Söï Thieát Yeáu Cuûa Töï Do Nghieân Cöùu
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
4. Theá Naøo Laø Töï Do Nghieân Cöùu
Noùi nhö theá, chuùng ta ñaõ coù theå nhaän ra moät caùch deã daøng vai troø quan troïng cuûa ñaïi hoïc cuõng nhöï söï thieát yeáu cuûa nghieân cöùu khoa hoïc. Theá nhöng quyù vò giaùo sö nöôùc nhaø coù leõ seõ cho raèng, moät quan ñieåm nhö vaäy ñaâu coù chi môùi laï. Nôi caùc nöôùc theo xaõ hoäi chuû nghóa, ta ñeàu thaáy coù nhöõng Trung Taâm hay Vieän Khoa Hoïc Quoác Gia vôùi nhöõng vieän nghieân cöùu khoa hoïc, vôùi moät quy moâ roäng lôùn, vaø ñöôïc nhaø nöôùc raát troïng duïng. Quaû ñuùng nhö vaäy. Nhöõng keát quaû nghieân cöùu khoa hoïc (nhaát laø veà cheá taïo vuõ khí, khoa hoïc khoâng gian) cuûa caùc vieän khoa hoïc treân cuõng ñaâu thua keùm caùc nöôùc tö baûn.
Thoaùng nhìn thì nhö vaäy. Nhöng neáu ñi saâu vaøo caùch toå chöùc, cuõng nhö caùch theá laøm vieäc, ta thaáy coù raát nhieàu khaùc bieät. Söï khaùc bieät roõ raøng vaø coù tính chaát quyeát ñònh nhaát, ñoù laø tính chaát töï do trong coâng vieäc nghieân cöùu vaø tính chaát töông ñoái ñoäc laäp trong vieäc choïn ñeà taøi, choïn nhaân taøi, choïn ngöôøi hay cô quan coäng taùc, cuõng nhö löông, boång, loäc. Neáu trong caùc ñaïi hoïc AÂu Myõ, hoïc giaû, giaùo sö, sinh vieân coù theå töï do choïn ñeà taøi nghieân cöùu, tuøy theo sôû thích, thì caùc vieän nghieân cöùu cuûa caùc nöôùc xaõ hoäi thöôøng nghieân cöùu theo ñôn ñaët haøng cuûa nhaø nöôùc. Neáu caùc ñaïi hoïc AÂu Myõ coù theå coäng taùc vôùi caùc haõng kyõ ngheä, saûn xuaát, hay giao dòch thì caùc vieän nghieân cöùu trong caùc nöôùc xaõ hoäi chæ coù theå laøm vieäc vôùi nhöõng khaùch haøng maø nhaø nöôùc chæ ñònh (töùc nhaø nöôùc, hay cô quan cuûa nhaø nöôùc). Chính vì theá maø, caùc vieän nghieân cöùu taïi Nga, Taàu ñaõ phaùt trieån khaù toát trong caùc laõnh vöïc quoác phoøng, vuõ khí, hay cô khí, nhöng laïi quaù chaäm chaïp trong moïi laõnh vöïc khaùc, nhaát laø thöông maïi, vaø nhöõng nhu caàu nhaân sinh. Moät khi nhaø nöôùc khoâng ñuû taøi chaùnh ñeå cung caáp cho caùc Vieän Khoa Hoïc, hay moät khi nhaø nöôùc thay ñoåi chính saùch, hay vì boä maùy haønh chaùnh ruøa boø cuûa nhaø nöôùc (nhö tröôøng hôïp cuûa Lieân Soâ vaøo thaäp nieân 1980s), caùc vieän nghieân cöùu seõ mai moät, bôûi leõ hoï khoâng coù theå töï kieám ra ñöôïc taøi chaùnh trôï caáp cho coâng vieäc nghieân cöùu cuûa mình. Vaø nhaát laø, hoï khoâng theå caïnh tranh, ñi vaøo nhöõng laõnh vöïc tieân tieán, vaø leõ dó nhieân khoâng theå saûn xuaát maïi phaåm hôïp vôùi khaåu vò thò tröôøng hieän nay. Hoï cuõng khoâng baùn (hoaëc khoâng ñöôïc pheùp baùn) ra ñöôïc nhöõng saûn phaåm cuûa hoï (ña soá laø vuõ khí). Ngöôïc laïi, caùc ñaïi hoïc AÂu Myõ luoân coäng taùc vôùi caùc haõng kyõ ngheä, buoân baùn, saûn xuaát, cuõng nhö vôùi caû chính phuû. Caùc haõng kyõ ngheä, buoân, saûn xuaát... seõ ñaàu tö 10% tôùi 20% lôïi nhuaän vaøo coâng vieäc nghieân cöùu. Hoï seõ quaûng baù, saûn xuaát vaø baùn caùc saûn phaåm do ñaïi hoïc nghieân cöùu. Vaø nhö vaäy vieäc nghieân cöùu luoân coù ñoäng löïc, vaø luoân phaûi höôùng tôùi nhöõng khaùm phaù môùi, keát quaû môùi... ñeå coù theå soáng coøn. Chính ñieåm naøy khieán caùc ñaïi hoïc AÂu Myõ caïnh tranh, cuõng nhö haáp daãn sinh vieân vaø ban giaùo sö.
Ñieåm naøy ñaõ ñöôïc caùc chính phuû Trung Quoác, Nga vaø caùc nöôùc Ñoâng AÂu nhaän ra khi hoï giaûi toûa hay giaûm bôùt taàm quan troïng cuûa caùc Trung Taâm Khoa Hoïc vaø taêng trôï caáp cho caùc ñaïi hoïc, cuõng nhö toân troïng quyeàn töï do nghieân cöùu. Töø naêm 1990 ÑH Baéc Kinh ñöôïc töï do kinh doanh. Töø naêm 1995 ÑH laïi theâm quyeàn töï do thieát laäp cô sôû saûn xuaát ñieän toaùn, vaø nhaát laø quyeát ñònh löông boång.
Ñeå quyù vò coù theã deã daøng nhaän ra ñieàu maø chuùng toâi hieåu nhö laø töï do nghieân cöùu, ngöôøi vieát xin toùm laïi nhö sau. Moãi ñaïi hoïc:
- Töï do trong vieäc choïn löïa ñeà taøi, ñoái töôïng nghieân cöùu theo khaû naêng vaø sôû thích, cuõng nhö nhu caàu cuûa xaõ hoäi, vaø cuûa caû caù nhaân.
- Töï do trong vieäc choïn phöông phaùp. Ta khoâng neân eùp buoäc ñaïi hoïc phaûi theo ñöôøng loái naøo, phöông phaùp gì, kieåu caùch naøy hay noï.
- Moãi ñaïi hoïc töï laäp trong vaán ñeà taøi chaùnh. Nhaø nöôùc giuùp ngaân quyõ, taøi trôï, nhöng khoâng can thieäp vaøo vaán ñeà ñieàu haønh, choïn löïa nhaân vieân, ban giaûng huaán, cuõng nhö nghieân cöùu. Caùc ÑH tö noåi tieáng cuûa Anh (nhö Oxford, Cambridge, University of London) ñeàu ñöôïc chính phuû trôï caáp, nhöng khoâng can thieäp vaøo noäi boä ñaïi hoïc. Caùc ñaïi hoïc Myõ, caû coâng laãn tö ñeàu ñöôïc hoaëc chính phuû lieân bang, hoaëc chính phuû tieåu bang trôï caáp.
- Moãi ñaïi hoïc ñöôïc töï do ñoái ngoaïi, coäng taùc vôùi giôùi kyõ ngheä, thöông gia hay vôùi caùc cô quan nghieân cöùu quoác teá. Ñaïi hoïc coù theå hôïp taùc vôùi caùc ñaïi hoïc ôû ngoaïi quoác trong vieäc giaûng daäy, nghieân cöùu, huaán luyeän, ñaøo taïo... ÑHQG Ñaøi Loan coäng taùc vôùi treân 100 ñaïi hoïc treân theá giôùi. Caùc giaùo sö cuûa ÑH Chicago, UC Berkeley, Stanford... thöôøng tôùi daäy taïi ÑHQG Ñaøi Loan; caùc sinh vieân cuûa hoï cuõng ñöôïc göûi tôùi ñeå hoïc taïi ñaïi hoïc sau naøy.
- Moãi ñaïi hoïc coù quyeàn choïn löïa, thaêng caáp hay loaïi boû ban giaûng huaán, nghieân cöùu vaø sinh vieân neáu khoâng ñuû chuaån möïc khoa hoïc (vaø chæ theo chuaån möïc khoa hoïc maø thoâi). ÑH töï quyeát ñònh möùc löông boång, hoïc boång cho moãi ngöôøi khaùc nhau, chöù khoâng theo chính saùch bình quaân. Ngöôøi xuaát saéc löông cao, sinh vieân gioûi coù hoïc boång, hay hoïc boång lôùn. Taïi caùc ñaïi hoïc Myõ, moãi giaùo sö khi kyù giao keøo ñeàu coù theå "maëc caû" ñoàng löông cuûa mình vôùi ñaïi hoïc.
- Thaønh laäp uûy ban giaùm ñònh theo tieâu chuaån khoa hoïc, giaùm ñònh ban giaûng huaán, nhaân vieân nghieân cöùu, cuõng nhö nghieân cöùu sinh. Theo moät soá ñaïi hoïc nhö Harvard, ÑHQG Ñaøi Loan, ÑH Ñoâng Kinh thì caùc chuaån möïc coù theå bao goàm: (1) Thaønh quaû (xuaát baûn, giaûi thöôûng khoa hoïc, hoaït ñoäng haøn laâm, ñôõ ñaàu luaän aùn, hoäi thaûo quoác teá khoa hoïc) (70%), (2) Giaûng daäy, möùc ñoä yeâu thích cuûa sinh vieân (sinh vieân ñaùnh giaù cao, sinh vieân theo lôùp ñoâng, giuùp ñôõ sinh vieân...) (20%), vaø (3) tham döï vaøo sinh hoaït cuûa ñaïi hoïc (giöõ caùc chöùc vuï haønh chaùnh, hay phuï traùch caùc hoaït ñoäng cuûa ñaïi hoïc...) (10%). Toång coäng: (1) Thaønh quaû: 70 + (2) Giaûng daäy: 20 + Hoaït ñoäng: 10 = 100. 70 ñieåm ñuû. 80 ñieåm ban khen. 90 ñieåm giaûi thöôûng, taêng löông. Neáu khoâng ñaït tôùi tieâu chuaån 70, seõ bò caûnh caùo, khoâng ñöôïc trôï caáp, hay bò haïn cheá; lieân tieáp 2 naêm caûnh caùo seõ bò baõi chöùc (hay khoâng ñöôïc kyù hieäp ñoàng tieáp tuïc).
- Boä Giaùo Duïc neân traùnh can thieäp vaøo vieäc boå nhieäm, thaêng chöùc. Ñaây laø coâng vieäc noäi boä cuûa moãi ñaïi hoïc. Moät giaùo sö cuûa moät ñaïi hoïc keùm, neáu ñöôïc môøi sang daäy moät ñaïi hoïc khaù hôn, raát coù theå chæ vôùi tö caùch nhö phoù giaùo sö, hay giaùo sö trôï lyù maø thoâi. Ñaây laø moät phöông theá caïnh tranh, raát caàn thieát cho vieäc nghieân cöùu, phaùt minh, saùng taïo. Neáu giaùo sö ôû ñaïi hoïc naøo cuõng gioáng nhau, thì laøm sao coù theå phaân bieät ñöôïc ngöôøi hay, ngöôøi keùm?
- Neân ñeå cho moãi ñaïi hoïc töï choïn giôùi ñieàu haønh, töø caáp chuû nhieäm trôû leân tôùi hieäu tröôûng. Thí duï taïi ÑHQG Ñaøi Loan, Hoäi ñoàng cuûa Moïi nhaân vieân giaûng huaán trong Khoa (Heä, Sôû) baàu Chuû nhieäm; trong Vieän baàu Vieän tröôûng, vaø Hoäi ñoàng Ñaïi dieän cuûa ban Giaûng Huaán baàu Hieäu tröôûng... Boä, hay nhaø nöôùc chæ coù quyeàn pheâ chuaån nhöng khoâng coù quyeàn chæ ñònh.
- Moãi ñaïi hoïc töï do trong vieäc caáp phaùt vaên baèng, thaønh laäp cô sôû nghieân cöùu. Baèng caáp cuûa ñaïi hoïc keùm ít khi ñöôïc caùc kyõ ngheä, haõng hay cô sôû chính phuû vaø caùc cô quan tö nhaân chaáp nhaän. Do ñoù coù söï caïnh tranh giöõa caùc ñaïi hoïc, cuõng nhö vieäc caùc ñaïi hoïc keùm bò ñaøo thaûi.
Quan troïng nhaát, laø ñaïi hoïc ñöôïc töï do môøi, chaáp nhaän, hay tuyeån choïn ban giaûng huaán töø baát cöù nöôùc naøo, saéc toäc naøo, ñaûng phaùi naøo hay toân giaùo naøo. Chæ coù moät tieâu chuaån quyeát ñònh, ñoù laø taøi naêng cuûa hoï thaáy qua coâng trình nghieân cöùu. Ai gioûi, ngöôøi ñoù ñöôïc môøi. Nhaø nöôùc giuùp moïi cô hoäi thuaän tieän, bao goàm chieáu khaùn, quyeàn cö truù, hay nhaäp quoác tòch, hay trôï caáp ngaân khoaûn ñeå ñaïi hoïc coù theå thu huùt ñöôïc nhieàu nhaân taøi treân theá giôùi.
Ñöôïc nhö vaäy, ñaïi hoïc (theo ñuùng nghóa) trôû thaønh quoác teá. Chuùng ta coù theå thu huùt ñöôïc raát nhieàu nhaân taøi. Nöôùc Myõ maïnh, bôûi vì hoï thu huùt ñöôïc haàu heát nhöõng ngöôøi gioûi nhaát cuûa theá giôùi phuïc vuï cho hoï.
Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan, 23.09.2002.
Duyeät laïi
Ñaïi Hoïc Salzburg, AÙo, 01.05. 2005