Thoâng Dieãn Hoïc
Vaø Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chöông VI
Nhöõng Tröôøng Phaùi Thoâng Dieãn Hoïc
Trieát Hoïc Thoâng Dieãn
cuûa Hans-Georg Gadamer
Tröôùc heát Gadamer khoâng chæ nhìn thoâng dieãn döôùi laêng kính cuûa moät phöông phaùp nhö Betti. Theo oâng, khoâng coù moät phöông phaùp naøo coù theå ñuû ñeå baûo ñaûm chaân lyù, ñöøng noùi ñeán laø coù theà tìm ra chaân lyù toaøn veïn. [43] Laáy kinh nghieäm cuûa con ngöôøi trong caûm nghieäm laøm ví duï, Gadamer phaùt hieän ra söï kieän, kinh nghieäm cuûa moät ngheä phaåm vöôït khoûi baát cöû loái giaûi thích chuû quan, cho raèng ñoù laø loái giaûi thích cuûa ngöôøi ngheä só hay cuûa ngöôøi thöôûng thöùc ngheä phaåm. [44] Phaùt trieån nhöõng luaän ñeà cuûa Heidegger, oâng khoâng hieåu söï thoâng dieãn nhö laø moät coâng cuï, nhöng laø chính söï töï bieåu taû, töï xuaát hieän, söï sinh hoaït cuûa chuû theå khi nhìn vaøo söï vaät, söï kieän, lòch söû, theá giôùi, vaân vaân. Noùi caùch khaùc, Thoâng Dieãn Hoïc (THD) chính laø moät neàn höõu theå hoïc (hay höõu theå luaän). OÂng phaùt bieåu trong moät baøi thuyeát trình taïi ÑH Louvain (Bæ) naêm 1957, nhö sau:
“Döïa treân caùi neàn taûng cuûa söï phaân tích höõu tính cuûa hieän theå maø Heidegger ñaõ laøm, vaø töø nhieàu khía caïnh môùi laï voán tieàm aån trong neàn sieâu hình hoïc, (ta thaáy) nhöõng coâng naêng cuûa TDH trong neàn khoa hoïc nhaân vaên cuõng xuaát hieän trong moät caùi aùnh saùng hoaøn toaøn môùi. Trong khi Heidegger laøm soáng laïi caùi vaán naïn cuûa Höõu tính (Being) trong moät hình thöùc vöôït xa khoûi moïi neàn sieâu hình hoïc truyeàn thoáng - cuøng moät luùc oâng xaùc ñònh ñöôïc moät caùch taän töôøng caùi khaû theå môùi ñoái ñaàu vôùi nhöõng caùi khoù khaên coå ñieån cuûa chuû thuyeát duy söû (historicism): caùi quan nieäm veå söï giaùc ngoä (understanding) mang theo moät giaù trò mang tính chaát höõu theå. Hôn caû theá nöõa, söï giaùc ngoâ khoâng chæ laø moät söï taùc ñoäng ñoái nghòch vaø ñi sau taùc ñoäng cuûa caùi söï soáng ñaõ ñuôïc caáu taïo saün, nhöng chính laø moät loái (xuaát hieän) nguyeân thuûy cuaû chính söï soáng con ngöôøi ñöông sinh ñoäng.” [45]
Trong caùc taùc phaåm, ñaëc bieät taäp saùch nay ñaõ trôû thaønh kinh ñieån Chaân Lyù vaø Phöông Phaùp cuûa oâng, ta nhaän thaáy nhöõng chuû tröông sau ñaây:
- Nhaán maïnh ñeán tính chaát quan troïng thöôïng ñaúng cuõng nhö tính chaát phoå bieán cuûa TDH trong neàn khoa hoïc xaõ hoäi nhaân vaên.
- Nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa lòch söû tính (historicity) trong TDH. Moät söï thoâng hieåu ñeán nôi ñeán choán ñoøi phaûi thoâng hieåu lòch söû, luaät lòch söû, tinh thaàn cuûa lòch söû, vaø söï tieáp noái cuûa lòch söû. Nhöõng ñieàu lieän naøy caáu thaønh caùi baûn chaát maø Heidegger vaø Gadamer goïi laø lòch söû tính.
- Thoâng Dieãn hoïc töï noù laø moät cuoäc ñoái thoaïi mang tính chaát bieän chöùng. Söï ñoái thoaïi qua caùc hình thöùc trao ñoåi, ñaët caâu hoûi, tìm caâu traû lôøi, vaø tieáp tuïc ñoái thoaïi. Moät neàn TDH theo nghóa naøy cho chuùng ta moät neàn tri thöùc thöïc haønh, töùc söï khoân ngoan (practical wisdom). Chính trong nhöõng truyeàn thoáng vaên hoùa maø chuùng ta thaáy ñöôïc nhöõng ñaëc tính nhö vaäy. Gadamer vieát:
“Muïc ñích cuûa toâi khoâng phaûi laø daäïy ñaïo ñöùc, nhöng laø ñeà nghò raèng, chính caùi quan nieäm hoïc töø ngöôøi khaùc thaáy trong vieäc ñi hoïc caùc neàn vaên hoùa khaùc bieät môùi thöïc laø gaàn vôùi quan nieäm khoân ngoan. Chuùng ta khoâng chæ coù ñi tìm nhöõng kyõ thuaät, nhöng nhöõng khaû theå môùi veà thieän vaø aùc, maø con ngöôøi trong cuoäc soáng phaûi lieân quan tôùi.” [46]
- TDH choáng laïi söï taùch bieät giöõa chuû theå vaø khaùch theå. Noùi caùch khaùc, Gadamer, cuõng nhö Heidegger (vaø caû Husserl) luoân choáng laïi loái suy tö nhò nguyeân cuûa Descartes. Ñoái vôùi hoï, thi vieäc Descartes cho raèng giöõa chuû theå vaø khaùch theå coù moät söï ñoái nghòch, raèng moät neàn tri thöùc trung thöïc phaûi laø söï bieåu hieän cuûa khaùch theå, raèng lyù trí con ngöôøi baét buoäc phaûi thuaàn tuùy khoâng bò “oâ nhieãm” bôøi nhöõng thieân kieán, truyeán thoáng, tình caûm; raèng chæ coù moät phöông phaùp khoa hoïc duy nhaát môùi coù theå mang tính chaát phoå quaùt vaø taát yeáu, moät loái nhìn nhö vaäy khoâng giuùp gì cho söï hieåu bieát con ngöôøi.
Trong nhöõng ñoaïn sau, chuùng toâi hoaøn toaøn döïa theo daøn baøi cuûa Giaùo sö Palmer trong taùc phaåm Hermeneutics ñaõ trích daãn. Tuy nhieân, nhö chuùng toâi ñaõ vieát trong phaàn daãn nhaäp, coù nhieàu ñieåm maø chuùng toâi khoâng haún ñoàng yù vôùi oâng, neân, nhö ñoäc giaû seõ nhaän ra, loái trình baøy cuûa chuùng toâi khoâng ñoàng nhaát vôùi loái trình baøy cuûa oâng.
1. Gadamer Pheâ Phaùn Myõ Hoïc Hieän Ñaïi vaø YÙ Thöùc Lòch Söû
1.2. Pheâ Phaùn YÙ Thöùc Thaåm Myõ
1.2. Cuoäc Chôi vaø Caùch Theá Hieän Höõu cuûa Ngheä Phaåm
1.3. Pheâ Phaùn Loái Hieåu Lòch Söû Truyeàn Thoáng
1.4. Lòch Söû Tính cuûa Thoâng Hieåu
2. YÙ Thöùc vaø Tính Chaát Trung Thöïc Lòch Söû
2.1. Neàn Thoâng Dieãn Bieän Chöùng
2.2. Kieán Caáu cuûa Haønh Vi Vaán Ñaùp
2.3. Baûn Tính cuûa Ngoân Ngöõ
2.4. Ngoân Ngöõ vaø Söï Xuaát Hieän cuûa Theá Giôùi
2.5. Ngoân Ngöõ Tính vaø Kinh Nghieäm Thoâng Dieãn
2.6. Kieán Caáu Tö Bieän cuûa Ngoân Ngöõ vaø Baûn Chaát cuûa Thi Ca
2.7. Tính Chaát Phoå Bieán cuûa Thoâng Dieãn Hoïc
Chuù Thích:
[43] Ngöôïc vôùi loái nhìn cuûa Schleiermacher-Dilthey-Betti, nhöõng ngöôøi chuû tröông TDH nhö laø moät phöông phaùp mang tính chaát khoa hoïc laøm neàn taûng cho neån khoa hoïc xaõ hoäi nhaân vaên (Geisteswissenschaft), Gadamer ñaët laïi vaán ñeà vôùi chính phöông phaùp. Töïa ñeà cuûa taäp saùch Chaân Lyù vaø Phöông Phaùp (Wahrheit und Method) cuûa oâng mang tính chaát ngöôïc ngaïo: khoâng phaûi laø phöông phaùp coù theå ñaûm baûo chaân lyù (Descartes), nhöng ngöôïc laïi, phöông phaùp khoâng phaûi laø con ñöôøng ñöa tôùi chaân lyù. Bôûi leõ, chaân lyù vöôït khoûi taát caû nhöõng raøng buoäc cuûa baát cöù phöông phaùp naøo.
[44] Warheit und Method, Lôøi Töïa, tr. xvii.
[45] Hans-Georg Gadamer, “The Problem of Historical Consciousness” trong Interpretive Social Science: A Reader, do Paul Rabinow vaø Wililiam M. Sullivan, chb. (Berkeley: University of California Press, 1979), ctr. 129-30. Baûn Phaùp ngöõ xuaát baûn naêm 1963.
[46] Trích laïi töø Richard Bernstein, Beyond Objectivism and Relativism, sñd., tr. 36.
Traàn Vaên Ñoaøn
Khoa Trieát Hoïc, ÑH Quoác Gia Haø Noäi, 2004