Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home PageÑaïo Kitoâ giaùo ñaõ töøng thaám nhaäp vaøo loøng ñaát AÙ chaâu caû gaàn 2000 naêm, keå töø thôøi thaùnh Toâma Toâng Ñoà; ôû trong maïch soáng cuûa Trung Hoa vaø Vieät Nam gaàn 500 naêm (Thaùnh Francis Xavier) ñaët chaân tôùi Vieät Nam vaø AÙo Moân gaàn 500 naêm). Song neáu so saùnh vôùi AÂu Chaâu hay Phi Chaâu, ñaïo Kitoâ giaùo vaãn coøn naèm ôû beân leà, neáu khoâng noùi laø bò töø choái. Khoâng phaûi chæ vì soá giaùo daân thöa thôùt maø chính laø tính chaát "ngoaïi lai" khieán daân trí thöùc baûn xöù nhìn vôùi con maét nghi ngôø, toø moø vaø ghen gheùt. Khoâng phaûi vì thieáu quyeàn haønh, maø vì caùi bieät daïng maø ngöôøi baûn xöù khoâng hieåu hoaëc cho laø kyø cuïc.
Noùi caùch chung, ñaïo Kitoâ thaát baïi nhieàu hôn thaønh coâng. Nhöõng con soá thoáng keâ veà ñaïo Coâng Giaùo vaø Tin Laønh ôû Nhaät, Taøu vaø AÁn Ñoä noùi leân moät caùch chua chaùt söï thöïc naøy. Ngay ôû Vieät Nam, neáu so saùnh vôùi söï phaùt trieån cuûa nhöõng ñaïo baûn xöù nhö Cao Ñaøi vaø Hoøa Haûo, Coâng Giaùo vaø Tin Laønh vaãn keùm xa.
Baûn vaên sau ñaây khoâng ñi vaøo chi tieát nhöõng nguyeân nhaân cuûa söï thieáu thaønh coâng naøy, cuõng khoâng luaän ñaøm veà caâu hoûi, taïi sao ngöôøi trí thöùc Taøu, Nhaät vaø AÁn Ñoä nghi kò Kitoâ giaùo? Caâu hoûi naøy tuy lieân quan tôùi caâu hoûi cuûa moät neàn Thaàn Hoïc AÙ chaâu caùch chung vaø neàn Thaàn Hoïc Vieät Nam caùch rieâng, song noù khoâng phaûi laø troïng taâm cuûa chuùng toâi. Trong baûn vaên naøy chuùng toâi cuõng khoâng ñaû ñoäng ñeán vaán ñeà trieát hoïc (moät ñieåm chuùng toâi ñaõ trình baøy moät caùch khaùi quaùt trong "Vieät Trieát Nhaäp Moân" vaø "Vieät Trieát Khaû Khöù Khaû Tuøng?" Troïng taâm cuûa luaän vaên chæ gôïi moät soá suy tö veà baûn theå cuûa tö töôûng Vieät vaø thöû nhaän ñònh xem, vôùi tö töôûng caù bieät vaø ñaëc thuø cuûa daân Vieät, chuùng ta coù theå xaây döïng moät neàn thaàn hoïc, goïi laø Thaàn Hoïc Vieät Nam hay khoâng.
Baûn tham luaän goàm hai phaàn chính: phaàn thöù nhaát thaûo luaän söï khaùc bieät trong hai loái tö duy cuûa Vieät vaø Taây; trong khi phaàn thöù hai ñöa ra moät soá ñeà nghò suy tö veà Thaàn Hoïc Vieät Nam.
Söï khaùc bieät giöõa hai loái tö duy coù theå toùm taét trong nhöõng ñieåm sau ñaây:
- Con ngöôøi nhö moät truï ñieåm trong Vieät Trieát, vaø con ngöôøi nhö moät phuï ñieåm trong Thaàn Hoïc Taây phöông.
- Con ngöôøi nhö laø moät chuû theå trong VT, trong khi nhö moät ñoái töôïng trong THTP.
- Con ngöôøi laø moät trung ñieåm noái keát Trôøi vaø Ñaát trong Trieát Vieät, vaø con ngöôøi nhö moät thuï taïo trong Trieát hoïc Taây phöông.
- Con ngöôøi ñöôïc saùng taïo song töï taùc phong trong VT, vaø con ngöôøi ñöôïc saùng taïo song khoâng töï taùc trong THTP.
- Con ngöôøi trong VT phaùt hieän giaù trò qua haønh ñoäng ñaïo ñöùc cuûa chính mình, trong khi con ngöôøi hoaøn toaøn voâ giaù trò tröôùc Thöôïng Ñeá trong THTP.
- Vaän meänh naèm trong tay con ngöôøi (VT), trong khi ñònh meänh ñöôïc ñònh ñoaït bôûi Thaàn (Hy laïp) vaø Thöôïng Ñeá (THTP).
- Thaàn Hoïc laø moät moân hoïc giuùp con ngöôøi phaùt hieän ra töông quan giöõa con ngöôøi vaø Thöôïng Ñeá, giöõa con ngöôøi vaø vaïn vaät (Vieät Trieát), trong khi Thaàn Hoïc laø moät moân hoïc veà Thöôïng Ñeá.
- Theá neân, Ñoái töôïng cuûa Thaàn Hoïc khoâng phaûi laø Thöôïng Ñeá maø laø chính con ngöôøi (VT), trong khi Ñoái töôïng cuûa Thaàn Hoïc laø Thöôïng Ñeá (THTP).
- Töông töï, muïc ñích cuûa nieàm tin vaøo Thöôïng Ñeá laø ñeå giuùp con ngöôøi, cöùu ñoä con ngöôøi (VT), trong khi muïc ñích cuûa nieàm tin vaøo Thöôïng Ñeá chæ ñeå tin vaø ngöôõng moä Thöôïng Ñeá (THTP).
- Moät muïc ñích nöõa cuûa thaàn hoïc ñeå chöùng minh söï hieän höõu, söï toaøn naêng cuûa Thöôïng Ñeá (Trieát hoïc Taây phöông), trong khi ñoù, Vieät Trieát taäp trung vaøo söï kieän, laøm theá naøo ñeå ñöôïc Thöôïng Ñeá giuùp ñôõ.
- Thöôïng Ñeá ñöôïc nhaân hoùa (VT, thí duï OÂng Trôøi, oâng Traêng, chuù Cuoäi), trong khi Thöôïng Ñeá ñöôïc tuyeät ñoái hoùa (THTP).
- Söï hieän höõu cuûa Thöôïng Ñeá laø moät ñieàu taát nhieân, khoâng caàn phaûi chöùng minh (VT), trong khi ñoù Thöôïng Ñeá khaùc con ngöôøi caû trôøi laãn ñaát, neân caàn ñöôïc chöùng minh (THTP).
- Thöôïng Ñeá gaàn guõi con ngöôøi, trong nhöõng moái töông quan thöôøng nhaät (VT). Thöôïng Ñeá xa caùch con ngöôøi, khoâng coù töông quan (THTP).
- Do ñoù, Vieät Trieát nhaán maïnh ñeán söï töông thoâng giöõa con ngöôøi vaø Thöôïng Ñeá, trong THTP caàn nhöõng tieân tri, thaàn, thaùnh, ñeå coù theå lieân laïc ñöôïc vôùi Thöôïng Ñeá.
- Quan nieäm veà Thöôïng Ñeá bieán hoùa vôùi söï töông quan cuûa con ngöôøi vôùi Ngaøi (thí duï söï bieán hoùa cuûa quan nieäm Thieân), trong khi Thöôïng Ñeá hoaøn toaøn baát bieán, baát dòch (THTP).
- Con ngöôøi chæ tìm ñeán Thöôïng Ñeá khi khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán naïn (VT), trong khi THTP ñoøi buoäc con ngöôøi ñeán vôùi Ngaøi töøng giôø töøng phuùt, heát loøng heát trí.
- Vì ñöôïc nhaân hoùa, neân Thöôïng Ñeá coù theå hieåu ñöôïc theo nhöõng töông quan cuûa con ngöôøi vôùi Ngaøi, hay qua töông quan cuûa con ngöôøi vôùi con ngöôøi (VT). Trong khi trong THTP con ngöôøi khoâng theå hieåu ñöôïc Ngaøi neáu khoâng ñöôïc maëc khaûi.
- Hình thöùc vaø phaân tích (THTP), trong khi töông quan vaø toång hôïp (VT).
- Luaän lyù theo lyù tính (THTP) trong khi luaän lyù theo caûm tính (VT).
- Suy tö ñöôïc höôùng daãn bôûi moät muïc ñích coù saün nhö chaân lyù... (THTP), trong khi suy tö khoâng bò muïc ñích raøng buoäc (VT).
- Suy tö moät caùch tröøu töôïng (THTP), suy tö moät caùch thöïc tieãn vaø thöïc duïng (VT)
- Suy tö theo phaïm truø ngoaïi taïi (THTP); suy tö theo phaïm truø noái taïi (VT).
- Suy tö theo loái ñoùng goïn (THTP); suy tö theo loái khai phoùng (VT).
- VT nhaän ñònh leã, nghóa coù theå caûi hoùa con ngöôøi. THTP xaùc quyeát laø chæ coù nhieäm tích môùi coù theå bieán ñoåi con ngöôøi töø toäi loãi thaønh thaùnh thieän.
- Leã vaø nghóa ñöôïc kieán caáu theo töông quan con ngöôøi vaø Thöôïng Ñeá, theo tình caûm con ngöôøi vôùi Ngaøi; trong khi nhieäm tích ñöôïc coi nhö laø hoàng aân Thöôïng Ñeá ban phaùt treân con ngöôøi khoâng coù theå ñònh ñoaït hay bieán ñoåi. (THTP).
- Leã vaø nghóa khoâng giöõ moät vai troø quyeát ñònh (nhieàu khi coù theå mieãn leã, mieãn nghóa), trong khi nhieäm tích giöõ moät vai troø ñònh ñoaït. Thí duï caùc bí tích röûa toäi, truyeàn chöùc. (Khoâng ñöôïc röûa toäi, khoâng coù cöùu roãi, tröôùc Vat. II).
- Leã vaø nghóa coù moät coâng naêng giaùo duïc hôn laø quyeát ñònh (VT, thí duï Khoång töû tuy troïng leã nghóa, song ngaøi coi chuùng ngang haøng vôùi nhaïc).
- Ngöôøi Vieät nhaän ñònh Thaàn, bao goàm tính khí cuûa con ngöôøi (coøn goïi laø quûy , khuaån _ ) cuõng nhö quyeàn löïc sieâu vieät khoûi con ngöôøi. Chính vì theá maø (1) baát cöù ai khi coøn soáng hay qua ñôøi maø coù moät baûn laõnh thoâng thieân, vöôït khoûi con ngöôøi ñeàu ñöôïc naâng leân haøng thaàn. (thí duï: Thaàn Sieâu Thaùnh Quaùt, Quyû xuaát nhaäp thaàn), (2) baát cöù löïc löôïng naøo vöôït khoûi con ngöôøi (thaàn beáp, thaàn löûa, thoå ñòa), (3) löïc löôïng ngoaïi taïi coù quyeàn löïc tuyeät ñoái (Thieân, Thöôïng Ñeá...) Töông töï, chuùng ta nhaän ñònh Thaùnh nhö moät con ngöôøi troåi vöôït veà caùc phöông dieän ñaïo ñöùc, hoïc vaán, chính trò v.v... (Caùc vua thích ñöôïc ñeäm chöõ thaùnh vaøo giöõa: Leâ Thaùnh Toâng, Traàn Thaùnh Toâng v.v...; hay Thaùnh thöôïng hoaøng, Thaùnh Khoång, Thaùnh Traàn Höng Ñaïo, Thaùnh Doùng...). Chöõ Thaùnh cuõng coù nghóa nhö ngöôøi thoâng hieåu taâm tö cuûa ngöôøi daân, nghe ñöôïc tieáng cuûa trôøi ñaát, thaáu hieåu ñöôïc thieân meänh. (Chöõ Thaùnh goàm caùc boä: khaåu , nhó , vöông - ). Chính vì theá maø, baát cöù ai, neáu coù ñöùc ñoä hôn ngöôøi, coù hoïc thöùc hôn ngöôøi, coù taøi löïc hôn ngöôøi, coù quyeàn haønh hôn ngöôøi, ñeàu ñöôïc toân laøm thaùnh.
Trong THTP, Thöôïng Ñeá laø Thaùnh (holy) vaø Thaàn (sacred). Theá neân Thaùnh vaø Thaàn chæ laø nhöõng thuoäc chaát (attributes) cuûa Ngöôøi maø con ngöôøi khoâng coù. Thaùnh thaàn bieåu töôïng cho tuyeät ñoái, voâ toäi, toaøn dieän, toaøn naêng. Ngöôïc laïi, tuy vöôït khoûi con ngöôøi song khoâng coù toaøn thieän, THTP goïi laø quæ hay satan, hay deùmon (demon nguyeân nghóa bao haõn hai chaát döõ vaø chaát xaáu.)
Hieåu nhö vaäy, con ngöôøi töï thaân khoâng theå trôû thaønh thaàn, cuõng khoâng coù theå thaønh thaùnh. Con ngöôøi coù theå trôû thaønh thaùnh ñöôïc (quan nieäm töø thôøi Trung coå) phaûi qua nhieäm tích (röûa toäi, söùc daàu), ñöôïc hoàng aân cuûa Thieân Chuùa, hieäp thoâng vôùi Ngaøi (nhieäm tích Thaùnh Theå, Theâm Söùc) vaø hoaøn toaøn thoaùt khoûi toäi loãi (töùc ñöôïc Thöôïng Ñeá cho coäng thoâng vaøo baûn tính cuûa Ngaøi).
Nhöõng dò bieät treân khoâng phaûi chæ naèm treân bình dieän, song tieàm aån trong hai baûn theå khaùc bieät cuûa hai neàn suy tö Vieät vaø Taây. Theá neân, chuùng ta khoâng laáy laøm laï gì khi thaáy nhöõng ñieåm baát ñoàng naøy khoâng deã hoaëc khoù coù theå giaûi quyeát ñöôïc moät caùch thoûa ñaùng. Sau ñaây, chuùng toâi ruùt ra moät soá ñieåm maø caùc nhaø thaàn hoïc vaø Trieát hoïc Trung Hoa baøn caõi trong 15 naêm gaàn ñaây (Caùc linh muïc Tröông Xuaân Thaêng, Phöông Chí Long, Lyù Chaán Anh, Luis Gutheinz, caùc Giaùo sö Phuï Phò Long, Thaåm Thaønh Tuøng, Haïng Thuaây Keát vaø boån nhaân:
- Ñöùc Kitoâ (Thaàn Thaùnh) ngöôïc laïi vôùi Khoång töû (Thaùnh).
- Ngoaïi taïi ngöôïc noäi taïi (Thieân Ñöôøng vaø Traàn Theá).
- Bí tích ngöôïc vôùi leã, nghóa (Sacraments vs. Rites, Ethi- quettes).
- Tuyeät ñoái ngöôïc vôùi töông ñoái
- Toäi nguyeân toå ngöôïc vôùi tính baûn thieän cuûa con ngöôøi.
- Ñònh meänh (Thieân ñònh) ngöôïc vôùi nhaân taùc.
- Nhaát nguyeân ngöôïc vôùi ña nguyeân hay töông nguyeân.
- Thieân ngöôïc vôùi nhaân.
- Trôøi ngöôïc vôùi ñaát.
- Thöôïng Ñeá coù vò caùch, ngöôïc vôùi Thaùnh nhaân.
- Moïi ngöôøi coù theå trôû thaønh thaùnh (Nho giaùo), ngöôïc vôùi THTP chuû tröông laø chæ coù Thöôïng Ñeá môùi laø Thaùnh vaø Thaàn.
Neâu ra nhöõng ñieåm caù bieät cuõng nhö khaùc bieät giöõa hai neàn thaàn hoïc, khoâng phaûi chæ ñeå hieåu nguyeân nhaân cuûa söï thieáu thaønh coâng cuûa coâng vieäc truyeàn giaùo taïi AÙ Chaâu. Ngöôïc laïi, chuùng toâi theo chieán löôïc cuûa Toân Töû "bieát mình bieát ngöôøi traêm traän traêm thaéng", nhaän ñònh laø, chính vì nhaän ra nhöõng khaùc bieät treân maø chuùng ta coù theå khaéc phuïc ñöôïc nhöõng khoù khaên maø caùc nhaø truyeàn giaùo taây phöông ñaõ gaây ra.
Chuùng toâi nhaän ñònh, vöôït xa hôn giôùi thaàn hoïc Trung Hoa, thaàn hoïc gia Vieät Nam coù theå khaéc phuïc ñöôïc nhöõng ñieåm maâu thuaãn treân baèng caùch ñöa ra moät toång hôïp môùi, hay moät neàn thaàn hoïc môùi. Lyù do nhö chuùng toâi ñaõ trình baøy trong phaàn baøn veà Vieät Trieát (Vieät Trieát Nhaäp Moân, phaàn 2 vaø 3), baûn tính cuûa suy tö Vieät laø bieän chöùng sieâu vieät, töùc coù theå töø nhöõng maâu thuaãn tìm ra moät loái giaûi ñaùp toaøn veïn sieâu vöôït hôn. Trong maïch vaên naøy, chuùng toâi taïm ñeà nghò
Muïc ñích cuûa Thaàn Hoïc khoâng chæ laø Thöôïng Ñeá, hay chæ laø con ngöôøi, maø coøn laø söï töông quan giöõa con ngöôøi vaø Thöôïng Ñeá.
Tieåu ñeà:
- Con ngöôøi laøm theá naøo nhaän ra Thöôïng Ñeá?
- Taïi sao Thöôïng Ñeá cöùu ñoä con ngöôøi?
- Moái töông giao giöõa con ngöôøi vaø Thöôïng Ñeá
- Töø sa ñoïa tôùi lòch söû cöùu ñoä (töø vong thaân tôùi töï thaân)
- Laøm sao nhaän thöùc ñöôïc Thöôïng Ñeá qua söï töông quan, qua baûn chaát con ngöôøi (Erkenntnistheorie)
- Saùng taïo (Shopfung, Creation) vaø Taùc taïo (Menschenwerden):
Con ngöôøi ñöôïc coäng taùc vaøo coâng trình taùc taïo cuûa Thöôïng Ñeá baèng caùch töï taùc taïo (qua lao ñoäng, trí ñoäng...)
- Söï bieán ñoåi cuûa Töông Quan giöõa con ngöôøi vaø Thöôïng Ñeá vaø lòch söû cöùu ñoä (Heils- mysterium vaø Heilsgeschichte).
- Vai troø cuûa Nhieäm Tích vaø söï Taùc taïo cuûa Con ngöôøi.
- Leã Nghóa trong coâng trình taùc taïo cuûa con ngöôøi.
- Nhieäm Tích khoâng phaûi laø Bí tích; Maàu nhieäm ñöôïc hieåu theo thaønh quaû cuûa coâng vieäc taùc taïo.
- Thoâng Dieãn (Hermeneutics): Ñi tìm muïc ñích, phöông phaùp, caùc ñaëc tính chung ñeå hieåu söï töông quan giöõa con ngöôøi vaø Thöôïng Ñeá: coäng caûm, coäng tính, coäng ngoân, coäng meänh, coäng hoaït,
- Sieâu Vieät Bieän Chöùng: Ñi tìm moät toång hôïp coù theå giaûi quyeát maâu thuaãn giöõa hai neàn thaàn hoïc ñoâng taây, song vaãn coù theå giöõ laïi baûn chaát cuûa Kitoâ giaùo cuõng nhö Vieät tính.
- Kieán caáu (Constructivism): phaùt trieån nhöõng nhu caàu môùi, nhöõng töông quan môùi, nhöõng thay ñoåi trong töông quan giöõa con ngöôøi vaø Thöôïng Ñeá. Tìm hieåu nhöõng töông lai treân coù ñuùng hay sai (baèng caùch chöùng nghieäm). Sau ñoù ñi kieán caáu nhöõng khaùi nieäm vôùi veà Thaàn hoïc.
- Nhöõng phöông phaùp khoa hoïc khaùc nhö khaûo coä, heä phaû hoïc, phaân tích...
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page