Sinh Töû Trong Nho Giaùo
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
5. Taïm Keát: Suy tö veà maït theá luaän
Qua nhöõng phaân tích veà caùi cheát vaø söï soáng trong tö töôûng cuõa Khoång Töû, chuùng toâi ñi ñeán moät giaû thuyeát veà moät neàn maït theá luaän nhö sau:
Thöù nhaát, neáu hieåu maït theá theo ngoân ngöõ cuûa thaàn hoïc Taây phöông (67), thì Nho hoïc chöa coù moät neàn maït theá luaän. Bôûi vì tuy nho gia khoâng gaït boû moät theá giôùi veà sau, nhöng khoâng deã chaáp nhaän moät theá giôùi hoaøn toaøn ngoaïi taïi. Thieân, Ñeá, thaàn, thaùnh.khoâng phaûi laø nhöõng thöïc theå ngoaïi taïi, song noäi taïi. Thieân, Ñeá, thaàn ñeàu sieâu vieät; song sieâu vieät naøy mang tính vieãn vieät nhö thöôøng thaáy trong theá giôùi ñaïo ñöùc, hay trong lòch söû tieán hoùa cuûa nhaân loaïi. Do ñoù quan nieäm tröôøng sinh khoâng mang nghóa moät cuoäc soáng vónh cöûu trong Laïc Vieân, song moät tieán trình baát taän cuûa saùng taïo, phaùt sinh sinh meänh môùi. Hieåu nhö vaäy, tính chaát bi ñaùt cuûa söï cheát khoâng phaûi do töï caùi cheát, song do tính chaát tuyeät meänh, töùc khoâng coøn sinh nöõa.
Thöù hai, neáu maït theá luaän hieåu theo nguyeân nghóa cuûa ????????? maø moät trong nhöõng yù nghóa cuûa noù laø nieàm hy voïng vaøo moät theá giôùi vieân maõn mai sau, thì chuùng ta coù theå noùi, Nho giaùo cuõng coù moät neàn maït theá luaän. Theá giôùi maø nho gia mong ñôïi laø moät theá giôùi cuûa thaùnh nhaân, cuûa ngöôøi quaân töû. Thaùnh nhaân khoâng coù nghóa cuûa "thaùnh" (sanctus) trong Thaàn hoïc, töùc moät ngöôøi ñöôïc dieãm phuùc gaàn (veà) vôùi Thöôïng Ñeá; hay ñöôïc naâng leân gaàn Ngöôøi, nhôø vaøo nhöõng bí tích (sanctificatus, beatificatus). Thaùnh nhaân trong Nho giaùo noùi leân moät baäc thaønh nhaân; moät ngöôøi ñaït ñeán caùi thieän; moät ngöôøi coù ñuû khaû naêng noái keát trôøi vôùi ñaát (68). Thaùnh, theo ngöõ caáu, cuõng noùi leân moät con ngöôøi thaáu lyù, caùi lyù cuûa trôøi, caùi lyù cuûa ñaát, caùi lyù cuûa ngöôøi. Thaùnh nhaân bieát nghe ñieàu phaûi nghe, noùi ñieàu phaûi noùi; ñoù laø nghe vaø noùi leân caùi ñaïo lyù cuûa trôøi, ñaát vaø con ngöôøi. Thaùnh nhaân laø con ngöôøi "ñöùng giöõa", theo ñuùng nghóa cuûa Trung Dung: "khoâng nghieâng, khoâng leäch, khoâng phieân" (69). Ñoù chính laø con ngöôøi ñöùng giöõa trôøi vaø ñaát vaäy.
Chuù Thích:
(67) Veà maït theá luaän, xin tham khaûo caùc luaân vaên cuûa caùc giaùo sö trong khoùa naøy, nhö baøi cuûa caùc giaùo sö Phan Ñình Cho, Vuõ Kim Chính, Nguyeãn Thaùi Hôïp. Chuùng toâi cuõng nhaéc sô qua veà quan nieäm maït theá trong baøi "Maït Theá Luaän trong Ca Dao Tuïc Ngöõ".
(68) Ñaïi Hoïc, chöông 1.
(69) Trung Dung, chöông 1.
Traàn Vaên Ñoaøn
Taân Truùc, Ñaøi Loan 1999