Thöôïng Ñeá Seõ Hoûi
(Nhöõng Chia Seû Muïc Vuï vaø Nhöõng Caâu Chuyeän Gôïi YÙ
Suy Tö Vaø Caàu Nguyeän haèng ngaøy)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 100 -
Ñöùc Gieâsu Kitoâ
Ñöôøng Ñau Khoå
Ñöùc Gieâsu Kitoâ - Ñöôøng Ñau Khoå.
Gm. Pheâroâ Nguyeãn Vaên Vieân
Laø con ngöôøi, ai cuõng phaûi gaëp ñau khoå. Ñau khoå gaén lieàn vôùi cuoäc soáng con ngöôøi töø khi hình thaønh trong loøng meï cho ñeán khi nhaém maét lìa ñôøi. Tuy nhieân, thaät khoù ñeå ñöa ra moät ñònh nghóa toång quaùt veà ñau khoå bôûi vì caùc hình thöùc ñau khoå thaät ña daïng. Chaúng haïn, coù nhöõng ngöôøi ñau khoå vì beänh taät, vì coâ ñôn, vì ngheøo khoå, vì thieáu hieåu bieát, vì sôï haõi, vì bò vu oan giaù hoïa; coù nhöõng ngöôøi ñau khoå vì nhöõng laàm loãi trong tö töôûng, lôøi noùi hay vieäc laøm; coù nhöõng ngöôøi ñau khoå vì yeâu thöông, vì muoán soáng thaùnh thieän, vì xaû thaân cöùu giuùp ngöôøi khaùc; coù nhöõng ngöôøi ñau khoå vì 'quaù khoân ngoan vaø nhieàu hieåu bieát' nhö taùc giaû saùch Giaûng vieân khaúng ñònh: "Caøng nhieàu khoân ngoan, caøng nhieàu phieàn muoän, caøng theâm hieåu bieát, caøng theâm khoå ñau" (Gv 1,18); coù nhöõng ngöôøi ñau khoå vì chieán tranh, vì baát coâng xaõ hoäi, vì bò phaân bieät chuûng toäc; coù nhöõng ngöôøi ñau khoå vì thaûm hoïa thieân nhieân nhö ñoäng ñaát, nuùi löûa, thôøi tieát thaát thöôøng hay dòch beänh.
'Boùng daùng ñau khoå' hieän dieän trong moïi nôi, moïi luùc cuûa ñôøi soáng con ngöôøi treân bình dieän caù nhaân cuõng nhö taäp theå. Khoâng ai ñöôïc moïi ngöôøi yeâu meán maø khoâng ñau khoå vì hoï; khoâng ai khoûe maïnh maø khoâng phaûi ra coâng taäp luyeän; khoâng ai thaønh ñaït maø khoâng phaûi ñoå moà hoâi; khoâng ai gioûi giang maø khoâng phaûi kieân taâm hoïc hoûi; khoâng ai thaùnh thieän maø khoâng phaûi chòu nhieàu hy sinh. Ngöôøi treû cuõng nhö ngöôøi giaø, ngöôøi giaøu cuõng nhö ngöôøi ngheøo, ngöôøi vui cuõng nhö ngöôøi buoàn, ngöôøi sang cuõng nhö ngöôøi heøn, ai ai cuõng phaûi ñoái dieän vôùi ñau khoå. Ngöôøi laïc quan hay ngöôøi thaát voïng ñeàu caûm nhaän ñau khoå bao phuû ñôøi mình. Quaû thöïc, ñau khoå len loûi vaøo moïi ngoõ ngaùch cuûa cuoäc soáng con ngöôøi cuõng nhö caùc hình thaùi xaõ hoäi: Coù nhöõng ngöôøi tìm caùch ñeå thoaùt khoûi ñau khoå nhöng laïi phaûi chòu nhieàu ñau khoå hôn; coù nhöõng ngöôøi tìm caùch ñeå queân ñi ñau khoå nhöng laïi nhôù ñeán ñau khoå nhieàu hôn; coù nhöõng ngöôøi tìm caùch phuû nhaän ñau khoå nhöng ñau khoå caøng hieän dieän caùch roõ neùt hôn. Kinh nghieäm cuoäc soáng cho moïi ngöôøi nhaän thöùc raèng trong xaõ hoäi loaøi ngöôøi, khoâng coù nieàm vui naøo laïi khoâng pha chuùt buoàn phieàn; khoâng coù thaønh coâng naøo laïi khoâng vöông muøi thaát baïi; khoâng coù tình yeâu naøo laïi vaéng boùng gheùt ghen. Taét moät lôøi, khoâng coù gì lieân quan ñeán con ngöôøi maø mieãn nhieãm ñau khoå: Con ngöôøi muoán ñöôïc bình an nhöng gian nan luoân keà caän; con ngöôøi muoán aùnh saùng nhöng boùng toái laïi bao truøm; con ngöôøi muoán töï do nhöng phaûi ñöông ñaàu vôùi muoân hình thöùc giôùi haïn.
Döôùi nhaõn quan Ki-toâ Giaùo, ñau khoå khoâng chæ gaén lieàn vôùi con ngöôøi maø coøn vôùi muoân vaät muoân loaøi. Ñieàu naøy ñöôïc thaùnh Phao-loâ dieãn taû trong thö göûi tín höõu Roâ-ma: "Muoân loaøi thoï taïo nhöõng ngong ngoùng ñôïi chôø ngaøy Thieân Chuùa maëc khaûi vinh quang cuûa con caùi Ngöôøi... Thaät vaäy, chuùng ta bieát raèng: Cho ñeán baây giôø, muoân loaøi thoï taïo cuøng reân sieát vaø quaèn quaïi nhö saép sinh nôû" (Rm 8,19-22). Giaùo Lyù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo daïy raèng: "Trong söï khoân ngoan vaø nhaân haäu voâ bieân cuûa Ngöôøi, Thieân Chuùa ñaõ töï yù saùng taïo moät theá giôùi trong 'tieán trình' höôùng veà söï troïn haûo toái haäu. Theo yù ñònh cuûa Thieân Chuùa, söï tieán hoùa naøy goàm coù vieäc vaät naøy xuaát hieän vaø vaät khaùc bieán ñi, coù caùi hoaøn haûo hôn vaø coù caùi keùm hôn, coù xaây ñaép vaø cuõng coù taøn phaù trong thieân nhieân. Vì vaäy bao laâu maø cuoäc saùng taïo chöa ñaït ñöôïc söï troïn haûo cuûa noù, thì cuøng vôùi ñieàu toát theå lyù, cuõng coù söï döõ theå lyù" (GLGHCG 310). Nhö theá, ñau khoå gaén lieàn vôùi toäi loãi, vôùi söï töï do cuûa con ngöôøi cuõng nhö vôùi tieán trình bieán ñoåi cuûa theá giôùi thuï taïo.
Döôùi nhaõn quan maëc khaûi Ki-toâ Giaùo, ba hình thöùc ñau khoå ñaùng ñeå chuùng ta quan taâm laø: (1) ñau khoå theå lyù, (2) ñau khoå luaân lyù vaø (3) ñau khoå ñôøi ñôøi. Ñau khoå theå lyù ñöôïc xem laø ñau khoå töï nhieân lieân quan ñeán thaân theå con ngöôøi. Ñau khoå luaân lyù lieân quan ñeán ñeán toäi loãi, chaúng haïn, nhöõng toäi loãi veà tö töôûng, lôøi noùi vaø haønh vi cuûa con ngöôøi trong töông quan vôùi Thieân Chuùa, vôùi tha nhaân vaø muoân vaät muoân loaøi. Ñau khoå ñôøi ñôøi laø haäu quaû cuûa söï töï do choïn löïa ñôøi soáng luaân lyù cuûa moãi ngöôøi. Trong gia ñình nhaân loaïi, khoâng ai coù theå mieãn nhieãm khoûi ñau khoå theå lyù vaø ñau khoå luaân lyù. Vôùi thôøi gian, ñau khoå theå lyù seõ qua ñi. Ñaëc bieät, ñau khoå theå lyù ñaït ñænh ñieåm trong caùi cheát cuûa moãi ngöôøi. Ñau khoå luaân lyù ñöôïc hoøa giaûi nhôø tin töôûng, laéng nghe vaø thöïc thi giaùo huaán cuûa Ñöùc Gieâ-su. Coøn ñau khoå ñôøi ñôøi thuoäc veà nhöõng ai töø choái tình yeâu cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa ñöôïc Ñöùc Gieâ-su thöïc hieän. Ñaây laø hình thöùc ñau khoå chung quyeát vaø khoâng theå thay ñoåi.
Kinh Thaùnh cho chuùng ta nhaän thöùc raèng Thieân Chuùa khoâng phaûi laø taùc giaû cuûa söï döõ hay ñau khoå trong theá giôùi thuï taïo, bôûi vì "moïi söï Ngöôøi ñaõ laøm ra quaû laø raát toát ñeïp!" (St 1,31). Theo saùch Saùng Theá, khi con ngöôøi voâ ôn, khi con ngöôøi kieâu ngaïo, khi con ngöôøi baát tuaân meänh leänh cuûa Thieân Chuùa cuõng laø khi toäi loãi xaâm nhaäp traàn gian vaø khi toäi loãi xaâm nhaäp traàn gian cuõng laø khi con ngöôøi phaûi ñoái dieän vôùi muoân hình thöùc ñau khoå (St 3,1-19). Taùc giaû saùch Khoân Ngoan (saùch naøy ñöôïc thu thaäp vaø soaïn thaûo cuoái cuøng trong caùc saùch Cöïu Öôùc, khoaûng naêm 130 tröôùc Coâng Nguyeân), vieát roõ hôn: "Thieân Chuùa ñaõ saùng taïo con ngöôøi cho hoï ñöôïc tröôøng toàn baát dieät. Hoï ñöôïc Ngöôøi döïng neân laøm hình aûnh cuûa baûn tính Ngöôøi. Nhöng chính vì quyû döõ ganh tò maø caùi cheát ñaõ xaâm nhaäp theá gian. Nhöõng ai veà phe noù ñeàu phaûi neám muøi caùi cheát" (Kn 2,23-24). Döôùi nhaõn quan cuûa truyeàn thoáng Do-thaùi Giaùo thuôû ban ñaàu, ñau khoå cuûa con ngöôøi ñöôïc xem laø haäu quaû cuûa toäi loãi. Quan ñieåm naøy vaãn coøn khaù thònh haønh theo doøng lòch söû daân Do-thaùi cuõng nhö nhieàu daân toäc khaùc treân theá giôùi. Tuy nhieân, maëc khaûi Ki-toâ Giaùo cho chuùng ta nhaän bieát raèng ñau khoå khoâng nhaát thieát do haäu quaû cuûa toäi loãi.
Caâu chuyeän oâng Gioùp trong Cöïu Öôùc giuùp con ngöôøi coù caùi nhìn môùi meû hôn veà ñau khoå. Theo ñoù, ñau khoå ñöôïc nhìn nhaän nhö laø thöû thaùch cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi con ngöôøi. OÂng Gioùp bò maát maùt quaù lôùn cuõng nhö mang laáy beänh taät hieåm nguy. Trong thaát voïng, ngöôøi vôï cuûa oâng noùi: "OÂng coøn kieân vöõng trong ñöôøng loái veïn toaøn cuûa oâng nöõa hay thoâi? Haõy nguyeàn ruûa Thieân Chuùa vaø cheát ñi cho roài!" (G 2,9). Nhöõng ngöôøi baïn cuûa oâng thì laïi cho raèng vì toäi loãi cuûa baûn thaân maø oâng phaûi chuoác laáy tai hoïa, chaúng haïn nhö oâng EÂ-li-phaùt, ngöôøi Teâ-man noùi: "Ñieàu toâi thaáy raønh raønh laø nhöõng ngöôøi vun troàng toäi aùc vaø gieo tai raéc hoïa cuoái cuøng chæ gaët laáy hoïa tai" (G 4,8). Tuy nhieân, oâng Gioùp luoân minh chöùng raèng mình voâ toäi vaø trong moïi hoaøn caûnh, oâng ca ngôïi loøng nhaân töø cuûa Thieân Chuùa. Vôùi oâng, duø giaøu ngheøo hay soáng cheát, oâng luoân tín thaùc vaøo Ngöôøi. OÂng noùi: "Thaân traàn truoàng sinh töø loøng meï, toâi seõ trôû veà ñoù cuõng traàn truoàng. Ñöùc Chuùa ñaõ ban cho, Ñöùc Chuùa laïi laáy ñi: Xin chuùc tuïng danh Ñöùc Chuùa!" (G 1,21). Vôùi nieàm tin vöõng chaéc, taâm hoàn oâng luoân höôùng veà moâi tröôøng vónh cöûu cuûa Thieân Chuùa. OÂng noùi: "Toâi bieát raèng Ñaáng beânh vöïc toâi vaãn soáng, vaø sau cuøng, Ngöôøi seõ ñöùng leân treân coõi ñaát. Sau khi da toâi ñaây bò tieâu huûy, thì vôùi taám thaân, toâi seõ ñöôïc nhìn ngaém Thieân Chuùa. Chính toâi seõ ñöôïc ngaém nhìn Ngöôøi, Ñaáng maét toâi nhìn thaáy khoâng phaûi ngöôøi xa laï. Loøng toâi nhöõng tha thieát mong chôø" (G 19,25-27). Caâu chuyeän oâng Gioùp cho thaáy hai yù nghóa cuûa ñau khoå vöôït xa quan nieäm truyeàn thoáng: (1) Xeùt theo chieàu kích luaân lyù: Ñau khoå coù theå caûnh baùo con ngöôøi xa laùnh toäi loãi, traùnh ñöôïc tính kieâu caêng hay töï maõn, giöõ linh hoàn khoûi sa vaøo vöïc thaúm, cöùu sinh maïng khoûi rôi xuoáng ñöôøng haàm vaø nhaát laø ñau khoå giaùo duïc con ngöôøi (G 33,15-24). (2) Xeùt theo chieàu kích tín lyù: Ñau khoå nhaèm ñeå thöû thaùch, ñeå xem loøng kính sôï Thieân Chuùa cuûa oâng Gioùp coù hoaøn toaøn voâ vò lôïi hay khoâng. Vì luoân trung tín vôùi Thieân Chuùa trong moïi hoaøn caûnh, cuoái cuøng oâng ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa aân thöôûng gaáp boäi vaø lìa boû coõi traàn trong bình an (G 42,10-17). Hình aûnh oâng Gioùp ñöôïc xem laø hình aûnh baùo tröôùc Ñöùc Gieâ-su, Ñaáng Coâng Chính phaûi chòu ñau khoå cho taát caû moïi ngöôøi trong gia ñình nhaân loaïi.
Trong haønh trình traàn theá, Ñöùc Gieâ-su caûm nhaän saâu xa nhöõng ñau khoå cuûa kieáp ngöôøi, chaúng haïn nhö Ngöôøi sinh ra vaø lôùn leân trong caûnh ngheøo heøn; haønh trình rao giaûng laø haønh trình khoâng nhaø cöûa; Ngöôøi meät nhoïc, lo laéng, buoàn phieàn, khoùc loùc; Ngöôøi bò baø con queâ höông xa laùnh, nhöõng baäc vò voïng trong daân Do-thaùi khinh bæ, nhöõng ngöôøi ngoaïi bang cheâ cöôøi; Ngöôøi bò keát toäi phaù vôõ taäp tuïc truyeàn thoáng toå tieân, noùi phaïm thöôïng, gaây naùo loaïn coäng ñoàng. Thö göûi tín höõu Do-thaùi noùi veà Ñöùc Gieâ-su: "Vì baûn thaân Ngöôøi ñaõ traûi qua thöû thaùch vaø ñau khoå, neân Ngöôøi coù theå cöùu giuùp nhöõng ai bò thöû thaùch" (Dt 2,18). Do ñoù, Ngöôøi quan taâm ñeán moïi ngöôøi, ñaëc bieät nhöõng ai ñau khoå veà taâm hoàn, theå xaùc. Chaúng haïn, Ngöôøi chaïnh loøng thöông nhöõng ngöôøi vaát vöôûng nhö baày chieân khoâng ngöôøi chaên daét (Mt 9,36); chaïnh loøng thöông tröôùc nhöõng ngöôøi ñoùi khaùt vaø hoùa baùnh ra nhieàu cho hoï aên (Mt 14,13-21); chaïnh loøng thöông tröôùc nhöõng ngöôøi muø loøa vaø cho hoï ñöôïc saùng maét (Mt 20,29-34); chaïnh loøng thöông tröôùc ngöôøi bò phong huûi vaø chöõa anh khoûi beänh (Mc 1,40-45); chaïnh loøng thöông tröôùc ñöùa treû bò quyû aùm maéc beänh ñoäng kinh vaø cho em ñöôïc khoûe maïnh (Mc 9,14-29); chaïnh loøng thöông tröôùc caùi cheát cuûa con trai baø goùa thaønh Na-in vaø laøm cho con trai baø hoài sinh (Lc 7,11-17); chaïnh loøng thöông tröôùc ngöôøi muø töø luùc môùi sinh vaø giuùp oâng thoaùt caûnh taêm toái (Ga 9,1-41). Khoâng nhöõng theá, Ngöôøi ñoàng hoùa mình vôùi nhöõng ngöôøi khoå ñau, chaúng haïn nhö nhöõng ngöôøi ñoùi khaùt, khaùch laï, traàn truoàng, ñau yeáu, tuø ñaøy trong xaõ hoäi (Mt 25,31-46).
Tröôùc nhöõng ngöôøi ñau khoå, Ñöùc Gieâ-su daïy caùc moân ñeä raèng khoâng phaûi moïi hình thöùc ñau khoå laø do toäi cuûa hoï hay cuûa nhöõng ngöôøi thaân thuoäc. Chaúng haïn, thaùnh Gio-an trình thuaät: "Khi aáy Ñöùc Gieâ-su nhìn thaáy moät ngöôøi muø töø thuôû môùi sinh. Caùc moân ñeä hoûi Ngöôøi: Thöa Thaày, ai ñaõ phaïm toäi khieán ngöôøi naøy môùi sinh ra ñaõ bò muø, anh ta hay cha meï anh ta? Ñöùc Gieâsu traû lôøi: Khoâng phaûi anh ta, cuõng chaúng phaûi cha meï anh ta ñaõ phaïm toäi. Nhöng chuyeän ñoù xaûy ra laø ñeå caùc vieäc cuûa Thieân Chuùa ñöôïc toû hieän nôi anh" (Ga 9,1-3). Moät maët, chuùng ta thaáy raèng Ñöùc Gieâ-su khoâng phuû nhaän ñau khoå do toäi gaây neân. Maët khaùc, Ngöôøi môøi goïi moïi ngöôøi haõy môû trí loøng ñeå coù theå ñoùn nhaän chöông trình cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi caùc hình thöùc ñau khoå trong gia ñình nhaân loaïi. Chæ Ñöùc Gieâ-su, chæ Thieân Chuùa môùi thaáu roõ ngoïn ngaønh cuûa ñau khoå, coøn con ngöôøi caàn bieát coäng taùc vôùi Thieân Chuùa vaø vôùi nhau trong vieäc xoa dòu ñau khoå cho cuûa chò em mình.
Vôùi Ñöùc Gieâ-su, ñau khoå laø baøi hoïc quyù giaù giuùp moïi ngöôøi hoaùn caûi. Thaùnh Lu-ca trình thuaät raèng khi nghe ngöôøi ta keå veà vieäc toång traán Phi-la-toâ gieát moät soá ngöôøi Ga-li-leâ caùch ruøng rôïn thì Ñöùc Gieâ-su cho hoï bieát raèng khoâng phaûi nhöõng ngöôøi Ga-li-leâ naøy toäi loãi nhieàu hôn nhöõng ngöôøi Ga-li-leâ khaùc. Ngöôøi cuõng noùi cho hoï bieát raèng möôøi taùm ngöôøi bò thaùp Si-loâ-aùc ñoå xuoáng ñeø cheát khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi toäi loãi hôn nhöõng ngöôøi khaùc ôû Gieâ-ru-sa-lem. Hai laàn Ñöùc Gieâ-su noùi raèng neáu hoï khoâng chòu saùm hoái thì cuõng seõ cheát nhö vaäy (Lc 13,1-5). Vôùi Ñöùc Gieâ-su, hai bieán coá cheát choùc thaûm thöông khoâng phaûi do toäi cuûa nhöõng ngöôøi cheát, cuõng khoâng phaûi do söï tröøng phaït cuûa Thieân Chuùa. Ñieàu ngöôøi muoán dieãn taû laø cuoäc ñôøi con ngöôøi ñaày nhöõng ñau khoå, baát traéc vaø khoâng ai coù theå bieát tröôùc ñöôïc. Taâm tình quan troïng nhaát maø moïi ngöôøi caàn coù laø hoaùn caûi, trôû veà vôùi Thieân Chuùa vaø thöïc thi thaùnh yù Ngöôøi trong moïi bieán coá cuûa cuoäc ñôøi. Khi con ngöôøi soáng trong aân nghóa vôùi Thieân Chuùa vaø keát hôïp maät thieát vôùi Ngöôøi thì baát cöù nhöõng gì xaûy ra treân traàn gian naøy ñeàu khoâng ñaùng lo sôï.
Theo thaùnh Maùc-coâ, khi Ñöùc Gieâ-su vaø caùc moân ñeä treân ñöôøng leân Gieâ-ru-sa-lem thì Ngöôøi noùi vôùi hoï: "Naøy chuùng ta leân Gieâ-ru-sa-lem vaø Con Ngöôøi seõ bò noäp cho caùc thöôïng teá vaø kinh sö. Hoï seõ leân aùn xöû töû Ngöôøi vaø seõ noäp Ngöôøi cho daân ngoaïi. Hoï seõ nhaïo baùng Ngöôøi, khaïc nhoå vaøo Ngöôøi, hoï seõ ñaùnh ñoøn vaø gieát cheát Ngöôøi. Ba ngaøy sau, Ngöôøi seõ soáng laïi" (Mc 10,33-34). Nhö vaäy, ñau khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su laø ñau khoå ñaõ ñöôïc baùo tröôùc, ñau khoå ñöôïc öùng nghieäm (Mt 26,54). Xa hôn theá, khoaûng baûy traêm naêm tröôùc söï hieän dieän cuûa Ñöùc Gieâ-su giöõa loøng nhaân theá, lôøi cuûa Thieân Chuùa trong saùch ngoân söù I-sai-a cho chuùng ta bieát: "Ngöôøi bò ñôøi khinh khi ruoàng raãy, phaûi ñau khoå trieàn mieân vaø neám muøi beänh taät. Ngöôøi nhö keû ai thaáy cuõng che maët khoâng nhìn, bò chuùng ta khinh khi, khoâng ñeám xæa tôùi" (Is 53,3); "Bò ngöôïc ñaõi, ngöôøi cam chòu nhuïc, chaúng môû mieäng keâu ca; nhö chieân bò ñem ñi laøm thòt, nhö cöøu caâm nín khi bò xeùn loâng, ngöôøi chaúng heà môû mieäng" (Is 53,7). Duø bieát raèng ñau khoå seõ aäp ñeán, Ñöùc Gieâ-su vaãn töï nguyeän mang laáy ñeå thoâng phaàn ñau khoå vaø ban ôn cöùu ñoä cho moïi ngöôøi.
Ñau khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su laø ñau khoå cuûa ngöôøi coâng chính, cuûa ngöôøi voâ toäi, cuûa ngöôøi chòu ñöïng vì ngöôøi khaùc. Ñieàu naøy cuõng ñaõ ñöôïc tieân baùo trong Cöïu Öôùc: "Söï thaät, chính ngöôøi ñaõ mang laáy nhöõng beänh taät cuûa chuùng ta, ñaõ gaùnh chòu nhöõng ñau khoå cuûa chuùng ta, coøn chuùng ta, chuùng ta laïi töôûng ngöôøi bò phaït, bò Thieân Chuùa giaùng hoïa, phaûi nhuïc nhaõ eâ cheà. Chính ngöôøi ñaõ bò ñaâm vì chuùng ta phaïm toäi, bò nghieàn naùt vì chuùng ta loãi laàm; ngöôøi ñaõ chòu söûa trò ñeå chuùng ta ñöôïc bình an, ñaõ phaûi mang thöông tích cho chuùng ta ñöôïc chöõa laønh" (Is 53,4-5). Trong cuoäc thöông khoù, sau khi phaûn boäi Ñöùc Gieâ-su, Giu-ña ñaõ nhìn nhaän: "Toâi ñaõ phaïm toäi noäp ngöôøi voâ toäi, khieán Ngöôøi phaûi cheát oan" (Mt 27,4). Khi Ñöùc Gieâ-su taét thôû treân thaäp giaù, vieân ñaïi ñoäi tröôûng ñaõ thoát leân: "Ngöôøi naøy ñích thöïc laø ngöôøi coâng chính!" (Lc 23,47). Sau naøy, trong haønh trình rao giaûng Tin Möøng, thaùnh Pheâ-roâ, ngöôøi moân ñeä tröôûng cuûa Ñöùc Gieâ-su vieát: "Ñöùc Ki-toâ ñaõ chòu ñau khoå vì anh em, ñeå laïi moät göông maãu cho anh em doõi böôùc theo Ngöôøi. Ngöôøi khoâng heà phaïm toäi; chaúng ai thaáy mieäng Ngöôøi noùi moät lôøi gian doái. Bò nguyeàn ruûa, Ngöôøi khoâng nguyeàn ruûa laïi, chòu ñau khoå maø chaúng ngaêm ñe; nhöng moät beà phoù thaùc cho Ñaáng xeùt xöû coâng bình" (1 Pr 2,21-23). Töông töï nhö vaäy, thaùnh Gio-an, ngöôøi moân ñeä Chuùa yeâu, cuõng vieát: "Ñöùc Gieâ-su ñaõ xuaát hieän ñeå xoùa boû toäi loãi, vaø nôi Ngöôøi khoâng coù toäi loãi" (1 Ga 3,5). Nhö theá, Ñöùc Gieâ-su chòu ñau khoå do ngöôøi khaùc vaø vì ngöôøi khaùc.
Ñöùc Gieâ-su laø Con Thieân Chuùa vaø laø Thieân Chuùa hieän dieän trong moâi tröôøng theá giôùi thuï taïo: Vò Thieân Chuùa toaøn naêng, cuõng laø vò Thieân Chuùa mang thaân phaän con ngöôøi; vò Thieân Chuùa laø nguoàn goác cuûa muoân vaät muoân loaøi, cuõng laø vò Thieân Chuùa chòu caûnh ñau khoå cuûa muoân vaät muoân loaøi; vò Thieân Chuùa thi aân giaùng phuùc, cuõng laø vò Thieân Chuùa bò ngöôøi ñôøi khinh khi nhuïc maï; vò Thieân Chuùa thaùnh thieän, cuõng laø vò Thieân Chuùa laø naïn nhaân cuûa toäi loãi; vò Thieân Chuùa trao ban bình an, cuõng laø vò Thieân Chuùa bò keát aùn laø nguyeân nhaân chia reõ; vò Thieân Chuùa laø Nguoàn Soáng, cuõng laø vò Thieân Chuùa chòu cheát treân thaäp giaù. Khoâng ai coù theå lieät keâ heát nhöõng nghòch lyù nôi Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su trong haønh trình traàn theá. Caùch thöùc Ñöùc Gieâ-su tieâu dieät toäi loãi, ñau khoå vaø söï cheát hoaøn toaøn môùi laï so vôùi taâm thöùc cuûa con ngöôøi qua moïi thôøi ñaïi. Quaû thöïc, nôi Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su, lôøi cuûa Thieân Chuùa trong saùch ngoân söù I-sai-a veà tö töôûng vaø ñöôøng loái cuûa Thieân Chuùa ñöôïc öùng nghieäm (Is 55,8-9).
Con ngöôøi thöôøng ngaïc nhieân tröôùc nhöõng ñieàm thieâng daáu laï maø Ñöùc Gieâ-su thöïc hieän hôn laø nhöõng ñau khoå cuûa Ngöôøi. Thöïc ra, nhöõng ñau khoå cuûa Ngöôøi ñaùng ngaïc nhieân hôn nhöõng ñieàm thieâng daáu laï Ngöôøi thöïc hieän. Hai bieán coá quan troïng trong cuoäc ñôøi Ñöùc Gieâ-su dieãn ra treân nuùi Ta-bo vaø nuùi Soï giuùp moïi ngöôøi hieåu theâm ñieàu naøy: Khuoân maët Ñöùc Gieâ-su ñaãm moà hoâi maùu treân nuùi Soï ñaùng ngaïc nhieân hôn khuoân maët saùng laùng cuûa Ngöôøi treân nuùi Ta-bo; hình aûnh Ñöùc Gieâ-su traàn truoàng treân nuùi Soï ñaùng ngaïc nhieân hôn hình aûnh Ngöôøi vôùi aùo traéng saùng laùng tinh tuyeàn treân nuùi Ta-bo; söï coâ ñôn cuûa Ñöùc Gieâ-su treân nuùi Soï ñaùng ngaïc nhieân hôn söï sum vaày cuûa Ngöôøi vôùi nhöõng moân ñeä thaân tín cuøng Moâ-seâ vaø EÂ-li-a treân nuùi Ta-bo; tieáng keâu thöông cuûa Ñöùc Gieâ-su treân nuùi Soï "laïy Thieân Chuùa, laïy Thieân Chuùa cuûa con, sao Ngaøi boû rôi con?" ñaùng ngaïc nhieân hôn tieáng noùi cuûa Thieân Chuùa Cha "ñaây laø Con Ta yeâu daáu, haõy vaâng nghe lôøi Ngöôøi" treân nuùi Ta-bo; boùng toái bao phuû moïi ngöôøi treân nuùi Soï ñaùng ngaïc nhieân hôn maây traéng bao phuû Ñöùc Gieâ-su vaø caùc moân ñeä treân nuùi Ta-bo. Quaû thöïc, nhöõng ñieàm thieâng daáu laï Ñöùc Gieâ-su thöïc hieän dieãn taû quyeàn naêng voán coù cuûa Ngöôøi, coøn nhöõng gì Ñöùc Gieâ-su chòu ñau khoå dieãn taû tình yeâu huyeàn nhieäm vöôït quaù tö töôûng vaø hieåu bieát cuûa con ngöôøi qua muoân theá heä.
Ñöùc Gieâ-su laø Vua treân heát caùc vua, laø Chuùa treân heát caùc chuùa bôûi vì Ngöôøi laø Vua maø laïi ñoùn nhaän ñau khoå, laø Chuùa maø laïi chòu khoå ñau. Suy nieäm vaø ngaém nhìn Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su, con ngöôøi coù theå nhaän ra raèng trong gia ñình nhaân loaïi, ngöôøi vó ñaïi nhaát laø ngöôøi chòu ñau khoå nhieàu nhaát. Töø muoân thuôû, Ñöùc Gieâ-su laø Con Thieân Chuùa vaø laø Thieân Chuùa, Ngöôøi thuoäc Gia Ñình Thieân Chuùa. Trong thaân phaän con ngöôøi, Ñöùc Gieâ-su laø con Ñöùc Ma-ri-a vaø laø con cuûa gia ñình nhaân loaïi. Söï vó ñaïi nhaát cuûa Ñöùc Gieâ-su khoâng phaûi laø nôi nhöõng ñieàu laøm cho ngöôøi ta voã tay taùn thöôûng nhöng laø nôi ñau khoå cuøng cöïc maø Ngöôøi phaûi chòu ñeå cöùu giuùp con ngöôøi khoûi caûnh noâ leä toäi loãi, ñau khoå vaø söï cheát muoân ñôøi. Noùi caùch khaùc, quyeàn naêng vó ñaïi nhaát maø Ñöùc Gieâ-su thöïc hieän laø quyeàn naêng dieãn taû qua nhöõng ñau khoå vaø yeáu ñuoái cuûa Ngöôøi.
Con ngöôøi khoâng theå ñeán vôùi Thieân Chuùa neáu khoâng ñoùn nhaän tình yeâu cuûa Ngöôøi ñöôïc thöïc hieän nôi Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su. Quaû thöïc, Ñöôøng Ñau Khoå laø ñöôøng cöùu ñoä, laø Ñöôøng ñem laïi söï chöõa laønh chung cuoäc vaø troïn veïn cho con ngöôøi cuõng nhö muoân vaät muoân loaøi trong theá giôùi thuï taïo. Chính tình yeâu cuûa Thieân Chuùa nôi Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su môùi cho con ngöôøi caâu traû lôøi ñaày ñuû nhaát veà yù nghóa cuûa ñau khoå maø con ngöôøi phaûi chòu treân bình dieän caù nhaân cuõng nhö taäp theå. Tröôùc khi böôùc vaøo cuoäc khoå naïn, Ñöùc Gieâ-su noùi rieâng vôùi caùc moân ñeä cuûa Ngöôøi veà ñieàu naøy: "Ñaây laø ñieàu raên cuûa Thaày: Anh em haõy yeâu thöông nhau nhö Thaày ñaõ yeâu thöông anh em. Khoâng coù tình thöông naøo cao caû hôn tình thöông cuûa ngöôøi ñaõ hy sinh tính maïng vì baïn höõu cuûa mình" (Ga 15,12-13). Tình yeâu cöùu ñoä (salvific love) cuûa Ñöùc Gieâ-su chính laø tình yeâu ñau khoå (suffering love) cuûa Ngöôøi. Ñieàu naøy coù nghóa raèng thuoäc tính cuûa tình yeâu Ñöùc Gieâ-su dieãn taû trong haønh trình traàn theá laø ñau khoå. Noùi caùch khaùc, tình yeâu cöùu ñoä cuõng laø tình yeâu ñau khoå vaø ngöôïc laïi.
Tröôùc khi böôùc vaøo cuoäc khoå naïn, Ñöùc Gieâ-su khoâng höùa ban cho caùc moân ñeä cuûa Ngöôøi cuoäc soáng sung tuùc, mieãn nhieãm caùc hình thöùc ñau khoå nhöng cho hoï bieát veà nhöõng ñau khoå maø hoï phaûi chòu ñöïng. Ngöôøi noùi: "Anh em haõy coi chöøng! Ngöôøi ta seõ noäp anh em cho caùc hoäi ñoàng vaø caùc hoäi ñöôøng; anh em seõ bò ñaùnh ñoøn; anh em seõ phaûi ra tröôùc maët vua chuùa quan quyeàn vì Thaày, ñeå laøm chöùng cho hoï ñöôïc bieát" (Mc 13,9); "Neáu theá gian gheùt anh em, anh em haõy bieát raèng noù ñaõ gheùt Thaày tröôùc. Giaû nhö anh em thuoäc veà theá gian, thì theá gian ñaõ yeâu thích caùi gì laø cuûa noù. Nhöng vì anh em khoâng thuoäc veà theá gian vaø Thaày ñaõ choïn, ñaõ taùch anh em khoûi theá gian, neân theá gian gheùt anh em. Haõy nhôù lôøi Thaày ñaõ noùi vôùi anh em: Toâi tôù khoâng lôùn hôn chuû nhaø. Neáu hoï ñaõ baét bôù Thaày, hoï cuõng seõ baét bôù anh em. Neáu hoï ñaõ tuaân giöõ lôøi Thaày, hoï cuõng seõ tuaân giöõ lôøi anh em. Nhöng hoï seõ laøm taát caû nhöõng ñieàu aáy choáng laïi anh em, vì anh em mang danh Thaày, bôûi hoï khoâng bieát Ñaáng ñaõ sai Thaày" (Ga 15,18-21). Cuõng trong boái caûnh tröôùc khi böôùc vaøo cuoäc thöông khoù, Ñöùc Gieâ-su noùi vôùi caùc moân ñeä: "Thaày noùi vôùi anh em nhöõng ñieàu aáy, ñeå trong Thaày anh em ñöôïc bình an. Trong theá gian, anh em seõ phaûi gian nan khoán khoù. Nhöng can ñaûm leân! Thaày ñaõ thaéng theá gian" (Ga 16,33). Nhöõng ñieàu Ñöùc Gieâ-su noùi ñöôïc öùng nghieäm ñoái vôùi nhöõng ai trung tín vôùi Ngöôøi trong doøng lòch söû. Chuùng ta coù theå khaùi quaùt raèng caøng trung tín vôùi Ñöùc Gieâ-su bao nhieâu, con ngöôøi caøng thoâng phaàn ñau khoå cuûa Ngöôøi baáy nhieâu.
Ñöùc Gieâ-su haèng lieân ñôùi vôùi moïi ngöôøi trong ñau khoå. Thaân xaùc phuïc sinh cuûa Ngöôøi vaãn coøn in ñaäm nhöõng veát thöông. Theo thaùnh Gio-an, khi hieän ra laàn thöù hai sau phuïc sinh, Ngöôøi noùi vôùi Toâ-ma, moân ñeä hoaøi nghi söï phuïc sinh cuûa Ngöôøi: "Ñaët ngoùn tay vaøo ñaây, vaø haõy nhìn xem tay Thaày. Ñöa tay ra maø ñaët vaøo caïnh söôøn Thaày. Ñöøng cöùng loøng nöõa, nhöng haõy tin" (Ga 20,27). Ñieàu naøy giuùp chuùng ta hieåu raèng Ñöùc Gieâ-su vaãn luoân ñoàng haønh, chia seû vaø lieân ñôùi vôùi taát caû moïi ngöôøi, nhaát laø nhöõng ai ñang phaûi ñöông ñaàu vôùi muoân hình thöùc ñau khoå. Quaû thöïc, tröôùc khi böôùc vaøo cuoäc khoå naïn, Ñöùc Gieâ-su noùi vôùi caùc moân ñeä: "Thaày laø caây nho, anh em laø caønh. Ai ôû laïi trong Thaày vaø Thaày ôû laïi trong ngöôøi aáy, thì ngöôøi aáy sinh nhieàu hoa traùi" (Ga 15,5). Tröôùc khi veà trôøi, Ngöôøi cuõng noùi vôùi caùc moân ñeä: "Thaày ôû cuøng anh em moïi ngaøy cho ñeán taän theá" (Mt 28,20). Hôn ai heát, thaùnh Phao-loâ laø göông maãu ñieån hình trong vieäc caûm nghieäm veà söï lieân ñôùi vôùi Ñöùc Gieâ-su vaø Giaùo Hoäi, thaân theå maàu nhieäm cuûa Ngöôøi trong haønh trình traàn theá. Thaùnh nhaân vieát: "Giôø ñaây, toâi vui möøng ñöôïc chòu ñau khoå vì anh em. Nhöõng gian nan thöû thaùch Ñöùc Ki-toâ coøn phaûi chòu, toâi xin mang laáy vaøo thaân cho ñuû möùc, vì lôïi ích cho thaân theå Ngöôøi laø Hoäi Thaùnh" (Cl 1,24). Töông töï nhö vaäy, nhôø vieäc gaén boù vôùi Ñöùc Gieâ-su vaø coù kinh nghieäm saâu saéc veà söï hieän dieän cuûa Ngöôøi, nhaø baùc hoïc Blaise Pascal (1623 - 1662) vieát: "Ñöùc Gieâ-su vaãn coøn haáp hoái cho ñeán taän theá". Quaû thöïc, Ñöùc Gieâ-su ñaõ chòu nhieàu ñau khoå, chòu cheát, soáng laïi vaø veà trôøi. Tuy nhieân, Ngöôøi vaãn luoân hieän dieän, ñoàng haønh, chia seû ñau khoå vôùi moïi ngöôøi trong gia ñình nhaân loaïi.
Ai coù kinh nghieäm veà söï lieân keát maät thieát vôùi Ñöùc Gieâ-su thì luoân phaûn öùng tích cöïc tröôùc caùc hình thöùc ñau khoå, keå caû söï cheát. Chaúng haïn, caûm nhaän ñöôïc söï lieân keát maät thieát vôùi Ñöùc Gieâ-su, thaùnh Phao-loâ minh ñònh: "Ai coù theå taùch chuùng ta ra khoûi tình yeâu cuûa Ñöùc Ki-toâ? Phaûi chaêng laø gian truaân, khoán khoå, ñoùi raùch, hieåm nguy, baét bôù, göôm giaùo?" (Rm 8,35). Cuõng theo thaùnh nhaân: "Cho daàu laø söï cheát hay söï soáng, thieân thaàn hay ma vöông quyû löïc, hieän taïi hay töông lai, hoaëc baát cöù söùc maïnh naøo, trôøi cao hay vöïc thaúm hay baát cöù moät loaøi thoï taïo naøo khaùc, khoâng coù gì taùch ñöôïc chuùng ta ra khoûi tình yeâu cuûa Thieân Chuùa theå hieän nôi Ñöùc Ki-toâ Gieâ-su, Chuùa chuùng ta" (Rm 8,38-39). Ñaëc bieät, thaùnh Phao-loâ luoân yù thöùc veà nhöõng ñau khoå cuûa ngaøi nhaân danh Thieân Chuùa, nhaân danh Ñöùc Gieâ-su vaø Tin Möøng cuûa Ngöôøi. Thaùnh nhaân vieát cho caùc tín höõu Theâ-xa-loâ-ni-ca: "Chuùng toâi ñaõ ñau khoå vaø bò laøm nhuïc taïi Phi-líp-pheâ; nhöng vì tin töôûng vaøo Thieân Chuùa chuùng ta maø chuùng toâi ñaõ maïnh daïn rao giaûng Tin Möøng cuûa Thieân Chuùa cho anh em, qua nhöõng cuoäc chieán ñaáu gay go" (1 Tx 2,2). Ñau khoå laø tuûi nhuïc, laø yeáu ñuoái theo nhaõn quan ngöôøi traàn maét thòt. Tuy nhieân, theo nhaõn quan ñöùc tin, thaùnh Phao-loâ xaùc tín: "Toâi raát vui möøng vaø töï haøo vì nhöõng yeáu ñuoái cuûa toâi, ñeå söùc maïnh cuûa Ñöùc Ki-toâ ôû maõi trong toâi. Vì vaäy, toâi caûm thaáy vui söôùng khi mình yeáu ñuoái, khi bò sæ nhuïc, hoaïn naïn, baét bôù, ngaët ngheøo vì Ñöùc Ki-toâ. Vì khi toâi yeáu, chính laø luùc toâi maïnh" (2 Cr 12,9-10).
Chuùng ta bieát raèng ñaëc ñieåm chung cuûa caùc thaùnh laø chòu nhieàu ñau khoå. Thaät khoù bieát bao khi kieám tìm trong lòch söû moät vò thaùnh khoâng neám muøi ñau khoå. Ñoái vôùi caùc ngaøi, ñau khoå laø caàn thieát cho vieäc thanh luyeän taâm hoàn. Ñieåm chung cuûa caùc ngaøi laø nhaän thöùc veà yù nghóa cuûa chöông trình Thieân Chuùa cöùu ñoä ñöôïc thöïc hieän nôi Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su. Caøng ñau khoå bao nhieâu, caùc ngaøi caøng gaén boù maät thieát vôùi Ngöôøi baáy nhieâu. Chính ñau khoå ñaõ bieán ñoåi con ngöôøi vaø cuoäc soáng caùc ngaøi. Qua muoân theá heä, caùc ngaøi luoân laø nhöõng maãu göông cho moïi ngöôøi hoïc ñoøi baét chöôùc. Suy nieäm veà cuoäc ñôøi caùc thaùnh, chuùng ta coù theå khaúng ñònh raèng ngöôøi thaùnh thieän nhaát laø ngöôøi chòu ñau khoå nhieàu nhaát. Ngöôøi gaàn Thieân Chuùa nhaát laø ngöôøi phaûi chòu ñau khoå nhieàu nhaát hay caøng gaàn Thieân Chuùa bao nhieâu, con ngöôøi caøng phaûi chòu ñau khoå baáy nhieâu. Chuùng ta coù theå quaû quyeát raèng chaâm ngoân (motto) ñaùng ñeå caùc Ki-toâ höõu quan taâm nhaát laø 'qua ñau khoå tôùi vinh quang' (Lc 24,26). Ñöùc Gieâ-su ñaõ thöïc thi chaâm ngoân naøy vaø Ngöôøi môøi goïi nhöõng ai theo Ngöôøi cuõng thöïc thi nhö vaäy.
Ñaâu laø nguyeân nhaân, nguoàn goác cuûa ñau khoå? Ñau khoå coù yù nghóa gì khoâng? Con ngöôøi coù theå tieâu dieät ñau khoå khoâng? Ñaâu laø caùch thöùc höõu hieäu nhaát ñeå loaïi tröø ñau khoå? Taïi sao Thieân Chuùa quyeàn naêng laïi ñeå con ngöôøi ñau khoå? Thieân Chuùa ôû ñaâu khi nhöõng ngöôøi voâ toäi phaûi ñau khoå? Quaû thöïc, nhöõng caâu hoûi veà ñau khoå quaù nhieàu so vôùi nhöõng giaûi thích höõu lyù veà ñau khoå. Khi con ngöôøi caøng tìm caùch traû lôøi nhöõng caâu hoûi lieân quan ñeán ñau khoå cuõng laø khi con ngöôøi caøng phaûi ñoái dieän vôùi nhieàu vaán ñeà khoâng theå vöôït qua. Quaû thöïc, söï döõ, gian aùc hay ñau khoå thaät laø nhieäm maàu (2 Tx 2,7). Thaùnh Au-guùt-ti-noâ chia seû: "Toâi ñaõ truy tìm nguoàn goác söï döõ nhöng khoâng thu ñöôïc keát quaû naøo" [quaerebam unde malum, et no erat exitus] (Confessions, VII, 7.11). Cuoái cuøng, thaùnh nhaân nhìn nhaän chöông trình Thieân Chuùa ñöôïc thöïc hieän nôi Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su nhö laø caâu traû lôøi khaû dó nhaát cho nhöõng traên trôû cuûa ngaøi. Nhôø keát hieäp maät thieát vôùi Ñöùc Gieâ-su vaø ñi Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ngöôøi, thaùnh nhaân ñaõ khoâng ngöøng hoaùn caûi vaø trôû thaønh maãu göông saùng ngôøi cho nhöõng ai thaønh taâm tìm kieám yù nghóa cuoäc soáng mình trong theá giôùi thuï taïo cuõng nhö theá giôùi mai ngaøy.
Con ngöôøi caàn yù thöùc raèng bao laâu coøn trong haønh trình traàn theá, baáy laâu coøn phaûi ñoái dieän vôùi maàu nhieäm ñau khoå. Töï thaân, con ngöôøi khoâng bao giôø coù theå loaïi boû caùc hình thöùc ñau khoå khoûi cuoäc soáng mình. Caùc hình thöùc ñau khoå trong ñôøi soáng con ngöôøi thaät nhieäm maàu nhöng Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su coøn nhieäm maàu hôn. Nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû treân, caùc trình thuaät Taân Öôùc cho chuùng ta nhaän thöùc raèng öu tieân cuûa Ñöùc Gieâ-su trong haønh trình traàn theá khoâng phaûi ñeå giaûi thích maàu nhieäm ñau khoå maø laø soáng vaø neám traûi caùc hình hình thöùc ñau khoå. Do ñoù, ñieàu caàn thieát laø con ngöôøi caàn soáng vôùi ñau khoå theo caùch thöùc Ñöùc Gieâ-su ñaõ soáng. Maàu nhieäm ñau khoå cuûa con ngöôøi gaén lieàn vôùi maàu nhieäm ñau khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su, Ngöôøi laø Toâi Tôù ñau khoå cuûa Thieân Chuùa (Is 52,13-53,12). Coâng Ñoàng Vatican II khaúng ñònh raèng maàu nhieäm con ngöôøi chæ coù theå ñöôïc saùng toû trong maàu nhieäm cuûa Bieán Coá Ñöùc Gieâ-su (GS 22). Noùi caùch khaùc, maàu nhieäm ñau khoå cuûa con ngöôøi caàn ñöôïc nhìn nhaän trong töông quan vôùi maàu nhieäm tình yeâu Thieân Chuùa ñöôïc dieãn taû nôi Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su.
Caùc hình thöùc ñau khoå trong moâi tröôøng thieân nhieân giuùp chuùng ta nhaän thöùc raèng theá giôùi naøy khoâng hoaøn haûo. Con ngöôøi deã bò toån thöông bôûi ñoäng ñaát, nuùi löûa, soùng thaàn, dòch beänh, chieán tranh vaø nhieàu hình thöùc taøn phaù khoác lieät khaùc. Ñaây laø nhöõng daáu chæ giuùp chuùng ta nhaän ra söï mong manh cuûa kieáp ngöôøi, söï mong manh cuûa nhöõng gì chuùng ta cho laø beàn vöõng, söï mong manh cuûa theá giôùi vaät chaát, söï mong manh cuûa muoân vaät muoân loaøi trong theá giôùi thuï taïo. Beân caïnh nhieàu ñieàu chuùng ta khoâng chaéc chaén ôû traàn gian naøy thì coù hai ñieàu chaéc chaén maø chuùng ta caàn quan taâm: (1) Söï cheát cuûa con ngöôøi vaø (2) 'söï cheát' cuûa muoân vaät muoân loaøi. Tuy nhieân, maëc khaûi Ki-toâ Giaùo cho chuùng ta bieát raèng khoâng phaûi chuùng ta cuõng nhö muoân vaät muoân loaøi phaûi cheát nhöng ñöôïc bieán ñoåi (1 Cr 15,51; Kh 21,1-3). Thaùnh Phao-loâ chia seû kinh nghieäm cuûa ngaøi: "Toâi nghó raèng: Nhöõng ñau khoå chuùng ta chòu baây giôø saùnh sao ñöôïc vôùi vinh quang maø Thieân Chuùa seõ maëc khaûi nôi chuùng ta" (Rm 8,18). Coøn taùc giaû saùch Khaûi Huyeàn thì dieãn taû tình traïng cuûa nhöõng ai trung tín vôùi Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su nhö sau: "Seõ khoâng coøn söï cheát; cuõng chaúng coøn tang toùc, keâu than vaø ñau khoå nöõa, vì nhöõng ñieàu cuõ ñaõ bieán maát" (Kh 21,4).
Ñau khoå giuùp con ngöôøi tröôûng thaønh hôn veà ba nhaân ñöùc quan troïng cuûa Ki-toâ Giaùo laø ñöùc tin, ñöùc caäy vaø ñöùc meán. Theo taùc giaû Thaùnh Vònh 119: "Ñau khoå quaû laø ñieàu höõu ích, ñeå giuùp con hoïc bieát thaùnh chæ Ngaøi" (Tv 119,71). Thaùnh Phao-loâ nhaán maïnh raèng: "Thieân Chuùa laøm cho moïi söï ñeàu sinh lôïi ích cho nhöõng ai yeâu meán Ngöôøi" (Rm 8,28). Chuùng ta bieát raèng daân Do-thaùi bò löu ñaøy ôû Ai Caäp hay Ba-by-lon laø nhöõng söï döõ ñoái vôùi hoï. Tuy nhieân, nhôø ñoù, hoï môùi coù ñöôïc kinh nghieäm saâu xa veà tình yeâu, söï trung tín vaø giaûi thoaùt cuûa Thieân Chuùa. Caâu chuyeän Giu-se, con Gia-coùp, bò caùc anh mình baùn sang Ai-caäp laø ví duï ñieån hình dieãn taû vieäc Thieân Chuùa bieán söï döõ thaønh söï laønh. Bôûi vì, nhôø Giu-se, con chaùu vaø haäu dueä Gia-coùp khoûi phaûi laâm caûnh cheát ñoùi. Khi gaëp caùc anh mình sang Ai-caäp ñeå mua löông thöïc, Giu-se noùi: "Caùc anh ñaõ ñònh laøm ñieàu aùc cho toâi, nhöng Thieân Chuùa laïi ñònh cho noù thaønh ñieàu toát, ñeå thöïc hieän ñieàu xaûy ra hoâm nay, laø cöùu soáng moät daân ñoâng ñaûo" (St 50,20). Giaùo Lyù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo trích laïi lôøi cuûa thaùnh Au-guùt-ti-noâ: "Thieân Chuùa Toaøn Naêng bôûi Ngöôøi toát laønh voâ cuøng, neân khoâng bao giôø ñeå baát cöù moät söï döõ naøo xaûy ra trong caùc coâng trình cuûa Ngöôøi, neáu Ngöôøi khoâng ñuû quyeàn naêng vaø loøng nhaân laønh ñeå ruùt laáy ñieàu laønh töø chính söï döõ" (GLGHCG 311). Cuõng theo Giaùo Lyù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo: "Töø vieäc Ít-ra-en choái boû vaø haï saùt Con Thieân Chuùa laø söï döõ luaân lyù lôùn nhaát chöa töøng coù do toäi loãi cuûa moïi ngöôøi gaây neân, Thieân Chuùa ñaõ ruùt ra ñöôïc söï laønh lôùn nhaát do söï sung maõn cuûa aân suûng: Ñöùc Ki-toâ ñöôïc toân vinh vaø chuùng ta ñöôïc cöùu chuoäc. Tuy nhieân khoâng vì theá maø caùi xaáu trôû thaønh caùi toát ñöôïc" (GLGHCG 312).
Theo Giaùo Lyù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo: "Khoâng coù baát cöù chi tieát naøo cuûa söù ñieäp Ki-toâ giaùo maø khoâng laø moät phaàn cuûa caâu traû lôøi cho caâu hoûi veà söï döõ" (GLGHCG 309). Cuõng theo Giaùo Lyù Giaùo Hoäi Coâng Giaùo: "Thieân Chuùa trong söï quan phoøng toaøn naêng coù theå ruùt söï laønh töø haäu quaû cuûa moät söï döõ, cho duø laø söï döõ luaân lyù do thuï taïo gaây neân" (GLGHCG 312). Nhö vaäy, moät maët, chuùng ta hieåu raèng Thieân Chuùa khoâng phaûi laø nguyeân nhaân cuûa söï döõ vaø haäu quaû cuûa söï döõ laø ñau khoå. Maët khaùc, chuùng ta hieåu raèng Thieân Chuùa coù theå 'ruùt söï laønh töø haäu quaû cuûa söï döõ'. Ñieàu naøy coù nhieàu baèng chöùng trong Kinh Thaùnh Cöïu Öôùc cuõng nhö Taân Öôùc. Chaúng haïn, vua Ña-vít laø ngöôøi toäi loãi, ñaõ laøm ñieàu döõ, gaây ñau khoå cho nhieàu Ngöôøi. Tuy nhieân, vua ñaõ aên naên hoái caûi chaân thaønh, ñöôïc Thieân Chuùa tha thöù vaø ñöôïc goïi laø 'vua thaùnh'. Söï thaùnh thieän cuûa vua Ña-vít laø söï thaùnh thieän qua vieäc hoaùn caûi. Hôn ai heát, Ñöùc Gieâ-su laø hieän thaân cuûa vieäc 'ruùt söï laønh töø haäu quaû cuûa söï döõ' qua haønh trình traàn theá cuûa Ngöôøi. Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ngöôøi trôû thaønh Ñöôøng cöùu ñoä nhaân loaïi, cöùu ñoä traàn gian (Ga 1,29).
Moïi ngöôøi ñöôïc môøi goïi suy nieäm veà maàu nhieäm ñau khoå trong gia ñình nhaân loaïi. Vôùi söï phaùt trieån cuûa y hoïc, caùc hình thöùc ñau khoå theå lyù ngaøy caøng ñöôïc giaûm thieåu. Tuy nhieân, nhöõng gì con ngöôøi laøm ñöôïc thì quaù ít oûi so vôùi nhöõng gì con ngöôøi khoâng theå laøm ñöôïc. Noùi caùch khaùc, caùc hình thöùc ñau khoå cuûa con ngöôøi luoân vöôït quaù söï phaùt trieån cuûa y hoïc. Ñaëc bieät, khoâng ai coù theå laøm cho mình hay ngöôøi khaùc thoaùt khoûi ñau khoå toài teä nhaát laø caùi cheát. Thöïc ra, coù nhöõng hình thöùc ñau khoå khoâng thuoäc traät töï cuûa y hoïc. Caùc hình thöùc beänh taät cuûa con ngöôøi luoân doài daøo hôn caùc phöông thöùc vaø thuoác men chöõa beänh. Hôn nöõa, khoâng ai coù theå ñeám heát ñöôïc caùc hình thöùc beänh taät tieàm taøng trong xaõ hoäi loaøi ngöôøi cuõng nhö moâi tröôøng thieân nhieân. Chaúng haïn, trong boái caûnh hieän taïi, nhaân loaïi ñang phaûi ñoái dieän vôùi Covid-19. Tuy nhieân, moâi tröôøng thieân nhieân coøn coù voâ soá loaïi vi-ruùt khaùc nöõa chöa xuaát ñaàu loä dieän.
Trong thöïc teá, con ngöôøi thöôøng quan taâm ñeán nhöõng ñau khoå töï nhieân, ñau khoå theå lyù nhöng ít quan taâm ñeán nhöõng ñau khoå luaân lyù. Quaû thöïc, ñau khoå luaân lyù ñaùng ñeå con ngöôøi quan taâm hôn bôûi vì hình thöùc ñau khoå naøy lieân quan tröïc tieáp ñeán 'noäi taâm con ngöôøi', lieân quan ñeán höõu theå öu tuyeån coù teân goïi laø 'con ngöôøi'. Noùi caùch khaùc, ñau khoå theå lyù lieân quan ñeán 'caùi con ngöôøi coù' trong khi ñau khoå luaân lyù lieân quan ñeán 'caùi con ngöôøi laø'. Chaúng haïn, coù nhöõng ngöôøi toû veû beà ngoaøi nhaân ñaïo nhö hoâ haøo moïi ngöôøi laøm töø thieän hay xoa dòu noãi ñau cuûa caùc naïn nhaân bò dòch beänh. Tuy nhieân, taâm hoàn hoï ñaày aùc yù, dung döôõng haän thuø, ghen gheùt, ñoá kî, noùi xaáu ngöôøi khaùc hay daøn döïng vaø phoå bieán nhöõng thoâng tin naëc danh nhaèm boâi nhoï, haï nhuïc ngöôøi khaùc. Thöïc ra, con ngöôøi hoàn xaùc nhaát theå. Moïi ngöôøi ñöôïc môøi goïi coäng taùc vôùi nhau trong vieäc xoa dòu nhöõng noãi ñau luaân lyù vaø theå lyù cuûa anh chò em ñoàng loaïi nhö Ñöùc Gieâ-su ñaõ laøm. Chaúng haïn, tröôùc ngöôøi baïi lieät, Ñöùc Gieâ-su chöõa anh khoûi ñau khoå luaân lyù: "Naøy con, con ñaõ ñöôïc tha toäi roài" (Mc 2,5). Ñoàng thôøi, Ngöôøi cuõng chöõa anh khoûi ñau khoå theå lyù: "Ta truyeàn cho con: Haõy ñöùng daäy, vaùc laáy choõng cuûa con maø ñi veà nhaø!" (Mc 2,11).
Con ngöôøi hay coù caùi nhìn phieán dieän vaø thöôøng quan taâm nhieàu veà nhöõng ñau khoå, thieáu soùt, khieám khuyeát cuûa theá giôùi thuï taïo maø khoâng quan taâm ñuùng möùc veà nhöõng ñieàu toát laønh trong ñoù. Chaúng haïn, con ngöôøi thöôøng quan taâm nhieàu veà söï ñoät bieán gen (ñôn vò cô baûn cuûa di truyeàn) dieãn ra trong quaù trình phaân chia cuûa moät phaân töû ADN (acid deoxyribonucleic) daãn ñeán beänh taät maø khoâng quan taâm ñuùng möùc veà söï kyø dieäu cuûa toaøn boä phaân töû AND; roõ raøng nhöõng ñoät bieán dieãn ra trong quaù trình phaân chia cuûa phaân töû ADN daãn ñeán beänh taät quaù nhoû so vôùi söï phaân chia phaân töû ADN dieãn ra bình thöôøng, giuùp con ngöôøi phaùt trieån laønh maïnh. Con ngöôøi thöôøng quan taâm nhieàu veà moät soá em nhoû bò beänh ñao (down syndrome) maø khoâng quan taâm ñuùng möùc veà tyû leä caùc em bò beänh ñao quaù ít so vôùi caùc em ñöôïc sinh ra khoûe maïnh. Töông töï nhö vaäy, con ngöôøi thöôøng quan taâm nhieàu veà moät soá traän ñoäng ñaát xaûy ra maø khoâng quan taâm ñuùng möùc veà vieäc traùi ñaát ñang nuoâi döôõng khoaûng taùm tyû ngöôøi. Con ngöôøi thöôøng quan taâm nhieàu veà caùi cheát cuûa vaøi trieäu ngöôøi do Covid-19 gaây neân maø khoâng quan taâm ñuùng möùc veà haøng tyû ngöôøi ñang soáng khoûe maïnh vaø dòch beänh ngaøy caøng suy giaûm; kinh nghieäm lòch söû cho con ngöôøi bieát raèng Covid-19 hay baát cöù hình thöùc dòch beänh naøo roài cuõng seõ qua ñi. Quaû thöïc, moãi hình thöùc ñau khoå ñeàu cho con ngöôøi nhöõng baøi hoïc quí giaù vaø môøi goïi con ngöôøi luoân soáng taâm tình taï ôn, phoù thaùc hôn laø taâm tình voâ ôn, laõnh ñaïm.
Thaäp giaù Ñöùc Gieâ-su chính laø caâu traû lôøi cho taát caû nhöõng ai ñaët caâu hoûi: 'Taïi sao con ngöôøi phaûi ñau khoå?'. Trong khi Ñöùc Gieâ-su khoâng traû lôøi caâu hoûi veà ñau khoå baèng lôøi noùi thì Ngöôøi traû lôøi baèng haønh ñoäng gaùnh chòu ñau khoå toät cuøng. Nhö vaäy, thay vì ñaët caâu hoûi 'taïi sao con ngöôøi ñau khoå?', chuùng ta neân ñaët caâu hoûi 'taïi sao Ñöùc Gieâ-su laø Con Thieân Chuùa phaûi chòu ñau khoå vaø taïi sao tình yeâu cuûa Thieân Chuùa laïi ñöôïc dieãn taû nôi ñau khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su?'. Nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû treân, trong haønh trình traàn theá, Ñöùc Gieâ-su khoâng quan taâm ñeán nhöõng giaû thuyeát veà ñau khoå hay giaûi thích ñau khoå baèng ngoân ngöõ tröøu töôïng nhöng giaûi thích baèng vieäc töï nguyeän chaáp nhaän ñau khoå vaø tham döï vaøo muoân hình thöùc ñau khoå cuûa kieáp ngöôøi. Nhö vaäy, moïi ngöôøi caàn quy chieáu ñau khoå cuûa mình veà ñau khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su, ñaët 'böùc tranh nhoû veà ñau khoå cuûa mình' trong 'böùc tranh lôùn veà ñau khoå cuûa Ngöôøi' ñeå coù theå ngaøy caøng nhaän dieän roõ hôn veà tình yeâu voâ bôø cuûa Ngöôøi ñoái vôùi baûn thaân mình cuõng nhö taát caû moïi ngöôøi trong gia ñình nhaân loaïi.
Chuùng ta coù theå nhaän ñònh raèng, döôùi nhaõn quan Ki-toâ Giaùo, nieàm tin khoâng ñau khoå laø nieàm tin giaû taïo; tình yeâu khoâng ñau khoå laø tình yeâu voâ vò; hy voïng khoâng ñau khoå laø hy voïng haõo huyeàn. Bieåu töôïng trung taâm cuûa Ki-toâ Giaùo laø thaäp giaù Ñöùc Gieâ-su, bieåu töôïng ñau khoå; cuõng laø bieåu töôïng cuûa nieàm tin, tình yeâu vaø hy voïng. Tham döï vaøo ñau khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su vaø phoù thaùc moïi ñau khoå cho Ngöôøi laø caùch thöùc phuø hôïp nhaát dieãn taû caên tính, ñôøi soáng vaø söù meänh cuûa ngöôøi Ki-toâ höõu. Ñöùc Gieâ-su ñaõ ñi Ñöôøng Ñau Khoå ñeå ñeán vôùi gia ñình nhaân loaïi vaø cuõng ñi Ñöôøng ñoù ñeå ñeán vôùi Chuùa Cha. Do vaäy, moïi ngöôøi trong gia ñình nhaân loaïi cuõng haõy ñi Ñöôøng Ñau Khoå ñeå ñeán vôùi nhau, ñeán vôùi muoân vaät muoân loaøi trong theá giôùi thuï taïo vaø ñeán vôùi Thieân Chuùa.
Nhöõng ai ñoùn nhaän Ñöùc Gieâ-su thì ñöôïc môøi goïi soáng theo Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ngöôøi, dieãn taû Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ngöôøi vaø loan baùo Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ngöôøi cho anh chò em ñoàng loaïi. Noùi caùch khaùc, Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su caàn ñöôïc ñoùn nhaän caùch ñaày ñuû, suy nieäm caùch thaáu ñaùo vaø dieãn taû caùch chaân thaønh trong moïi hoaøn caûnh cuûa cuoäc soáng. Saùch Toâng Ñoà Coâng Vuï cho chuùng ta bieát raèng trong bieán coá Phao-loâ trôû laïi vaø ñöôïc choïn laøm toâng ñoà coù söï tham döï cuûa oâng Kha-na-ni-a. Khi oâng phaân vaân veà vieäc gaëp Phao-loâ, Ñöùc Gieâ-su phuïc sinh noùi vôùi oâng: "Cöù ñi, vì ngöôøi aáy [Phao-loâ] laø lôïi khí Ta choïn ñeå mang danh Ta ñeán tröôùc maët caùc daân ngoaïi, caùc vua chuùa vaø con caùi Ít-ra-en. Thaät vaäy, chính Ta seõ chæ cho ngöôøi aáy thaáy taát caû nhöõng ñau khoå ngöôøi aáy phaûi chòu vì danh Ta" (Cv 9,15-16). Ñau khoå trôû thaønh ñaëc tính caên baûn cuûa nhöõng ai muoán trôû thaønh moân ñeä vaø toâng ñoà cuûa Ñöùc Gieâ-su, Ñaáng minh ñònh raèng: "Troø khoâng hôn thaày, tôù khoâng hôn chuû" (Mt 10,24). Noùi caùch khaùc, ai muoán ñoàng hình ñoàng daïng vôùi Ñöùc Gieâ-su thì haõy luoân trung tín vôùi Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ngöôøi.
Nhöõng quan saùt, ñaùnh giaù vaø toång hôïp treân ñaây cho pheùp chuùng ta keát luaän raèng muoân vaät muoân loaøi ñöôïc Thieân Chuùa saùng taïo ñeàu toát ñeïp. Khi con ngöôøi phaïm toäi cuõng laø khi con ngöôøi phaûi chòu muoân hình thöùc ñau khoå treân bình dieän caù nhaân cuõng nhö taäp theå. Tuy nhieân, khoâng phaûi caùc hình thöùc ñau khoå ñeàu gaén lieàn vôùi toäi loãi cuûa con ngöôøi. Ñieàu naøy coù nghóa raèng ñau khoå luoân laø maàu nhieäm lôùn lao, vöôït quaù söï lónh hoäi, hieåu bieát vaø giaûi thích cuûa con ngöôøi. Ñeå giaûi thoaùt con ngöôøi khoûi ñau khoå ñôøi ñôøi, Ñöùc Gieâ-su ñaõ ñi Ñöôøng Ñau Khoå ñeå ñeán vôùi gia ñình nhaân loaïi. Haønh trình traàn theá cuûa Ngöôøi cuõng laø haønh trình naâng ñôõ nhöõng ngöôøi ñau khoå. Ñoàng thôøi, Ñöùc Gieâ-su cho moïi ngöôøi bieát raèng Thieân Chuùa khoâng bao giôø ñeå con ngöôøi chòu ñau khoå quaù söùc mình vaø raèng moïi ngöôøi ñöôïc môøi goïi coäng taùc vôùi nhau ñeå xoa dòu caùc hình thöùc ñau khoå cho anh chò em ñoàng loaïi. Ñöùc Gieâ-su cuõng cho moïi ngöôøi bieát raèng Thieân Chuùa cho pheùp ñau khoå hieän dieän vaø hoaït ñoäng ñeå thanh luyeän con ngöôøi, ñoàng thôøi, ñau khoå giuùp con ngöôøi gia taêng nieàm tin, caäy, meán giöõa nhöõng khoù khaên baáp beânh cuûa cuoäc soáng haèng ngaøy. Ñöùc Gieâ-su ñaõ chòu nhieàu ñau khoå, chòu cheát vaø soáng laïi ñeå trao ban söï soáng vónh cöûu cho muoân ngöôøi. Tieáng noùi cuoái cuøng cuûa gia ñình nhaân loaïi, cuûa theá giôùi thuï taïo khoâng phaûi laø tieáng noùi cuûa toäi loãi, cuûa söï döõ, cuûa ñau khoå hay söï cheát nhöng laø tieáng noùi cuûa Thieân Chuùa tình yeâu, cuûa Söï Soáng vónh cöûu. Öôùc gì, Ñöôøng Ñau Khoå cuûa Ñöùc Gieâ-su luoân ñöôïc moïi ngöôøi ñoùn nhaän, soáng vaø dieãn taû trong moïi hoaøn caûnh cuûa cuoäc soáng mình treân haønh trình veà vôùi Nöôùc Thieân Chuùa vieân maõn.
(Nguoàn: trích daãn töø nhaø Muïc Ñoàng)