Söï Thieát Yeáu Cuûa Töï Do Nghieân Cöùu
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
2. Baøi Hoïc Ñaïi Hoïc Baù Linh
vaø Caùc Ñaïi Hoïc Thôøi Danh
Vaøo quaõng naêm 1807-1810, töû töôùc Wilhelm von Humboldt (1767-1835, moät trieát gia vaø ngöõ hoïc gia, nguyeân boä tröôûng Giaùo duïc Phoå) ñöôïc giao phoù traùch nhieäm thieát laäp moät ñaïi hoïc môùi taïi Baù Linh (Berlin) (ÑH Baù Linh chính thöùc thaønh laäp naêm 1811). Ñeå coù theå caïnh tranh vôùi hai ñaïi hoïc thôøi danh luùc baáy giôø, ÑH Sorbonne töùc ÑH Ba Leâ (Paris) cuûa Phaùp quoác vaø ÑH Oxford cuûa Anh quoác, Humboldt caàn phaûi coù moät loái nhìn môùi, taùo baïo vaø thöïc tieãn. Humboldt nhôø tôùi hai nhaø ñaïi tö töôûng cuûa Phoå luùc baáy giôø: Friedrich Ernst Daniel Schleiermacher (1768-1834, Giaùo sö Thaàn hoïc) vaø Johann Gottlieb Fichte (1762-1814, Giaùo sö Trieát hoïc), giuùp vaïch ra moät ñeà cöông cho ñaïi hoïc Baù Linh. Fichte, nhaø trieát gia duy lyù vaø duy taâm, moät phaàn bò aûnh höôûng cuûa Napoleùon Bonaparte coi neàn giaùo duïc ñaïi hoïc nhö laø moät coâng cuï phuïc vuï nhaø nöôùc, moät phaàn do tinh thaàn aùi quoác cao ñoä cuûa oâng, chuû tröông cho raèng, muïc ñích chính cuûa ñaïi hoïc nhaém duy trì vaø phaùt huy tinh thaàn (das Geist) töùc söï soáng (das Leben) cuûa daân toäc Ñöùc. Thaàn hoïc gia Schleiermacher ñi maïnh vaø cöïc ñoan hôn. Ñeå traùnh caùi loãi laàm quaù khöù (caùc vuï aùn Galileo, Brudano...), oâng chuû tröông, söù meänh ñaïi hoïc khoâng coù chi khaùc hôn laø chính coâng vieäc nghieân cöùu khoa hoïc. Choïn loïc töø hai yù kieán treân, Humboldt nhaän ñònh khoa hoïc phaûi tuaân phuïc quy luaät cuûa khoa hoïc, vaø nhöõng toå chöùc khoa hoïc phaûi "döïa vaøo chính mình ñeå soáng vaø tieáp tuïc töï canh taân, vaø khoâng bò baát cöù moät neàn yù thöùc heä naøo troùi buoäc hay ñeø eùp." Noùi caùch khaùc, ñaïi hoïc phaûi töï soáng ñoù laø töï laäp, töï cöôøng, töï trò, töï canh taân. Trong tôø baùo caùo Humboldt göûi quoác vöông, ta ñoïc thaáy caâu chaâm ngoân khoa hoïc vò khoa hoïc maø oâng tieáp nhaän töø Schleiermacher. Tuy nhieân, ta cuõng thaáy laø Humboldt nhaán maïnh tôùi söï lieân quan baát khaû phaân ly giöõa quoác gia vaø khoa hoïc. Khoa hoïc nhaém tôùi vieäc "ñaøo luyeän tinh thaàn vaø ñaïo ñöùc cuûa moät quoác gia." OÂng ñaëc bieät löu yù, giaùo duïc (Bildung) khoâng phaûi laø moät neàn giaùo duïc hoïc theo, nhöng laø moät söï ñaøo taïo tö caùch vaø haønh ñoäng (Charakter und Aktion). Noùi toùm taïi, neàn giaùo duïc ñaïi hoïc bao goàm ba yeáu tính, theo nguyeân lôøi cuûa Humboldt: (1) "raèng taát caû moïi (tri thöùc) ñeàu theo moät nguyeân lyù caên nguyeân" phuø hôïp vôùi sinh hoaït khoa hoïc; (2) "raèng taát caû moïi kieán thöùc khoa hoïc luoân lieân quan tôùi moät lyù töôûng" ñieàu haønh chæ ñaïo hoaït ñoäng ñaïo ñöùc xaõ hoäi, vaø sau cuøng (3) "raèng ta phaûi thoáng nhaát nguyeân lyù naøy vôùi lyù töôûng nhö vaäy vaøo trong moät YÙ nieäm (Idea)." Chæ nhö vaäy, môùi coù theå ñaûm baûo söï vieäc nghieân cöùu khoa hoïc, truy taàm caên nguyeân cuûa söï vaät, luoân phuø hôïp vôùi söï tìm kieám muïc ñích cao quyù cuûa cuoäc soáng ñaïo ñöùc vaø chính trò. Vaø chính ba yeáu tính treân taïo thaønh "caù tính tri thöùc cuûa daân toäc Ñöùc."
Nôi ñaây, trong phaïm vi baøi tham luaän, chuùng toâi xin ñöôïc pheùp mieãn trình baøy nhöõng khoù khaên, maâu thuaãn trong neàn trieát lyù giaùo duïc cuûa Humboldt, vaø chæ xin trình baøy moät vaøi öu ñieåm thaáy nôi chính saùch giaùo duïc cuûa oâng. Ñieåm chính yeáu maø Humboldt vaø Schleiermacher ñoùng goùp vaøo neàn giaùo duïc ñaïi hoïc taân tieán, ñoù chính laø chuû tröông toân troïng coâng vieäc nghieân cöùu khoa hoïc, coi noù nhö laø muïc ñích cuûa ñaïi hoïc. Ñieåm thöù tôùi, ñoù laø ñieàu kieän caên baûn ñeå nghieân cöùu, ñoù chính laø töï do: töï do trong vieäc choïn löïa chuû ñeà nghieân cöùu, töï do trong vieäc choïn phöông phaùp nghieân cöùu, töï do theo ñuoåi lyù töôûng, vaø nhaát laø töï do trong vieäc phaùt huy nghieân cöùu trong moâi tröôøng ñaïi hoïc. Leõ taát nhieân, coâng vieäc nghieân cöùu khoa hoïc luoân phuø hôïp vôùi coâng vieäc naâng cao daân trí, phaùt trieån tri thöùc, hoaøn thieän xaõ hoäi (ñaïo ñöùc). Noùi caùch khaùc, nghieân cöùu khoa hoïc luoân mang tính caùch thöïc duïng.
Chuû tröông laáy coâng vieäc nghieân cöùu khoa hoïc laøm muïc ñích chính naøy ñaõ khieán ÑH Baù Linh phaùt trieån moät caùch vöôït böïc. Trong moät khoaûng thôøi gian chöa ñaày 50 naêm, ÑH Baù Linh ñaõ laøm moät cuoäc caùch maïng ñaïi hoïc, maïnh baïo vaø gaây ra moät aûnh höôûng saâu roäng trong neàn giaùo duïc, khoâng keùm neàn caùch maïng Phaùp (1789) trong phaïm vi chính trò. Vaøo thaäp nieân 1930s, ÑH Baù Linh ñaõ coù theå töï haøo laø ñaàu oùc cuûa thieân haï. ÑH coù nhöõng trieát gia vó ñaïi nhö Hegel, Fichte, Schelling; nhöõng nhaø baùc hoïc thôøi danh nhö Max Planck, Albert Einstein, Werner Heisenberg, Niels Bohr (hai nhaø vaät lyù naøy sau daäy taïi Kopenhagen vaø Goettingen), nhöõng nhaø thaàn hoïc noåi tieáng nhö Schleiermacher. Vaø ta cuõng khoâng theå queân ñöôïc thieân taøi Karl Marx, linh hoàn cuûa chuû nghóa xaõ hoäi. Marx töøng duøi maøi kinh saùch taïi ñaây vaøo nhöõng naêm 1838-1841. Chính nhöõng vó nhaân naøy ñaõ ñöa nöôùc Ñöùc leân tôùi böïc thang cao choùt voùt laøm theá giôùi khaâm phuïc vaø haõi sôï daân toäc Ñöùc.[1] Cuõng chính ÑH Baù Linh naøy ñaõ loâi keùo caùc ñaïi hoïc khaùc cuûa Ñöùc caïnh tranh trong coâng vieäc phaùt trieån trí naêng vaø phaùt minh khoa hoïc. Vaø cuõng chính ÑH Baù Linh naøy ñaõ cho thaáy laø moïi sinh hoaït chính trò, kinh teá, kyõ ngheä, chieán tranh, tinh thaàn... ñeàu lieân quan maät thieát vôùi tri thöùc. ÑH Baù Linh ñaõ chöùng minh ñöôïc söï chính xaùc cuûa caâu noùi "Tri thöùc laø Söùc Maïnh" (hay tri thöùc laø quyeàn löïc, knowledge is power) maø Bacon ñaõ töøng ñao to buùa lôùn vaøo ñaàu theá kyû thöù 17.
Nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa nghieân cöùu, cuûa taám göông Baù Linh, caùc ñaïi hoïc cuûa Myõ baét ñaàu caûi toå, nôùi roäng muïc ñích cuûa ñaïi hoïc sang khía caïnh nghieân cöùu. Vaøo ñaàu theá kyû thöù 20, caùc ñaïi hoïc thuoäc phaùi Tröôøng Xuaân (Ivy League) baét ñaàu chuù troïng tôùi vaán ñeà nghieân cöùu. Hoï ñaàu tö moät soá voán raát khaû quan vaøo nghieân cöùu. Hoï môøi nhöõng giaùo sö, khoa hoïc gia, chuyeân gia noåi tieáng töø AÂu chaâu qua. Hoï tuyeån choïn vaø caáp hoïc boång cho nhöõng sinh vieân xuaát saéc, vaø nhaát laø hoï coäng taùc maät thieát vôùi caùc ñaïi kyõ ngheä cuõng nhö giôùi kinh doanh cuûa Myõ. Sau theá chieán thöù nhaát, hoï ñaõ loâi keùo ñöôïc nhöõng trieát gia thôøi danh nhö Bertrand Russell, North Whitehead, nhöõng khoa hoïc gia vó ñaïi nhö Albert Einstein, Enrico Fermi, nhöõng ñaïi thaàn hoïc gia nhö Paul Tillich... tôùi daäy hoïc hay nghieân cöùu cho hoï. Töø moät ñaïi hoïc taàm thöôøng thaønh laäp naêm 1636, ÑH Harvard, sau khi aùp duïng chính saùch nghieân cöùu, ñaõ voït leân haøng ñaàu nöôùc Myõ ngay tröôùc theá chieán thöù 2, vaø ngaøy nay, ñöôïc coâng nhaän nhö laø moät trong möôøi ñaïi hoïc thôøi danh nhaát cuûa theá giôùi. Leõ taát nhieân laø caùc ñaïi hoïc khaùc nhö Princeton, Columbia, Chicago, Cornell, Yale... cuõng coù nhöõng thaønh quaû gaàn nhö vaäy (Ñaïi Hoïc Princeton, nôi Einstein töøng daïy hoïc, daãn ñaàu caùc ñaïi hoïc Myõ lieân tieáp trong ba naêm nay). Hoï mua chuoäc nhaân taøi treân khaép theá giôùi, khoâng phaân bieät chuûng toäc, maøu da, toân giaùo hay chính trò. Hoï roäng raõi cung caáp moïi phöông tieän thieát yeáu cho coâng cuoäc nghieân cöùu. Nhöõng nhaø baùc hoïc AÙ chaâu ñaàu tieân ñaït ñöôïc giaûi Nobel (vaät lyù) nhö Döông Chaán Ninh, Lyù Chính Ñaïo (Taàu)... ñeàu hoïc taïi Myõ (Princeton, Columbia) vaø tieáp tuïc laøm vieäc cho hoï. Ngaøy nay, caùc ñaïi hoïc soá moät taïi Myõ (caùch chung) ñöôïc caû theá giôùi coi nhö laø nhöõng ñaïi hoïc öu tuù ñaùng tin caäy. Trung bình moãi naêm caùc ñaïi hoïc naøy chieám ñöôïc tôùi 2/3 toång soá cuûa giaûi thöôûng Nobel veà ñuû moïi maët. Chæ rieâng moät ñaïi hoïc Chicago ñaõ töøng ñoaït ñöôïc 63 giaûi Nobel trong lòch söû cuûa giaûi. Trong ngaønh kinh teá, ñaïi hoïc naøy ñaõ chieám ñöôïc 14 giaûi Nobel trong gaàn 20 naêm gaàn ñaây. Ngoaøi thaønh töïu khoa hoïc, caùc ñaïi hoïc Myõ ñaõ saûn sinh ra giôùi laõnh ñaïo cuûa Myõ vaø coù leõ cuûa toaøn theá giôùi. Khaù nhieàu toång thoáng Myõ, vaø raát nhieàu giôùi laõnh ñaïo treân theá giôùi töøng xuaát thaân töø Harvard, Yale, Cornell, Columbia, Georgetown... Cöïu toång thoáng Bill Clinton (cuøng vôùi baø Arroyo, toång thoáng Phi Luaät Taân, cöïu thoáng ñoác Ñaøi Loan, oâng Toáng Sôû Laãm, vaân vaân) töøng toát nghieäp ÑH Georgetown. Clinton cuõng töøng theo hoïc taïi ÑH Yale, vaø tu nghieäp taïi ÑH Oxford. Hai cha con toång thoáng Bush, cuõng nhö baø thöôïng nghò só Hilary Clinton ñeàu laø cöïu sinh vieân cuûa Yale, trong khi coá toång thoáng Kennedy, cöïu phoù toång thoàng A. Gore, W. Mondale, vaân vaân, ñeàu laø cöïu sinh vieân Harvard. Danh saùch cöïu sinh vieân cuûa caùc ñaïi hoïc treân thöôøng chieám phaàn lôùn trong caùc boä töø ñieån danh nhaân theá giôùi (Who is Who).
Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan, 23.09.2002.
Duyeät laïi
Ñaïi Hoïc Salzburg, AÙo, 01.05. 2005