Söï Thieát Yeáu Cuûa Töï Do Nghieân Cöùu
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
5. Moät Soá Ñeà Nghò thay Keát Luaän
Sau nhieàu dòp veà thaêm queâ höông, vaø töøng ñöôïc vinh haïnh thaûo luaän cuõng nhö tham döï moät soá hoaït ñoäng haøn laâm nôi queâ nhaø, chuùng toâi nhaän ra ñöôïc coá gaéng cuûa nhaø nöôùc cuõng nhö cuûa quyù ñaïi hoïc trong coâng cuoäc giaùo duïc ñaøo taïo nhaân taøi. Tuy coøn ñöông gaëp nhieàu khoù khaên, töø taøi chính tôùi nguoàn nhaân löïc, chuùng toâi nghó caùc ñaïi hoïc nöôùc nhaø vaãn coù theå vöôn leân, ñeå ít nhaát coù theå caïnh tranh ñöôïc ôû AÙ chaâu, vaø noåi baät trong cuøng Ñoâng Nam AÙ. Lyù do laø chuùng ta coù raát nhieàu nhaân taøi. Ñieåm chính yeáu laø laøm sao ñaøo taïo ñöôïc ñoäi nguõ naøy, vaø phaân coâng, toå chöùc, hoaït ñoäng moät caùch höõu hieäu maø thoâi. Ñeå ñöôïc nhö vaäy, chuùng toâi xin ñöôïc ñeà nghò vôùi nhöõng vò höõu traùch moät soá ñieåm nhö sau:
5.1. Phaân Caáp
Neân phaân neàn giaùo duïc ñaïi hoïc thaønh ba caáp. Caáp thöù nhaát chuyeân veà nghieân cöùu khoa hoïc, caáp thöù hai, ñaøo taïo nhaân vieân haønh chaùnh, chuyeân nghieäp nhö kyõ sö, chuyeân vieân, baùc só... vaø caáp thöù ba mang tính chaát coäng ñoàng, naâng cao daân trí, vaø phuïc vuï töøng vuøng hay ñòa phöông.
Trong caáp thöù nhaát chuyeân veà nghieân cöùu, chæ neân taäp trung vaøo töø 4 tôùi 10 ñaïi hoïc (thí duï caùc ñaïi hoïc Haø Noäi, Saigon, Ñaø Laït, Hueá...) phaùt trieån thaønh nhöõng ñaïi hoïc quoác teá gaàn gioáng nhö Troïng Ñieåm Ñaïi Hoïc cuûa Trung Quoác, hay caùc ñaïi hoïc öu tuù cuûa Myõ, Nhaät, Anh. Nôi daây, töï do nghieân cöùu ñöôïc toân troïng toái ña. Nhaø nöôùc seõ trôï caáp caùc chöông trình nghieân cöùu (tröôøng hôïp Ñaøi Loan, Anh, Ñöùc, Phaùp...). Caùc ñaïi hoïc ñöôïc tö do hôïp taùc vôùi caùc haõng kyõ ngheä, hay thöông maïi, hay saûn xuaát... phaùt minh, vaø saûn xuaát caùc vaät duïng, khí cuï, thuoác men, hoùa phaåm, noâng phaåm vaân vaân.
Trong caáp thöù hai, ñaïi hoïc ñaøo taïo nhöõng caùn boä chuyeân moân, giôùi coâng chöùc, haønh chaùnh, kyõ sö, y só, luaät sö. Ñaïi hoïc ôû caáp naøy caàn moät kieán thöùc chaéc chaén, thöïc duïng. Noù seõ saûn sinh ra giôùi ñieàu haønh cuõng nhö thi haønh nhöõng chöông trình, döï aùn... cuûa quoác gia, xaõ hoäi.
Nôi caáp ñaïi hoïc thöù ba, coøn goïi laø ñaïi hoïc coäng ñoàng, muïc ñích chæ ñeå naâng cao daân trí, chuù troïng ñeán nhöõng kieán thöùc ñòa phöông, nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi, neàn giaùo duïc vaên hoùa vaø caùch soáng cuûa ngöôøi daân...
5.2. Ña Dieän, Ña Hoùa
Khuyeán khích thaønh laäp caùc ñaïi hoïc tö laäp, nhaát laø caùc ñaïi hoïc chuyeân veà nghieân cöùu. Nhö chuùng ta bieát, thöôøng thì caùc ñaïi hoïc tö ñöôïc hoaëc caùc giaùo hoäi toân giaùo, caùc haõng kyõ ngheä, hay caùc cô sôû thöông maïi thaønh laäp. Theá neân, caùc ñaïi hoïc naøy luoân luoân nhö laø boä oùc cuûa caùc toân giaùo, toå chöùc, haõng hay cô sôû ñoù. Nhö caùc haõng kyõ ngheä, kinh doanh, toå hôïp, caùc ñaïi hoïc tö, ñeå coù theå soáng coøn, seõ phaûi coá gaéng vaø caïnh tranh. Chính nhôø vaøo caïnh tranh maø nghieân cöùu caøng phaùt trieån. Neàn giaùo duïc ñaïi hoïc taïi Myõ, phaùt trieån maïnh laø nhôø vaøo heä thoáng ñaïi hoïc tö laäp. Caùc ñaïi hoïc lôùn thuoäc phaùi Tröôøng Xuaân (Ivy League) laø caùc ñaïi hoïc tö laäp thuoäc caùc giaùo hoäi khaùc nhau. Nhöõng ñaïi hoïc noåi danh nhö Rockerfeller, Carnegie-Mellon, Colgate ñeàu laø nhöõng ñaïi hoïc do caùc doanh gia thaønh laäp.
Theá neân, ñeà nghò nhaø nöôùc neân coäng taùc hay khuyeán khích caùc giaùo hoäi toân giaùo thaønh laäp ñaïi hoïc. Nhö nhaø nöôùc töøng nhaán maïnh, cuõng nhö toân troïng vaø khuyeán khích, vieäc tham gia vaøo coâng taùc giaùo duïc cuûa moïi coâng daân voán ñöôïc hieán phaùp nöôùc nhaø ñaûm baûo. Theá neân, nhaø nöôùc khoâng neân (thöïc ra, khoâng coù quyeàn) haïn cheá coâng daân, vaø caùc toå chöùc, bao goàm giaùo hoäi toân giaùo, thaønh laäp ñaïi hoïc hay caùc tröôøng hoïc. Nhö chuùng ta ñeàu bieát, nhöõng ñaïi hoïc noåi tieáng nhaát treân theá giôùi ña soá ñeàu do caùc giaùo hoäi cuûa caùc toân giaùo khaùc nhau thaønh laäp. Thí duï taïi Anh: ÑH Oxford, ÑH Cambridge (Anh giaùo); taïi Bæ: ÑH Louvain (Coâng giaùo); taïi Phaùp: ÑH Sorbonne (Coâng giaùo cho tôùi thôøi Napoleùon); taïi YÙ: ÑH Sacre Cuore, ÑH Gregoriana (Coâng giaùo); taïi Myõ: ÑH Harvard, Yale, Princeton, Stanford, Johns Hopkins (Taân giaùo), Georgertown, Notre Dame, Boston College... (Coâng giaùo), Rice, Pensylvannia, Columbia, Cornell, Boston University, Emory (Tin laønh), vaân vaân. Lyù do maø toâi ñeà nghò nhaø nöôùc khuyeán khích caùc toân giaùo môû ñaïi hoïc vieän ñaïi khaùi bao goàm: (1) Caùc ñaïi hoïc do caùc toân giaùo coù nhöõng baûo ñaûm caên baûn, hoï khoâng vuï lôïi, vaø khoâng laøm buoân baùn. Theá neân coù ñaûm baûo laâu daøi, vaø khoâng deã daøng bò laïm duïng. (2) Thöù tôùi, thöôøng thì caùc giaùo hoäi toå chöùc raât chaët cheõ trong laõnh vöïc giaùo duïc vaø ñaïo lyù, theá neân toå chöùc laønh maïnh hôn caùc ñaïi hoïc tö nhaân khaùc. (3) Vaû laïi coù moät söï caïnh tranh giöõa caùc giaùo hoäi. Chính vì vaäy maø hoï raát chuù troïng ñeán nghieân cöùu vaø ñaøo taïo nhaân taøi. Heä thoáng giaùo duïc cuûa Doøng Teân (Society Jesu) cuûa Coâng giaùo ñöôïc caû theá giôùi coâng nhaän laø moät heä thoáng giaùo duïc ñaøo taïo ra raát nhieàu nhaân taøi: Galileo, Descartes, Rousseau, Pasteur, de Gaulle, Bill Clinton... vaø caû Karl Marx töøng laø hoïc troø cuûa caùc tröôøng trung hoïc hay ñaïi hoïc do toân giaùo ñieàu khieån. (4) Ngay trong Giaùo hoäi Tin Laønh, moãi giaùo phaùi ñeàu coù ñaïi hoïc rieâng, caïnh tranh raát maïnh. Ñòch thuû chính cuûa Harvard laø ÑH Yale. Ñaïi hoïc sau ñöôïc thaønh laäp vôùi muïc ñích ñeå laøm "aùp löïc" vôùi ÑH Harvard (maëc duø caû hai ñeàu thuoäc cuøng moät giaùo hoäi). Töông töï ÑH Stanford muoán laøm baù chuû thay theá ñòa vò cuûa Harvard... vaø beân Anh, ÑH Cambridge thaùch ñoá ÑH Oxford. (4) Heä thoáng ñaïi hoïc tö laäp, vaø ñaïi hoïc do caùc toân giaùo coù theå giuùp nhaø nöôùc tieát kieäm raát nhieàu chi phí, coâng vieäc, nhöng laïi ñaøo taïo ñöôïc raát nhieàu nhaân taøi. (5) Caùc ñaïi hoïc tö neáu ñöôïc toå chöùc hoaøn thieän coù theå traùnh khoûi nhöõng vaán ñeà hieän nay cuûa nhieàu ñaïi hoïc tö laäp nhö ÑH Ñoâng Ñoâ ôû Vieät Nam, vaø nhaát laø khoâng vöôùng vaøo beänh quan lieâu, chaäm chaïp, vaân vaân, thaáy nôi nhieàu ñaïi hoïc coâng laäp.
5.3. Vaán Ñeà Löông Boång
Phaûi traû löông moät caùch töông xöùng cho nhöõng ngöôøi laøm vieäc taïi ñaïi hoïc. Lyù do nhö sau: (1) Ta khoâng neân theo chính saùch bình quaân trong vaán ñeà löông boång, bôûi vì löông boång laø moät ñoäng löïc chính yeáu nhaát khieán moïi ngöôøi (caùch chung) coá gaéng. Theo Marx, moãi ngöôøi phaûi ñöôïc höôûng caùi maø oâng ta xöùng ñaùng ñöôïc (töùc "theo nhu caàu vaø khaû naêng" nhö Marx töøng tuyeân boá trong Tuyeân Ngoân Ñaûng Coäng Saûn 1848). (2) Chuû tröông bình quaân laøm giaûm bôùt ñoäng löïc, khieán khoâng ai coá gaéng, hay hy sinh theâm. Söï thaát baïi trong chính saùch noâng nghieäp taïi Lieân Xoâ, Trung Hoa vaø coù leõ caû ôû Vieät Nam, moät phaàn laø do noâng daân thieáu ñoäng löïc saûn xuaát, vaø coù leõ thieáu caû traùch nhieäm baûo veä. Neáu ngöôøi gioûi giang cuõng chæ ñöôïc trôï caáp nhö keû doát naùt, ngöôøi raát coá gaèng cuõng chæ ñöôïc traû löông nhö keû löôøi bieáng, thì coøn ai muoán laøm vieäc, nhaát laø khi maø ñoäng löïc yeâu nöôùc khoâng coøn maïnh meõ nhö trong thôøi baûo veä ñaát nöôùc. (3) Myõ vöôït khoûi AÂu chaâu vaø moïi nöôùc khaùc, vì hoï daùm traû ñoàng löông khaù haäu hó cho nhöõng ngöôøi nghieân cöùu gioûi. Hieän töôïng "oùc röõa" (brain-drain) nôi caùc nöôùc nhöôïc tieåu noùi roõ söï thaønh coâng cuûa Myõ. Nhaân taøi cuûa caùc nöôùc naøy nhaän laøm vieäc cho Myõ, bôûi vì hoï khoâng theå soáng ñöôïc vôùi ñoàng löông "soáng giôû, cheát giôû" cuûa hoï nôi queâ nhaø. (4) Ñaõ ñeán luùc chuùng ta neân taïm ngöng chöûi "Myõ ñeá quoác" (leõ dieân, Myõ ñaùng chöûi), bôûi leõ coù chöûi raõ hoïng ñi nöõa, thì chuùng ta vaãn chaúng coù nhaân taøi, maø khoâng nhaân taøi, thì suoát ñôøi chuùng ta vaãn chæ laø nhöõng nöôùc nhöôïc tieåu maø thoâi. Ngöôïc laïi, toâi xin ñeà nghò nhaø nöôùc neân hy sinh boùp buïng traû moät ñoàng löông xöùng ñaùng cho nhaân taøi ñeå hoï ra söùc laøm vieäc cho ñaát nöôùc. Nöôùc Taân Gia Ba (Singapore) tuy nhoû, nhöng coù nhaân taøi, neân ñöôïc theá giôùi kính neå. Caùc nöôùc Thuïy Syõ, AÙo quoác, Bæ, Hoøa Lan... cuõng nhoû thoâi, nhöng coù ai daùm khinh cheâ hoï. Bôûi leõ hoï coù raát nhieàu nhaân taøi. Chæ moät nöôùc AÙo (vôùi quaõng 7-8 trieäu daân, vaø dieän tích baèng 1/5 cuûa Vieät Nam) ñaõ coù theå chieám ñöôïc treân döôùi 20 giaûi Nobel. Vaøo thaäp nieân 1980s, Ñaøi Loan ñaõ aùp duïng chính saùch naøy, vaø do ñoù hoï ñaõ loâi ñöôïc khaù nhieàu nhaân taøi trôû veà phuïc vuï Ñaøi Loan. Caùc Giaùo sö Leâ Nguyeân Trieát (Nobel hoùa hoïc), Giaùo sö Tröông Quang Tröïc (nhaø khaûo coå thôøi danh cuûa ÑH Harvard)... ñaõ boû Myõ ñeå trôû laïi Ñaøi Loan. Gaàn ñaây, chính phuû Baéc Kinh cuõng ñaõ baét ñaàu chính saùch töông töï. Hoï loâi keùo nhöõng nhaø vaät lyù taøi ba nhö Döông Chaán Ninh, Lyù Chính Ñaïo... (Nobel vaät lyù) veà daäy taïi Trung Hoa.
Ngoaøi ra, vôùi ñoàng löông töông xöùng, nhaân vieân taïi ñaïi hoïc seõ ít tham nhuõng hôn. Hoï seõ khoâng laïm duïng ñaïi hoïc ñeå laøm chuyeän tö nhaân. Vaø nhö vaäy, ñaïi hoïc coù theå tieát kieäm ñöôïc moät ngaân quyõ khaû quan.
5.4. Loâi Cuoán Nhaân Taøi Töø Moïi Nöôùc. Ñaøo Taïo Moät caùch Ña Dieän
Nhö quyù vò coøn bieát nhieàu hôn caû chuùng toâi, moãi nöôùc, moãi neàn giaùo duïc coù nhöõng ñaëc saéc rieâng. Trong quaù khöù, nhaø nöôùc thöôøng chæ gôûi caùn boä tu nghieäp hay huaán luyeän taïi moät soá nöôùc, maø heä thoáng, loái toå chöùc vaø caùch theá tö duy töông ñoái ñoàng nhaát. Nhöng chính vì quaù ñoàng nhaát maø thieáu caïnh tranh; chính vì quaù gioáng nhau, neân ta khoâng thaáy coù nhöõng caùi khaùc, môùi hôn, hay hôn; vaø nhaát laø, chính vì ñoàng nhaát maø chuùng ta ñoùng kín. Moät kieåu beá quan toûa caûng môùi ôû theá kyû 20. Ñeå traùnh caùi nguy haïi naøy, chuùng toâi xin ñeà nghò nhaø nöôùc göûi ngöôøi ñi tu nghieäp hay hoïc nghieân cöùu ôû nhieàu nöôùc khaùc nhau, nhieàu neàn vaên hoùa khaùc nhau, khoâng phaân bieät toân giaùo, chính trò...
Leõ ñöông nhieân, caùi hoïc phaûi lieân quan tôùi nhu caàu cuûa ñaát nöôùc. Trong giai ñoaïn hieän ñaïi, nhaø nöôùc caøng neân chuù troïng tôùi nhöõng laõnh vöïc sau ñaây: canh noâng, ngö nghieäp, coâng nghieäp, kyõ ngheä, giao thoâng, y hoïc, vaø döôïc hoïc.
Vaán ñeà vaên hoùa cuõng raát quan troïng, bôûi leõ vaên hoùa gaén lieàn vôùi phaùt minh khoa hoïc. Cheá ñoä daân chuû, xaõ hoäi, coäng hoøa luoân gaén lieàn vôùi neàn vaên hoùa Taây phöông, ñaëc bieät laø Kitoâ giaùo; trong khi söï phaùt trieån kyõ ngheä, tö baûn, khoa hoïc gaén lieàn vôùi phaùi taân giaùo (lyù thuyeát cuûa Max Weber). Töông töï, söï phaùt trieån cuûa caùc con roàng AÙ chaâu phaàn naøo cuõng lieân heä vôùi neàn ñaïo ñöùc, giaùo duïc cuûa Nho giaùo.
Laø ngöôøi Vieät, chuùng ta phaûi ñaëc bieät chuù troïng vaên hoùa cuûa mình, nhöõng neàn vaên hoùa lieân quan vôùi lòch söû cuûa minh, vaø ngay caû neàn vaên hoùa cuûa caû keû thuø. Hoï coù theå xaâm löôïc, ñaøn aùp chuùng ta. Neáu chuùng ta khoâng "bieát ngöôøi, bieát mình" thì laøm sao coù theå "traêm traän traêm thaéng" ñöôïc? (Binh phaùp Toân Töû). Theá neân, moãi ñaïi hoïc, ñaëc bieät ñaïi hoïc nghieân cöùu, caàn phaûi coù nhöõng trung taâm nghieân cöùu veà Vieät hoïc (Vietology vaø Vietnamese Studies, bao goàm Haùn Noâm), Hoa hoïc (bao goàm Haùn hoïc), AÂu Myõ hoïc, Ñoâng Nam aù hoïc, Toân giaùo hoïc, vaân vaân...
5.5. Ngaân Quyõ Giaùo Duïc vaø Nghieân Cöùu
Ñieåm quan troïng nhaát, vaø quyeát ñònh nhaát vaãn laø ngaân quyõ giaùo duïc vaø nghieân cöùu maø nhaø nöôùc caàn phaûi ñaàu tö. Taïi caùc nöôùc tieàn tieán, toång soá ngaân quyõ ñaàu tö vaøo giaùo duïc quaõng 15% toång soá thu nhaäp cuûa moät quoác gia. Taïi nhieàu nöôùc nhö Nhaät, Taân Gia Ba, Ñöùc, Baéc AÂu, ngaân quyõ naøy coøn cao hôn, ñoâi khi tôùi 18% chöa keå nghieân cöùu. Trong tình theá ñaát nöôùc hieän nay, chuùng toâi ñeà nghò moät ngaân quyõ toái thieåu laø 15%, vaø ñöôïc hieán phaùp ñaûm baûo. Ñieàu naøy coù nghóa laø, duø ôû baát cöù hoaøn caûnh thieáu thoán tôùi ñaâu, ngaân quyõ giaùo duïc luoân phaûi laø 15%. Neáu kinh teá maïnh, ngaân quyõ seõ taêng leân, nhaát laø trong laõnh vöïc nghieân cöùu.
Leõ dó nhieân coøn raát nhieàu ñeà nghò, maø vì phaïm vi cuûa baøi tham luaän naøy neân chuùng toâi taïm khoâng baøn ñeán. Trong tinh thaàn cuûa caùc baøi ñieàu trình maø cuï Nguyeãn Tröôøng Toä töøng göûi tôùi trieàu ñình nhaø Nguyeãn, trong taâm hoàn höôùng veà ñaát nöôùc, toâi xin göûi tôùi nhaø nöôùc vaø quyù vò höõu traùch nhöõng yù kieán treân, mong ñöôïc tham khaûo.
Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan, 23.09.2002.
Duyeät laïi
Ñaïi Hoïc Salzburg, AÙo, 01.05. 2005