Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home PageTrong nhöõng naêm gaàn ñaây, treân baùo chí thöôøng xuaát hieän nhöõng tranh luaän veà "Haäu Hieän Ñaïi". Quan nieäm naøy khieán chuùng ta chuù yù tôùi nhöõng hieän töôïng quan troïng cuûa xaõ hoäi bieán ñoåi vaø ñaùnh daáu cuoäc thaûo luaän veà moái nguy cô cuõng nhö töông lai xaõ hoäi vaø vaên hoùa. Muïc ñích cuûa baøi naøy tröôùc tieân laø minh ñònh nhöõng phaïm vi cuûa luaän thuyeát "Haäu Hieän Ñaïi", keá ñeán laø phaùc hoïa moät soá nhöõng khôûi ñieåm thaàn hoïc tìm caùch ñoái thoaïi vôùi nhöõng khôûi ñieåm thaàn hoïc tìm caùch ñoái thoaïi vôùi nhöõng quan nieäm "Hieän Ñaïi" traùi ngöôïc nhau vaø cuoái cuøng laø phaûn tænh moái lieân quan giöõa thaàn hoïc vaø yù thöùc (haäu-) Hieän Ñaïi.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây khi tranh luaän veà vaên hoùa bieán chuyeån ñaõ xuaát hieän moät danh töø môùi "Haäu-Hieän Ñaïi". Danh töø naøy bao laâu ñaõ trôû thaønh moät "moát" môùi vaø nhieàu khi bò laïm duïng, neân caàn phaûi ñöôïc taùi xaùc ñònh. Khi nhaèm muïc ñích noùi leân nhöõng gì seõ tôùi "sau" thôøi Hieän Ñaïi (moderne) quan nieäm naøy ñaõ bieåu loä moät yù thöùc "Hieän-Thôøi-Môùi" gaùnh nhöõng troïng traùch maø nhöõng heä luaän cuõng nhö nhöõng aán töôïng ñieån hình cuûa thôøi ñaïi saép qua ñi ñeå laïi. Vaäy, "Hieän Ñaïi" (moderne) laø gì? Caâu hoûi naøy tôùi nay chöa bao giôø ñöôïc giaûi quyeát oån thoûa caû. Daãu vaäy, caâu hoûi naøy laïi ñöôïc taân thôøi hoùa, vì noù laø muïc tieâu cuûa nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo trong Giaùo hoäi laø nhöõng ngöôøi phaûn khaùng kòch lieät nhaát. Thöïc söï Giaùo hoäi laø nhöõng ngöôøi phaûn khaùng kòch lieät nhaát. Thöïc söï Giaùo hoäi coâng giaùo trong moät thôøi gian laâu daøi ñaõ kieán taïo moät phoøng tuyeán vöõng chaéc choáng laïi gaàn nhö taát caû nhöõng laäp tröôøng tinh thaàn laãn chính trò cuûa traøo löu "AÙnh Saùng" (Aufklarung) cuõng nhö nhöõng hình thöùc phong traøo naøy thöïc hieän, qua ñoù ñaõ phaûn aûnh roõ raøng thaùi ñoä ñoái laäp phaûn khaùng laïi nhöõng yeáu toá caên baûn cuûa yù thöùc "Hieän Ñaïi". Thaùi ñoä phaûn khaùng naøy tuy treân thöïc teá thoaùt thai töø nhöõng bieán coá vaø kinh nghieäm cuûa caùch maïng Phaùp, cuûa phong traøo tuïc hoùa vaø töø chuû tröông ñaïp ñoå vaø thay theá nhöõng cheá ñoä cuõ; nhöng thöïc ra nguyeân nhaân thaâm saâu cuûa noù laø: Choáng laïi quan nieäm töï do Hieän Ñaïi, hieåu theo nghóa laáy töï do caù nhaân laøm troïng taâm, muoán loaïi boû baát cöù moät traät töï khaùch quan naøo coù lieân quan tôùi chaân lyù. Chæ caàn nhaéc tôùi vieäc caám ngöôøi coâng giaùo khoâng ñöôïc pheùp ñoïc saùch cuûa nhöõng vò ñaïi bieåu phaùt ñoäng phong traøo Hieän Ñaïi ôû AÂu Chaâu maø phaàn lôùn ñaõ bò lieät vaøo Index Romanus laø ñuû. Tuy nhieân truyeàn thoáng caám ñoaùn ñoù khoâng lieân quan nhieàu tôùi vieäc phong traøo "haäu hieän ñaïi" pheâ bình, chæ trích "Hieän Ñaïi", vì phong traøo naøy khoâng coi quaù khöù laø caùi gì phaûi baûo veä hay gìn giöõ. Hôn theá nöõa hình nhö laäp tröôøng Hieän Ñaïi töï noù ñaõ trôû thaønh giaø nua, cöùng nhaéc vaø vì theá ñaõ rôi ngay vaøo tình traïng baûo thuû maø tröôùc kia noù muoán pheâ phaùn vaø vöôït khoûi. Thaùi ñoä baát maõn ñoù vôùi Hieän Ñaïi baét nguoàn töø nhöõng phaûn öùng quyeát lieät ñoái vôùi nieàm tin bieän chöùng veà tieán boä, vì hoï ñaõ phaùt giaùc nhöõng minh chöùng cho thaáy chính nhöõng löïc löôïng khieán con ngöôøi tieán boä laøm baù chuû theá giôùi laïi cuõng laø nhöõng löïc löôïng ngöôïc laïi laøm cho töï laäp trôû thaønh leä thuoäc, khai phoùng trôû thaønh bò aùp böùc, hôïp lyù trôû thaønh phi lyù. Töø nhöõng döõ kieän nhoû ñoù coâ ñoïng hôïp thaønh Haäu Hieän Ñaïi pheâ bình vaên minh Hieän Ñaïi: Chính söï haïn heïp hoùa, ñôn phöông hoùa ñaõ bieán lyù trí thaønh tri thöùc duïng cuï. Thöïc vaäy, lyù trí theo höôùng phaùt trieån naøy duø phaù boû ñöôïc neàn vaên hoùa ñen toái cuûa thôøi Trung Coå, nhöng thay vaøo ñoù ñaõ phaûi traû gía: Söï ñieân cuoàng cuûa chuû nghóa lyù tính Taây phöông.
Moät soá ñaùng keå caùc hoïc giaû baét ñaàu duøng quan nieäm "Haäu Hieän Ñaïi" theo nghóa caên cöù vaøo nhöõng hieän töôïng ñang manh nha vöôït qua nhöõng ñieån hình vaên hoùa ñaõ hình thaønh "Thôøi Môùi" (Neuzeit). Ñieåm töông ñoàng cuûa hoï laø phaïm truø cuûa ña daïng vaø kinh nghieäm quyeàn baát khaû vöôït qua cuûa nhöõng hình thöùc hieåu bieát, loái soáng, moâ thöùc haønh ñoäng coù nhöõng möùc ñoä khaùc bieät nhau. Ñieåm ñaùng chuù yù nöõa laø söï ña daïng naøy khoâng böng bít trong moät khuoân khoå vaên hoùa naøo, nhöng môû roäng thaønh ña tính cuûa nhöõng phaïm vi lieân heä vaø coù theå daãn chöùng.
Trong vaên chöông khi nhaéc tôùi "Haäu Hieän Ñaïi" laø nhaéc tôùi söï gaëp gôõ treân caên baûn ña daïng giöõa nhöõng hình thöùc ngoân ngöõ vaø dieãn ñaït, giöõa caùc vaên loaïi vaø nhöõng taàng lôùp phaûn tænh: bieåu loä thöïc söï khoâng phaûi chæ trong nhöõng taùc phaåm khaùc nhau ñöôïc phoái hôïp laïi, maø trong cuøng moät taùc phaåm nhö Teân Ñoùa Hoa Hoàng cuûa Umberto Eco.
Trong kieán truùc cuûa Haäu Hieän Ñaïi ngöôøi ta phaù boû qui luaät cuûa Cuoái Thôøi Môùi laø khoâng ñöôïc pheùp trang söùc röôøm raø cô sôû kieán truùc caû trong laãn ngoaøi, cuõng nhö nguyeân taéc keát caáu phaûi hôïp vôùi coâng duïng cuûa noù. Kieán truùc Hieän Ñaïi ñaõ ñôn giaûn hoùa tôùi ñoä laøm caèn coãi khoa kieán truùc. Phong traøo choáng ñoái laïi kieåu kieán truùc naøy khoâng muoán giöõ nhöõng nguyeân taéc ño löôøng cöùng nhaéc, vaø muoán giaûi toûa "Maët Tieàn" (Fassade) khoûi nhöõng tieàn kieán löøa doái. Maët tieàn giôø ñaây nhaän laáy traùch nhieäm laø ñaùnh daáu yù nghóa thöïc söï cuûa moät cô sôû kieán truùc: noù giuùp ngöôøi ta nhaän ra muïc ñích vaø lòch söû cuûa cô sôû. Hôn theá nöõa, nhöõng loái kieán truùc caùc thôøi khaùc nhau ñöôïc hoøa hôïp laïi thaønh moät toaøn theå môùi.
Trong trieát hoïc, Haäu Hieän Ñaïi chòu aûnh höôûng cuûa haäu cô caáu luaän (Structuralisme) ôû Phaùp, ngöôøi ta chuù troïng tôùi vieäc giaûi toûa vaø phaùt huy khaû naêng cuûa vai troø ngoân ngöõ (Spachspiel) trong söï khaùc bieät tính, töï laäp tính vaø baát khaû giaûm hoùa tính cuûa noù. Vai troø ngoân ngöõ trong khaû tính ña daïng vaø coâng kích laãn nhau khoâng coøn tìm laïi ñöôïc boä maët thoáng nhaát cuûa lyù trí, chuû theå, lòch söû vaø yù nghóa theo khuoân maãu cuûa phong traøo AÙnh Saùng chuû tröông, vì nhöõng khuoân khoå naøy bò coi laø noøng coát cuûa chuû nghóa phaûn ña daïng, muoán goø boù toaøn dieän con ngöôøi theo moät loái suy tö nhaát thoáng.
Theo quan ñieåm xaõ hoäi hoïc Haäu Hieän Ñaïi, xaõ hoäi laø moät heä thoáng "ña trung taâm" (polyzentrische), nghóa laø nhöõng phaïm vi vaø taàng lôùp ñôøi soáng xaõ hoäi nhö kyõ thuaät, kinh teá, khoa hoïc, haønh chaùnh vaø vaên hoùa khoâng coøn phaûi caên cöù treân moät truïc ñieåm (archimedischer Punkt) ñeå ñöôïc phaân phoái vaø xeáp theo thöù töï ñaõ qui öôùc. Cuõng theá, luaät phaùp, luaân lyù vaø chính trò khoâng coøn keát thaønh moät hôïp theå nöõa. Vì hoï cho raèng khoâng theå coù baát cöù moät tö töôûng coá ñònh, vuõ truï hình thaùi ñaëc bieät naøo hay loái soáng ñaëc thuø naøo coù giaù trò toång quaùt nöõa. Caû veà vuõ truï quan chæ coù giaù trò cho moät tieåu soá naøo noù, vaø khoâng coøn hy voïng bieán thaønh moät löïc löôïng coù khaû naêng thu huùt ñaïi ña soá quaàn chuùng nhö xöa. Keát cuïc, söï phaân phoái trong xaõ hoäi ña taïp nhö theá chæ caàn caäy nhôø vaøo nhöõng nhoùm ñoâng ngöôøi, coù soá löôïng vöôït qua qui ñònh, phaùt bieåu yù kieán coâng khai laø coù soá löôïng vöôït qua qui ñònh, phaùt bieåu yù kieán coâng khai laø coù theå vaän ñoäng söï ñoøi hoûi cuûa hoï thaønh nhöõng "Coäng Thöùc" (consensus) hình luaät, cuõng nhö duøng phöông phaùp baát baïo ñoäng giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà hoï tranh chaáp vôùi nhau.
Trong cuoäc thaûo luaän daãn tôùi vieäc ly khai thôøi Hieän Ñaïi naøy, caùc nhaø thaàn hoïc ñöùng tröôùc caùm doã raát lôùn laø deã gaén boù vôùi nhöõng "maãu tö töôûng" thôøi Tieàn AÙnh Saùng, maø coi ñoù laø nhöõng moâ thöùc thôøi Haäu Hieän Ñaïi. Thöïc ra ñoù laø giaûi thích vaø dieãn dòch sai daáu hieäu thôøi ñaïi: khi caùc nhaø thaàn hoïc khuûng hoaûng, neân töï mình ñaõ rôi vaøo côn khuûng hoaûng ñeå keát luaän raèng toân giaùo vì vaäy coù theå phuïc höng yù thöùc thôøi Tieàn Thôøi Môùi. Phaàn sau cuûa baøi naøy khoâng coù yù minh chöùng chieàu höôùng hoaøi coå maäp môø naøy, cuõng khoâng muoán thuùc ñaåy thaàn hoïc tham döï cuoäc "phaân huûy cô caáu" (Dekonstrucktion) Hieän Ñaïi cuûa phong traøo Haäu Cô Caáu luaän. Traùi laïi muoán baøy toû moät vaøi khôûi ñieåm (chöù khoâng dieãn ñaït toaøn dieän) maø caùc nhaø thaàn hoïc hieän ñaïi ñang noå löïc khai phaù. Ñoù laø caâu hoûi: phaûi chaêng phong traøo giöõa Hieän Ñaïi vaø Haäu Hieän Ñaïi laø moät "nhòp nghæ" (zazur) giuùp thaàn hoïc suy tö vaø khaùm phaù ra khôûi ñieåm môùi cho thôøi Haäu Hieän Ñaïi?
Nhöõng raïn nöùt cuûa Thôøi Môùi, söï ñaøo thaûi vaø luaån quaån cuûa neàn vaên minh khoa hoïc kyõ thuaät laø nhöõng muïc tieâu cuûa giôùi pheâ bình. Nhöng nhöõng pheâ bình ñoù khoù vaïch cho chuùng ta bieát noäi dung cuûa thôøi Haäu Hieän Ñaïi seõ ra sao. Lyù do laø vì hình nhö ngay caû thôøi Hieän Ñaïi naøy cuõng coøn laø moät phong traøo tìm kieám, töï noù chöa bieát roõ seõ ñi veà ñaâu, muïc ñích ñang noã löïc ñaït tôùi laø gì. trong traïng huoáng naøy, Haäu Hieän Ñaïi thoaït tieân ñöôïc coi nhö laø moät nhòp ngaét ñeå laáy hôi trong taáu khuùc cuûa lòch söû. Cho tôùi nay chuùng ta bieát ñöôïc giai ñoaïn naøy baét ñaàu baèng ba quan ñieåm sau: (1) Nhaän thöùc raèng tröôùc kia loaøi ngöôøi coá gaéng giaûi phoùng mình khoûi noâ leä thuoäc thieân nhieân, nay ñaõ laät ngöôïc thaønh thoáng trò thieân nhieân: thieân nhieân haàu nhö ñöôïc hoaøn toaøn giao phoù cho con ngöôøi söû duïng. (2) Chaéc chaén raèng kyõ thuaät nhaèm khuaát phuïc theá giôùi ñaõ ñöa con ngöôøi tha hoùa thöïc taïi. Vì söï bieán tính, duøng soá ño ñeå tröøu töôïng hoùa, bieán theá giôùi vaát chaát thaønh nhöõng hình töôïng, kyù hieäu, maät maõ hay "nhu theå ñieän toaùn" (computer software), ñaõ ñöa con ngöôøi lìa khoûi theá giôùi höõu hình tröôùc maét. (3) Tin töôûng raèng thôøi Hieän Ñaïi seõ sôùm mai moät, con ngöôøi roài ñaây phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng tai öông do söùc haïch taâm gaây ra, hay buø ñaàu baûo veä moâi sinh (ekologie) choáng laïi meänh leänh caûi tieán moãi ngaøy: "cao hôn, nhanh hôn, xa hôn" maø khoù ai ngaên chaän ñöôïc ñaø tieán vuõ baõo cuûa chuùng.
Ngöôøi ta coù theå hoûi: Taïi sao nhöõng thaåm ñònh treân laïi phaûi nhôø tôùi thaàn hoïc hoaïch ñònh chöông trình, laøm nhö xaõ hoäi Hieän Ñaïi khoâng theå töï giaûi quyeát ñöôïc nhöõng côn khuûng hoaûng treân? Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy, tröôùc tieân chuùng ta caàn löu yù laø thöïc hieän chöông trình do lyù trí töï do phaùc hoïa, toái thieåu phaûi do con ngöôøi vaø lòch söû maø ra. Keá ñeán laø nhöõng caâu hoûi caàn quan taâm: phaûi chaêng giaûi quyeát traïng huoáng lyù trí töï chia reõ nhau laøm Thôøi Môùi caùo chung baèng moät söï phaân taùn khaùc? Khi chaân lyù höôùng daãn tö töôûng ñaùnh maát söï lieân keát phoå quaùt, thì phaûi chaêng tö töôûng töï do, muïc tieâu moïi kieán thöùc khoa hoïc, cuõng maát tính hôïp lyù cuûa noù? Thaàn hoïc tin töôûng raèng quan ñieåm thieát yeáu cuûa nhöõng caâu hoûi naày naèm ngay trong trung taâm Tin Möøng giaûi thoaùt vaø laøm vieân maõn con ngöôøi cuõng nhö cöùu caùnh cuûa lòch söû laø Thieân Chuùa. Ñieàu khoù laø laøm sao cho con ngöôøi nghieäm thaáy Thôøi Môùi caùo chung treân caàn Tin möøng naøy ñeå ñieàu chænh nhöõng vaán ñeà khaùch quan.
Phaûi chaêng khoa thaàn hoïc treân ñöôøng tieán tôùi Haäu Hieän Ñaïi caàn moät khuoân maãu thaàn hoïc môùi ñeå goùp phaàn vaøo vieäc minh ñònh traïng huoáng vaø hôn theá nöõa tìm ra caên beänh "Thôøi Ñaïi". Ñoù laø caâu hoûi môû maøn cuoäc hoäi thaûo quoác teá ôû Tubingen naêm 1983. Maëc duø caùc tham döï vieân thuoäc nhieàu tröôøng phaùi thaàn hoïc vaø nhieàu quan ñieåm baát ñoàng, nhöng theo taøi lieäu thaûo luaän ñeå laïi, hoï cuõng coù moät khuynh höôùng chung laø thaáy caàn coù moät khuoân maãu caên baûn môùi cho thaàn hoïc ñeå nhaän thöùc vaø giaûi quyeát côn khuûng hoaûng cuøng nhöõng ñoái nghòch cuûa thôøi Hieän Ñaïi, cuõng nhö döï phoùng moät neàn luaân lyù haäu chuû nghóa vaät chaát, haäu chuû nghóa lyù tính theo höôùng ñaïi ñoàng vaø lieân hôïp vaên hoùa. Cuõng theo chieàu höôùng ñaày höùa heïn ñoù, Hans Kung, vò chuû xöôùng cuoäc hoäi thaûo noùi treân, ñaõ phaùt bieåu moät loaït baøi chuû tröông "Thaàn hoïc Boäc phaùt" (Theologie im Aufbruch) nhaèm phaûn tænh Haäu Hieän Ñaïi. Nhö Jaspers vaø R. Guardini ñaõ baét maïch côn khuûng hoaûng thôøi ñaïi chuùng ta baét ñaàu töø Theá Chieán thöù nhaát, Hans Kung cho raèng côn khuûng hoaûng naøy ñaõ keùo theo côn khuûng hoaûng cuûa toân giaùo. Phaûi giaûi quyeát côn khuûng hoaûng naøy môùi ñöa tinh thaàn thôøi ñaïi chuùng ta tôùi moät caùi nhìn bao quaùt môùi. Sau khi Thôøi Môùi minh chöùng khoâng phaûi laø toân giaùo nhöng laø huûy dieät toân giaùo ñaõ trôû thaønh moät aûo aûnh vó ñaïi, neân vieäc baét ñaàu caûi toå yù thöùc toân giaùo coù moät cô may hieám coù ñeå ñem laïi "lyù tính khaùc bieät" maø trong quaù khöù bò ruoàng boû tieáp noái vaøo chöông trình giaûi quyeát vaán ñeà treân theá giôùi cho hôïp lyù. Tuy nhieân neàn thaàn hoïc phaûi traùnh duøng khaåu hieäu môùi laø "huûy dieät Hieän Ñaïi" ñeå traû thuø Thôøi Môùi ñaõ thôøi trang hoùa khaåu hieäu "huûy dieät Thöôïng Ñeá", vì neáu laøm nhö theá chuùng ta seõ raát deã daøng ñaùnh maát coâng trình maø thôøi AÙnh saùng ñaõ khoå coâng gaày döïng. Hôn theá nöõa, thôøi Ñaïi Môùi phaûi ñöôïc "thaêng tieán" (Aufheben) theo nghóa ba böôùc tieán haønh cuûa hegel: (1) Baûo toàn khaû naêng pheâ bình cuûa thôøi AÙnh Saùng ñeå ñoái phoù vôùi tha hoùa xaõ hoäi vaø meâ hoaëc lyù trí. (2) Loaïi boû chuû nghóa giaûn löôïc (Reduktionismus) cuûa thôøi Hieän Ñaïi ñoái vôùi nhöõng hieän thöïc toân giaùo vaø tu ñöùc saâu thaúm. Nhö theá laø giaûi phoùng khoûi söï meâ hoaëc cuûa lyù tính, khoa hoïc vaø tieán boä cuõng nhö nhöõng löïc löôïng töï phaù hoaïi nhaân baûn trong quaù trình lòch söû nhö nhöõng löïc löôïng töï phaù hoaïi nhaân baûn trong quaù trình lòch söû nhö nhöõng chuû nghóa quoác gia quaù khích, thöïc daân, ñeá quoác. (3) Thaêng hoùa (trans-endiren), töùc vöôït qua thôøi Hieän Ñaïi, höôùng thöôïng tôùi moät moâ thöùc "Haäu Hieän Ñaïi" maø trong ñoù nhöõng chieàu kích bò aùp böùc, bò boùp meùo, keå caû chieàu kích toân giaùo nöõa, ñeàu ñöôïc nhaèm ñaït tôùi moät haäu quaû giaûi phoùng vaø sung maõn.,P> Ñeå ñaït tôùi haäu quaû treân, ñoàng thôøi toân giaùo, cuï theå laø Kitoâ giaùo, coù theå vöøa kieán taïo vöøa pheâ bình trong khi höôùng veà thôøi Haäu Hieän Ñaïi, thì ngay trong toân giaùo cuõng caàn phaûi "thay ñoåi moâ thöùc" (Paradigmenwechsel). Ñieàu ñoù coù nghóa laø toân giaùo baét buoäc phaûi coù chieàu kích môùi veà lòch söû, ñaïi ñoàng tính vaø chính trò. Theo nhieàu nhaø pheâ bình, thì Kitoâ giaùo vaãn laøm cho ngöôøi ta lieân töôûng tôùi tha hoùa cuûa lyù tính, trong hoaøn caûnh bò boùc loät vaãn coøn bò nghi hoaëc laø "thuoác phieän", vaãn coøn bò cho laø moät cô caáu caám caùch caûm giaùc con ngöôøi. Noùi toùm laïi: Kitoâ giaùo hình nhö coøn laø dö löïc (Relikt) ñoái khaùng söï giaûi toûa cuûa thôøi AÙnh Saùng, vì Kitoâ giaùo chæ höôûng öùng töï do maø khoâng thoâi thuùc phaùt ñoäng phong traøo giaûi phoùng. Sôï traùi vôùi truyeàn thoáng, Kitoâ höõu thöôøng chæ löøng khöøng böôùc theo lòch söû xaõ hoäi vaø tö töôûng cuûa thôøi môùi maø thoâi. Bôûi ñoù, caàn phaûi goät boû thaùi ñoä coá thuû naøy. Nhö theá, söï khai phoùng, thay ñoåi töï trong trung taâm heä thoáng suy tö cuûa Kitoâ giaùo, cuõng laø khôûi ñieåm xaây döïng neàn thaàn hoïc môùi. Hans Kung phaùc hoïa moät neàn thaàn hoïc coù tính caùch pheâ bình vaø coäng ñoàng tính caû trong noäi dung laãn ngoaøi hình thöùc theo nhöõng ñaëc ñieåm sau ñaây: thay vì baûo veä quyeàn bính vaø nhöõng ñieàu bí aån moät caùch khoa hoïc, caàn ñöùng treân quan ñieåm baát ñoàng hoùa luaän (Nonkonformismus) vaø hôïp chaân lyù ñeå lyù hoäi nieàm tin vaø qua vieäc töï pheâ bình hay pheâ phaùn xaõ hoäi cuõng nhö giaùo hoäi baøy toû vieäc chòu traùch nhieäm ñoái vôùi nieàm tin naøy (ñeå tri haønh hôïp nhaát), nhôø ñoù höôùng tôùi bình dieän ñaïi ñoàng thay vì thu heïp trong phaïm vi tính ngöôõng quoác gia (ñoù cuõng laø coâng giaùo tính cuûa Phuùc aâm).
Ñeå goùp phaàn vaøo vieäc xaây döïng moät neàn thaàn hoïc trong töông lai caàn phaûi noã löïc thoâng hieåu lòch söû cuûa vaên hoùa cuõng nhö Kitoâ giaùo. Ñoù laø coâng lao ñaùng ghi nhaän cuûa E. Bisher khi oâng thaâu goùp taøi lieäu phong phuù ñeå minh ñònh ñòa vò cuûa Ñöùc Tin Kitoâ giaùo. Theo oâng, söï phaùt trieån naøy khoâng phaûi chæ laø con ñöôøng daãn tôùi chung cuoäc Thôøi Môùi cuûa tö töôûng AÂu Chaâu, nhöng ñoàng thôøi cuõng baùo hieäu moät khuùc quanh môùi trong tieán trình tuïc hoùa. E. Biser cho raèng Thôøi Môùi khoâng nhaát thieát phaûi laø söï bieán maát cuûa toân giaùo, cuõng nhö chæ muø quaùng theo tieáng keâu môùi cuûa neàn kinh teá taân tieán, hay ít quan taâm tôùi söï vong thaân cuûa neàn kinh teá taân tieán, hay ít quan taâm tôùi söï vong thaân cuûa lyù trí. Thöïc ra toân giaùo vaãn coøn toàn taïi, vaø hôn theá nöõa coøn thaám vaøo chieàu saâu cuûa con ngöôøi hieän höõu. Chính vì theá coøn phaûi phaùt hieän hay phaûi minh ñònh nieàm tin cuûa Kitoâ giaùo ñoái vôùi con ngöôøi. Ñeå goùp phaàn thöïc hieän coâng vieäc naøy, thaàn hoïc ñoøi buoäc phaûi töï ñieàu chænh haàu taùi chieám nhöõng laõnh vöïc ñaõ maát hay ñaõ bò doøng lòch söû ñaåy sang moät beân. Söï ñieàu chænh naøy goàm ba loaïi:
1. Thaâu hoài höôùng ñoä xaõ hoäi tính cuûa Kitoâ giaùo vaø phaûn ñoái vieäc ñoàng hoùa Kitoâ giaùo quan taâm xaõ hoäi vôùi nhöõng moâ hình hôïp thöùc hoùa cuûa xaõ hoäi taân thôøi (nuùp döôùi danh nghóa "civil religion")
2. Thaâu hoài höôùng ñoä myõ-töôïng tính (Bildha-schone), choáng laïi nhöõng tuyeân truyeàn thoâng ñieän töû laøm cuoäc soáng con ngöôøi bieán daàn thaønh voâ tri giaùc, choáng laïi moät neàn vaên hoùa quaù ñaët naëng tri thöùc baùm vaøo nhöõng con soá vaø traéc löôïng tính.
3. Canh taân thaàn hoïc khai taâm (mystagogische) ñeå löôùt thaéng loái giaûi thích nieàm tin chæ chuù troïng tôùi luaân lyù hoùa maø queân maát tính huyeàn nhieäm vaø thöïc tieãn cuûa nieàm tin.
Töông töï nhö E. Biser, J. B. Metz ñaõ daày coâng khaûo saùt beänh tình cuûa thôøi ñaïi cuõng nhö minh thuyeát veà thaàn hoïc. OÂng cho raèng qua nhöõng côn khuûng hoaûng baùo hieäu chung keát cuûa Thôøi Môùi vaø töø ñoù chuùng ta nhaän ra caàn phaûi coù moät moâ thöùc (paradigma) thaàn hoïc môùi. Thöïc vaäy, tröôùc heát phaûi keå tôùi söï kieän laø vuõ truï quan thuoäc hình nhi thöôïng hay toân giaùo sieâu hình cuõng nhö taát caû nhöõng heä thoáng duy lyù ñaõ suïp ñoå trong quaù trình hình thaønh phong traøo AÙnh Saùng. Söï suy suïp naøy caùo chung moät ñoaïn ñöôøng maø thaàn hoïc toû ra voâ tri (unschuld) ñoái vôùi tri thöùc, lòch söû vaø chính trò, vì tröôùc nhöõng lôøi chaát vaán cuûa nhöõng ngöôøi pheâ bình yù thöùc heä, thaàn hoïc khoâng theå ruùt veà phaùo ñaøi baát khaû coâng kích laø sieâu hình hoïc ñöôïc nöõa. Cuoäc gaây chieán thöù hai daãn tôùi chung cuoäc Thôøi Môùi laø keát thuùc moät giai ñoaïn lòch söû laáy AÂu Chaâu laøm trung taâm (eurocentrische) vaø hình thaønh moät theá giôùi vôùi boä maët vaên hoùa ña daïng vaø xaõ hoäi ñaày ñoái laäp. Chính vì theá, xaõ hoäi ly taùn, suy suïp treân toaøn theá giôùi ñaõ trôû thaønh moái quan taâm cuûa giaùo hoäi vaø cuûa thaàn hoïc. Noùi caùch khaùc, trong hoaøn caûnh môùi naøy caàn phaûi coù moät nieàm tin thaønh hình trong moãi maïch soáng xaõ hoäi vaø lòch söû; ñoù laø baûn vò hoùa (Inculturation) theo tieâu chuaån "öu tuyeån tha nhaân" vaø "öu tuyeån baàn nhaân", choáng laïi nhöõng cô caáu phaûn laïi tinh thaàn Tin Möøng. Theo J.B. Metz chæ coù neàn thaàn hoïc haäu duy lyù môùi giaûi quyeát ñöôïc nhöõng thaùch ñoá thôøi ñaïi naøy. Neàn thaàn hoïc naøy caàn saün saøng chaáp nhaän nhöõng côn khuûng hoaûng vaø duøng phöông theá phi truyeàn thoáng ñeå cöùu vôùt truyeàn thoáng nieàm tin Kitoâ giaùo. Metz mieâu thuaät quaù trình thaàn hoïc naøy nhö laø moät söï chuyeån tieáp töø laäp tröôøng sieâu nghieäm vaø duy lyù tôùi söï chuù giaûi (Hermeneutik) chính trò tính cuûa lòch söï. Lòch söû naøy hình thaønh nhôø truyeàn ñaït vaø thöïc tieãn. J.B.Metz ñaõ dieãn ñaït neàn taûng naâng ñôõ chöông trình treân nhö sau: "Quan nieäm veà Thieân Chuùa maø thaàn hoïc Kitoâ giaùo ñoøi buoäc, laø moät quan nieäm thöïc tieån töï taïi: quan nieäm naøy luoân ñaû thöông, bieán ñoåi nhöõng vuï lôïi tieàn cheá chæ thoâi thuùc taâm tö töï veõ ra hình aûnh Thieân Chuùa. Bôûi ñoù nhöõng ñoaïn Thaùnh Kinh lòch söû noùi veà vieäc hoái caûi, söï giaûi phoùng, ñoät khôûi (Aufbruch), phaûn khaùng vaø noãi ñau khoå khoâng theå hieåu theo quan nieäm thuaàn lyù veà Thieân Chuùa maø sau naøy theâu deät theâm vaøo. Traùi laïi, quan nieäm Thieân Chuùa maø thaàn hoïc Kitoâ giaùo truyeàn laïi phaûi ñöôïc coi laø "chöõ toác kyù" (stenogramm) maø moïi quan nieäm thaàn hoïc phaûi quy höôùng, phaùt hieän vaø giaûi thích". Thaàn hoïc haäu duy lyù hình thaønh caâu hoûi veà Thieân Chuùa sau bieán coá xaåy ra ôû traïi taäp trung Auschwitz laø moät "thaàn lyù hoïc chính trò" (politische Theodizee). Thaàn hoïc naøy ñaët nieàm hy voïng trong coâng lyù phoå quaùt. Kitoâ giaùo tin raèng tröôùc maët Thieân Chuùa söï ñau khoå maø con ngöôøi ñaõ traûi qua khoâng bieán tan vaøo vöïc thaúm tieán hoùa voâ danh, nhöng laø nhöõng baûo chöùng khaúng ñònh chuû theå khaû toàn (sujektsein-konnen) baát dieät cuûa con ngöôøi trong cuoäc tranh ñaáu khoác lieät khoâng ngöøng. Nôi naøo cuoäc soáng xaõ hoäi con ngöôøi hoaøn toaøn bò ñaø tieán hoùa voâ danh (subjeklos) huyeãn hoaëc loâi keùo, nôi ñoù khoâng quan taâm tôùi Coâng lyù cuõng theo ñoù maø bieán maát, keùo theo nhöõng keû hy sinh vaø nhöõng ngöôøi chieán baïi trong lòch söû.
Tieãn ñöa thôøi Hieän Ñaïi laø moät cuoäc tieãn ñöa laâu daøi. Neáu chuùng ta tieãn chaân ai töùc laø chuùng ta chöa rôøi ngöôøi ñoù, vì chuùng ta coøn ñang ñi vôùi hoï. Nhöõng quan ñieåm cuûa caùc nhaø thaàn hoïc ñöôïc phaùt hoïa ôû treân ñeàu chöùng minh raèng hoï môùi caát böôùc ñi vaøo thôøi Haäu Hieän Ñaïi. Maëc duø nhieàu nhaø pheâ bình cho raèng traïng thaùi manh nha naøy coøn laâu môùi ñaït tôùi ñöôïc cao traøo, nhöng coù leõ chính nhöõng lôøi pheâ bình haø khaéc nhö theá ñaõ coâng nhaän quaù trình ñang tieán veà Haäu Hieän Ñaïi, ñoàng thôøi cuõng khoâng queân thôøi Hieän Ñaïi coøn ñang toàn taïi. Thöïc vaäy, thöïc söï soáng trong giao thôøi laø nhaän thöùc moái lieân quan giöõa hai thôøi ñaïi naøy (Hieän Ñaïi vaø Haäu Hieän Ñaïi). Thôøi gian vaãn löõng troâi. Hay noùi ñuùng hôn: vaên hoùa nuoâi döôõng yù thöùc veà thôøi gian vaø nhöõng hình thöùc xaõ hoäi thay ñoåi nöông theo thôøi gian tính vaø hình thaønh hieän taïi, quaù khöù vaø töông lai, vaãn tieáp dieãn. Khi vaán ñeà hoùa töông quan naøy, thaàn hoïc coù theå goùp phaàn ñeå töï soi chieáu mình yù thöùc veà haønh trình tuïc hoùa hieän taïi cuõng nhö veà toân giaùo. Bôûi theá, töông giao hoùa giöõa lyù trí vaø nieàm tin trong töông lai laø vöøa khaùm phaù ra daáu chæ thôøi gian cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Cuoái cuøng, moâ hình thaàn hoïc Haäu Hieän Ñaïi phaûi phaûn tænh phaïm truø thôøi gian, vì duø laø hieän ñaïi hay haäu hieän ñaïi chuùng ñeàu aån taøng yù nghóa thôøi gian. Thaàn hoïc hieåu thôøi gian nhö "thôøi cô ôn thaùnh" (Kairos), nghóa laø lòch söû do Thieân Chuùa khôûi duïng, do Ngaøi höôùng daãn tôùi vieân maõn baèng caùch cho con ngöôøi goùp phaàn ñöa noù tôùi thaønh toaøn, khaùc haún vôùi quan nieäm veà thôøi gian theo löôïng soá, duø tröïc chæ tröông khai nhö thuyeát tieán hoùa hay tuaàn hoaøn phaùt trieån, hoaëc caûm thaáy thôøi gian bò caù nhaân hoùa trong cuoäc soáng lòch söû nhö bieän chöùng phaùp. Thôøi gian theo quan nieäm thaàn hoïc laø nhöõng bieán coá cuûa taïi höõu (Dasein) mang tính chaát ñoäc nhaát voâ nhò, töï do vaø chung ñònh (endgultig) tröôùc maët Thieân Chuùa. Baét maïch thôøi gian theo quan nieäm sieâu nhieân naøy, seõ thaáy noù xuyeân qua nhöõng hoaøn caûnh xaõ hoäi ñaëc thuø khaùc nhau, hieån hieän trong moâ thöùc thôøi gian (zeit modi) nhö trong quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai daãn tôùi moät thaàn hoïc coi troïng vieäc phaân tích xaõ hoäi. Thaàn hoïc caàn thöïc thi caû vieäc baét maïch thôøi gian laãn coâng cuoäc phaân tích xaõ hoäi ñeå nhaän ra nhöõng chieàu höôùng thay ñoåi tieân baùo thôøi Haäu Hieân Ñaïi.
Ñaëc tính noùi roõ xaõ hoäi hieän ñaïi laø "taêng gia" saûn xuaát, caën baõ, cheá bieán, lôïi töùc...). Ngöôøi ta mong muoán khoâng phaûi chæ laø tieán trieån nhöng laø gia toác hoùa. Thôøi ñaïi chuùng ta soáng thöôøng laáy "phaù kyû luïc" laøm tieâu chuaån ñeå coá gaéng. Tuy nhieân, caøng tích cöïc nhaém tôùi vöôït möùc thì ñaøng khaùc tieâu cöïc cuõng caøng xa laày nhanh hôn. Trong khi ñoù phaàn ñoâng chæ nhaän ra möùc tieâu cöïc vì hoï ñoøi hoûi höôùng tích cöïc quaù nhieàu. Roõ raøng nhaát laø côn khuûng hoaûng moâi sinh noùi leân haäu quaû kinh khuûng cuûa vieäc boùc loät vaø phaù hoaïi hoaøn caûnh thieân nhieân. Theo gia toác khoâng thaéng, quaù khöù bieán nhanh ñeå nhöôøng laïi cho hieän taïi quyeát ñònh vaø haønh ñoäng. Nhö vaäy cô hoäi dieãn dòch, nhôø caùi ñaõ bieát ñeå suy ra caùi chöa bieát, ngaøy caøng giaûm thieåu. Moät khi cô hoäi hoïc hoûi ñeå caûi thieän caøng ít ñi thì ngöôïc laïi noãi lo sôï khi chaïm traùn vôùi töông lai caøng ñeø naëng treân chính tröôøng hieän thôøi: laøm sao laáy hieän taïi qua vuøn vuït phoùng chieáu vaøo töông lai ñöôïc? Noùi caùch khaùc, löôïng soá khoa hoïc vaø kyõ thuaät thaønh ñaït bieán ñoåi xaõ hoäi caøng nhanh bao nhieâu thì söï tieân ñoaùn veà möïc soáng caøng khoù khaên baáy nhieâu. Söï phaùt trieån naøy aûnh höôûng tröïc tieáp vaø roõ raøng tôùi caù nhaân trong giai ñoaïn choïn ngheà hay höôùng nghieäp: thôøi naøy toát nghieäp caùc tröôøng ñaøo taïo luoân coù caûm töôûng laø chöa ñaït tôùi möùc ñoøi buoäc ñeå deã kieám coâng vieäc. Theâm vaøo ñoù, chöông trình ñoøi hoûi hoïc taäp ñeå öùng duïng trong töông lai, nhöng nhieàu khi vöøa hoïc xong, toát nghieäp vieân ñaõ caûm thaáy caùi hoïc cuûa mình bò ñaøo thaûi roài. Caùc chöùc nghieäp khoâng phaûi laø thieáu hoïc nhöng thieáu tu nghieäp thöôøng xuyeân neân hoï phaûi chaáp nhaän vieäc laøm trong phaïm vi xa laï vôùi trình ñoä hoï ñöôïc huaán luyeän. trong tieán trình gia taêng kieán thöùc noùi chung, kieán thöùc veà kyõ thuaät vaø kinh teá troåi vöôït hôn caû, chuùng cuõng laø nhöõng phaïm vi bieán ñoåi neàn vaên minh nhieàu nhaát, daàu vaäy söï gia taêng kieán thöùc treân nguyeân taéc khoâng theå löôøng tröôùc ñöôïc, taát nhieân chuùng cuõng chæ caøng ñaåy maïnh ñaø tieán baát ñònh aáy thoâi. "Khoa hoïc hoùa neàn vaên minh cuûa chuùng ta, neáu khoâng taêng gia baûo ñaûm phöông höôùng thì nhìn vaøo töông lai chæ caøng giaûm thieåu söï baûo ñaûm ñoù maø thoâi". Noùi caùch khaùc, söï tieán trieån veà khoa hoïc, kyõ thuaät vaø saûn xuaát aûnh höôûng tôùi cöôøng ñoä ñoåi môùi vaø toác ñoä ñieàu haønh trong moïi laõnh vöïc trong cuoäc soáng xaõ hoäi. Con ngöôøi hieän ñaïi thay vì hoïc bieát vaø môû mang kieán thöùc ñeå caûm thaáy ñöôïc baûo ñaûm hôn, ngöôïc laïi caøng caûm thaáy theá giôùi xa laï vaø baát khaû thaáu trieät. "Ngaøy nay nhöõng ñieàu ñaõ quen thuoäc bieán maát quaù nhanh, trong khi theá giôùi töông lai aån hieän vôùi nhöõng boä maët xa laï. Soáng trong theá giôùi khaùc laï naøy, con ngöôøi caûm thaáy ñang xa lìa theá giôùi". Con ngöôøi hieän ñaïi bieát nhieàu hôn, nhöng khoâng khoân hôn. nhìn theo khía caïnh naøy, moät cuoäc thay ngoâi ñoåi vò ñang dieãn ra: thay vì hoaøi nghi toân giaùo laøm con ngöôøi soáng xa laï vôùi theá giôùi, nhö khoa hoïc thöôøng nghó, baây giôø chính khoa hoïc ñaõ bò pheâ bình laø tha hoùa con ngöôøi. Trong luùc naøy, Kitoâ giaùo ñöôïc dòp may nhaéc nhôù nhöõng ñieàu coøn laïi, nhöõng ñieàu luoân taùi dieãn, nhöõng ñieàu maø con ngöôøi khoâng theå ñaït tôùi ñöôïc. Nieàm tin coâng boá nhöõng ñieàu naøy chieáu qua nhöõng hình aûnh veà saùng taïo vaø theá maït, veà lôøi höùa vaø söï thöïc thi lôøi höùa, veà toäi loãi vaø söï tha thöù. Nhö theá nieàm tin choáng laïi khuynh höôùng ñoà vaät hoùa (Verdinglichung) vaø phi lòch söû hoùa thöïc theå. Nhöõng ñoaïn Thaùnh Kinh bò cho laø mang tính caùch huyeàn thoaïi nhö saùng theá, con ngöôøi sa ngaõ vaø bò ñuoåi khoûi ñòa ñaøng laïi ñang loät roõ boä maët hieän thöïc cuûa con ngöôøi. Thaùnh Kinh keå laïi con ngöôøi nhaän laõnh ñôøi soáng chöù khoâng taïo ra noù. Thaùnh Kinh cuõng noùi roõ con ngöôøi muoán taïo cho mình yù nghóa cuoäc soáng, thì yù nghóa ñoù cuõng seõ mau qua nhö con ngöôøi vaäy. Thaùnh Kinh cuõng khuyeán caùo con ngöôøi tröôùc aûo aûnh laø muoán loaïi boû toäi aùc ra khoûi theá giôùi vaø phoøng ngöøa aûo voïng laø muoán vieân maõn hoùa nhaân baûn trong lòch söû noäi taïi. Trong moät thôøi ñaïi nhaän thöùc veà con ngöôøi trôû thaønh hôøi hôït, vì ta chæ nhìn thaáy ñoà vaät vaø con ngöôøi... hieän ñaïi loaùng thoaùng bieán vaøo quaù khöù nhö haønh khaùch treân xe löûa ngoài quay löng veà phía tröôùc: töùc chæ nhaän ra chaân töôùng khi ñaõ qua, thì nhöõng truyeàn thoáng treân giaùp maët vôùi hieän taïi qua bao nhöõng boùng hình sô khôûi maø hieän taïi caøng muoán choái boû bao nhieâu thì caøng khoù ly thoaùt baáy nhieâu. Nieàm tin Kitoâ giaùo nhaéc nhôû con ngöôøi bieát raèng nhöõng gì con ngöôøi khoâng theå thoaùt ly ñöôïc, thì noù cuõng ñoàng tieán vôùi con ngöôøi.
Trong thôøi thaàn toác, con ngöôøi thôøi ñaïi böôùc vaøo moät theá giôùi baát phaân minh giöõa quaù khöù, hieän taïi hay töông lai. Bôûi ñoù nhöõng nhaän ñònh höôùng quen thuoäc vaø khaû theå tieân ñoaùn bieán daàn trong haàu heát moïi laõnh vöïc cuoäc soáng. Nhöng qua kinh nghieäm treân, con ngöôøi môùi phaùt giaùc nhu caàu tìm laïi moät thöïc taïi quen thuoäc, vì neáu khoâng coù noù, con ngöôøi khoâng theå ñöông ñaàu ñöôïc vôùi nhöõng thay ñoåi doàn daäp thöôøng xuyeân. Hoaït caûnh thoûa maõn nhu caàu naøy gaây cho chuùng ta moät aán töôïng saâu saéc: di truyeàn vaên hoùa ñöôïc baûo toàn kyõ löôõng trong baûo taøng vieän, trong vaên khoá, ñeå roài thænh thoaûng trong nhöõng dòp quoác leã laïi ñöôïc tröng baøy long troïng. ÔÛ Ñöùc trong nhöõng thaønh phoá naøo khoâng coù nhöõng kieán truùc lòch söû ñeå söûa sang tu boå thì hoï laïi tim caùch xaây döïng laïi nhöõng daáu tích lòch söû ñaõ bò xoùa maát. Caû trong giôùi tö nhaân cuõng coù khuynh höôùng hoaøi coå töông töï: ngöôøi ta trang hoaøng laïi nhöõng ñoà coå xa xöa, treo laïi nhöõng di aûnh cuûa cuûa oâng baø toå tieân. Thôøi ñaïi caøng taân tieán bao nhieâu caøng khoù traùnh ñöôïc söï coå hoùa. Tuy nhieân coå hoùa cuõng coù caùi hay cuûa noù, vì trong yù nghóa lòch söû haàu nhö khoâng coù gì thay ñoåi ngoaøi nhöõng gì ñang taân thôøi seõ trôû thaønh coå xöa. Vaän toác laøm cho nhöõng gì ñaõ cuõ thaønh cuõ hôn, daàu vaäy toác ñoä coå hoùa seõ giaûm bôùt nhieàu khi chuùng taùch khoûi böôùc tieán doàn daäp cuûa thôøi ñaïi. Chæ khi chuùng trôû thaønh "coå ñieån", chuùng seõ ñöôïc baûo toàn trong ngoâi vò voâ thôøi gian tính. Chung cuoäc cuûa thôøi hieän ñaïi laø khaû theå coå hoùa döùt khoaùt. Söï maâu thuaãn cuûa thôøi hieän ñaïi laø chính nhöõng caùi môùi deã trôû thaønh nhaøm chaùn.
Nhöõng hình thöùc nguyeân uûy caûm nhaän vuõ truï toaøn dieän trong ñoù phaûi keå tôùi caùc truyeàn thoáng toân giaùo khoâng theå bò coi laø phi taân thôøi hay bò ñaøo thaûi. Chuùng trôû thaønh nhöõng ñoàn truù caàn thieát choáng laïi hình thaùi theá giôùi ñöôïc giaûi thích theo caùch moå xeû phaân tích cuûa khoa hoïc kyõ thuaät. Nieàm tin Kitoâ giaùo luoân töï caûnh tænh ñeå yù thöùc raèng con ngöôøi khoâng theå toàn taïi, bao laâu nhöõng thao thöùc veà nguoàn goác vaø yù nghóa toaøn theå chöa ñöôïc giaûi ñaùp trong Phuùc AÂm veà nhöõng vaán naïn thaéc maéc cuoäc ñôøi töø ñaâu seõ tôùi vaø seõ ñi veà ñaâu, coù theå giuùp con ngöôøi ñöông ñaàu vôùi cuoäc soáng trong moät theá giôùi trôû thaønh quaù phöùc taïp, quaù raéc roái vaø môø mòt, ñoàng thôøi höôùng daãn con ngöôøi tìm theo daáu veát cuûa Sieâu Vieät maø trong cuoäc soáng noäi theá thöôøng quaù thieáu huït. Trong yù nghóa naøy, nieàm tin Kitoâ giaùo coáng hieán nhöõng gì con ngöôøi thôøi ñaïi thieáu soùt, caû nhöõng khi hoï töôûng raèng hoï coù taát caû.
Möïc thöôùc duy lyù hoùa kyõ thuaät cuûa thôøi Hieän Ñaïi laø giaûm thieåu thôøi gian trong moïi hoaït ñoäng nhö saûn xuaát, trao haøng toàn kho. Trong moïi laõnh vöïc cuoäc soáng xaõ hoäi, khoaûng caùch giöõa saûn xuaát vaø tieâu thuï ñöôïc thu ngaén ñeå ñaït tôùi möùc "hieäu quaû töùc khaéc" (Instant Effeckt); quaûng caùo haøng khoâng theå thieáu ñöôïc lôøi nhaén nhuû: "phuïc vuï nhanh choùng". Ngöôøi haønh ngheà trong giôø nghæ tröa tìm moät "quaùn aên nhanh" ñeå ruùt ngaén khoaûnh khaéc giöõa goïi-vaø-trao ñoà aên, cuõng nhö vieäc aên uoáng. Neáu ban chieàu ñi laømveà phaûi naáu nöôùng, hoï ñaõ coù nhöõng moùn-aên-laøm-saün, chæ caàn "ñoå vaøo, quaáy leân" laø xong böõa aên. "Hieäu quaû töùc khaéc" naøy laøm cho ngöôøi tieâu thuï deã mua saém nhieàu hôn (nay mua, mai traû), nhöng chính vì vaäy kinh teá tín duïng caøng tieán nhanh, thì khaùch haøng caøng deã trôû thaønh nhöõng con nôï chung thaân. Phöông tieän thuùc ñaåy "vaên hoùa chôùp nhoaùng" naøy laø ñieän töû truyeàn thoâng. Ñieän töû truyeàn ñaït chôùp nhoaùng tôùi ñoä giöõa bieán coá vaø baùo caùo, giöõa phaùt-vaø-thu, duø ôû choã naøo treân theá giôùi, haàu nhö trôû thaønh ñoàng thôøi tính. Trong nhöõng ñaïi hoäi theå thao hay hoäi nghò thöôïng ñænh chính trò ngöôøi xem TV coù theå tham döï tröïc tieáp ñöôïc. Toác ñoä thu ngaén quaù trình, giaûm thieåu thôøi gian; muïc ñích laø ñeå con ngöôøi coù nhieàu thôøi giôø hôn, coù dòp hoïc hoûi nhieàu hôn baát cöù boä moân naøo, maø khoâng bò thôøi-khoâng (gian) ngaên caûn.
Nhöng muïc ñích chieám höõu thôøi gian naøy laïi ñöa tôùi moät haäu quaû nghòch lyù: thôøi gian tieát kieäm ñöôïc laïi khoâng ñöôïc töï do duøng, vì con ngöôøi bò thuùc baùch duøng thôøi gian tieát kieäm ñoù ñeå tieáp tuïc tieát kieäm thôøi gian theâm nöõa. Keát quaû neàn vaên minh hieän nay laø: con ngöôøi taân tieán nhaän ñöôïc taát caû trong chôùp nhoaùng, nhöng laïi khoâng coù thôøi giôø, hay khoâng bieát thôøi giôø tieâu hao veà ñaâu! Hoï saûn xuaát thaät nhieàu, nhöng khoâng bao giôø ñuû. Taát caû trôû thaønh hieän taïi, hoï khoâng coøn chôø ñôïi gì nöõa. Nhöng tính traïng naøy cuõng laø ñoäng löïc bí maät thuùc ñaåy con ngöôøi caøng chôùp nhoaùng hoùa cuoäc soáng. Con ngöôøi muoán vöôït thôøi gian töï nhieân, choân vuøi quaù khöù, nhöng haønh ñoäng nhö theá laïi laøm cho con ngöôøi baên khoaên tröôùc yù nghóa haønh ñoäng cuûa mình. Cöôùp giaät thôøi gian ñaõ trôû thaønh moät "bí quyeát" ñeå giaûi quyeát yù nghóa cuoäc ñôøi. Daàu vaäy, ñoù chæ laø moät coâng vieäc voâ voïng, vì yù nghóa maø con ngöôøi duø coá gaéng tôùi ñaâu ñi nöõa, töï gaùn gheùp cho cuoäc soáng mình, seõ qua ñi nhanh nhö con ngöôøi, nhö nhöõng thôøi gian hoï nhoïc coâng tieát kieäm ñöôïc. Bôûi ñoù khoâng laï gì khi ngaøy nay ngöôøi ta nghe nhöõng gioïng ñieäu beänh taät lan traøn khaép nôi: taän theá roài! Nieàm tin Kitoâ giaùo noùi tôùi ngaøy caùnh chung, thôøi vieân maõn coù moät yù nghóa khaùc haún: khoâng phaûi keát thuùc taïi höõu (Zu-ende-Sein des aseins), nhöng toàn höõu döôùi hình daïng khoâng theå giaø nua, khoâng ñaøo thaûi ñöôïc nöõa.
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page