Maït Theá Luaän Trong Ca Dao Tuïc Ngöõ
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
6. Taïm Keát - Taän Theá vaø Maït Theá
Neáu nhöõng phaân tích cuûa chuùng toâi khoâng sai, hoaëc ít nhaát khoâng quaù sai, thì chuùng toâi coù theå ruùt ra moät keát luaän raát ngaén goïn veà moät neàn maït theá luaän Vieät nhö sau: Thöù nhaát, maït theá luaän theo quan ñieåm cuûa ngöôøi Vieät khoâng mang nghóa taän theá (the end of the world). Noù cuõng khoâng quan taâm nhieàu tôùi moät theá giôùi mai sau, moät theá giôùi hoaøn toaøn taùch bieät khoûi hieän theá (the other, external and eternal world). Bôûi vì moät maït theá luaän nhö theá khoâng giaûi quyeát ñöôïc nhöõng khaùt voïng, hay öôùc voïng cuûa con ngöôøi. Moät maït theá luaän theo theá sinh cuûa Do Thaùi hay Ba Tö hay AÁn Ñoä ñoøi hoûi con ngöôøi phaûi ñoaïn tuyeät vôùi hieän theá, vôùi nhöõng öôùc mô thöôøng nhaät. Thöù hai, theá giôùi mai sau (after-life) hay haäu theá trong yù thöùc Vieät khoâng ñoàng nghóa vôùi moät theá giôùi vónh cöûu, baát bieán vaø tuyeät ñoái. Theá giôùi mai sau cuûa ngöôøi Vieät laø moät lai theá; song lai theá naøy khoâng laäp laïi nhö thaáy trong voøng luaân hoài. Lai theá naøy tieán boä, hay thaêng tieán moät caùch bieän chöùng, laøm hieän theá hoaøn haûo hôn baèng caùch thoûa maõn nhöõng khaùt voïng, öôùc voïng hay moäng mô.
Nhìn töø moät maïch vaên nhö vaäy, ta thaáy lòch söû tính cuûa theá sinh Vieät khoâng ñi theo ñöôøng thaúng hay ñöôøng voøng, song theo caùi ñaïo, hay loái giaûi quyeát vaán naïn hieän theá, töùc thoûa maõn khaùt voïng vaø taïo ra nieàm hy voïng môùi. Ñaây laø moät lyù do taïi sao chuùng toâi giaûi thích maït theá luaän Vieät khoâng theo luaän lyù cuûa tuyeät ñoái, song tuyeät ñoái trong töông quan, hay töông ñoái tính trong lòch söû höôùng veà tuyeät ñoái. Moät lòch söû bò ñònh ñoaït bôûi tuyeät ñoái, laø moät lòch söû quyeát ñònh hay tuyeät ñònh (deterministic) nhaém ñeán moät quyeàn löïc tuyeät ñoái. Vaø chæ coù tuyeät ñoái môùi coù theå giaûi quyeát ñöôïc moïi vaán naïn vaø moïi khaùt voïng. Trong moät lòch söû nhö vaäy, nhöõng öôùc mô, moäng mô chí coù giaù trò nhö nhöõng saûn phaåm cuûa con ngöôøi dò hoùa (alienated man). Nhö chuùng ta thaáy, moät lòch söû xaây treân tuyeát ñoái tính chæ laø moät aûo voïng chöù khoâng phaûi hy voïng; bôûi vì chuùng ta seõ khoâng bao giôø ñat tôùi tuyeät ñoái ñöôïc. Neàn maït theá luaän cuûa ngöôøi Vieät, ít nhaát laø cuûa giôùi bình daân, khoâng mang aûo voïng. Noù khoâng nhaém ñeán tuyeät ñoái. Neàn maït theá luaän Vieät bieåu taû theá giôùi cuaû hy voïng. Ñaây chính laø moät ñieåm raát quan troïng giaûi thích hieän thôøi tính, cuõng nhö söï baát khaû phaân ly giöõa hieän theá vôùi tieàn theá vaø lai theá. Noùi toùm laïi, chuùng ta coù theå goïi maït theá luaän Vieät laø moät neàn hieän thôøi luaän.
Traàn Vaên Ñoaøn
Hôïp Hoan Sôn, Ñaøi Loan, ngaøy 06 thaùng 7 naêm 1999