Maït Theá Luaän Trong Ca Dao Tuïc Ngöõ
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
2. Nhöõng Sai Laàm trong Tö Duy Thaàn Hoïc
Ñeå traû lôøi caâu hoûi "coù moät neàn maït theá luaän trong tö töôûng Vieät hay khoâng?", chuùng toâi xin ñaët laïi vaán ñeà cuûa chính coâng vieäc ñònh nghóa maït theá luaän. Ñaây laø moät coâng vieäc maø chuùng toâi coi laø raát quan troïng. Bôûi vì neáu raäp theo ñònh nghóa cuûa neàn thaàn hoïc Taây phöông moät caùch giaùo ñieàu, chuùng ta seõ (1) hoaëc phaûi chaáp nhaän laø chuùng ta khoâng coù moät neàn maït theá luaän; (2) hoaëc phaûi boùp meùo loái tö duy cuûa chuùng ta ñeå phuø hôïp vôùi nhöõng phaïm truø thaàn hoïc cuûa Taây phöông (12); (3) hoaëc taùo baïo hôn, vaø ngöôïc haún laïi loái suy tö thöù hai, chuùng ta uoán naén thaàn hoïc Taây phöông theo caùch nhìn cuûa Ñoâng phöông, vaø giaûi thích theo nhaõn quan vaø khaåu vò cuûa chuùng ta (13). Tuy thaùn phuïc noã löïc vaø coù caûm tình vôùi caùc nhaø thaàn hoïc Vieät aùp duïng hai phöông theá sau, chuùng toâi vaãn caûm thaáy, taát caû ba phöông theá suy tö veà Vieät thaàn ñeàu vaáp vaøo nhöõng loãi laàm sau: Thöù nhaát, ñoù laø söï nhaàm laãn phaïm truø (category-mistake). Ñaây laø moät loãi laàm khoâng theå hay khoâng muoán nhaän ra tính chaát caù bieät cuûa caùc phaïm truø, thí duï phaïm truø cuûa tri thöùc khaùc bieät vôùi phaïm truø cuûa ñaïo ñöùc; phaïm truø ñaïo ñöùc khaùc vôùi phaïm truø toân giaùo, vaân vaân. Ngay caû trong laõnh vöïc khoa hoïc, chuùng ta cuõng thöôøng nhaàm laãn phaïm truø khoa hoïc töï nhieân vôùi khoa hoïc xaõ hoäi, khoa hoïc xaõ hoäi vôùi khoa hoïc nhaân vaên. Söï nhaàm laãn tai haïi nhaát, khi cho raèng taát caû moïi khoa hoïc, taát caû moïi caùch soáng, taát caû moïi loái suy tö ñeàu theo moät quy luaät nhaát ñònh (14). Thöù ñeán, vaø quan troïng hôn, ñoù laø söï laãn loän giöõa caùc theá sinh (hay theá giôùi soáng, life-worlds). Ñaây laø moät ñieåm maø chuùng toâi raát chuù yù khi neâu leân söï khaùc bieät giöõa thaàn hoïc Taây phöông vaø Ñoâng phöông, vaø ngay caû giöõa Ñoâng phöông vaø Vieät thaàn (15). Söï khaùc bieät naøy roõ raøng nhaát trong (a) caùch soáng; (b) caùch theá bieåu taû qua ngoân ngöõ, ngheä thuaät.; phöông theá suy tö, hay lyù luaän; (d) muïc ñích soáng, (e) moâi tröôøng soáng, (f) caùch toå chöùc cuûa cuoäc soáng, vaø (g) neàn ñaïo ñöùc vaø sieâu hình. Khoâng nhaän ra caùc söï khaùc bieät treân, caùc nhaø thaàn hoïc Taây phöông, vaø ñieån hình nhaát laø caùc vò truyeàn giaùo, ñaõ cöôõng eùp, (16) caùc daân toäc khaùc phaûi hoïc ñoøi caùch soáng, loái tö duy, caùch bieåu taû, nghi thöùc, leã nghóa vaø caû ngoân ngöõ Taây phöông. Nhaän thöùc ñöôïc ñieåm naøy, caùc nhaø thaàn hoïc AÙ chaâu ñaõ baét ñaàu suy tö veà thaàn hoïc theo theá sinh cuûa moãi daân toäc. Thaàn hoïc Daân chuùng (Minjung) hay Tieän daân (17) cuûa Ñaïi Haøn, thaàn hoïc ñeä tam nhaõn cuûa Toáng Quyeàn Sinh (Ñaøi Loan) (18), thaàn hoïc Phaät tính cuûa Aloysius Pieris (Tích Lan) (19), thaàn hoïc ñoäng tính töø Dòch kinh cuõa Lyù Vinh Troïng (Lee, Jung-young) (20), vaø Thaàn hoïc Ña theá tính (pluralistic world), (hay Hoäi theá tính (oecumenical world) cuûa Phan Ñình Cho.laø haäu quaû taát nhieân cuûa coâng vieäc suy tö thaàn hoïc theo theá sinh quan cuûa hoï (21). Thöù ba, ñoù laø loái suy tö chuû quan, cuõng nhö baûn vò (ego-centrism), hay toäc vò (geno-centrism). Loái suy tö naøy töï phong mình leân haøng ñaëc bieät ñöôïc "Chuùa choïn" vôùi nhöõng ñaëc quyeàn vaø "baù ñaïo" chieám troïn ñaëc aân cho mình. Daân Do-Thaùi, daân da traéng, daân goác Aryan, vaân vaân laø nhöõng gioáng daân "ñaëc bieät", laø con Thieân Chuùa. Theá neân, Chuùa laø Chuùa cuûa hoï: "Ta laø Chuùa cuûa Abraham, cuûa Jacob."; Thaùnh kinh laø Thaùnh kinh cuûa hoï. Caùc daân toäc khaùc thì man di moïi rôï; hoaëc ngoaïi ñaïo. Töông töï, ngöôøi Haùn cuõng töøng ngaïo maïn cho mình laø "Trung quoác", coi moïi daân toäc khaùc, bao goàm Vieät toäc, laø man, laø di, laø rôï, laø ñòch. Chuû thuyeát "thaàn quyeàn" (theocracy, töùc giaùo syõ trò), hay "giaùo syõ ñoäc toân" (clericalism) cuõng laø moät hình thöùc cuûa loái suy tö baûn vò naøy. Sau cuøng, nhö töøng thaáy trong thaàn hoïc Taây phöông, ñoù laø chuû thuyeát ñeá quoác trong tö duy (22). Ngöôøi theo chuû nghóa ñeá quoác cho raèng hoï laø chuû, laø thaày, laø chuùa, coù quyeàn vaø "nhieäm vuï" daïy baûo muoân daân. Ngöôøi Phaùp da traéng ñaõ töøng töï phong cho hoï "thieân chöùc cao quùy" naøy, vaø daïy caùc "con khæ An-nam" thaønh ngöôøi. Giaùo hoäi La-maõ tröôùc Ñaïi Coâng ñoàng Hoa Ñeä Cöông II (Vatican II) cuõng töøng coù thaùi ñoä nhö theá (23). Baûn vò chuû nghóa vaø ñeá quoác chuû nghóa ñaõ quyeát ñònh neàn thaàn hoïc Taây phöông töø bao theá kyû, ñaëc bieät sau cuoäc chieán thaéng toaøn dieän cuûa nguôøi Taây phöông trong moïi laõnh vöïc, nhaát laø quaân söï vaø giaùo duïc töø theá kyû 18. Hai chuû nghóa treân aûnh höôûng saâu ñaäm tôùi haøng laõnh ñaïo (toân giaùo cuõng nhö chính trò vaø giaùo duïc) cuûa caùc nöôùc baûn xöù nhöôïc tieåu. Moät quan nieäm sai laàm cho raèng cöùu roãi, aùnh saùng vaø quang vinh ñeán töø phöông Taây; raèng "vieãn hoøa thöôïng hueä nieäm kinh" (chæ coù nhaø sö töø phöông xa môùi bieát tuïng kinh); raèng La-maõ laø aùnh saùng muoân daân maø "taát caû moïi ñaïo loä ñeàu daãn tôùi"; raèng "quyeát tieán, ta höôùng veà Vatican, thaønh cao saùng, aùnh saùng soi chieáu moïi daân toäc". Moät quan nieäm nhö theá ñaõ xaâm nhaäp vaøo taâm thöùc cuûa haøng giaùo syõ (vaø giaùo daân), cuõng nhö cuûa nhieàu thaàn hoïc gia chuùng ta, vaø thaønh "leõ taát nhieân" maø chuùng ta coi nhö moät tín ñieàu.
Chuù Thích:
(12) Thí duï moät soá tham luaän veà thaàn hoïc Vieät nhö: Traàn Vaên Hoaøi, "Tìm moät höôùng ñi cho neàn Thaàn hoïc Vieät Nam", vaø Nguyeãn Vaên Thaønh, "Höôùng ñeán moät neàn Thaàn hoïc Vieät Nam", trong Gaëp gôõ vaø Thaûo luaän veà Thaàn hoïc Vieät Nam (Orsonnens, Ñònh Höôùng Tuøng Thö, 1997), tr. 27-37, vaø tr. 93-109.
(13) Thí duï coâng vieäc cuûa Kim Ñònh ñaõ laøm. Xin xem Kim Ñònh, "Ñeå Tieán tôùi moät neàn Thaàn hoïc Vieät Nam". Ñoái thoaïi vôùi Traàn Vaên Ñoaøn, Daân Chuùa, 12.1983 vaø 01.1984. Cuõng nhö Thaùi Bình Minh Trieát (Los Angeles: Thôøi Ñieåm, 1998). Hoaëc Vuõ Ñình Traùc, "Trieát lyù truyeàn thoáng Vieät toäc doïn ñöôøng cho Thaàn hoïc Vieät Nam", trong Gaëp gôõ vaø Thaûo luaän veà Thaàn hoïc Vieät Nam, sñd., tr. 43-78.
(14) Nhaàm laãn phaïm truø töøng bò nhieàu tö töôûng gia pheâ bình. Xin xem Peter Winch, Philosophy and Its Relation to Philosophy (London, 1958); R.G. Collingwood, The Principles of Art (Oxford, 1943); Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolution (Princeton, 1961); Clifford Geertz, The Interpretation of Cultures (New York, Basic Books, 1973).
(15) Xin xem Traàn Vaên Ñoaøn "Towards a Viet-Theology," trong Gaëp gôõ vaø Thaûo luaän veà Thaàn hoïc Vieät Nam, sñd., tr. 79-92; cuõng nhö "Moät Suy Tö Thaàn Hoïc", trong Daân Chuùa, (New Orleans, 8. 1983).
(16) Jacques Gernet, Chine et Christianisme (Paris, Gallimard, 1982).
(17) Dòch ngöõ cuûa Vuõ Kim Chính (moät thaàn hoïc gia Vieät taïi Ñaïi hoïc Phuï Nhaân, Trung Hoa Daân Quoác) trong "Baûn Vò Hoùa", trong Giaùo Hoäi vaø Quyeàn Bính, sñd. Cuõng xin xem theâm, Vuõ Kim Chính, Giaûi Phoùng Thaàn Hoïc - Maïch Laïc trung ñích Chuyeån Thích (Ñaøi Baéc, Quang Khaûi Xuaát baûn xaõ 1992).
(18) Choan-Seng Song, Third-Eye Theology: Theology in Formation in Asian Settings (New York, Orbis, 1982).
(19) Aloysius Pieris, An Asian Theology of Liberation (New York, Orbis, 1988).
(20) Jung Young Lee, The Theology of Change: A Christian Concept of God from an Eastern Perspective (New York, Orbis, 1979).
(21) Xin tham khaûo theâm: Phan Ñình Cho, "Jesus the Christ with an Asian Face", trong Theological Studies 57 (1996), tr. 399-430. Thaàn hoïc gia Phan Ñình Cho (Vieät Nam) laø ngöôøi chuû tröông moät neàn thaàn hoïc ña dieän vaø hôïp theá. Ñaùng chuù yù laø quan ñieåm cuûa oâng veà maãu tính trong thaàn hoïc coù leõ phaùt xuaát töø trieát lyù meï cuûa Vieät toäc. ÔÛ ñieåm naøy, oâng raát gaàn vôùi chuû tröông maãu tính cuûa Kim Ñònh. Xin tham khaûo Kim Ñònh, Thaùi Bình Minh Trieát, taäp 1, sñd. Chöông baøn veà trieát lyù meï.
(22) Veà ñieåm naøy, chuùng toâi ñaõ baøn ñeán trong tieåu luaän "Ñoái thoaïi giöõa Khoång giaùo vaø Ki-Toâ giaùo", trong Giaùo Hoäi vaø Quyeàn Bính, taøi lieäu cuûa Vieän Trieát Hoïc vaø Toân Giaùo Vieät Nam, Washington DC, 1998. Baûn Anh ngöõ "The Problem of Incommensurability in Cultures - The Case of Christianity and Confucianism", trong The Asian Journal of Philosophy, Vol. 2, No. 1 (1993); baûn toùm Ñöùc ngöõ trong Bernhard Waldenfeld, chuû bieân, Religionsdialogue (Ñaïi hoïc Bonn, Ñöùc quoác, 1995). Danh töø "ñeá quoác" cuõng ñaõ ñöôïc nhaø thaàn hoïc Thuïy Syõ Haøn Coâng (Hans Kuøng) duøng ñeå pheâ bình thaùi ñoä "duy ngaõ ñoäc toân" cuûa neàn thaàn hoïc Taây phöông. Xin tham khaûo Hans Kuøng & Julia Ching, Christentum und Chinesische Religion (Munchen, Piper 1988), tr. 267. Trong taùc phaåm naøy, hai taùc giaû ñoøi hoûi thaàn hoïc phaûi höôùng veà giai ñoaïn "haäu ñeá quoác", "haäu thöïc daân", tr. 280.
(23) Hans Kung-Julia Ching, sñd. tr. 267 vaø tieáp theo; Jacques Gernet, sñd. chöông 2, veà tranh chaáp nghi leã.
Traàn Vaên Ñoaøn
Hôïp Hoan Sôn, Ñaøi Loan, ngaøy 06 thaùng 7 naêm 1999