø: vì Ta, Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, laø moät vò thaàn ghen töông. Ñoái vôùi nhöõng keû gheùt Ta, Ta phaït con chaùu ñeán ba boán ñôøi vì toäi loãi cuûa cha oâng. Coøn vôùi nhöõng ai yeâu meán Ta vaø giöõ caùc meänh leänh cuûa Ta, thì Ta troïn nieàm nhaân nghóa ñeán ngaøn ñôøi.
Ngöôi khoâng ñöôïc duøng danh Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, moät caùch baát xöùng, vì Thieân Chuùa khoâng dung tha keû duøng danh Ngaøi moät caùch baát xöùng.
Ngöôi haõy giöõ ngaøy sabaùt, maø coi ñoù laø ngaøy thaùnh, nhö Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, ñaõ truyeàn cho ngöôi. Trong saùu ngaøy, ngöôi seõ lao ñoäng vaø laøm moïi coâng vieäc cuûa ngöôi. Coøn ngaøy thöù baûy laø ngaøy sa-baùt kính Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi. Ngaøy ñoù, ngöôi khoâng ñöôïc laøm coâng vieäc naøo, caû ngöôi, cuõng nhö con trai con gaùi, toâi tôù nam nöõ, boø löøa vaø moïi gia suùc cuûa ngöôi, vaø ngoaïi kieàu ôû trong thaønh cuûa ngöôi, ñeå toâi tôù nam nöõ cuûa ngöôi ñöôïc nghæ nhö ngöôi. Ngöôi haõy nhôù ngöôi ñaõ laøm noâ leä taïi ñaát Ai-caäp, vaø Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, ñaõ dang caùnh tay maïnh meõ uy quyeàn ñöa ngöôi ra khoûi ñoù. Bôûi vaäy, Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi ñaõ truyeàn cho ngöôi cöû haønh ngaøy sa-baùt.
Ngöôi haõy thôø cha kính meï, nhö Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, ñaõ truyeàn cho ngöôi, ñeå ñöôïc soáng laâu, vaø ñeå ñöôïc haïnh phuùc treân ñaát maø Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa ngöôi, ban cho ngöôi.
Ngöôi khoâng ñöôïc gieát ngöôøi.
Ngöôi khoâng ñöôïc ngoaïi tình.
Ngöôi khoâng ñöôïc troäm caép.
Ngöôi khoâng ñöôïc laøm chöùng doái haïi ngöôøi.
Ngöôi khoâng ñöôïc ham muoán vôï ngöôøi ta, ngöôi khoâng ñöôïc theøm muoán nhaø cuûa ngöôøi ta, ñoàng ruoäng, toâi tôù nam nöõ, con boø con löøa, hay baát cöù vaät gì cuûa ngöôøi ta."
Ñaïo Ñöùc Chuùa Trôøi coù möôøi ñieàu raên
Thöù nhöùt, thôø phöôïng Ñöùc Chuùa Trôøi vaø kính meán Ngaøi treân heát moïi söï.
Thöù hai, chôù keâu teân Ñöùc Chuùa Trôøi voâ côù.
Thöù ba, giöõ ngaøy Chuùa Nhaät,
Thöù boán, thaûo kính cha meï,
Thöù naêm, chôù gieát ngöôøi,
Thöù saùu, chôù laøm söï daâm duïc,
Thöù baûy, chôù laáy cuûa ngöôøi,
Thöù taùm, chôù laøm chöùng doái,
Thöù chín, chôù muoán vôï choàng ngöôøi,
Thöù möôøi, chôù tham cuûa ngöôøi.
434. "Thöa Thaày, toâi phaûi laøm ñieàu gì toát ñeå ñöôïc höôûng söï soáng ñôøi ñôøi?" (Mt 19,16)
2052-2054
2075-2076
Khi ngöôøi thanh nieân hoûi caâu naøy, Chuùa Gieâsu traû lôøi: "Neáu anh muoán vaøo coõi soáng, thì haõy giöõ caùc ñieàu raên," roài Ngöôøi theâm: "Haõy ñeán theo Toâi" (Mt 19, 16-21). Vieäc theo Chuùa Gieâsu bao goàm caû vieäc tuaân giöõ caùc ñieàu raên. Leà luaät khoâng bò phaù boû, nhöng chuùng ta ñöôïc môøi goïi tìm laïi Leà luaät nôi Con ngöôøi cuûa Vò Toân sö thaàn linh cuûa mình, Ñaáng thöïc thi troïn veïn Leà luaät nôi chính mình, Ñaáng maïc khaûi troïn veïn yù nghóa cuûa Leà luaät, vaø chöùng nhaän tính tröôøng toàn cuûa Leà luaät.
435. Chuùa Gieâsu giaûi thích Leà luaät theá naøo?
2055
Chuùa Gieâsu giaûi thích Leà luaät döôùi aùnh saùng cuûa giôùi raên yeâu thöông duy nhaát nhöng coù hai veá, laø söï vieân maõn cuûa Leà luaät: "Ngöôi phaûi yeâu meán Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, heát loøng, heát linh hoàn vaø heát trí khoân ngöôi. Ñoù laø ñieàu raên quan troïng nhaát vaø laø ñieàu raên thöù nhaát. Coøn ñieàu raên thöù hai, cuõng gioáng ñieàu raên aáy, laø: ngöôi phaûi yeâu ngöôøi thaân caän nhö chính mình. Taát caû Luaät Moâseâ vaø caùc saùch tieân tri ñeàu tuøy thuoäc vaøo hai ñieàu raên aáy" (Mt 22,37-40).
436. "Möôøi ñieàu raên" nghóa laø gì?
2056-2057
"Möôøi ñieàu raên" coù nghóa laø "möôøi lôøi" (Xh 34, 28), toùm taét Leà luaät do Thieân Chuùa ban cho daân Israel trong boái caûnh cuûa Giao öôùc qua trung gian Moâseâ. Khi trình baøy caùc giôùi raên veà tình yeâu ñoái vôùi Thieân Chuùa (ba giôùi raên ñaàu) vaø ñoái vôùi tha nhaân (baûy giôùi raên sau), Möôøi ñieàu raên vaïch ra cho daân Chuùa vaø töøng ngöôøi con ñöôøng daãn ñeán cuoäc soáng ñöôïc giaûi thoaùt khoûi aùch noâ leä toäi loãi.
437. Lieân heä giöõa Möôøi ñieàu raên vôùi Giao öôùc nhö theá naøo?
2058-2063
2077
Möôøi ñieàu raên phaûi ñöôïc hieåu döôùi aùnh saùng cuûa Giao öôùc; trong aùnh saùng ñoù Thieân Chuùa töï maïc khaûi vaø cho bieát yù muoán cuûa Ngaøi. Baèng vieäc tuaân giöõ caùc giôùi raên, daân Chuùa muoán noùi leân söï leä thuoäc cuûa mình vaøo Thieân Chuùa vaø ñaùp laïi saùng kieán yeâu thöông cuûa Ngaøi vôùi loøng bieát ôn.
438. Hoäi thaùnh daønh cho Möôøi ñieàu raên taàm quan troïng naøo?
2064-2068
Trung thaønh vôùi Thaùnh Kinh vaø vôùi göông cuûa Chuùa Gieâsu, Hoäi thaùnh nhìn nhaän Möôøi ñieàu raên coù taàm quan troïng vaø yù nghóa haøng ñaàu. Caùc ngöôøi Kitoâ höõu buoäc phaûi tuaân giöõ Möôøi ñieàu raên.
439. Taïi sao Möôøi ñieàu raên taïo thaønh moät theå thoáng nhaát?
2069
2079
Möôøi ñieàu raên taïo thaønh moät theå thoáng nhaát vaø khoâng theå phaân chia, vì moãi giôùi raên ñeàu lieân keát vôùi caùc giôùi raên khaùc vaø vôùi toaøn theå Möôøi ñieàu raên. Vì vaäy, vi phaïm moät giôùi raên laø vi phaïm toaøn boä Leà luaät.
440. Taïi sao Möôøi ñieàu raên ñoøi buoäc moät caùch nghieâm troïng?
2072-2073,
2081
Bôûi vì Möôøi ñieàu raên trình baøy nhöõng traùch nhieäm caên baûn cuûa con ngöôøi ñoái vôùi Thieân Chuùa vaø ñoái vôùi tha nhaân.
441. Chuùng ta coù khaû naêng tuaân giöõ Möôøi ñieàu raên khoâng?
2074
2082
Thöa coù, vì Ñöùc Kitoâ, Ñaáng maø khoâng coù Ngöôøi chuùng ta khoâng theå laøm ñöôïc vieäc gì, ban cho chuùng ta coù khaû naêng tuaân giöõ Möôøi ñieàu raên, nhôø hoàng aân Thaùnh Thaàn vaø aân suûng cuûa Ngöôøi.
Chöông Moät
"Ngöôi Phaûi Yeâu Meán Ñöùc Chuùa,
Thieân Chuùa Cuûa Ngöôi
Heát Loøng, Heát Linh Hoàn
Vaø Heát Trí Khoân Ngöôi"
Ñieàu Raên Thöù Nhaát:
Ta Laø Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa Cuûa Ngöôi.
Ngöôi Khoâng Ñöôïc Coù Thaàn Naøo Khaùc.
442. Lôøi tuyeân boá cuûa Thieân Chuùa: "Ta laø Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi" (Xh 20,2) bao haøm ñieàu gì?
2083-2094
2133-2134
Ñoái vôùi ngöôøi tín höõu, caâu naøy buoäc phaûi giöõ vaø thöïc haønh ba nhaân ñöùc ñoái thaàn, traùnh caùc toäi nghòch laïi nhöõng nhaân ñöùc aáy. - Ñöùc tin giuùp tin töôûng vaøo Thieân Chuùa vaø loaïi tröø nhöõng gì traùi ngöôïc, chaúng haïn nhö coá tình nghi ngôø, cöùng tin, laïc giaùo, boäi giaùo, ly giaùo. - Ñöùc caäy giuùp tin töôûng chôø ñôïi söï höôûng kieán Thieân Chuùa vaø ôn phuø trôï cuûa Ngaøi, traùnh söï ngaõ loøng vaø töï phuï. - Ñöùc meán giuùp yeâu meán Thieân Chuùa treân heát moïi söï, vaø phaûi loaïi tröø toäi laõnh ñaïm, voâ ôn, nguoäi laïnh, löôøi bieáng hoaëc ueå oaûi tinh thaàn, vaø toäi oaùn gheùt Thieân Chuùa phaùt sinh töø kieâu ngaïo.
443. Lôøi Chuùa truyeàn "Ngöôi phaûi thôø phöôïng moät mình Ñöùc Chuùa, Thieân Chuùa cuûa ngöôi, vaø phaûi thôø phöôïng moät mình Ngaøi maø thoâi" goàm nhöõng ñieàu gì?
2095-2105
2135-2136
Caâu naøy buoäc phaûi thôø laïy Thieân Chuùa laø Chuùa teå cuûa taát caû nhöõng gì hieän höõu; phaûi toân thôø Ngaøi xöùng ñaùng vôùi tö caùch caù nhaân hay taäp theå; phaûi caàu nguyeän baèng nhöõng lôøi ca ngôïi, taï ôn vaø caàu khaån; phaûi daâng leân Ngaøi nhöõng leã teá, nhaát laø leã teá thieâng lieâng cuûa cuoäc ñôøi chuùng ta, keát hôïp vôùi hy leã tuyeät haûo cuûa Ñöùc Kitoâ; phaûi giöõ nhöõng lôøi höùa vaø lôøi khaán ñaõ daâng leân Thieân Chuùa.
444. Baèng caùch naøo con ngöôøi thöïc hieän quyeàn lôïi cuûa mình, laø ñöôïc thôø phöôïng Thieân Chuùa trong chaân lyù vaø töï do?
2104-2109
2137
Moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn vaø boån phaän luaân lyù phaûi tìm kieám chaân lyù, ñaëc bieät laø nhöõng gì lieân quan ñeán Thieân Chuùa vaø Hoäi thaùnh cuûa Ngaøi. Vaø moät khi ñaõ nhaän bieát Ngaøi, moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn vaø boån phaän luaân lyù phaûi ñoùn nhaän Ngaøi, trung thaønh vôùi Ngaøi, baèng vieäc daâng leân Ngaøi moät söï thôø phöôïng ñích thöïc. Ñoàng thôøi, phaåm giaù con ngöôøi ñoøi hoûi veà phöông dieän toân giaùo khoâng ai coù theå bò eùp buoäc haønh ñoäng traùi vôùi löông taâm, vaø cuõng khoâng ai ñöôïc ngaên caûn hoï haønh ñoäng theo löông taâm, rieâng tö cuõng nhö coâng khai, moät mình hay chung vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, trong ranh giôùi cuûa traät töï coâng coäng.
445. Thieân Chuùa caám ñoaùn ñieàu gì khi Ngaøi ra leänh: "Ngöôi khoâng ñöôïc coù thaàn naøo khaùc ñoái nghòch vôùi Ta" (Xh 20, 2)?
2110-2128
2138-2140
Giôùi raên naøy caám:
- toäi ña thaàn vaø thôø ngaãu töôïng laø thaàn thaùnh hoùa moät thuï taïo, quyeàn löïc, tieàn baïc hay caû ma quæ.
- toäi meâ tín laø moät leäch laïc traùi vôùi vieäc toân thôø Thieân Chuùa ñích thöïc. Meâ tín bieåu loä döôùi nhöõng hình thöùc khaùc nhö: boùi toaùn, ma thuaät, phuø thuûy vaø chieâu hoàn;
- toäi voâ ñaïo bieåu hieän baèng haønh ñoäng thöû thaùch Thieân Chuùa, trong lôøi noùi hay trong haønh ñoäng; baèng vieäc phaïm thöôïng, nghóa laø xuùc phaïm ñeán ngöôøi hay ñoà vaät ñaõ thaùnh hieán, nhaát laø Bí tích Thaùnh Theå; maïi thaùnh, nghóa laø muoán mua baùn nhöõng thöïc taïi linh thieâng;
- toäi voâ thaàn laø loaïi tröø söï hieän höõu cuûa Thieân Chuùa, thöôøng phaùt xuaát töø moät quan nieäm sai laïc veà quyeàn töï laäp cuûa con ngöôøi;
- chuû thuyeát baát khaû tri laø cho raèng con ngöôøi khoâng theå naøo bieát veà Thieân Chuùa, vaø bao goàm chuû tröông laõnh ñaïm toân giaùo vaø voâ thaàn thöïc haønh.
446. Giôùi raên cuûa Thieân Chuùa: "Ngöôi khoâng ñöïôc taïc töôïng, veõ hình...", coù phaûi laø caám vieäc toân thôø aûnh töôïng khoâng?
2129-2132
2141
Trong Cöïu Öôùc, giôùi raên naøy caám trình baøy Thieân Chuùa, Ñaáng tuyeät ñoái sieâu vieät, baèng baát cöù hình thöùc naøo. Nhöng khôûi töø maàu nhieäm Nhaäp theå cuûa Con Thieân Chuùa, vieäc toân kính aûnh töôïng thaùnh cuûa ngöôøi Kitoâ höõu ñöôïc xaùc nhaän (qua Coâng ñoàng Nicea II, naêm 787), vì vieäc toân kính naøy ñöôïc ñaët neàn taûng treân maàu nhieäm Con Thieân Chuùa laøm ngöôøi, qua ñoù Thieân Chuùa sieâu vieät trôû neân höõu hình. Ñaây khoâng phaûi laø vieäc thôø laïy aûnh töôïng, nhöng laø vieäc toân kính Ñaáng ñöôïc trình baøy qua aûnh töôïng: Ñöùc Kitoâ, Ñöùc Trinh Nöõ, caùc thieân thaàn vaø caùc thaùnh.
Ñieàu Raên Thöù Hai:
Ngöôi Khoâng Ñöôïc
Keâu Teân Thieân Chuùa Caùch Baát Xöùng
447. Chuùng ta phaûi toân kính thaùnh Danh Thieân Chuùa nhö theá naøo?
2142-2149
2160-2162
Chuùng ta toân kính thaùnh Danh Thieân Chuùa baèng vieäc keâu caàu, chuùc tuïng, ca ngôïi vaø toân vinh Ngaøi. Vì vaäy, caám khoâng ñöôïc keâu ñeán Danh Ngaøi ñeå laøm chöùng cho moät toäi aùc, vaø khoâng ñöôïc söû duïng caùch baát xöùng Danh thaùnh Ngaøi, nhö loäng ngoân, ñieàu naøy töï baûn chaát laø moät toäi troïng, cuõng nhö chöûi theà vaø baát trung vôùi nhöõng lôøi höùa nhaân Danh Thieân Chuùa.
448. Taïi sao caám theà gian?
2150-2151
2163-2164
Vì ngöôøi ta naïi ñeán Thieân Chuùa, Ñaáng laø chính Chaân lyù, ñeå laøm chöùng cho moät lôøi noùi doái.
"Ñöøng theà nhaân danh Ñaáng Saùng Taïo, cuõng ñöøng theà nhaân danh thuï taïo, tröø khi ta noùi thaønh thaät vaø caàn thieát vôùi loøng toân kính" (thaùnh Inhaxioâ Loyola).
449. Boäi theà laø gì?
2152-2155
Boäi theà khi ñöa ra moät lôøi höùa keøm theo moät lôøi theà, nhöng coá yù khoâng tuaân giöõ hay sau ñoù seõ phaù boû. Ñoù laø moät toäi troïng phaïm ñeán Thieân Chuùa vì Ngaøi laø Ñaáng luoân trung tín vôùi nhöõng lôøi Ngaøi ñaõ höùa.
Ñieàu Raên Thöù Ba:
Ngöôi Phaûi Thaùnh Hoùa Ngaøy Cuûa Ñöùc Chuùa
450. Taïi sao Thieân Chuùa "ñaõ chuùc phuùc cho ngaøy sabaùt vaø coi ñoù laø ngaøy thaùnh" (Xh 20, 11)?
2168-2172
2189
Trong ngaøy sabaùt, daân Do Thaùi töôûng nhôù vieäc Thieân Chuùa nghæ ngôi vaøo ngaøy thöù baûy theo nhö trình thuaät Taïo döïng, cuõng nhö nhôù ñeán vieäc giaûi thoaùt Israel khoûi aùch noâ leä Ai Caäp vaø nhôù ñeán Giao öôùc ñöôïc Thieân Chuùa thieát laäp vôùi daân Ngaøi.
451. Chuùa Gieâsu xöû söï theá naøo ñoái vôùi ngaøy sa-baùt?
2173
Chuùa Gieâsu coâng nhaän söï thaùnh thieâng cuûa ngaøy sabaùt vaø Ngöôøi duøng thaåm quyeàn thaàn linh ñeå ñöa ra giaûi thích ñích thöïc veà ngaøy naøy: "Ngaøy sabaùt ñöôïc laäp ra vì loaøi ngöôøi chöù khoâng phaûi loaøi ngöôøi vì ngaøy sabaùt" (Mc 2, 27).
452. Lyù do naøo ngöôøi Kitoâ höõu thay theá ngaøy sabaùt baèng ngaøy Chuùa nhaät?
2174-2176
2190-2191
Ngaøy Chuùa nhaät laø ngaøy Phuïc sinh cuûa Ñöùc Kitoâ. Laø "ngaøy thöù nhaát trong tuaàn" (Mc 16,2), ngaøy Chuùa nhaät gôïi laïi cuoäc saùng taïo laàn thöù nhaát; laø "ngaøy thöù taùm" tieáp sau ngaøy sabaùt, ngaøy Chuùa nhaät bieåu tröng moät cuoäc saùng taïo môùi ñöôïc khôûi ñaàu baèng cuoäc Phuïc sinh cuûa Ñöùc Kitoâ. Nhö theá, ñoái vôùi caùc ngöôøi Kitoâ höõu, ngaøy Chuùa nhaät trôû thaønh ngaøy thöù nhaát cuûa moïi ngaøy vaø cuûa taát caû moïi ngaøy leã: ngaøy cuûa Chuùa; trong ngaøy naøy, nhôø cuoäc Vöôït qua, Ñöùc Kitoâ hoaøn taát yù nghóa thieâng lieâng ngaøy sabaùt cuûa ngöôøi Do Thaùi vaø loan baùo söï an nghæ ñôøi ñôøi cuûa con ngöôøi trong Thieân Chuùa.
453. Phaûi thaùnh hoùa ngaøy Chuùa nhaät theá naøo?
2177-2185
2192-2193
Caùc ngöôøi Kitoâ höõu thaùnh hoùa ngaøy Chuùa nhaät vaø caùc ngaøy leã buoäc khaùc baèng vieäc tham döï tieäc Thaùnh Theå cuûa Chuùa vaø traùnh moïi hoaït ñoäng laøm ngaên trôû vieäc thôø phöôïng Thieân Chuùa, hay laøm xaùo troän nieàm vui ñaëc thuø trong ngaøy cuûa Chuùa, cuõng nhö vieäc nghæ ngôi caàn thieát cho tinh thaàn vaø thaân xaùc. Tuy nhieân, trong ngaøy Chuùa nhaät, caùc ngöôøi Kitoâ höõu coù theå laøm nhöõng vieäc lieân quan ñeán nhu caàu gia ñình hay phuïc vuï cho nhöõng lôïi ích quan troïng cuûa xaõ hoäi, vôùi ñieàu kieän nhöõng hoaït ñoäng naøy khoâng taïo thaønh nhöõng thoùi quen coù haïi cho vieäc thaùnh hoùa ngaøy Chuùa nhaät, cho cuoäc soáng gia ñình hay cho söùc khoûe.
454. Taïi sao phaûi ñaáu tranh ñeå luaät daân söï coâng nhaän ngaøy Chuùa nhaät laø ngaøy leã nghæ?
2186-2188
2194-2195
Ñeå cho taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù theå nghæ ngôi ñaày ñuû vaø coù ñöôïc moät thôøi gian raûnh roãi ñeå chaêm lo vieäc toân giaùo, gia ñình, vaên hoùa vaø xaõ hoäi; tìm ñöôïc thôøi gian thuaän tieän ñeå suy nieäm, suy tö, yeân tónh vaø hoïc taäp; ñeå laøm nhöõng vieäc thieän ích, ñaëc bieät laø vieäc phuïc vuï nhöõng ngöôøi beänh taät vaø giaø yeáu.
Chöông Hai
"Ngöôi Phaûi Yeâu Thöông
Ngöôøi Thaân Caän Nhö Chính Mình"
Ñieàu Raên Thöù Tö:
Ngöôi Haõy Thaûo Kính Cha Meï
455. Ñieàu raên thöù tö daïy ñieàu gì?
2196-2200
2247-2248
Ñieàu raên thöù tö daïy chuùng ta phaûi toân kính vaø chaêm soùc cha meï vaø nhöõng ai ñöôïc Thieân Chuùa trao ban quyeàn haønh ñeå möu ích cho chuùng ta.
456. Baûn chaát cuûa gia ñình trong keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa nhö theá naøo?
2201-2205
2249
Ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ keát hôïp vôùi nhau qua hoân nhaân, cuøng vôùi con caùi taïo thaønh moät gia ñình. Thieân Chuùa ñaõ thieát laäp gia ñình vaø ñaët neàn taûng caên baûn cho gia ñình. Hoân nhaân vaø gia ñình ñöôïc saép xeáp höôùng veà thieän ích cuûa ñoâi vôï choàng, veà vieäc sinh saûn vaø giaùo duïc con caùi. Giöõa caùc thaønh vieân trong gia ñình coù nhöõng moái lieân heä caù nhaân vaø nhöõng traùch nhieäm haøng ñaàu. Trong Ñöùc Kitoâ, gia ñình trôû thaønh moät Hoäi thaùnh taïi gia, vì ñoù laø moät coäng ñoaøn ñöùc tin, ñöùc caäy vaø ñöùc meán.
457. Gia ñình coù vai troø gì trong xaõ hoäi?
2207-2208
Gia ñình laø teá baøo nguyeân thuûy cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, coù tröôùc baát kyø söï coâng nhaän naøo cuûa chính quyeàn. Caùc nguyeân taéc vaø giaù trò cuûa gia ñình taïo thaønh neàn taûng cho ñôøi soáng xaõ hoäi. Ñôøi soáng gia ñình laø khôûi ñieåm cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi.
458. Xaõ hoäi coù traùch nhieäm gì ñoái vôùi gia ñình?
2209-2213
2250
Xaõ hoäi coù traùch nhieäm naâng ñôõ vaø cuûng coá hoân nhaân vaø gia ñình, nhöng vaãn toân troïng nguyeân taéc hoã trôï. Caùc chính quyeàn phaûi toân troïng, baûo veä vaø coå voõ baûn chaát ñích thöïc cuûa hoân nhaân vaø gia ñình, ñaïo ñöùc chung, caùc quyeàn cuûa cha meï vaø söï thònh vöôïng cuûa caùc gia ñình.
459. Con caùi coù nhöõng boån phaän naøo ñoái vôùi cha meï?
2214-2220
2251
Con caùi phaûi hieáu thaûo, bieát ôn, ngoan ngoaõn vaø vaâng phuïc cha meï. Nhôø nhöõng töông quan toát ñeïp vôùi anh em, con caùi goùp phaàn laøm taêng theâm söï hoøa thuaän vaø thaùnh thieän cuûa toaøn boä ñôøi soáng gia ñình. Khi cha meï ngheøo tuùng, beänh taät, coâ ñôn hay giaø yeáu, con caùi ñaõ tröôûng thaønh phaûi trôï giuùp caùc ngaøi veà vaät chaát vaø tinh thaàn.
460. Cha meï coù nhöõng traùch nhieäm naøo ñoái vôùi con caùi?
2221-2231
Vì ñöôïc tham döï vaøo tình phuï töû cuûa Thieân Chuùa, cha meï laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân coù traùch nhieäm giaùo duïc con caùi, vaø cuõng laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân giaùo duïc ñöùc tin cho con caùi. Hoï coù nhieäm vuï yeâu thöông vaø toân troïng con caùi, laø nhöõng nhaân vò vaø con caùi cuûa Thieân Chuùa; Hoï coù nhieäm vuï cung caáp cho con caùi, theo heát khaû naêng mình, nhöõng nhu caàu vaät chaát vaø tinh thaàn, choïn cho chuùng nhöõng tröôøng hoïc thích hôïp, vaø vôùi nhöõng lôøi khuyeân khoân ngoan, giuùp chuùng choïn löïa ngheà nghieäp hay baäc soáng. Ñaëc bieät, cha meï coù söù vuï giaùo duïc ñöùc tin Kitoâ giaùo cho con caùi.
461. Laøm theá naøo cha meï giaùo duïc ñöùc tin Kitoâ giaùo cho con caùi?
2252-2253
Cha meï giaùo duïc ñöùc tin Kitoâ giaùo cho con caùi chuû yeáu baèng göông saùng, kinh nguyeän, daïy giaùo lyù trong gia ñình vaø tham döï vaøo ñôøi soáng giaùo hoäi.
462. Caùc moái lieân heä trong gia ñình coù giaù trò tuyeät ñoái khoâng?
2232-2233
Caùc moái lieân heä trong gia ñình, duø raát quan troïng, nhöng khoâng phaûi tuyeät ñoái, bôûi vì ôn goïi tieân quyeát cuûa ngöôøi Kitoâ höõu laø böôùc theo Ñöùc Kitoâ baèng caùch yeâu meán Ngöôøi: "Ai yeâu cha meï hôn Thaày thì khoâng ñaùng laøm moân ñeä Thaày. Ai yeâu con trai con gaùi mình hôn Thaày thì khoâng ñaùng laøm moân ñeä Thaày" (Mt 10,37). Cha meï phaûi vui möøng giuùp ñôõ con caùi böôùc theo Chuùa Gieâsu trong taát caû caùc baäc soáng, keå caû trong ñôøi soáng thaùnh hieán hay thöøa taùc vuï linh muïc.
463. Quyeàn bính phaûi ñöôïc thöïc thi theá naøo trong nhöõng laõnh vöïc khaùc nhau cuûa xaõ hoäi daân söï?
2234-2237
2254
Quyeàn bính phaûi ñöôïc thöïc thi nhö moät söï phuïc vuï, nhôø toân troïng caùc quyeàn lôïi caên baûn cuûa con ngöôøi, moät baäc thang giaù trò ñuùng ñaén, caùc luaät leä, söï coâng baèng phaân phoái vaø nguyeân lyù hoã trôï. Khi thöïc thi quyeàn haønh, moãi ngöôøi phaûi tìm lôïi ích cho taäp theå chöù khoâng phaûi cho baûn thaân. Caùc quyeát ñònh cuûa hoï phaûi döïa treân chaân lyù veà Thieân Chuùa, veà con ngöôøi vaø veà theá giôùi.
464. Ngöôøi coâng daân coù nhöõng boån phaän naøo ñoái vôùi chính quyeàn daân söï?
2238-2241
2255
Coâng daân phaûi coi caáp treân nhö nhöõng ngöôøi ñaïi dieän Thieân Chuùa, goùp phaàn coäng taùc caùch chính tröïc vôùi hoï ñeå ñôøi soáng coâng coäng vaø xaõ hoäi ñöôïc hoaït ñoäng toát ñeïp. Ñieàu naøy bao goàm caû tình yeâu vaø vieäc phuïc vuï toå quoác, quyeàn lôïi vaø boån phaän baàu cöû, ñoùng thueá, baûo veä toå quoác vaø quyeàn pheâ phaùn mang tính chaát xaây döïng.
465. Khi naøo ngöôøi coâng daân khoâng ñöôïc vaâng phuïc chính quyeàn daân söï?
2242-2243
2256
Theo löông taâm, ngöôøi coâng daân khoâng ñöôïc vaâng phuïc nhöõng meänh leänh cuûa chính quyeàn daân söï, khi chuùng ñi ngöôïc laïi caùc ñoøi hoûi cuûa traät töï luaân lyù: "Phaûi vaâng lôøi Thieân Chuùa hôn vaâng lôøi loaøi ngöôøi" (Cv 5,29).
Ñieàu Raên Thöù Naêm:
Ngöôi Khoâng Ñöôïc Gieát Ngöôøi
466. Taïi sao phaûi toân troïng söï soáng con ngöôøi?
2258-2262
2318-2320
Vì söï soáng con ngöôøi laø ñieàu linh thaùnh. Ngay töø ñaàu, söï soáng caàn ñeán moät taùc ñoäng saùng taïo cuûa Thieân Chuùa vaø söï soáng maõi maõi naèm trong moät lieân heä ñaëc bieät vôùi Ñaáng Saùng Taïo, laø cuøng ñích duy nhaát cuûa mình. Khoâng ai ñöôïc pheùp tröïc tieáp huyû hoaïi moät con ngöôøi voâ toäi, vì ñieàu naøy ñoái nghòch caùch nghieâm troïng vôùi phaåm giaù con ngöôøi vaø vôùi söï thaùnh thieän cuûa Ñaáng Saùng Taïo. "Ngöôi khoâng ñöôïc gieát ngöôøi voâ toäi vaø ngöôøi coâng chính" (Xh 23,7).
467. Taïi sao baûo veä con ngöôøi vaø xaõ hoäi moät caùch hôïp phaùp khoâng ñoái nghòch vôùi luaät tuyeät ñoái naøy?
2263-2265
Qua vieäc baûo veä hôïp phaùp, ngöôøi ta choïn söï töï veä vaø baûo veä maïng soáng cho baûn thaân hay cho ngöôøi khaùc, chöù khoâng phaûi choïn vieäc gieát ngöôøi. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm veà maïng soáng cuûa ngöôøi khaùc, vieäc baûo veä hôïp phaùp khoâng nhöõng laø moät quyeàn maø coøn laø moät nhieäm vuï quan troïng. Tuy nhieân, khoâng ñöôïc söû duïng baïo löïc vöôït quaù nhöõng gì caàn thieát.
468. Hình phaït coù muïc ñích gì?
2266
Hình phaït ñöôïc chính quyeàn daân söï hôïp phaùp ñeà ra coù muïc ñích ñeå söûa chöõa nhöõng xaùo troän do loãi laàm gaây neân, ñeå baûo veä traät töï coâng coäng vaø an ninh cho moïi ngöôøi, vaø ñeå goùp phaàn caûi hoùa phaïm nhaân.
469. Ngöôøi ta coù theå ñeà ra nhöõng hình phaït naøo?
2267
Hình phaït ñöôïc chính quyeàn daân söï ñeà ra phaûi töông xöùng vôùi tính chaát traàm troïng cuûa haønh vi toäi aùc. Ngaøy nay vôùi nhöõng khaû naêng Nhaø Nöôùc coù theå söû duïng ñeå deïp ñöôïc toäi aùc baèng caùch voâ hieäu hoaù keû phaïm toäi, nhöõng tröôøng hôïp tuyeät ñoái caàn thieát phaûi söû duïng aùn töû hình "töø nay seõ hieám ñi, neáu nhö trong thöïc teá coù theå noùi laø khoâng coøn toàn taïi nöõa" (Evangeliun vitae). Neáu caùc phöông tieän khoâng gaây ñoå maùu laø ñuû, thì chính quyeàn phaûi söû duïng caùc phöông tieän naøy, vì chuùng töông öùng hôn vôùi nhöõng ñieàu kieän cuï theå cuûa coâng ích, chuùng phuø hôïp hôn vôùi phaåm giaù con ngöôøi vaø khoâng xoaù soå caùch vónh vieãn khaû naêng söûa sai cuûa keû phaïm toäi.
470. Ñieàu raên thöù naêm caám nhöõng gì?
2268-2283
2321-2326
Ñieàu raên thöù naêm caám nhöõng toäi traùi ngöôïc caùch nghieâm troïng vôùi luaät luaân lyù:
- toäi gieát ngöôøi coá yù vaø tröïc tieáp, cuõng nhö vieäc ñoàng loõa trong toäi ñoù;
- toäi phaù thai tröïc tieáp, coù yù coi ñoù laø muïc ñích hay phöông tieän, cuõng nhö vieäc coäng taùc vaøo toäi naøy. Hoäi thaùnh ñaõ ra vaï tuyeät thoâng cho ngöôøi phaïm toäi naøy, bôûi vì nhöõng con ngöôøi, ngay töø luùc ñöôïc thuï thai, phaûi ñöôïc baûo veä vaø che chôû moät caùch tuyeät ñoái trong söï toaøn veïn cuûa noù;
- toäi an töû tröïc tieáp, coù muïc ñích chaám döùt söï soáng cuûa nhöõng ngöôøi taät nguyeàn, ñau yeáu hay haáp hoái, baèng moät haønh ñoäng hay boû khoâng laøm moät haønh ñoäng caàn kíp;
- toäi töï saùt vaø chuû yù coäng taùc vaøo vieäc töï saùt, toäi naøy laø moät xuùc phaïm nghieâm troïng ñeán tình yeâu chính ñaùng ñoái vôùi Thieân Chuùa, ñoái vôùi chính mình vaø ñoái vôùi tha nhaân. Veà phaàn traùch nhieäm, toäi töï saùt coù theå nghieâm troïng hôn khi gaây göông xaáu, nhöng cuõng coù theå giaûm thieåu vì nhöõng roái loaïn taâm lyù ñaëc bieät hoaëc vì nhöõng sôï haõi traàm troïng.
471. Nhöõng chöõa trò y döôïc naøo ñöôïc pheùp khi caùi cheát nhö saép gaàn keà?
2278-2279
Vieäc caét ngang nhöõng chaêm soùc thöôøng xuyeân cho beänh nhaân khoâng theå coi laø hôïp phaùp ñöôïc. Tuy nhieân, ñöôïc pheùp söû duïng caùc thuoác giaûm ñau naøo khoâng coù muïc ñích laøm cho cheát, vaø ñöôïc pheùp töø choái "vieäc trò lieäu khaéc nghieät," nghóa laø vieäc chöõa trò quaù toán keùm, nhöng khoâng ñem laïi chuùt hy voïng naøo ñeå ñaït ñöôïc keát quaû tích cöïc.
472. Taïi sao xaõ hoäi coù traùch nhieäm phaûi baûo veä moïi thai nhi?
2273-2274
Quyeàn soáng cuûa con ngöôøi, ngay töø luùc ñöôïc thuï thai, laø moät yeáu toá laøm thaønh xaõ hoäi daân söï vaø luaät phaùp cuûa xaõ hoäi. Khi Nhaø Nöôùc khoâng coá gaéng phuïc vuï cho caùc quyeàn lôïi cuûa moïi ngöôøi, vaø ñaëc bieät cho nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái nhaát, trong soá ñoù coù caùc em beù ñaõ ñöôïc thuï thai maø chöa ñöôïc sinh ra, thì chính nhöõng neàn taûng cuûa Nhaø Nöôùc phaùp quyeàn ñaõ bò xoùi moøn.
473. Laøm theá naøo ñeå traùnh göông xaáu?
2284-2287
Göông xaáu heä taïi ôû vieäc daãn ngöôøi khaùc ñeán choã phaïm toäi. Ngöôøi ta phaûi loaïi boû göông xaáu vì toân troïng linh hoàn vaø theå xaùc con ngöôøi. Neáu ai coá yù daãn daét ngöôøi khaùc phaïm moät ñieàu xaáu naëng neà, thì chính ngöôøi daãn daét ñaõ phaïm moät toäi nghieâm troïng.
474. Chuùng ta coù traùch nhieäm naøo ñoái vôùi thaân xaùc?
2288-2291
Chuùng ta phaûi chaêm soùc söùc khoûe thaân xaùc cuûa mình vaø cuûa tha nhaân caùch hôïp lyù, nhöng phaûi traùnh xa vieäc toân thôø thaân xaùc vaø moïi thöù thaùi quaù. Ngoaøi ra coøn phaûi traùnh vieäc söû duïng ma tuùy, vì noù gaây neân söï huûy hoaïi traàm troïng cho söùc khoûe vaø ñôøi soáng con ngöôøi, cuõng phaûi traùnh söï laïm duïng caùc thöù nhö thöïc phaåm, röôïu, thuoác huùt vaø caùc thöù thuoác men.
475. Khi naøo caùc thí nghieäm khoa hoïc, y khoa hay taâm lyù, treân con ngöôøi hay nhoùm ngöôøi, laø hôïp phaùp veà maët luaân lyù?
2292-2295
Veà maët luaân lyù, caùc thí nghieäm aáy laø hôïp phaùp neáu chuùng phuïc vuï cho lôïi ích toaøn veïn cuûa caù nhaân vaø xaõ hoäi, maø khoâng gaây ra nhöõng ruûi ro khoâng caân xöùng cho söï soáng vaø söï toaøn veïn theå lyù hay taâm lyù cuûa caùc caù nhaân; nhöõng ngöôøi nhaän thí nghieäm phaûi ñöôïc thoâng baùo tröôùc, vaø ñaõ öng thuaän.
476. Tröôùc vaø sau khi cheát, coù ñöôïc pheùp hieán taëng vaø gheùp caùc boä phaän hay khoâng?
2296
Veà maët luaân lyù, vieäc gheùp caùc boä phaän cô theå coù theå ñöôïc chaáp nhaän vôùi söï öng thuaän cuûa ngöôøi cho vaø khoâng gaây nguy hieåm quaù ñaùng cho ngöôøi ñoù. Hieán taëng caùc boä phaän sau khi cheát laø moät haønh vi cao quyù, nhöng tröôùc khi laáy caùc boä phaän ñoù, phaûi xaùc ñònh ngöôøi hieán taëng chaéc chaén ñaõ cheát.
477. Nhöõng vieäc naøo ñoái nghòch vôùi vieäc toân troïng söï toaøn veïn theå lyù cuûa con ngöôøi?
2297-2298
Nhöõng vieäc ñoù laø: baét coùc, baét ngöôøi laøm con tin, khuûng boá, tra taán, baïo löïc, tröïc tieáp laøm ngöôøi ta voâ sinh. Vieäc caét boû moät phaàn thaân theå cuûa moät ngöôøi chæ ñöôïc chaáp nhaän veà maët luaân lyù neáu muïc ñích laø ñeå chöõa beänh cho chính ngöôøi ñoù.
478. Phaûi chaêm soùc nhöõng ngöôøi haáp hoái nhö theá naøo?
2299
Nhöõng ngöôøi haáp hoái coù quyeàn ñöôïc soáng xöùng ñaùng vôùi phaåm giaù vaøo nhöõng giaây phuùt cuoái cuøng cuûa ñôøi soáng traàn theá, nhaát laø ñöôïc naâng ñôõ baèng lôøi caàu nguyeän vaø caùc Bí tích, giuùp hoï chuaån bò gaëp gôõ Thieân Chuùa haèng soáng.
479. Phaûi ñoái xöû vôùi thaân xaùc keû cheát nhö theá naøo?
2300-2301
Thi haøi ngöôøi quaù coá phaûi ñöôïc ñoái xöû vôùi loøng toân troïng vaø baùc aùi. Hoäi thaùnh cho pheùp hoûa taùng, neáu vieäc naøy khoâng gaây raéc roái cho ñöùc tin veà söï phuïc sinh thaân xaùc.
480. Chuùa ñoøi hoûi moãi ngöôøi ñieàu gì veà vaán ñeà hoøa bình?
2302-2303
Ñöùc Kitoâ, Ñaáng ñaõ tuyeân boá "phuùc cho ai xaây döïng hoøa bình" (Mt 5, 9), ñoøi hoûi söï bình an cuûa taâm hoàn vaø keát aùn thaùi ñoä giaän döõ, laø muoán baùo thuø vì ñieàu xaáu ñaõ phaûi gaùnh chòu, vaø loøng thuø gheùt, laø ao öôùc ñieàu xaáu cho tha nhaân. Nhöõng thaùi ñoä naøy, neáu coá yù vaø öng theo trong nhöõng vaán ñeà raát quan troïng, ñeàu laø nhöõng toäi troïng nghòch laïi vôùi ñöùc aùi.
481. Hoøa bình treân theá giôùi laø gì?
2304-2305
Hoøa bình treân theá giôùi caàn thieát ñeå ñôøi soáng con ngöôøi ñöôïc toân troïng vaø phaùt trieån. Hoøa bình khoâng chæ laø vaéng boùng chieán tranh hay laø söï caân baèng caùc theá löïc ñoái laäp, nhöng laø söï "oån ñònh traät töï" (thaùnh Augustinoâ), "thaønh quaû cuûa coâng lyù" (Is 32, 17) vaø hieäu quaû cuûa ñöùc aùi. Hoøa bình traàn theá laø hình aûnh vaø hoa traùi bình an cuûa Ñöùc Kitoâ.
482. Hoøa bình treân theá giôùi ñoøi buoäc ñieàu gì?
2304;
2307-2308
Hoøa bình treân theá giôùi ñoøi buoäc söï phaân phoái caùch coâng baèng vaø baûo veä taøi saûn cuûa con ngöôøi, söï töï do giao tieáp giöõa con ngöôøi, söï toân troïng phaåm giaù con ngöôøi vaø caùc daân toäc, söï kieân trì thöïc hieän coâng baèng vaø tình huynh ñeä.
483. Veà maët luaân lyù, khi naøo ñöôïc pheùp söû duïng söùc maïnh quaân söï?
2307-2310
Vieäc söû duïng söùc maïnh quaân söï chæ ñöôïc bieän minh veà maët luaân lyù khi hoäi ñuû nhöõng ñieàu kieän sau ñaây: chaéc chaén veà söï thieät haïi phaûi chòu laø traàm troïng vaø keùo daøi; taát caû caùc giaûi phaùp hoøa bình ñeàu thaát baïi; nhöõng ñieàu kieän quan troïng ñeå thaønh coâng; vieäc loaïi boû nhöõng thieät haïi lôùn nhaát, sau khi ñaõ caân nhaéc veà söùc taøn phaù cuûa nhöõng phöông tieän chieán tranh hieän ñaïi.
484. Trong tröôøng hôïp coù nguy cô chieán tranh, ai coù quyeàn phaùn ñoaùn veà nhöõng ñieàu kieän ñoù?
2309
Quyeàn naøy tuøy thuoäc vaøo söï phaùn ñoaùn khoân ngoan cuûa nhöõng vò caàm quyeàn, nhöõng vò naøy cuõng coù quyeàn ñeà ra cho coâng daân nghóa vuï baûo veä toå quoác. Nhöõng ai vì lyù do löông taâm khoâng thi haønh nghóa vuï baûo veä toå quoác, phaûi phuïc vuï xaõ hoäi baèng nhöõng hình thöùc khaùc.
485. Trong tröôøng hôïp chieán tranh, luaät luaân lyù ñoøi buoäc ñieàu gì?
2312-2314
2328
Ngay caû trong tröôøng hôïp chieán tranh, luaät luaân lyù vaãn luoân coù hieäu löïc. Luaät naøy ñoøi buoäc phaûi xöû söï caùch nhaân ñaïo vôùi nhöõng ngöôøi khoâng chieán ñaáu, caùc chieán binh bò thöông vaø caùc tuø binh. Caùc haønh ñoäng coá yù ñi ngöôïc vôùi quyeàn lôïi cuûa caùc daân toäc vaø caùc meänh leänh buoäc thi haønh caùc haønh ñoäng ñoù, ñeàu laø nhöõng toäi aùc maø söï vaâng phuïc toái maët khoâng ñuû ñeå chaïy toäi. Phaûi keát aùn nhöõng söï huyû dieät haøng loaït, cuõng nhö vieäc tieâu dieät moät daân toäc hay moät saéc toäc thieåu soá. Ñoù laø nhöõng toäi raát naëng neà. Veà maët luaân lyù, phaûi choáng laïi caùc meänh leänh buoäc thi haønh caùc toäi aùc nhö theá.
486. Chuùng ta phaûi laøm gì ñeå traùnh chieán tranh?
2315-2317
2327-2330
Vì chieán tranh gaây ra nhöõng söï döõ vaø baát coâng, neân chuùng ta phaûi laøm taát caû nhöõng gì hôïp lyù ñeå ngaên chaän chieán tranh baèng baát cöù giaù naøo. Ñaëc bieät phaûi traùnh vieäc tích tröû vaø buoân baùn vuõ khí khoâng do caùc chính quyeàn hôïp phaùp qui ñònh; phaûi traùnh nhöõng baát coâng veà maët kinh teá vaø xaõ hoäi; traùnh vieäc kyø thò chuûng toäc vaø toân giaùo; phaûi traùnh ganh gheùt, thaùch thöùc, kieâu caêng vaø tinh thaàn baùo thuø. Taát caû nhöõng gì ñöôïc thöïc hieän ñeå khaéc phuïc caùc teä haïi naøy vaø nhöõng xaùo troän khaùc, ñeàu giuùp xaây döïng hoøa bình vaø ñaåy xa chieán tranh.
Ñieàu Raên Thöù Saùu:
Ngöôi Khoâng Ñöôïc Ngoaïi Tình
487. Con ngöôøi coù boån phaän gì ñoái vôùi phaùi tính cuûa mình?
2331-2336
2392-2393
Thieân Chuùa ñaõ döïng neân con ngöôøi coù nam coù nöõ, coù cuøng moät phaåm giaù nhaân baûn. Ngaøi ñaõ khaéc ghi ôn goïi yeâu thöông vaø hieäp thoâng nôi moãi ngöôøi. Moãi ngöôøi phaûi chaáp nhaän phaùi tính rieâng cuûa mình vaø nhaän ra taàm quan troïng cuûa noù ñoái vôùi toaøn theå con ngöôøi, tính ñaëc thuø cuûa moãi phaùi tính vaø vieäc hai phaùi tính boå tuùc cho nhau.
488. Khieát tònh laø gì?
2337-2338
Khieát tònh laø söï hoaø nhaäp phaùi tính trong con ngöôøi cuûa mình caùch thaønh coâng. Tính duïc thöïc söï nhaân baûn khi ñöôïc hoaø nhaäp caùch ñuùng ñaén trong lieân heä giöõa ngöôøi vaø ngöôøi. Khieát tònh laø moät nhaân ñöùc luaân lyù, moät ôn hueä cuûa Thieân Chuùa, moät aân suûng, moät hoa traùi cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn.
489. Nhaân ñöùc khieát tònh ñoøi hoûi nhöõng gì?
2339-2341
Nhaân ñöùc khieát tònh ñoøi hoûi söï reøn luyeän ñeå laøm chuû baûn thaân, nhö caùch bieåu loä söï töï do nhaân baûn, höôùng ñeán vieäc töï hieán baûn thaân. Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích naøy, caàn phaûi coù söï giaùo duïc ñaày ñuû vaø thöôøng xuyeân, ñöôïc thöïc hieän qua töøng giai ñoaïn taêng tröôûng.
490. Coù nhöõng phuông tieän naøo giuùp chuùng ta soáng khieát tònh?
2340-2347
Coù nhieàu phuông tieän nhö aân suûng Thieân Chuùa, söï trôï giuùp cuûa caùc Bí tích, vieäc caàu nguyeän, söï töï bieát mình, vieäc thöïc haønh khoå cheá tuøy theo nhöõng hoaøn caûnh khaùc nhau, vieäc thöïc haønh caùc nhaân ñöùc luaân lyù, ñaëc bieät laø nhaân ñöùc tieát ñoä, nhaèm ñeå lyù trí höôùng daãn caùc ñam meâ.
491. Taát caû nhöõng ngöôøi ñaõ laõnh nhaän Bí tích Röûa toäi ñöôïc môøi goïi soáng ñöùc khieát tònh theo caùch naøo?
2348-2350
2394
Caùc ngöôøi Kitoâ höõu luoân nhìn Ñöùc Kitoâ laø khuoân maãu ñôøi soáng khieát tònh; hoï ñöôïc môøi goïi soáng khieát tònh tuyø theo baäc soáng cuûa mình: nhöõng ngöôøi soáng baäc ñoàng trinh hay ñoäc thaân cuûa ñôøi thaùnh hieán, laø caùch soáng troåi vöôït ñeå saün saøng hieán mình cho Thieân Chuùa vôùi troïn taâm hoàn; nhöõng nguôøi laäp gia ñình ñöôïc môøi goïi soáng khieát tònh theo baäc vôï choàng; nhöõng ngöôøi khoâng laäp gia ñình cuõng ñöôïc môøi goïi soáng khieát tònh baèng caùch tieát duïc.
492. Nhöõng toäi chính phaïm ñeán ñöùc khieát tònh laø nhöõng toäi naøo?
2351-2359
2396
Nhöõng toäi naëng phaïm ñeán ñöùc khieát tònh, tuøy theo baûn chaát cuûa töøng ñoái töôïng, ñoù laø ngoaïi tình, thuû daâm, taø daâm, khieâu daâm, maïi daâm, hieáp daâm, caùc haønh vi ñoàng tính luyeán aùi. Caùc toäi naøy laø bieåu hieän cuûa ñam meâ daâm ñaõng. Neáu phaïm caùc toäi naøy vôùi caùc treû vò thaønh nieân, thì seõ xuùc phaïm caùch naëng neà hôn vaøo söï toaøn veïn theå lyù vaø luaân lyù cuûa caùc em.
493. Taïi sao giôùi raên thöù saùu "Ngöôi khoâng ñöôïc ngoaïi tình" laïi ngaên caám taát caû caùc toäi loãi nghòch vôùi ñöùc khieát tònh?
2336
Duø trong baûn vaên Thaùnh Kinh veà Möôøi ñieàu raên, chuùng ta chæ ñoïc "Ngöôi chôù phaïm toäi ngoaïi tình" (Xh 20,14), nhöng Truyeàn thoáng Hoäi thaùnh vaãn theo saùt caùc giaùo huaán luaân lyù cuûa Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc, luoân xem giôùi raên thöù saùu nhö bao goàm taát caû caùc toäi phaïm ñeán ñöùc khieát tònh.
494. Ñaâu laø traùch nhieäm cuûa chính quyeàn daân söï ñoái vôùi ñöùc khieát tònh?
2354
Chính quyeàn coù traùch nhieäm coå voõ söï toân troïng phaåm giaù con ngöôøi, cuõng coù traùch nhieäm goùp phaàn taïo ra moät moâi truôøng xaõ hoäi thuaän lôïi cho ñöùc khieát tònh. Nhôø nhöõng luaät leä thích hôïp, chính quyeàn phaûi ngaên chaän vieäc baønh tröôùng caùc troïng toäi nghòch ñöùc khieát tònh ñaõ keå treân, ñaëc bieät ñeå baûo veä caùc treû vò thaønh nieân vaø nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái.
495. Tình yeâu hoân nhaân, goàm caû tính duïc ñöôïc Thieân Chuùa ñònh höôùng vaøo hoân nhaân, coù ñöôïc nhöõng ñieàu toát laønh naøo?
2360-2361
2397-2398
Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc röûa toäi, nhöõng ñieàu toát laønh cuûa tình yeâu hoân nhaân, moät tình yeâu ñaõ ñöôïc thaùnh hoaù baèng Bí tích Hoân phoái, ñoù laø söï duy nhaát, chung thuûy, tính baát khaû phaân ly vaø saün saøng ñoái vôùi vieäc truyeàn sinh.
496. Haønh vi vôï choàng coù yù nghóa gì?
2362-2367
Haønh vi vôï choàng coù hai yù nghóa: söï keát hôïp (laø haønh vi hieán thaân cho nhau cuûa ñoâi vôï choàng), vaø vieäc truyeàn sinh (laø haønh vi môû ngoû cho vieäc sinh saûn con caùi). Khoâng ai ñöôïc pheùp phaù vôõ söï lieân keát baát khaû phaân ly, do Thieân Chuùa thieát laäp, giöõa hai yù nghóa ñoù cuûa haønh vi vôï choàng, baèng caùch loaïi boû moät trong hai yù nghóa ñoù.
497. Khi naøo vieäc ñieàu hoøa sinh saûn laø phuø hôïp vôùi luaân lyù?
2368-2369
2399
Vieäc ñieàu hoøa sinh saûn laø moät trong nhöõng phöông dieän cuûa traùch nhieäm laøm cha laøm meï. Vieäc laøm naøy phuø hôïp caùch khaùch quan vôùi luaät luaân lyù, khi ñöôïc chính ñoâi vôï choàng thöïc hieän, maø khoâng bò moät aùp löïc beân ngoaøi, cuõng khoâng do ích kyû, nhöng vì nhöõng lyù do chính ñaùng vaø baèng nhöõng phöông phaùp phuø hôïp vôùi nhöõng tieâu chuaån khaùch quan cuûa luaân lyù, nghóa laø nhôø vieäc tieát duïc ñònh kyø vaø söû duïng nhöõng thôøi kyø khoâng theå thuï thai.
498. Ñaâu laø nhöõng phöông phaùp ñieàu hoøa sinh saûn khoâng phuø hôïp vôùi luaân lyù?
2370-2372
Nhöõng hoaït ñoäng sau ñaây phaûi coi laø khoâng phuø hôïp vôùi luaân lyù, ñoù laø tröïc tieáp trieät saûn hoaëc ngöøa thai, ñöôïc thöïc hieän tröôùc hoaëc trong khi giao hôïp, hoaëc trong quaù trình daãn ñeán keát quaû töï nhieân cuûa vieäc giao hôïp, nhaèm muïc ñích hay taïo phöông theá ñeå ngaên caûn söï truyeàn sinh.
499. Taïi sao thuï tinh vaø thuï thai nhaân taïo khoâng hôïp vôùi luaân lyù?
2373-2377
Thuï tinh vaø thuï thai nhaân taïo khoâng theå chaáp nhaän veà maët luaân lyù, vì taùch rôøi vieäc sinh saûn vôùi söï giao hôïp, trong haønh ñoäng naøy ñoâi vôï choàng trao hieán cho nhau, vaø nhö vaäy, ñaët kyõ thuaät leân treân nguoàn goác vaø vaän meänh cuûa con ngöôøi. Hôn nöõa, vieäc thuï tinh vaø thuï thai do ngöôøi khaùc, töùc laø coù moät ngöôøi thöù ba can thieäp vaøo haønh vi vôï choàng nhôø qua kyõ thuaät; haønh ñoäng naøy vi phaïm quyeàn cuûa ñöùa beù ñöôïc sinh ra töø ngöôøi cha vaø ngöôøi meï cuûa noù, hai ngöôøi ñöôïc lieân keát vôùi nhau baèng hoân nhaân vaø coù ñoäc quyeàn laø chæ nhôø nhau maø caû hai môùi ñöôïc laøm cha, laøm meï.
500. Ngöôøi ta phaûi nhìn em beù nhö theá naøo?
2378
Em beù laø moät taëng phaåm cuûa Thieân Chuùa, taëng phaåm tuyeät haûo nhaát cuûa hoân nhaân. Khoâng coù moät quyeàn naøo ñeå coù nhöõng ñöùa con (theo nghóa laø ñöôïc quyeàn coù con vôùi baát cöù giaù naøo). Traùi laïi, ñöùa con coù quyeàn laø hoa traùi cuûa haønh vi hoân nhaân cuûa cha meï em, cuõng nhö coù quyeàn ñöôïc toân troïng laø moät nhaân vò ngay töø luùc em ñöôïc thuï thai.
501. Ñoâi vôï choàng coù theå laøm gì neáu hoï khoâng coù con?
2379
Neáu khoâng ñöôïc Thieân Chuùa ban taëng con caùi, sau khi ñaõ taän duïng moïi trôï giuùp chính ñaùng cuûa y khoa, ñoâi vôï choàng coù theå soáng quaûng ñaïi qua vieäc baûo trôï hay nhaän con nuoâi, hay tham gia nhöõng coâng taùc phuïc vuï tha nhaân. Nhö vaäy hoï thöïc hieän moät söï sinh saûn quyù giaù veà maët thieâng lieâng.
502. Nhöõng toäi naøo phaïm ñeán phaåm giaù cuûa hoân nhaân?
2380-2391
2400
Nhöõng toäi phaïm ñeán phaåm giaù cuûa hoân nhaân laø: ngoaïi tình, ly dò, ña theâ, loaïn luaân, töï do soáng chung (chung soáng khoâng hoân nhaân, nhaân tình), haønh vi tính duïc tröôùc hoân nhaân hay ngoaøi hoân nhaân.
Ñieàu Raên Thöù Baûy:
Ngöôi Khoâng Ñöôïc Troäm Caép
503. Ñieàu raên thöù baûy noùi leân ñieàu gì?
2401-2402
Ñieàu raên naøy noùi leân söï xaùc ñònh vaø phaân phoái cuûa caûi caùch phoå quaùt, noùi veà quyeàn tö höõu, vieäc toân troïng con ngöôøi vaø taøi saûn cuûa hoï, vieäc toân troïng tính toaøn veïn cuûa coâng trình taïo döïng. Hoäi thaùnh nhìn giôùi raên naøy laø neàn taûng cho giaùo huaán xaõ hoäi cuûa mình, ñeå xeùt ñeán haønh ñoäng ñuùng ñaén trong laõnh vöïc kinh teá, trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø chính trò, trong quyeàn lôïi vaø traùch nhieäm lao ñoäng cuûa con ngöôøi, trong coâng baèng vaø tình lieân ñôùi giöõa caùc quoác gia, trong tình thöông ñoái vôùi ngöôøi ngheøo.
504. Ñaâu laø nhöõng ñieàu kieän cuûa quyeàn tö höõu?
2403
Ngöôøi ta coù quyeàn tö höõu vôùi ñieàu kieän laø taøi saûn ñoù ñaït ñöôïc hay nhaän ñöôïc moät caùch chính ñaùng, vaø vieäc söû duïng cuûa caûi laø nhaèm thoûa maõn nhöõng nhu caàu caên baûn cuûa moïi ngöôøi.
505. Muïc ñích cuûa quyeàn tö höõu laø gì?
2404-2406
Taøi saûn rieâng coù muïc ñích baûo ñaûm söï töï do vaø phaåm giaù cuûa caùc caù nhaân, giuùp hoï thoaû maõn nhöõng nhu caàu caên baûn cho nhöõng ngöôøi maø hoï coù traùch nhieäm, vaø cho caû nhöõng ai ñang soáng thieáu thoán.
506. Ñieàu raên thöù baûy quy ñònh nhöõng gì?
2407
2450-2451
Ñieàu raên thöù baûy buoäc phaûi toân troïng taøi saûn cuûa ngöôøi khaùc, qua vieäc thöïc thi coâng baèng vaø baùc aùi, soáng tieát ñoä vaø lieân ñôùi. Ñaëc bieät, ñieàu raên naøy ñoøi buoäc:
- toân troïng caùc lôøi höùa vaø caùc hôïp ñoàng ñaõ cam keát;
- ñeàn buø nhöõng ñieàu baát coâng ñaõ gaây ra vaø hoaøn traû nhöõng gì ñaõ troäm caép;
- toân troïng söï toaøn veïn cuûa coâng trình saùng taïo, baèng caùch söû duïng khoân ngoan vaø chöøng möïc nhöõng taøi nguyeân khoaùng chaát, thöïc vaät vaø ñoäng vaät trong vuõ truï, ñaëc bieät quan taâm ñeán nhöõng loaøi coù nguy cô bò tuyeät chuûng.
507. Con ngöôøi phaûi coù thaùi ñoä naøo ñoái vôùi caùc ñoäng vaät?
2416-2418
2457
Con nguôøi phaûi ñoái xöû toát ñeïp vôùi caùc ñoäng vaät vì chuùng laø nhöõng thuï taïo cuûa Thieân Chuùa, traùnh caùch yeâu thöông thaùi quaù hoaëc söû duïng muø quaùng, nhaát laø vôùi caùc thí nghieäm khoa hoïc vöôït quaù giôùi haïn hôïp lyù vaø gaây ñau ñôùn voâ ích cho chuùng.
508. Ñieàu raên thöù baûy caám nhöõng ñieàu gì?
2408-2413
2453-2455
Ñieàu raên thöù baûy caám:
- troäm caép, ñoù laø vieäc chieám ñoaït taøi saûn ngöôøi khaùc traùi vôùi yù muoán hôïp lyù cuûa hoï.
- traû löông khoâng coâng baèng,
- luõng ñoaïn giaù trò cuûa caûi ñeå töø ñoù ruùt ra lôïi nhuaän cho mình maø laøm thieät haïi cho ngöôøi khaùc,
- vieäc giaû maïo caùc thöông phieáu hay hoùa ñôn.
- troán thueá hoaëc buoân baùn gian laän, coá yù phaù hoaïi taøi saûn caù nhaân cuõng nhö coâng coäng,
- ñaàu cô, tham nhuõng, laïm duïng taøi saûn coâng laøm cuûa rieâng, coá yù laøm sai traùi trong lao ñoäng, laõng phí.
509. Noäi dung Hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Hoäi thaùnh laø gì?
2419-2423
Hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Hoäi thaùnh, laø söï khai trieån coù heä thoáng caùc chaân lyù cuûa Tin Möøng veà phaåm giaù con nguôøi vaø chieàu kích xaõ hoäi cuûa con nguôøi, ñeà ra nhöõng nguyeân taéc ñeå suy tö, qui ñònh nhöõng tieâu chuaån ñeå phaùn ñoaùn, vaø trình baøy nhöõng qui luaät vaø ñònh huôùng ñeå haønh ñoäng.
510. Khi naøo Hoäi thaùnh can thieäp vaøo laõnh vöïc xaõ hoäi?
2420
2458
Hoäi thaùnh can thieäp khi caùc quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi, thieän ích chung hoaëc phaàn roãi caùc linh hoàn bò vi phaïm. Hoäi thaùnh can thieäp baèng vieäc ñöa ra moät phaùn ñoaùn luaân lyù trong laõnh vöïc kinh teá vaø xaõ hoäi.
511. Ñôøi soáng kinh teá vaø xaõ hoäi phaûi ñöôïc thöïc hieän nhö theá naøo?
2459
Ñôøi soáng kinh teá vaø xaõ hoäi phaûi ñöôïc thöïc hieän theo nhöõng phöông phaùp rieâng cuûa mình, trong voøng traät töï luaân lyù, ñeå phuïc vuï con ngöôøi trong söï toaøn veïn cuûa hoï vaø phuïc vuï cho toaøn theå coäng ñoàng nhaân loaïi, trong söï toân troïng coâng baèng xaõ hoäi. Ñôøi soáng kinh teá vaø xaõ hoäi phaûi laáy con nguôøi laøm ñoái töôïng, trung taâm vaø cuøng ñích cuûa noù.
512. Ñieàu gì ñi nguôïc vôùi Hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Hoäi thaùnh?
2424-2425
Ñi ngöôïc vôùi Hoïc thuyeát xaõ hoäi cuûa Hoäi thaùnh laø caùc heä thoáng kinh teá vaø xaõ hoäi chuû tröông hy sinh nhöõng quyeàn lôïi caên baûn cuûa con ngöôøi, hay coi lôïi nhuaän laø quy luaät tuyeät ñoái vaø muïc ñích toái haäu cuûa chuùng. Do ñoù, Hoäi thaùnh phi baùc caùc yù thöùc heä trong thôøi ñaïi môùi döôùi hình thöùc "chuû nghóa coäng saûn", hay döôùi nhöõng hình thöùc voâ thaàn vaø ñoäc taøi khaùc cuûa "chuû nghóa xaõ hoäi". Ngoaøi ra, trong vieäc thöïc haønh "chuû nghóa tö baûn", Hoäi thaùnh phi baùc chuû nghóa caù nhaân vaø quan nieäm coi luaät thò tröôøng coù vò trí tuyeät ñoái treân lao ñoäng cuûa con ngöôøi.
513. Lao ñoäng coù yù nghóa gì ñoái vôùi con ngöôøi?
2426-2428
2460-2461
Ñoái vôùi con ngöôøi, lao ñoäng vöøa laø nghóa vuï vöøa laø quyeàn lôïi, nhôø ñoù con ngöôøi coäng taùc vôùi Thieân Chuùa laø Ñaáng Saùng Taïo. Thaät vaäy, baèng lao ñoäng caùch caån troïng vaø tinh thoâng, con ngöôøi phaùt huy nhöõng khaû naêng ñaõ ñöôïc ghi khaéc trong baûn tính cuûa mình, bieåu loä nhöõng hoàng aân cuûa Ñaáng Saùng Taïo vaø nhöõng taøi naêng maø hoï ñaõ laõnh nhaän; thoûa maõn nhöõng nhu caàu cuûa baûn thaân vaø nhöõng ngöôøi thaân caän; cuõng nhö phuïc vuï coäng ñoàng nhaân loaïi. Ngoaøi ra, vôùi aân suûng cuûa Thieân Chuùa, lao ñoäng coù theå laø moät phöông tieän ñeå thaùnh hoùa vaø coäng taùc vôùi Ñöùc Kitoâ ñeå cöùu ñoä nhöõng ngöôøi khaùc.
514. Moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc quyeàn gì veà vaán ñeà lao ñoäng?
Moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc quyeàn coù moät vieäc laøm oån ñònh vaø löông thieän, khoâng bò kyø thò baát coâng, ñöôïc quyeàn töï do choïn löïa veà maët kinh teá vaø ñöôïc quyeàn höôûng ñoàng löông coâng baèng.
515. Nhaø Nöôùc coù traùch nhieäm gì vôùi lao ñoäng?
2431
Nhaø Nöôùc coù traùch nhieäm baûo ñaûm söï töï do caù nhaân vaø quyeàn tö höõu, cuõng nhö giaù trò tieàn teä oån ñònh vaø nhöõng vieäc phuïc vuï xaõ hoäi coù hieäu quaû, phaûi troâng coi vaø höôùng daãn vieäc thöïc thi caùc quyeàn con ngöôøi trong laõnh vöïc kinh teá. Thích öùng vôùi hoaøn caûnh, xaõ hoäi phaûi trôï giuùp caùc coâng daân tìm ñöôïc vieäc laøm.
516. Nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo xí nghieäp coù traùch nhieäm gì?
2432
Nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo xí nghieäp phaûi chòu traùch nhieäm veà haäu quaû kinh teá vaø moâi sinh do caùc coâng vieäc cuûa hoï. Hoï phaûi chuù taâm ñeán thieän ích cuûa con ngöôøi chöù khoâng chæ nhaém laøm gia taêng caùc lôïi nhuaän, maëc daàu lôïi nhuaän cuõng caàn thieát ñeå baûo ñaûm caùc cuoäc ñaàu tö, töông lai cuûa xí nghieäp, vieäc laøm, vaø söï phaùt trieån toát ñeïp cuûa ñôøi soáng kinh teá.
517. Caùc coâng nhaân coù traùch nhieäm gì?
2435
Hoï phaûi chu toaøn caùc coâng vieäc cuûa mình moät caùch coù löông taâm, thaønh thaïo vaø nhieät tình, tìm caùch giaûi quyeát caùc tranh chaáp baèng ñoái thoaïi. Vieäc söû duïng ñình coâng baát baïo ñoäng laø hôïp phaùp veà maët luaân lyù khi ñoù laø moät phöông caùch caàn thieát ñeå ñaït ñöôïc quyeàn lôïi chính ñaùng, nhöng phaûi nhaém ñeán coâng ích.
518. Laøm theá naøo thöïc hieän söï coâng baèng vaø tình lieân ñôùi giöõa caùc quoác gia?
2437-2441
Treân bình dieän quoác teá, taát caû caùc quoác gia vaø caùc cô cheá phaûi hoaït ñoäng trong tình lieân ñôùi vaø nguyeân taéc hoã trôï, nhaèm muïc ñích loaïi boû hay ít laø giaûm thieåu söï khoán cuøng, söï baát bình ñaúng veà taøi nguyeân vaø caùc phöông tieän kinh teá, caùc baát coâng kinh teá vaø xaõ hoäi, vieäc boùc loät con ngöôøi, söï gia taêng möùc nôï cuûa caùc nöôùc ngheøo, nhöõng chuû thuyeát maùy moùc baát nhaân gaây chöôùng ngaïi cho söï phaùt trieån cuûa caùc quoác gia chaäm tieán.
519. Caùc ngöôøi Kitoâ höõu tham gia vaøo ñôøi soáng chính trò vaø xaõ hoäi nhö theá naøo?
2442
Caùc ngöôøi Kitoâ höõu giaùo daân tröïc tieáp tham gia vaøo ñôøi soáng chính trò vaø xaõ hoäi baèng caùch laøm cho tinh thaàn Kitoâ giaùo thaám nhaäp vaøo caùc thöïc taïi traàn theá, coäng taùc vôùi moïi ngöôøi, nhö nhöõng chöùng nhaân ñích thöïc cuûa Tin Möøng vaø laø nhöõng ngöôøi kieán taïo hoøa bình vaø coâng lyù.
520. Tình yeâu ñoái vôùi ngöôøi ngheøo döïa treân neàn taûng naøo?
2443-2449
2462-2463
Tình yeâu ñoái vôùi ngöôøi ngheøo döïa treân neàn taûng Tin Möøng cuûa caùc Moái phuùc vaø theo göông cuûa Chuùa Gieâsu, Ñaáng luoân quan taâm ñeán ngöôøi ngheøo. Chuùa Gieâsu ñaõ noùi: "Moãi laàn caùc ngöôi laøm nhö theá cho moät trong nhöõng anh em beù moïn nhaát cuûa Ta ñaây, laø caùc ngöôi ñaõ laøm cho chính Ta vaäy" (Mt 25,40). Tình yeâu ñoái vôùi keû ngheøo theå hieän qua vieäc daán thaân choáng laïi söï ngheøo khoå veà vaät chaát vaø raát nhieàu hình thöùc ngheøo ñoùi veà vaên hoaù, luaân lyù vaø toân giaùo. Caùc vieäc baùc aùi, tinh thaàn hay vaät chaát, vaø nhieàu toå chöùc töø thieän ñaõ xuaát hieän traûi qua bao theá kyû, laø moät chöùng töø cuï theå veà tình yeâu öu tieân daønh cho ngöôøi ngheøo, laø neùt ñaëc tröng cuûa caùc moân ñeä Chuùa Gieâsu.
Ñieàu Raên Thöù Taùm:
Ngöôi Khoâng Ñöôïc Laøm Chöùng Gian
521. Con ngöôøi coù boån phaän naøo ñoái vôùi chaân lyù?
2464-2470
2504
Moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc keâu goïi phaûi thaønh thaät vaø trung thöïc trong haønh ñoäng cuõng nhö trong lôøi noùi, buoäc phaûi tìm kieám vaø gaén boù vôùi chaân lyù, höôùng cuoäc ñôøi mình theo caùc ñoøi hoûi cuûa chaân lyù. Trong Ñöùc Gieâsu Kitoâ, chaân lyù veà Thieân Chuùa ñöôïc toû hieän caùch troïn veïn. Ngöôøi laø Chaân Lyù. Ai böôùc theo Ngöôøi, phaûi soáng trong Thaùnh Thaàn chaân lyù vaø traùnh xa loái soáng hai maët, doái traù vaø giaû hình.
522. Ngöôøi Kitoâ höõu laøm chöùng cho chaân lyù nhö theá naøo?
2471-2474
2505-2506
Ngöôøi Kitoâ höõu phaûi laøm chöùng cho chaân lyù Tin Möøng trong moïi laõnh vöïc cuûa hoaït ñoäng coâng khai vaø rieâng tö, duø phaûi hy sinh maïng soáng mình, neáu caàn thieát. Töû ñaïo laø chöùng töø cao caû nhaát cho chaân lyù ñöùc tin.
523. Ñieàu raên thöù taùm caám nhöõng gì?
2475-2487
2507-2509
Ñieàu raên thöù taùm caám:
- laøm chöùng doái, theà thoát vaø doái traù; möùc ñoä naëng nheï caên cöù treân söï sai leäch cuûa söï thaät, treân nhöõng hoaøn caûnh, treân nhöõng yù höôùng cuûa keû noùi doái vaø möùc ñoä thieät haïi maø caùc naïn nhaân phaûi gaùnh chòu;
- phaùn ñoaùn hoà ñoà, noùi xaáu, vu khoáng, boâi nhoï, laø nhöõng toäi laøm giaûm hay phaù hoaïi uy tín vaø danh döï maø moãi ngöôøi coù quyeàn höôûng.
- nònh hoùt, taâng boác vaø xu nònh, nhaát laø khi nhaèm muïc ñích phaïm toäi troïng hay thuû lôïi baát chính.
Taát caû toäi phaïm nghòch vôùi söï thaät buoäc phaûi ñeàn buø laïi neáu gaây tai haïi cho keû khaùc.
524. Ñieàu raên thöù taùm ñoøi buoäc nhöõng gì?
2488-2492
2510-2511
Ñieàu raên thöù taùm ñoøi buoäc chuùng ta phaûi toân troïng söï thaät, keøm theo söï teá nhò cuûa ñöùc aùi: trong laõnh vöïc truyeàn thoâng vaø thoâng tin, phaûi bieát ñaùnh giaù lôïi ích rieâng vaø lôïi ích chung, baûo veä ñôøi soáng rieâng tö, traùnh gaây göông xaáu. Phaûi luoân baûo veä caùc bí maät ngheà nghieäp, tröø nhöõng tröôøng hôïp ngoaïi leä, vaø vì nhöõng lyù do nghieâm troïng vaø caân xöùng. Cuõng phaûi toân troïng nhöõng chuyeän taâm söï maø chuùng ta ñaõ höùa giöõ bí maät.
525. Phaûi söû duïng nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng xaõ hoäi theá naøo?
2493-2499
2512
Thoâng tin baèng caùc phöông tieän truyeàn thoâng phaûi phuïc vuï ích lôïi chung; veà noäi dung, thoâng tin phaûi luoân ñuùng söï thaät vaø trong giôùi haïn cuûa coâng lyù vaø baùc aùi, phaûi mang tính chaát toaøn veïn. Maët khaùc, thoâng tin phaûi ñöôïc dieãn taû caùch chaân thaät vaø thích hôïp, caån thaän tuaân giöõ caùc luaät luaân lyù, caùc quyeàn lôïi chính ñaùng vaø phaåm giaù con ngöôøi.
526. Ñaâu laø töông quan giöõa chaân lyù, veû ñeïp vaø myõ thuaät thaùnh?
2500-2503
2513
Chaân lyù töï baûn chaát laø ñeïp. Chaân lyù bao goàm söï huy hoaøng cuûa veû ñeïp tinh thaàn. Ngoaøi lôøi noùi, coøn coù nhieàu caùch dieãn taû chaân lyù, ñaëc bieät laø caùc taùc phaåm ngheä thuaät. Chuùng laø hoa traùi cuûa moät taøi naêng ñöôïc Thieân Chuùa trao ban, vaø coá gaéng cuûa con ngöôøi. Myõ thuaät thaùnh ñöôïc xem laø chaân thaät vaø ñeïp ñeõ, phaûi gôïi leân vaø toân vinh maàu nhieäm Thieân Chuùa ñöôïc maïc khaûi trong Ñöùc Kitoâ, phaûi daãn ñeán tình yeâu cuûa Thieân Chuùa vaø thôø laïy Ngaøi laø Ñaáng Saùng Taïo vaø Cöùu Ñoä, laø Veû ñeïp toái cao cuûa Chaân lyù vaø Tình yeâu.
Ñieàu Raên Thöù Chín:
Ngöôi Khoâng Ñöôïc Ham Muoán Vôï Ngöôøi Ta
527. Ñieàu raên thöù chín ñoøi buoäc ñieàu gì?
2514-2516
2528-2530
Ñieàu raên thöù chín ñoøi buoäc phaûi chieán thaéng ñam meâ xaùc thòt trong tö töôûng cuõng nhö trong öôùc muoán. Cuoäc chieán ñaáu choáng laïi duïc voïng phaûi caàn ñeán vieäc thanh luyeän taâm hoàn vaø thöïc haønh ñöùc tieát ñoä.
528. Ñieàu raên thöù chín caám ñieàu gì?
2517-2519
2531-2532
Ñieàu raên thöù chín caám nuoâi döôõng nhöõng yù töôûng vaø öôùc muoán veà nhöõng haønh vi bò giôùi raên thöù saùu caám ñoaùn.
529. Laøm theá naøo ñeå ñaït tôùi söï thanh saïch cuûa taâm hoàn?
2520
Vôùi ôn Chuùa, trong cuoäc chieán ñaáu choáng laïi caùc öôùc muoán sai traùi, ngöôøi tín höõu ñaït ñöôïc söï thanh saïch cuûa taâm hoàn nhôø nhaân ñöùc vaø hoàng aân khieát tònh, nhôø söï trong saùng nôi yù höôùng, nôi caùi nhìn beân ngoaøi vaø beân trong, nhôø cheá ngöï caùc giaùc quan vaø trí töôûng töôïng, vaø nhôø caàu nguyeän.
530. Söï thanh saïch coøn coù nhöõng ñoøi buoäc naøo khaùc nöõa khoâng?
2521-2527
2533
Söï thanh saïch ñoøi hoûi phaûi coù neát na; gìn giöõ nhöõng gì thaàm kín cuûa con nguôøi, dieãn taû söï teá nhò cuûa ñöùc khieát tònh, kieåm soaùt caùi nhìn vaø cöû chæ cho phuø hôïp vôùi phaåm giaù cuûa con ngöôøi vaø nhöõng giao teá cuûa hoï. Söï thanh saïch ñoøi buoäc phaûi ngaên chaën thoùi khieâu daâm ñang lan traøn vaø traùnh xa nhöõng gì ñöa ñeán söï toø moø khoâng laønh maïnh. Ñieàu naøy coøn ñoøi buoäc phaûi thanh taåy moâi tröôøng xaõ hoäi, baèng cuoäc chieán ñaáu choáng laïi söï suy thoaùi phong hoùa döïa treân moät quan nieäm sai laïc veà töï do cuûa con ngöôøi.
Ñieàu Raên Thöù Möôøi:
Ngöôi Khoâng Ñöôïc Ham Muoán
Taøi Saûn Cuûa Ngöôøi Ta
531. Ñieàu raên thöù möôøi ñoøi buoäc ñieàu gì vaø caám ñieàu gì?
2534-2540
2551-2554
Ñieàu raên naøy boå tuùc cho ñieàu raên tröôùc, buoäc phaûi coù thaùi ñoä toân troïng taøi saûn cuûa keû khaùc. Ñieàu raên naøy caám: tham lam vaø ham muoán baát chính taøi saûn cuûa ngöôøi khaùc; caám ganh tò, nghóa laø caûm thaáy buoàn phieàn khi thaáy ngöôøi khaùc coù taøi saûn, vaø öôùc ao voâ ñoä muoán chieám ñoaït taøi saûn ñoù.
532. Chuùa Gieâsu ñoøi buoäc ñieàu gì khi daïy tinh thaàn ngheøo khoù?
2544-2547
2556
Chuùa Gieâsu ñoøi buoäc caùc moân ñeä yeâu meán Ngöôøi treân heát moïi söï vaø moïi ngöôøi. Vieäc töø boû söï giaøu sang trong tinh thaàn khoù ngheøo theo Tin Möøng vaø phoù thaùc vaøo söï quan phoøng cuûa Thieân Chuùa, Ñaáng giaûi thoaùt chuùng ta khoûi nhöõng aâu lo cuûa ngaøy mai, seõ chuaån bò cho chuùng ta höôûng moái phuùc cuûa "nhöõng ngöôøi ngheøo khoù trong tinh thaàn, vì Nöôùc Trôøi ñaõ thuoäc veà hoï" (Mt 5, 3).
533. Khao khaùt lôùn nhaát cuûa con ngöôøi laø gì?
2548-2550
2557
Khao khaùt lôùn nhaát cuûa con ngöôøi laø ñöôïc nhìn thaáy Thieân Chuùa. Tieáng keâu khaùt voïng cuûa con ngöôøi laø: "Toâi muoán nhìn thaáy Thieân Chuùa." Thaät vaäy, con ngöôøi chæ coù theå tìm ñöôïc haïnh phuùc ñích thöïc vaø troïn veïn cuûa mình trong söï höôûng kieán vaø haïnh phuùc nôi Ñaáng ñaõ döïng neân hoï vì tình yeâu vaø cuõng laø Ñaáng loâi keùo hoï veà vôùi Ngaøi trong tình yeâu voâ taän.
"Ai thaáy Thieân Chuùa thì ñaõ ñaït ñöôïc moïi phuùc loäc maø nguôøi ta coù theå nghó töôûng ra ñöôïc" (thaùnh Greâgoârioâ thaønh Nysse).