Thoâng Dieãn Hoïc
Vaø Khoa Hoïc Xaõ Hoäi Nhaân Vaên
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chöông I
Toång Quan Veà Thoâng Dieãn Hoïc
(Hermeneutics)
3. Ñònh Nghóa Thoâng Dieãn Hoïc
Sau khi ñaõ löôïc qua veà quaù trình dieãn bieán hay phaùt trieån cuûa Thoâng Dieãn Hoïc (vieát taét laø TDH). Trong phaàn naøy, chuùng toâi xin taïm ñöa ra moät soá ñònh nghóa TDH. Ñeå ñoäc giaû coù theå nhìn ra tính chaát phöùc taïp cuõng nhö phong phuù cuûa TDH, chuùng toâi xin trình baøy TDH qua caùc truyeàn thoáng khaùc nhau. Moãi truyeàn thoáng ñeàu ñöa ra moät ñònh nghóa khaùc bieät veà TDH:
- Truyeàn Thoáng Thaùnh Kinh Hoïc vaø Giaûi Nghóa Hoïc (Biblical Exegesis) hieåu Thoâng Dieãn Hoïc nhö laø moät Heä Thoáng, Phöông Phaùp Giaûi Thích caùc Vaên Kieän Thaùnh Kinh.
Nhö chuùng toâi ñaõ nhaéc moät caùch toùm löôïc trong nhöõng ñoaïn treân, TDH tröôùc tieân laø moät moân Giaûi thích hoïc, ñaëc bieät ñöôïc aùp duïng ñeå giaûi thích Thaùnh Kinh. Taäp saùch cuûa J. C. Dannhauer xuaát baûn naêm 1654 ñaõ töøng mang töïa ñeà Hermeneutica sacra sive methodus exponendarum sacrarum litterarum (Thoâng Dieãn Hoïc hay laø Phöông Phaùp Dieãn Giaûi Vaên Chöông Linh Thieâng). [54] Trong phaàn noùi ñaàu, taùc giaû ñaõ phaân bieät (tuy khoâng roõ raøng cho laém) giöõa TDH (hermeneutics) vaø Giaûi thích hoïc (Exegesis). Ñoái vôùi taùc giaû, exegesis chæ laø nhöõng caâu bình luaän mang tính chaát thöùc thôøi, caäp nhaät, trong khi hermeneutics chuù troïng tôùi quy luaät, phöông phaùp cuõng nhö caùi lyù, caùi luaät giuùp giaûi thích, chuù giaûi vaø bình luaän. Sau taäp saùch cuûa Dannhauer, caùc Giaùo hoäi Tin Laønh nhaän ra moät söï thieát yeáu cuûa moân giaûi thích hoïc, bôûi leõ caùc muïc sö baây giôø phaûi döïa vaøo söï hieåu bieát cuûa chính mình, chöù khoâng nhö tröôùc döïa vaøo loái chuù giaûi ñöôïc Giaùo Hoäi (La Maõ) coâng boá vaø xaùc ñònh. Trong quaõng thôøi gian 1öø 1720 ñeán 1820, ta thaáy raát nhieàu taùc phaåm lieân quan tôùi TDH. [55] Nhöng noùi chung, ta phaûi ñôïi tôùi thôøi Schleiermacher, môùi thaáy moät neàn Giaûi thích hoïc töông ñoái heä thoáng vaø ñaày ñuû. Taïi Anh, moân Giaûi thích hoïc cuõng phaùt trieån. Naêm 1737 ta thaáy xuaát hieän trong boä töø ñieån cuûa ÑH Oxford moät soá caâu lieân quan tôùi TDH. Nhöng tieáng TDH ñöôïc ngöôøi Anh söû duïng moät caùch quaûng baùc hôn, aùp duïng vaøo trong theá giôùi vaên chöông ñeå giaûi thích nhöõng caâu vaên toái taêm khoù hieåu.
Noùi toùm laïi, töø TDH ñaõ thaáy vaøo theá kyû thöù 17, vaø mang yù nghóa nhö laø moät söï giaûi thích, chuyeån nghóa (interpretation) theo moät heä thoáng cuûa ngöõ hoïc, söû hoïc vaø theá giôùi soáng cuõng nhö kinh nghieäm toân giaùo. Loái TDH hoïc naøy ñöôïc aùp duïng ñeå giaûi thích Thaùnh Kinh, cuõng nhö nhöõng vaên baûn thuoäc laõnh vöïc linh thieâng (sacred) khaùc.
- Truyeàn Thoáng Tu Töø Hoïc hay Truy Nguyeân Hoïc (philology) vaø Phöông Phaùp Giaûi Ngöõ Chung (General Philological Methodology)
Söï phaùt trieån neàn trieát hoïc duy lyù sau Descartes ñaõ coå voõ trieát hoïc thoaùt ly khoûi haáp löïc cuûa thaàn hoïc, vaø caùc neàn ñaïi hoïc khoûi aûnh höôûng cuûa caùc Giaùo hoäi. Cuøng vôùi trieát hoïc duy lyù, cuøng vôùi nhöõng suy tö môùi daùm pheâ bình neàn hoïc cuõ, [56] caùc neàn khoa hoïc khaùc nhö taâm lyù hoïc, vaø nhaát laø ngöõ hoïc baét ñaàu xuaát hieän. Moân tu töø hoïc (philology) nhaém ñeán moät söï hieåu bieát ngoân ngöõ töø khía caïnh vaên phaïm cuõng nhö töø quaù trính phaùt trieån, töùc lòch söû cuûa ngoân ngöõ (theo nghóa naøy, tu töø hoïc cuõng laø truy nguyeân hoïc). Nhöõng ngöôøi chuû tröông nhö vaäy, cho raèng “yù nghóa caâu noùi trong Thaùnh Kinh thöïc ra phaûi ñöôïc xaùc ñònh y heät nhö caùch theá chuùng ta xaùc ñònh yù nghóa cuûa ngoân ngöõ trong caùc loaïi saùch khaùc.” [57] Töø ñaây ta nhaän ra ba ñaëc tính cuûa loái giaûi thích theo tu töø hoïc: Thöù nhaát, nguyeân lyù lyù trí höôùng daån söï hieåu bieát. Bôûi leõ nhöõng döõ kieän lòch söû chæ coù theå hieåu ñöôïc nhôø vaøo aùnh saùng cuûa lyù trí. Vaø theo nguyeân lyù naøy, ngöôøi giaûi thích töùc laø ngöôøi lyù giaûi. Hoï phaûi ñi saâu vaøo trong vaên baûn, laáy lyù trí nhö laø moät coâng cuï ñeå tìm ra trong nhöõng vaên baûn ñoù nhöõng söï thaät ñaïo lyù maø caùc taùc giaû Thaùnh Kinh, ñaëc bieät Taân Öôùc [58] muoán giaõi baày qua nhöõng söï kieän lòch söû, hay qua nhöõng töø ngöõ khaùc bieät. Thöù tôùi, nhöõng nhaø giaûi thích caàn phaûi phaùt trieån moät söï thoâng hieåu lòch söû (historical understanding) theo caùch hieåu cuûa Hegel sau naøy. Theo Hegel trong nhöõng taùc phaåm veà lòch söû (Geschichte der Philosophie, vaø Philosophie der Geschichte), thì lòch söû voán theo moät con ñöôøng thaúng cuûa lyù trí, nhöng phaùt trieån theo loái bieän chöùng, vaø tieán veà chung ñieåm tuyeät ñoái töùc chính lyù trí töï thaân (Phaenomenologie des Geistes, 1807). Chính vì vaäy, ñeå coù theå hieåu ñöôïc lòch söû, ta caàn phaûi naém vöõng ñöôïc quy luaät (logic) cuûa lòch söû, töùc caùi luaät xuaát hieän cuûa lyù trí (Logik der Wissenschaft). [59] Noùi caùch khaùc, ñoù chính laø moät söï hieåu thaáu suoát, vaø thoâng suoát taát caû quy luaät cuûa lòch söû, töùc naém ñöôïc caùi tinh thaàn cuûa lòch söû (Geist der Geschichte) naèm saâu trong, vaø ôû ñaèng sau caùc hieän töôïng. Thöù ba, hoï ñieâu luyeän moät kyõ thuaät giaûi thích bao goàm phaân tích vaên phaïm, khaûo chöùng nhöõng döõ kieän lòch söû, ñaøo saâu vaøo boái caûnh lòch söû cuûa nhöõng döõ kieän vaø ngoân ngöõ. Noùi toùm laïi, theo phöông phaùp tu töø hoïc, nhieäm vuï chính cuûa ngöôøi giaûi thích cuõng ñoàng nghóa vôùi traùch nhieäm cuûa moät söû gia. [60] Vaø ñaây laø lyù do chính yeáu taïi sao ngöôøi ta ñoàng nghóa moân giaûi thích hoïc vôùi moân tu töø hoïc coå ñieån (classical philology).
- Khoa Hoïc veà Söï Hieåu Bieát Ngoân Ngöõ (Linguistic Understanding)
Töø moät moân tu töø hoïc nhö theá, Schleiermacher tìm caùch toång hôïp vôùi loái giaûi thích Thaùnh Kinh. Nhaø thaàn hoïc naøy chuû tröông giaûi thích mang tính chaát khoa hoïc. Theo ngoân ngöõ cuûa oâng, ñoù laø moät neàn khoa hoïc giaûi thích. Noùi roõ hôn, oâng muoán phaùt trieån TDH thaønh moät neàn khoa hoïc vaø moät ngheä thuaät cuûa söï hieåu bieát töùc lyù hoäi vaø giaùc ngoä (hay lyù ngoä). Neàn khoa hoïc - ngheä thuaät lyù ngoä naøy coù nhöõng ñaëc tính sau: (1) Schleiermacher maïnh meõ pheâ bình tính chaát baát tuùc cuûa phöông phaùp tu töø hoïc. Lyù ngoä hay moät söï hieåu bieát troïn veïn, bao goàm hay coâng naêng cuûa lyù trí (hieåu bieát döïa treân quy luaät cuûa lyù trí), vaø cuûa tröïc giaùc (töùc söï hieåu bieùt döïa treân chính cuoäc soáng). Nhö vaäy, lyù hoäi baét buoäc phaûi vöôït khoûi loái giaûi thích döïa treân nhöõng quy luaät cuûa ngoân ngöõ, bôûi leõ quy luaät ngoân ngöõ chæ phaûn aùnh moät phaàn naøo cuûa cuoäc soáng maø thoâi. (2) Thöù tôùi, ñeå hieåu troïn veïn, gioáng nhö Hegel, Schleiermacher ñoøi ta phaûi naém ñöôïc toaøn boä heä thoáng, töùc moät neàn khoa hoïc mang hai tính chaát thieát yeáu vaø phoå bieán. Chæ nhö vaäy, lyù ngoä môùi coù theå laøm neàn taûng cho taát caû moïi ñoái thoaïi. (3) Theo nhöõng nguyeân lyù treân, Schleiermacher ñaõ bieán ñoåi moân giaûi thích ngoân ngöõ caùch chung (philological hermeneutics) thaønh moät neàn thoâng dieãn hoïc toång quaùt (allgemeine Hermeneutik). Theo ñoù, chính vì ngoân ngöõ chæ laø moät söï phaûn aùnh cuûa theá giôùi soáng, ta baét buoäc phaûi tröïc tieáp ñi vaøo chính caùi theá sinh cuûa con ngöôøi, môùi coù theå coù ñöôïc moät söï thoâng hieåu troïn veïn.
- Truyeàn Thoáng Khoa Hoïc Tinh Thaàn (Geisteswissenschaft) [61]
Vieäc Schleiermacher bieán thoâng dieãn hoïc toång quaùt thaønh moät neàn khoa hoïc lyù ngoä ñaõ gaây ra moät aûnh höôûng saâu roäng tôùi söï phaùt sinh ra neàn khoa hoïc tinh thaàn (Geiteswissenschaft). Nhö ñaõ giôùi thieäu moät caùch sô saøi trong phaàn daãn nhaäp, Wilhelm Dilthey, ñoà ñeä vaø laø ngöôøi vieát lòch söû veà Schleiermacher, ñaõ tröïc giaùc ra taàm quan troïng trong phaùt minh cuûa thaày mình. OÂng tieán xa hôn moät böôùc nöõa, phaùt trieån TDH thaønh neàn taûng cuûa taát caû moïi neàn khoa hoïc tinh thaàn. Neàn khoa hoïc tinh thaàn naøy nhaém nghieân cöùu taát caû moïi boä moân (disciplines) lieân quan ñeán söï hieåu bieát veà ngheä thuaät, haønh vi, taùc ñoäng cuõng nhö vaên baûn vaø chính taùc giaû. Theá neân, Dilthey chuû tröông: (1) Ta caàn phaûi naém vöõng ñöôïc moät söï thoâng hieåu lòch söû, bôûi leõ chæ khi thoâng hieåu lòch söû ta môùi chaéc chaén hieåu caùi yù nghóa cuûa phaùp luaät, cuûa nhöõng taùc phaåm vaên chöông, nhöõng kinh ñieån cuõng nhö neàn vaên hoïc toân giaùo. (2) Thöù tôùi, söï thoâng hieåu lòch söû khaùc vôùi söï hieåu bieát veà theá giôùi töï nhieân. Neáu, ta coù theå hieåu ñöôïc ngoaïi vaät nhôø vaøo phöông phaùp phaân tích soá löôïng cuûa hieän töôïng (quantification) (nhö thaáy nôi phöông phaùp cuûa Pierre Bayle), hay naém ñöôïc traät töï cuõng nhö phöông höôùng phaùt hieän cuûa caùc hieän töôïng (nhö trong neàn khoa hoïc cô khí cuûa Isaac Newton), thì söï thoâng hieåu lòch söû phaûi theo moät ñöôøng höôùng khaùc. Bôûi leõ, thoâng hieåu laø moät haønh vi cuûa chuû theå, mang tính caùch caù nhaân ñöông tham döï vaøo quaù trình lòch söû. Chuû theå khoâng coù ñöùng beân leà, hay beân ngoaøi ñeå quan saùt söï vaät nhö nhaø khoa hoïc töï nhieân. Vaø chuû theå khi nhìn lòch söû, ñöông aùp duïng chính nhöõng phöông theá cuûa con ngöôøi, gaén lieàn vôùi chính chuû theå. (3) Ñaây laø lyù do chính yeáu, Dilthey muoán ñaûo loän laïi loái nhìn cuûa Kant, theo ñoù (Kant) ñieàu maø chuû theå coù theå laøm ñöôïc chæ laø xaép xeáp laïi nhöõng döõ kieän theo quy luaät tieân nghieäm cuûa thieân nhieân. Neáu Kant ñaõ thaønh coâng trong vieäc pheâ phaùn lyù trí khi aùp duïng vaøo khoa hoïc töï nhieân (Critique of pure Reason), thì Dilthey nghó raèng, ta caàn moät chöông trình môùi nhaém pheâ phaùn caùi lyù trí lòch söû (critique of historical reason). (4) Töø moät loái nhìn nhö vaäy, Dilthey nhaän ra vai troø quan troïng cuûa taâm lyù hoïc. Tuy khoâng thaønh coâng trong vieäc bieán ñoåi taâm lyù hoïc thaønh moät neàn khoa hoïc lòch söû, Dilthey ñaõ coù coâng trong coâng vieäc döïa treân moät neàn taûng lòch söû vaø mang nhaân tính ñeå xaây döïng moät phöông phaùp luaän ñaët neàn moùng cho neàn khoa hoïc tinh thaàn.
- Truyeàn Thoáng Phaân Tích Hieän Töôïng vaø Giaùc Ngoä Hieän Sinh (Phenomenological Analysis of Existence and Existential Understanding)
Nhö ñoäc giaû seõ thaáy trong phaàn tôùi khi baøn veà phöông phaùp hieän töôïng hoïc vaø TDH, TDH thöïc ra chæ laø moät boä phaän raát quan troïng cuûa hieän töôïng hoïc. Trong taùc phaåm baát huû Höõu Theå vaø Thôøi Gian (Sein und Zeit, 1927), Heidegger ñaõ töøng noùi tôùi moät neàn thoâng dieãn hoïc veà Hieän theå (hermeneutic of Dasein). Heidegger ñöa ra moät loái nhìn hoaøn toaøn môùi laï veà TDH. Theo oâng, TDH khoâng phaûi laø phöông phaùp, hay nhöõng quy luaät, hay nhöõng ñieàu kieän ñeå giaûi thích, cuõng khoâng phaûi laø moät phöông phaùp luaän nhö thaáy trong neàn khoa hoïc tinh thaàn cuûa Dilthey. TDH laø moät söï dieãn giaûi hieän töôïng hoïc veà chính söï hieän höõu cuûa con ngöôøi. Theá neân, söï thoâng hieåu cuõng nhö söï thoâng dieãn (interpretation) laø nhöõng kieåu dieãn taû, bieåu taû vaø hieän höõu cuûa chính höõu theå (con ngöôøi). Noùi moät caùch khaùc, TDH laø moät neàn baûn theå hoïc veà söï hieåu bieát (ontology of understanding), qua chính vieäc laøm hieän theå (Dasein) töï xuaát hieän trong nhöõng phöông caùch ñaëc thuø cuûa noù. Theo loái hieåu naøy, TDH ñoàng luùc laø moät phöông phaùp töï khai môû cuõng nhö moät baûn chaát cuûa hieän theå.
Loái nhìn cuûa Heidegger ñöôïc Gadamer chia seû, vaø phaùt trieån trong taùc phaåm Chaân Lyù vaø Phöông Phaùp (Wahrheit und Method, 1960) maø chuùng toâi ñaõ phaùc hoïa sô qua trong caùc ñoaïn treân, cuõng nhö seõ baøn tôùi moät caùch chi tieát hôn trong chöông thöù ba. Trong taùc phaåm neàn taûng cuûa TDH naøy, Gadamer trính baøy söï khaùm phaù TDH mang moät tính chaát caùch maïng trong neàn baûn theå hoïc cuûa Heidegger. Muïc ñích chính cuûa Chaân Lyù vaø Phöông Phaùp khoâng phaûi laø moät nghieân cöùu trình baøy lòch söû TDH nhö nhieàu ngöôøi laàm töôûng, maëc duø Gadamer ñaõ löôùt qua quaù trình lòch söû cuûa TDH töø thôøi Schleiermacher, qua Dilthey vaø tôùi Heidegger. Ta thaáy, qua taùc phaåm naøy, Gadamer muoán noái keát TDH vôùi thaåm myõ hoïc, vaø nhaát laø vôùi moät neàn trieát hoïc cuûa loái thoâng hieåu mang tính chaát lòch söû. Vaø nhö vaäy ta thaáy Gadamer ñaõ coá gaéng toång hôïp neàn trieát hoïc lòch söû cuûa Hegel vôùi neàn baûn theå hoïc cuûa Heidegger, ñeå taïo ra loái suy tö thoâng dieãn. Noùi caùch khaùc, Gadamer noái keát yù thöùc lòch söû ñöông taùc ñoäng (historically operative consciousness) vôùi taát caû cuoäc soáng töøng ñöôïc truyeàn laïi vaø tieáp tuïc qua truyeàn thoáng vaø thaáy trong khaùt voïng cuûa con ngöôøi. Chuùng hieån hieän trong vaên baûn (textes). Töø ñaây, Gadamer ñi theâm moät böôùc xa hôn Heidegger, khi oâng baûn theå hoùa ngoân ngöõ “Höõu theå chæ coù theå hieåu ñöôïc neáu laø ngoân ngöõ”. Khi nhaän ñònh raèng, thöïc taïi con ngöôøi mang nhöõng ñaëc tính ngoân ngöõ, neàn TDH cuûa oâng ñaõ bieán phöông phaùp thoâng dieãn thaønh moät neàn trieát hoïc, maø trong ñoù söï töông quan giöõa ngoân ngöõ vaø höõu theå, giöõa ngoân ngöõ vaø söï thoâng hieåu, giöõa ngoân ngöõ vaø lòch söû, giöõa hieän sinh vaø thöïc theå luoân mang moät tính chaát bieän chöùng. Nhö vaäy, TDH ñöôïc coi nhö troïng ñieåm cuûa nhöõng vaán ñeà trieát hoïc thôøi nay vaäy.
- Thoâng Dieãn Hoïc nhö laø Moät Heä Thoáng Giaûi Nghóa Ñeå Tìm Laïi Nhöõng YÙ Nghóa Ñaõ Maát.
Trong truyeàn thoáng cuûa Taân giaùo (ñaïo Tin Laønh), vaø bò aûnh höôûng cuûa khoa hoïc, ta thaáy raèng nhieàu nhaø giaûi thích vaên baûn, nhaát laø Thaùnh Kinh ñaõ phaûn ñoái loái giaûi thích ña nghóa. Hoï cho raèng, moãi caâu noùi chæ mang moät yù nghóa duy nhaát (iconoclasm). Nhöng yù nhóa trung thöïc nhaát phaûi ñöôïc chöùng minh qua nhöõng döõ kieän, baèng chöùng khoa hoïc, hay qua ngöõ hoïc vaøo thôøi maø caâu noùi thònh haønh. Thaønh thöû, taát caû nhöõng yù nghóa khaùc gaén vaøo, hay ñöôïc giaûi thích theo caùc neàn vaên hoùa ñeàu sai laàm.
Leõ taát nhieân, moät chuû tröông nhö vaäy khoâng chæ laøm ngheøo ngoân ngöõ. Noù phaùt sinh töù moät aûo töôûng cho raèng theá giôùi baát dòch, cuoäc soáng baát ñoäng, vaø con ngöôøi baát bieán. Neáu quaû theá giôùi con ngöôøi khoâng bieán ñoåi, thì moät chuû tröông nhö vaäy coù leõ coù caùi lyù cuûa noù. Nhöng lòch söû con ngöôøi chöùng minh, ít nhaát theo loái nhìn cuûa Hegel, vaø cuûa thuyeát tieán hoùa (Darwin), chöù ñöøng noùi tôùi truyeàøn thoáng dòch lyù cuûa ñoâng phöông, theá giôùi luoân trong tình traïng bieán ñoäng.
Paul Ricoeur yù thöùc ñöôïc söï thaät naøy khi oâng ñeà nghò trong taùc phaåm De l'interpreùtation (Veà Thoâng Dieãn) (1965) moät loái dieãn giaûi ña nghóa. Ñoái vôùi oâng, baát cöù moät vaên baûn naøo cuõng noùi ra nhöõng ñieåm chung, cuõng nhö, cuøng moät luùc, nhöõng ñieåm caù bieät. Gioáng nhö phaân taâm hoïc nhaém giaûi nghóa nhöõng giaác moäng, TDH nhaém giaûi thích nhöõng ñieàu tieàm aån trong vaên baûn. Theá neân, ñoái vôùi Ricoeur, giaác moäng cuõng laø moät vaên baûn, y heät nhö nhöõng tín hieäu (signal), daáu hieäu (sign), bieåu töôïng (symbol), vaân vaân. Theo loái nhìn naøy, Ricoeur ñinh nghóa TDH nhö laø “moät quaù trình môû maät maõ (deciphering), ñi töø nhöõng yù nghóa hieån nhieân tôùi nhöõng yù nghóa thaàm kín” [62] voán thaáy trong noäi dung cuûa vaên baûn, gíaác mô, caâu noùi...
Nhöng ñeå môû ñöôïc maät maõ, vaø ñeå laøm cho caùi yù nghóa thaàm kín xuaát hieän, ta caàn moät phöông phaùp töông töï nhö phöông phaùp cuûa phaân taâm hoïc. Neáu phaân taâm hoïc phaân bieät yù thöùc (consciousness) khoûi tieàm thöùc (subconsciousness), thì Ricoeur ñeà nghò phaân bieät nhöõng bieåu töôïng nhaát nghóa (univocal) khoûi nhöõng bieåu töôïng ña nghóa haøm hoà (equivocal). Bieåu töôïng nhaát nghóa laø nhöõng daáu hieäu chæ ra yù nghóa. Noù ñoàng nhaát vôùi yù nghóa. Theá neân bieåu töôïng nhaát nghóa naøy ñöôïc aùp duïng vaøo luaän lyù (logic) nhö tröôøng hôïp luaän lyù bieåu töôïng (symbolic logic). TDH taäp trung vaøo bieàu töôïng ña nghóa, vì chuùng caàn phaûi ñöôïc giaûi thích. Nôi ñaây, TDH luoân phaûi ñoái dieän vôùi vaên baûn mang nhieàu yù nghóa cuøng moät luùc. Tuy ña nghóa, vaø khaùc nhau, chuùng coù theå caáu taïo thaønh moät ñôn vò ngöõ yù (semantic unity) vaø taïo ra moät yù nghóa chung, nhöng ñoàng thôøi cuõng chæ ra moät yù nghóa khaùc saâu ñaäm vaø xa hôn. Ñaây laø tröôøng hôïp cuûa nhöõng huyeàn hoaïi, thaàn thoaïi hay nhaân thoaïi (myths). Hieåu nhö vaäy, Ricoeur coi TDH khoâng chæ laø moät phöông phaùp, maø coøn laø moät heä thoáng maø qua ñoù caùi yù nghóa thaâm saâu, thaàm kín coù theå hieån hieän ra.
Nhö chuùng toâi seõ baøn saâu hôn veà neàn TDH cuûa Ricoeur trong chöông hai, nôi ñaây xin taïm toùm laïi quan ñieåm cuûa Ricoeur veà TDH. Neáu TDH laø moät heä thoáng ñaøo bôùi nhöõng yù nghóa (noåi cuõng nhö chìm, gaàn cuõng nhö xa), vaø neáu söï ñaøo bôùi yù nghóa gioáng nhö phaân taâm hoïc, khieán beänh nhaân töï phaùt hieän nhöõng thöïc taïi bò ñeø neùn, doàn eùp, vaø bò laõng queân, thì ta thaáy coù hai loaïi TDH: (1) Ta coù theå aùp duïng loái “phaù vôõ thaàn thoaïi tính” (demythologizing) cuûa nhaø thaàn hoïc Rudolf Bultmann. Theo loái phaù vôõ tính chaát huyeàn thoaïi naøy, ngöôøi ta coù theå vaát boû nhöõng ñaëc tinh huyeàn bí cuûa huyeàn thoaïi, vaø tìm ra caùi coøn laïi, ñoù chính laø yù nghóa ñích thöïc maø ta muoán tìm. (2) Ta cuõng coù theå “huûy boû thaàn thoaïi” (demystification), töùc khoâng coi nhöõng bieåu töôïng trong thaàn thoaïi laø moät thöïc theå. Loái nhìn “duy lyù” naøy coi huyeàn thoaïi nhö laø nhöõng caùi maët naï giaû doái, hay töôïng tröng cho nhöõng aûo töôûng khoâng heà coù. Theo Ricoeur, Marx, Nietxsche vaø Freud ñaïi dieän cho khuynh höôùng thöù hai. Hoï coi nhöõng thöïc taïi bieåu hieän treân maët (surface reality) laø giaû doái, vaø hoï tìm caùch xaây döïng nhöõng heä thoáng tö töôûng môùi ñeå huûy boû caùi loaïi thöïc taïi maø chuùng ta voán cho laø leõ taát nhieân naøy.
Chính vì theá maø Ricoeur quaû quyeát laø trong TDH chuùng ta khoâng theå coù nhöõng quy taéc giaûi nghóa coù tính chaát phoå bieán vaø taát yeáu. Neáu chuùng ta coù nhöõng quy luaät giaûi thích, thì chuùng chæ laø nhöõng quy luaät caù bieät, vaø nhieàu khi ñoái choïi nhau maø thoâi. [63]
Chuù Thích:
[54] Xin tkh. Gerhard Ebeling, “Hermeneutik” trong Die Religion in Geschichte und Gegenwart, III (1959), ctr. 242-246, tr. 243; Pamer, tr. 34.
[55] Ebeling, tr. 242; Palmer, tr. 34.
[56] Thí duï ngay trong thaàn hoïc, ta cuõng thaáy moät tröôøng phaùi goïi laø “phöông phaùp lòch söû-pheâ phaùn” (historical-critical method). Xin tkh. Hans-Joachim Kraus, Geschcichte der historisch-kritischen Erforschung der Alten Testament von der Reformation bis zu Gegenwart (Neukirchen: Buchhandlung der Erziehungsvereins, 1956), Chöông 3, ctr. 70-102; Palmer, tr. 38, chuù thích 16. Baruch Spinoza trong taùc phaåm veà chính trò vaø thaàn hoïc, Tractatus theologico-politicus (1670) cuõng nhaän ñònh töông töï khi oâng vieát: “Quy luaät giaûi thích Thaùnh Kinh phaûi theo nguyeân lyù cuûa lyù trí”. Trích töø Ebeling, sñd., tr. 245. Johannes Lessing, moät ngöôøi chuû tröông thôøi AÙnh saùng, trong taùc phaåm Ueber den Beweis des Geistes und der Kraft (1777), caøng maïnh baïo hôn: “Nhöõng söï thaät baát taát thaáy trong lòch söû khoâng bao giôø coù theå ñöôïc coi nhö nhöõng baèng chöùng ñeå chöùng minh söï thaät cuûa lyù trí.” (Zugefalling Geschichtswahrheiten koennen der Beweis von nothwendigen Vernunftswahrheiten nie werden.” Trích töø Kurt Froer, Biblische Hermeneutik: Zur Schriftauslegung in Predigt und Unterricht, tr. 26; Palmer, ctr. 38-39.
[57] Johann August Ernesti, Institutio interpretis Novi Testamenti (Leipzig: Weidmann, 1972); Trích töø Frederic W. Farrar, History of Interpretation (Grand Rapids, Mich.: Baker Book House, 1961), tr. 402; Palmer, tr. 38.
[58] Ngoaøi boán taùc giaû: Thaùnh Maùt-theâu (Mattheus), thaùnh Maùc-coâ (Marcus), thaùnh Lu-ca (Luka), vaø thaùnh Gio-an (Ioannes), coøn phaûi keå ñeán thaùnh Phao-loâ (Paulus), thaùnh Pheâ-roõ (Petrus), thaùnh Phi-líp-peââ (Phillipus) vôùi nhöõng laù thö cuûa caùc ngaøi göûi caùc coäng ñoaøn Kitoâ giaùo tieân khôûi.
[59] Veà caùc taùc phaåm cuûa Hegel, chuùng toâi döïa theo boä: Hegelswerke do K. Michel vaø E. Moldenhauer chb. (Frankfurt a. M. : Suhrkamp, 1970 vtth.). Rieâng taäp saùch kinh ñieån Phaenomenologie des Geistes ñaõ ñöôïc chuùng toâi dòch qua Vieät ngöõ: Luaät Tinh Thaàn qua Hieän Töôïng (Washington, D.C.: Vietnam University Press, ñöông söûa soaïn xuaát baûn).
[60] Chuù yù laø loái giaûi thích lòch söû cuûa Giaùo sö Kim Ñònh (Vieät Lyù Toá Nguyeân), vaø nhaát laø cuûa nhöõng hoïc giaû theá heä tröôùc nhö caùc cuï Phan Boäi Chaâu (Khoång Hoïc Ñaêng), Traàn Troïng Kim (Nho Giaùo), Buøi Kyû (chuù thích Truyeän Kieàu) theo phöông phaùp giaûi thích tu töø hoïc naøy. Giaùo sö Traàn Quoác Vöôïng coù leõ thuoäc veà moät soá ít hoïc giaû khoâng haún chæ döïa vaøo tu töø hoïc. Khi lyù giaûi nguyeân lyù meï (ctr. 481-486), hay truyeàn thuyeát Mî Chaâu - Troïng Thuûy (ctr. 296-301), giaùo sö hoï Traàn ñaõ aùp duïng thoâng dieãn moät caùch raát hay khi oâng döïa treân theá giôùi soáng cuûa caùc thôøi ñaïi, treân quùa trình dieãn bieán, cuõng nhö treân söï khaùc bieät giöõa caùch soáng vaø lyù thuyeát. Xin tkh. Traàn Quoác Vöôïng, Vaên Hoùa Vieät Nam - Tìm Toøi vaø Suy Ngaãm (Haø Noäi: Nxb Vaên Hoùa Daân Toäc, 2000).
[61] Trong giôùi haøn laâm Ñöùc, töø tinh thaàn (Geist) khoâng mang nghóa thaàn linh, hay quyû thaàn, nhöng noùi leân caùi tinh tuùy cuûa tö töôûng, caùch soáng, loái toå chöùc, söï caûm thoâng, vaø nhaäy caûm cuûa daân toäc. Noùi caùch khaùc, chöõ tinh thaàn gaàn vôùi töø ñaïo, ñaïo lyù, ñaïo giaùo trong tö töôûng Vieãn Ñoâng. Chính vì vaäy maø khi noùi veà khoa hoïc tinh thaàn, ta thöôøng hieåu taát caû nhöõng boä moân khoa hoïc thuoäc nhaân vaên, xaõ hoäi. Taïi vuøng noùi tieáng Ñöùc, ñaõ coù moät thôøi ngöôøi ta goïi ÑH Vaên Khoa, Xaõ Hoäi, Ngheä Thuaät... laø ÑH Khoa Hoïc Tinh Thaàn (Fakultaet der Geisteswissenschaft). Taïi ÑH Vienna (Wien), nôi toâi töøng daäy hoïc moät thôøi gian ngaén, ÑH Khoa Hoïc Tinh Thaàn ñöôïc ñoåi teân laïi laø ÑH Khoa Hoïc Caên Baûn (Fakultaet der Integralwissenschaft).
[62] Paul Ricoeur, De L’Interpreùtation, tr. 18; Palmer, tr. 43.
[63] Ricoeur, De l’interpreùtation, tr. 35; Palmer, tr. 44.
Traàn Vaên Ñoaøn
Khoa Trieát Hoïc, ÑH Quoác Gia Haø Noäi, 2004