Moät vaøi suy nghó
veà vaán ñeà cöùu ñoä

Nguyeãn Thaùi Hôïp OP, Roma

Prepared for internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan

Theo Toâng thö "Tieán tôùi ngaøn naêm thöù ba", vai troø cöùu ñoä cuûa Ñöùc Kitoâ ñoái vôùi caùc toân giaùo laø moät trong nhöõng vaán ñeà thaàn hoïc soâi boûng nhaát cho caùc Giaùo hoäi Coâng giaùo taïi AÙ chaâu, "bôûi vì cô caáu caùc toân giaùo lôùn nhö Phaät giaùo vaø AÁn giaùo ñöôïc trình baøy nhö bao haøm roõ reät tính caùch cöùu ñoä". Do ñoù nhu caàu caáp baùch cuûa taân Phuùc aâm hoaù ôû AÙ chaâu laø "laøm saùng toû vaø ñaøo saâu ñaïo lyù veà Ñöùc Kitoâ, Ñaáng Trung gian duy nhaát giöõa Thieân Chuùa vaø con ngöôøi, Ñaáng cöùu ñoä duy nhaát cuûa traàn gian, baèng caùch phaân bieät roõ reät Ngaøi vôùi nhöõng vò saùng laäp caùc toân giaùo lôùn khaùc, maëc duø gaëp thaáy nôi caùc toân giaùo naày nhöõng yeáu toá chaân lyù maø Giaùo hoäi phaûi troân troïng".

Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng chuû ñeà cuûa Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc AÙ chaâu. Nhaân ñoïc baûn "Lineamenta" cuûa Vaên phoøng Toång thö kyù Thöôïng Hoäi ñoàng Giaùm muïc vaø "Baûn goùp yù cuûa Hoäi ñoàng Giaùm mMuïc Vieät Nam", xin maïo muoän ghi laïi nôi ñaây moät vaøi suy nghó veà vai troø cöùu ñoä cuûa Ñöùc Kitoâ ñoái vôùi caùc toân giaùo khaùc.

Suy tö thaàn hoïc veà moái töông quan giöõa Kitoâ giaùo vôùi caùc toân giaùo AÙ chaâu coù theå nhìn theo ba chieàu kích: Giaùo hoäi hoïc, Thöôïng ñeá hoïc vaø Kitoâ hoïc. Nhöõng doøng döôùi ñaây chæ xin giôùi haïn vaøo chieàu kích cuoái cuøng. Ngay chính trong phaïm vi Kitoâ hoïc, ngöôøi ta cuõng gaëp thaáy nhöõng quan ñieåm khaùc nhau. Noùi chung caùc thöøa sai ngaøy xöa thöôøng ñaùnh giaù moät caùch quaù tieâu cöïc caùc toân giaùo AÙ chaâu. YÙ kieán cuûa linh muïc Alexandre Rhodes veà Ñöùc Phaät "Trong pheùp giaûng taùm ngaøy" khoâng phaûi laø moät tröôøng hôïp ngoaïi leä. Trong moät möùc ñoä naøo ñoù ta coù theå coi nhö laø quan nieäm thaàn hoïc chung cuûa caùc thöøa sai thôøi ñoù, ngay caû nhöõng thöøa sai côûi môû nhö Nobili, Ricci...

Coâng ñoàng Vatican II ñaùnh daáu moät khuùc quanh quan troïng trong chieàu höôùng ñoái thoaïi vôùi neàn vaên hoaù vaø caùc toân giaùo taïi AÙ chaâu. Töø sau coâng ñoàng thaàn hoïc veà caùc toân giaùo phaùt trieån maïnh vaø trong töông lai coøn coù trieån voïng ñoùng goùp nhieàu hôn ngoõ haàu laøm saùng toû hôn nöõa moái töông quan giöõa Kitoâ giaùo vôùi caùc toân giaùo khaùc.

Nhöng maët khaùc töø sau coâng ñoàng cuõng naåy sinh thaùi ñoä hoaø hôïp toân giaùo mang naëng maøu saéc "ba phaûi". Moät hình aûnh thöôøng ñöôïc xöû duïng: Cuõng nhö nhieàu gioøng soâng cuøng ñoå vaøo ñaïi döông, taát caû caùc toân giaùo ñeàu höôùng tôùi muïc ñích cöùu ñoä. Cho duø con ñöôøng vaø haønh trình coù khaùc bieät, nhöng cuøng chung cöùu caùnh. "Thieân haï ñoàng qui nhi thuø ñoà" laø theá. Thaønh ra, noùi cho cuøng, "ñaïo naøo cuõng nhö ñaïo naøo, mieãn laøm sao bieát aên ngay ôû laønh".

Treân bình dieän suy tö thaàn hoïc moät soá taùc giaû ñaõ giaûi thích laïi chaâm ngoân "Ñöùc Gieâsu Kitoâ laø trung gian duy nhaát giöõa Thieân Chuùa vaø loaøi ngöôøi". Theo hoï thaùnh Phaoloâ laø ngöôøi chòu traùch nhieäm veà quan nieäm thaàn hoïc laáy Ñöùc Kitoâ laøm trung taâm ñieåm naày. Hoï nghó raèng neáu thaùnh Phaoloâ ñöôïc may maén tieáp xuùc vôùi truyeàn thoáng phong phuù taïi AÙ chaâu chaéc chaén ñaõ coù caùi nhìn khaùc. Chính vì vaäy neáu coi ñaây laø moät quan ñieåm thaàn hoïc mang naëng yeáu toá lòch söû vaø vaên hoaù. Vôùi nhöõng khaùm phaù hieän ñaïi, noù ñaõ bò thôøi gian vöôït qua. Cuõng coù ngöôøi cho raèng ngoân ngöõ xöû duïng ñeå noùi veà duy nhaát tính cuûa Ñöùc Kitoâ laø thöù ngoân ngöõ thaàn bí, bieåu töôïng vaø aán duï, cho neân khoâng theå hieåu theo nghóa ñen. Keát quaû taát nhieân laø caàn giaûi tröø "vai troø cöùu ñoä phoå quaùt cuûa Ñöùc Kitoâ".

Moät caùch quaân bình hôn, Stanislas Breton ñeà nghò giaûi thích laïi duy nhaát tính cuûa Kitoâ giaùo trong vieãn töôïng cöùu ñoä. Theo oâng duy nhaát tính ñích thöïc cuûa Kitoâ giaùo khoâng theå hieåu theo nghóa moät "duy nhaát tính ñoäc toân" (uniciteù exclusive) hay moät "duy nhaát tính bao haøm" (uniciteù inclusive), maø ñuùng hôn laø moät "duy nhaát tính töông ñoái " vaø "ñoäc ñaùo".

Nhöõng ngöôøi soaïn thaûo baûn "Lineamenta" coù lyù ñeà phoøng aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa khuynh höôùng giaûi thích naày . Tuy nhieân, ñuùng nhö Baûn goùp yù cuûa Hoäi ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam ñaõ nhaän ñònh, khi ñoïc baûn vaên ngöôøi ta caûm thaáy moïi söï lo ngaïi quaù ñaùng. "Phaûi chaêng coù noãi lo sôï raèng caùc toân giaùo taïi AÙ chaâu laøm giaûm thieåu cöông vò öu ñaúng cuûa Ñöùc Kitoâ Cöùu theá? Phaûi chaêng coù noãi lo sôï raèng ngöôøi ta seõ xem Giaùo hoäi khoâng caàn thieát ñeå ñöôïc cöùu roãi?"

Theo vieãn quan ñöùc tin Kitoâ giaùo, chæ duy Thieân Chuùa cöùu ñoä traàn gian. Chaúng moät caù nhaân hay toân giaùo naøo töï mình coù söùc maïnh cöùu ñoä. Ñöùc tin truyeàn thoáng cuõng ñoøi hoûi chuùng ta laøm sao baûo veä ñoàng thôøi xaùc quyeát sau ñaây: "Thieân Chuùa muoán cho moïi ngöôøi ñöôïc cöùu ñoä vaø nhaän bieát chaân lyù" vaø vai troø cuûa Ñöùc Kitoâ laø "Trung gian duy nhaát giöõa Thieân Chuùa vaø loaøi ngöôøi" (Tm 2, 4-6).

Suoát doïc lòch söû nhaân loaïi, chính Thieân Chuùa ñaõ bieåu hieän "nhieàu laàn vaø döôùi nhieàu daïng thöùc" (Dt 1,1) dung nhan cuûa Thieân-Chuùa-ñoàng-haønh vôùi con-ngöôøi. Cuoái cuøng, trong Chuùa Gieâsu Kitoâ, Ngöôøi ñaõ trôû thaønh Thieân-Chuùa-cuûa-con-ngöôøi-moät-caùch-troïn-veïn-ngöôøi-nhaát (Ga 1,14). Giöõa muoân vaøn "khuoân maët cöùu ñoä" khaùc nhau cuûa Thieân Chuùa trong lòch söû nhaân loaïi, Ñöùc Kitoâ laø "khuoân maët nhaân loaïi ñoäc nhaát voâ nhò" ngang qua ñoù Thieân Chuùa vöøa maëc khaûi vöøa aán daáu chaân dung sieâu vieät, voâ löôïng, voâ thuûy voâ chung cuûa Ngöôøi. Bôûi vì chính Ñöùc Kitoâ laø Con-Chuùa-laøm-ngöôøi, laø "Emmanuel", nghóa laø Thieân-Chuùa-ôû-cuøng-chuùng-ta (Mt.1, 23).

Nhöng xeùt theo khía caïnh khaùc, phaûi nhìn nhaän raèng khuoân maët lòch söû cuûa "Con-Thieân-Chuùa-laøm-ngöôøi" nôi Ñöùc Gieâsu Kitoâ khoâng theå ñoàng hoaù hoaøn toaøn vaø dieãn taû troïn veïn khuoân maët tuyeät ñoái, sieâu vieät, baát khaû tri, baát khaû giaùc cuûa Thieân Chuùa. "Chuùa Cha cao troïng hôn Thaày" (Ga.14,28), chính Ñöùc Kitoâ ñaõ nhaén nhuû caùc moân ñeä nhö vaäy.

Ñöùc tin coâng giaùo luoân ñoàng hoaù Ñöùc Kitoâ vôùi Thieân Chuùa ngoâi vò, nhöng ñoái vôùi tín ñoà caùc toân giaùo khaùc ñaây laø moät chaân lyù raát khoù chaáp nhaän. Theo loái noùi cuûa Schillebeeckx, duø coá gaéng giaûi thích theá naøo ñi chaêng nöõa, "vaãn toàn taïi söï caêng thaúng giöõa vieäc ñoàng nhaát hoaù cuûa Thieân Chuùa trong Ñöùc Gieâsu vôùi söï ñoàng nhaát hoaù nôi chính Thieân Chuùa".

Vaán ñeà thaàn hoïc soâi boûng naèm ôû ñoù: laøm sao giaûi thích vaø noái keát söù vuï cöùu ñoä phoå quaùt cuûa Ñöùc Kitoâ vôùi tính ñaëc thuø vaø lòch söû cuûa Ngaøi? Ñaâu laø moái töông quan giöõa vai troø "trung gian duy nhaát cuûa Ñöùc Kitoâ" vôùi nhöõng "khuoân maët cöùu ñoä" khaùc cuûa Thieân Chuùa suoát doïc lich söû? Baèng caùch naøo Thieân Chuùa cuûa Ñöùc Kitoâ theå hieän vaø chuyeån thoâng ôn cöùu ñoä cho tín ñoà caùc toân giaùo khaùc? Coù chaêng nhöõng "con ñöôøng cöùu ñoä" khaùc beân ngoaøi Kitoâ giaùo?

Hieán cheá Muïc vuï veà "Giaùo hoäi trong theá giôùi hoâm nay" nhaéc laïi chaân lyù coå truyeàn theo ñoù caùc Kitoâ höõu ñöôïc ôn cöùu ñoä nhôø thoâng hieäp vaøo maàu nhieäm töû naïn vaø phuïc sinh cuûa Ñöùc Kitoâ. Tuy nhieân ñieàu ñoù khoâng phaûi chæ coù giaù trò cho caùc Kitoâ höõu, maø coøn ñöôïc aùp duïng cho taát caû nhöõng ngöôøi thaønh taâm thieän chí. Thaät vaäy, Ñöùc Kitoâ ñaõ cheát cho moïi ngöôøi vaø ôn goïi cuoái cuøng cuûa con ngöôøi chæ laø moät, ôn goïi thaàn linh; do ñoù chuùng ta phaûi xaùc quyeát raèng Thaùnh Linh ban cho moïi ngöôøi khaû naêng tieáp caän vôùi maàu nhieäm phuïc sinh, theo moät caùch theá maø chæ Thieân Chuùa bieát ñöôïc" ( soá 28).

Maëc duø Coâng ñoàng Vatican II khoâng heà xöû duïng haïn töø "con ñöôøng cöùu ñoä" ñeå goïi caùc toân giaùo ngoaøi Kitoâ giaùo, nhöng ñaõ chính thöùc nhìn nhaän trong caùc toân giaùo aáy coù haøm chöùa nhöõng yeáu toá "chaân lyù vaø aân suûng (quidquid veritatis et gratiae) do söï hieän dieän tieàm aån" cuûa Thieân Chuùa (Ad Gentes, 9).

Nhieàu taøi lieäu haäu coâng ñoàng tieáp tuïc ñaøo saâu theâm chieàu kích thaàn hoïc naày. Theo UÛy ban Toaø Thaùnh veà Ñoái thoaïi vôùi caùc toân giaùo, maàu nhieäm cöùu ñoä ñeán vôùi tín ñoà caùc toân giaùo, ngang qua nhöõng neûo ñöôøng do Thieân Chuùa hoaïch ñònh, nhôø hoaït ñoäng voâ hình cuûa Thaàn linh cuûa Ñöùc Kitoâ. Khi haønh thieän theo toân chæ rieâng cuûa moãi toân giaùo vaø soáng trung thaønh vôùi tieáng goïi cuûa löông taâm, tín ñoà caùc toân giaùo ñaõ traû lôøi moät caùch tích cöïc lôøi môøi goïi cuûa Thieân Chuùa vaø ñöôïc laõnh nhaän ôn cöùu ñoä qua Ñöùc Gieâsu Kitoâ, ngay caû khi chöa nhaän bieát Ngaøi laø Ñaáng cöùu theá cuûa hoï.

Nhieàu taøi lieäu khaùc thuoäc caùc Hoäi Ñoàng caùc Giaùm muïc, chaúng haïn Tieåu ban ñoái thoaïi veà toân giaùo cuûa Hoäi ñoàng Giaùm muïc AÁn Ñoä vaø caùc vaên kieän cuûa Lieân Hoäi ñoàng Giaùm muïc AÙ chaâu, ñaõ ñaøo saâu khai trieån höôùng ñi naày. Haàu nhö ñaõ ñi ñeán moät keát luaän chung: Thieân Chuùa khoâng nhöõng hieän höõu vaø bieåu loä söùc maïnh cöùu ñoä cuûa Ngöôøi nôi moãi caù nhaân maø coøn qua caùc vaên hoaù vaø caùc toân giaùo truyeàn thoáng.

Chính Ñöùc Gioan Phaoloâ II cuõng nhìn nhaän raèng "Thaùnh linh bieåu hieän moät caùch ñaëc bieät trong Giaùo hoäi vaø trong caùc phaàn töû cuûa Giaùo hoäi, nhöng söï hieän dieän vaø hoaït ñoäng cuûa Ngaøi coøn coù tính phoå quaùt, khoâng theå bò giôùi haïn bôûi khoâng gian hoaëc thôøi gian (...) Thaùnh linh ban taëng cho moïi ngöôøi, theo moät caùch theá maø chæ duy Thieân Chuùa bieát ñöôïc, khaû naêng ñöôïc tham döï vaøo maàu nhieäm Phuïc sinh (...). Söï hieän dieän vaø taùc ñoäng cuûa Thaùnh linh khoâng chæ lieân heä ñeán moãi caù nhaân, maø coøn lieân heä ñeán xaõ hoäi vaø lòch söû, caùc daân toäc, caùc neàn vaên hoaù, caùc toân giaùo (...). Chính Thaùnh linh ñaõ gieo "maàm Ngoâi Lôøi", tieàm aån nôi caùc nghi leã vaø vaên hoaù, vaø laøm cho noù trieån nôû nôi Ñöùc Kitoâ" (Redemptoris Missio, 28).

Chuùng ta gaëp thaáy nôi ñaây quan ñieåm thaàn hoïc coå ñieån, baét nguoàn töø thaùnh Giustino, veà söï hieän dieän cuûa "maàm Ngoâi Lôøi" trong caùc vaên hoaù vaø toân giaùo, tröôùc khi Ngoâi Lôøi maëc laáy xaùc phaøm trong Ñöùc Kitoâ. Maëc duø coù nhöõng deø daët thöôøng leä, UÛy ban thaàn hoïc quoác teá cuõng döïa treân tö töôûng thaàn hoïc naày ñeå keát luaän veà "chöùc naêng cöùu ñoä" cuûa caùc toân giaùo ngoaøi Kitoâ giaùo:

"Moät khi nhìn nhaän söï hieän höõu hieån nhieân cuûa Thaàn linh cuûa Ñöùc Kitoâ nôi caùc toân giaùo thì khoâng coù theå loaïi tröø khaû naêng cuûa caùc toân giaùo naày trong vai troø cöùu ñoä, nghóa giuùp con ngöôøi tieán tôùi cuøng ñích, baát chaáp tính caùch haøm hoà cuûa noù (...). Thaät raát khoù quan nieäm vieäc chaáp nhaän giaù trò cöùu ñoä qua hoaït ñoäng cuûa Thaùnh linh nôi taâm hoàn con ngöôøi hieåu nhö laø caù nhaân, maø laïi khoâng chaáp nhaän giaù trò ñoù khi cuõng chính Thaùnh linh hoaït ñoäng nôi caùc toân giaùo vaø vaên hoaù (...). Maët khaùc, caàn ghi nhaän theâm raèng nhieàu baûn vaên maø chuùng toâi tröng daãn khoâng nhöõng chæ noùi veà caùc toân giaùo, maø coøn ñeà caäp moät caùch toång quaùt ñeán vaên hoaù, lòch söû caùc daân toäc, v.v...: ngay caû nôi ñaây cuõng coù theå gaëp gôõ nhöõng yeáu toá cuûa aân suûng (soá 84). Trong vieãn töôïng ñoù, "caùc toân giaùo coù theå trôû thaønh moät phöông tieän cöùu ñoä cho caùc tín ñoà cuûa mình, maëc duø ñieàu ñoù khoâng theå töông ñoàng vôùi söù vuï maø Giaùo hoäi thöïc hieän vieäc cöùu roãi cho caùc Kitoâ höõu vaø cho caû nhöõng ngöôøi khoâng phaûi laø Kitoâ höõu" (soá 86).

Noùi theo ngoân ngöõ cuûa thaùnh Ireâneâoâ, chuùng ta coù theå ví Ngoâi Lôøi vaø Thaùnh linh nhö "hai baøn tay" ngang qua ñoù Thieân Chuùa chuyeån giao giaù trò cöùu ñoä cho caùc toân giaùo. Nhö theá naøo vaø laøm sao noái keát roõ reät vôùi vai troø "Trung gian duy nhaát cuûa Ñöùc Kitoâ?" Laøm sao vöøa duy trì nieàm tin Kitoâ giaùo vöøa traû lôøi cho nhöõng thaùch ñoá cuûa thôøi ñaïi. Ñoù laø moät trong nhöõng vaán ñeà soâi boûng maø khoa thaàn hoïc veà caùc toân giaùo ñang tieáp tuïc nghieân cöùu.

Thay vì khai trieån vaø môû roäng hôn nhöõng caùnh cöûa ñaõ heù môû, ngöôøi ñoïc coù caûm töôûng laø baûn "Lineamenta" ñaõ ñi giaät luøi. Hy voïng nhöõng ñoùng goùp tröïc tieáp cuûa caùc Giaùm muïc taïi AÙ chaâu, "nôi ñang dieãn ra moät caùch maõnh lieät veà vaán ñeà ñoái thoaïi giöõa Kitoâ giaùo vôùi vaên hoaù vaø toân giaùo kyø cöïu", seõ laøm saùng toû vaø ñaøo saâu theâm moái töông quan giöõa vai troø cöùu ñoä cuûa Ñöùc Kitoâ vôùi caùc toân giaùo khaùc.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page