Söï Thieát Yeáu Cuûa Töï Do Nghieân Cöùu
Gs. Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
1. Toaøn Caàu Hoùa: Nguy Cô hay Cô Hoäi?
Söï thaùch ñoá cuûa toaøn caàu hoùa cuõng nhö söùc maïnh cuûa vieãn thoâng trong caùi theá giôùi ñieän toaùn ngaøy nay eùp buoäc chuùng ta phaûi theo moät cuoäc soáng môùi vôùi nhöõng ngoân ngöõ môùi. Caùi nghòch lyù laø: khoâng ai coù theå töï ñoùng cöûa kheùp kín, soáng rieâng bieät, nhöng baát cöù ai cuõng coù theå ñôn ñoäc hôn. Trong caùi "thoân ñòa caàu" naøy (global village), con ngöôøi tuy töï do, tieán boä hôn, nhöng cuõng deã daøng bò tha hoùa, troùi buoäc, yeáu ñuoái vaø ít töï chuû hôn. Con ngöôøi tuy thoûa maõn ñöôïc moät caùch deã daøng nhöõng öôùc muoán thaàm kín, nhöng hoï cuõng raát coù theå laïi bò chính nhöõng öôùc muoán naøy troùi buoäc, laøm hoï caøng khoå sôû, caøng thieáu soùt. Trong moät theá giôùi nhö vaäy, chæ coù ai maïnh, ngöôøi ñoù môùi coù theå khoâng bò theá giôùi naøy troùi buoäc. Ngöôïc laïi, hoï laïi coù theå thoáng trò ñöôïc chính caùi theá giôùi naøy.
Nhöng ngöôøi maïnh ngaøy nay khoâng coøn laø loaïi ngöôøi coù söùc löïc cuûa moät ngöôøi huøng Traàn Bình Troïng, moät voõ só Haïng Voõ, moät löïc só Kinh Kha, maø laø ngöôøi ñaày trí tueä, coù theå kinh bang teá theá nhö nhaø ñaïi chieán löôïc Nguyeãn Traõi. Hôn theá nöõa, ngöôøi maïnh khoâng phaûi laø ngöôøi sôû höõu ñaát ñai nhaø cöûa hay tö baûn, nhöng laø ngöôøi coù theå khaùm phaù ra nhöõng caùi môùi laï, nhöõng vaán ñeà môùi, nhöõng giaûi phaùp môùi, vaø nhaát laø con ñöôøng môùi maø nhaân loaïi seõ phaûi theo nhö nhaø thoâng thaùi Nguyeãn Tröôøng Toä. Ngöôøi maïnh cuõng khoâng coøn laø chính phuû, hay nhöõng ngöôøi naém giöõ quyeàn theá, töùc nhaø nöôùc. Coù leõ ñuùng hôn phaûi noùi, ngöôøi maïnh laø ngöôøi naém ñöôïc caùi nguoàn cuûa tri thöùc, naém ñöôïc quy luaät cuûa theá giôùi, cuûa vuõ truï. Chính vì theá maø ngöôøi Vieät chuùng ta caøng caàn phaûi troïng duïng nhöõng nhaân taøi nhö Nguyeãn Traõi, Nguyeãn Tröôøng Toä. Chuùng ta caøng caàn phaûi coù nhöõng Newton, Einstein, Edison cuõng nhö Bill Gates. Caû ngaøn, caû vaïn oâng tieán só duø coù ñöôïc khaéc treân bia ñaù ôû Vaên Mieáu ñi nöõa, nhöng neáu chæ bieát "soâi kinh naáu söû" maø thoâi, hoaëc neáu chæ bieát chuõa goït caâu vaên ñeán möùc ñoä "Vaên nhö Sieâu Quaùt voâ tieàn Haùn", hay neáu chæ mong ñöôïc "voõng anh ñi tröôùc, voõng naøng theo sau", thì cuøng laém vaãn chæ laø "ngaøn naêm bia ñaù vaãn coøn trô trô." Söï thöïc laø, hoï chöa chaéc coù theå laøm nuôùc Vieät maïnh hôn, hay hôn, ñeïp hôn, giaàu hôn. Caû ngaøn oâng traïng nhö Traïng Trình cuõng khoâng haún giuùp ta caïnh tranh ñöôïc vôùi Taàu, vôùi Taây, ñöøng noùi vôùi Nhaät vaø nhaát laø vôùi Myõ. Vaø caû ngaøn, caû vaïn ngöôøi nhö nhaân vaät (coù tính chaát huyeàn thoaïi) Traïng Quyønh, maø chuùng ta töôûng töôïng hay phoùng ñaïi, veõ vaây veõ caùnh, toâ maàu toâ saéc, cuõng chæ laøm ta taïm thôøi queân ñöôïc caùi nhuïc nhöôïc tieåu, bò ñeø neùn, bò khinh thò. Ñeå roài khi tænh daäy, ta caøng ñau xoùt maø thoâi! Chæ coù nhöõng ngöôøi nhö nhaø ñaïi chieán löôïc Nguyeãn Traõi, nhö nhaø baùc hoïc Nguyeãn Tröôøng Toä, vaø nhaát laø nhö caùc ñaïi khoa hoïc vaø trieát gia môùi chính laø nhöõng ngöôøi ñaõ khieán con ngöôøi maïnh hôn, nhaân baûn hôn; khieán xaõ hoäi tieán boä hôn; khieán quoác gia höng thònh hôn; vaø leõ dó nhieân khieán loaøi ngöôøi caøng xöùng ñaùng laø con ngöôøi.
Ñeå giuùp theá heä Vieät sau ñuû khaû naêng soáng maïnh (töùc daân giaàu nöôùc maïnh, nhö nhaø nöôùc töøng ñeo ñuoåi), vaø trôû leân maïnh trong moät theá giôùi haäu hieän ñaïi (postmodern world), haäu kyõ ngheä (postindustrial), vieãn thoâng... ñaày nghòch lyù nhö vaäy, neàn giaùo duïc nöôùc nhaø caàn phaûi caäp nhaät, söûa ñoåi, vaø neáu caàn thieát, caàn thay ñoåi moät caùch toaøn dieän, töø loái suy tö thöôøng nhaät tôùi quan nieäm veà khoa hoïc, töø caùch theá laøm vieäc tôùi phöông theá trao ñoåi, töø phöông phaùp quaûn lyù tôùi ñöôøng loái giao thöông, töø ngoân ngöõ quen thuoäc cho tôùi ngoân ngöõ chuyeân moân, töø caùch cö xöû truyeàn thoáng tôùi loái tieáp caän vôùi caùc neàn vaên minh vaø vaên hoùa khaùc. Vaø quaû thaät vaäy, ta thaáy laø taát caû moïi yù heä phaùt sinh töø thôøi caän ñaïi, hay nhöõng ñaïi lyù thuyeát (grand theories) nhö chuû thuyeát duy khoa hoïc, duy lyù, duy vaät, daân chuû, xaõ hoäi, vaân vaân, ñeàu ñöông bò theá heä haäu hieän ñaïi nghi ngôø, thaùch ñoá vaø laøm baêng hoaïi. Theo nhöõng keû tin vaøo haäu hieän ñaïi, nhöõng ñaïi lyù thuyeát naøy khoâng coøn ñuû hieäu löïc ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà toaøn caàu hoùa, vaø caøng khoâng ñuû ñoäng löïc ñeå thuùc ñaåy con ngöôøi ñi tìm nhöõng tri thöùc môùi laï. Noùi caùch khaùc, neàn giaùo duïc caùch chung vaø ñaïi hoïc caùch rieâng phaûi ñoái dieän vôùi nhöõng khoù khaên mang tính caùch ña dieän, nhöõng khoù khaên voán coù saün trong theá giôùi hieän ñaïi, töùc laø nhöõng khoù khaên maø theá giôùi caän ñaïi vôùi neàn khoa hoïc, tri thöùc ñaõ gaây ra. Noù caøng phaûi nhìn xa hôn, tìm ra nhöõng khoù khaên môùi ñöông phaùt hieän vaø coù theå phaùt sinh trong töông lai. Theâm vaøo ñoù, trong moät theá giôùi nhö theá giôùi hieän nay, giaùo duïc caøng caàn phaûi ñeå yù tôùi söï ñoái nghòch giöõa caùc neàn vaên hoùa (vaên minh), giöõa nhöõng giaù trò coå truyeàn vaø giaù trò môùi phaùt sinh, vaø taát nhieân giöõa theá giôùi giaàu vaø theá giôùi ngheøo. Bôûi leõ, tri thöùc khoâng theå taùch bieät khoûi cuoäc soáng cuûa con ngöôøi, maø con ngöôøi ngaøy nay laø moät con ngöôøi ñaõ bò toaøn caàu hoùa. Moät ngöôøi soáng ôû Haø Noäi raát gaàn guõi vôùi moät ngöôøi taïi Nöõu Öôùc, gaàn hôn caû nhöõng ngöôøi haøng xoùm laùng dieàng trong nhöõng daãy chung cö ñaày ngöôøi. Moät ngöôøi laøm vieäc taïi Ñaøi Baéc nhö toâi cuõng coù theå gaëp moät khoù khaên y heät nhö moät giaùo sö ñöông daïy hoïc taïi Saigon naøy vaäy. Cuoäc taán coâng cuûa maët traän Al Qaeda vaøo hai toøa nhaø maäu dòch theá giôùi taïi Nöõu Öôùc khoâng chæ rung ñoäng thaønh phoá naøy. Noù laøm naùo ñoäng nöôùc Myõ. Noù laø ñaàu moái cho söï suïp ñoå cuûa chính phuû Taliban ôû A Phuù Haõn. Noù laø moät trong nhöõng caùi côù chính yeáu khieán Myõ baùo thuø, laät ñoå chính quyeàn cuûa Saddham Hussan. Noùi toùm laïi, noù aûnh höôûng tôùi toaøn theá giôùi, töø Ñoâng sang Taây, töø Baéc chí Nam. Töông töï, söï khuûng hoaûng thò tröôøng chöùng khoaùn Nasdaq ôû Nöõu Öôùc, Dax ôû Frankfurt, Nikkei ôû Ñoâng Kinh, hay Hangseng ôû Hoàng Koâng... khoâng chæ khieán giôùi kinh taøi lo aâu, maø coøn laøm taát caû neàn kinh teá theá giôùi laåy baåy. Noùi toùm laïi, baát cöù moät khuûng hoaûng naøo, cho duø xem ra coù veû nhoû nhaët, thí duï nhö vieäc taêng giaù daàu thoâ (vaøo naêm 1973 cuûa khoái lieân minh daàu löûa OPEC, vaø gaàn ñaây) cuõng ñeàu aûnh höôûng moät caùch toaøn dieän tôùi cuoäc soáng, sinh hoaït cuûa chuùng ta, töø thöông maïi tôùi giao thoâng, töø kinh teá tôùi quoác phoøng, töø phaùp luaät tôùi toân giaùo, töø giaùo duïc tôùi ngheä thuaät, vaân vaân.
Trong phaïm vi baøi vieát naøy, chuùng toâi xin haïn cheá trong moät laõnh vöïc raát nhoû, ñoù laø söï thieát yeáu cuûa coâng vieäc nghieân cöùu, cuõng nhö tính chaát töï do nghieân cöùu trong moâi tröôøng ñaïi hoïc. Bôûi leõ, nhöõng keû maïnh laø nhöõng ngöôøi coù tri thöùc, coù saùng taïo, bieát khoáng cheá ngoaïi theá, bieát toå chöùc, bieát kinh doanh, vaân vaân. Nhöng ñeå coù tri thöùc, saùng taïo hoï caàn phaûi coù nhöõng ñaïi hoïc hay cô quan nghieân cöùu ñi tieân phong trong moïi laõnh vöïc. Hay noùi caùch khaùc, hoï phaûi nhìn ra caùi gì maø chuùng ta chöa nhìn ra, khaùm phaù ra nhöõng vaán ñeà maø chuùng ta vaãn coøn ngaây thô bình chaân nhö vaïi coi laø leõ taát nhieân, phaùt minh ra nhöõng phöông theá giaûi quyeát vaán ñeà moät caùch hay hôn, an toaøn hôn vaø saûn xuaát ra nhöõng maïi phaåm giuùp con ngöôøi soáng laâu hôn, ñeïp hôn, khoûe hôn... Nöôùc Myõ, nöôùc Anh, nöôùc Nhaät, nöôùc Ñöùc, nöôùc Phaùp... daãn ñaàu theá giôùi, bôûi leõ hoï phaùt minh nhieàu nhaát, hoï khaùm phaù ra nhieàu caùi môùi nhaát, nhieàu caùi hay nhaát, vaø nhaát laø hoï saûn xuaát moïi vaät duïng, thöïc phaåm, maùy moùc... coù theå thoûa maõn chuùng ta hôn caû. Hoï ñöôïc nhö vaäy, bôûi vì hoï coù ñöôïc nhöõng ñaïi hoïc gioûi nhaát, thôøi danh nhaát, vaø coù aûnh höôûng nhaát. Maø nhöõng ñaïi hoïc naøy thaønh coâng chính vì hoï chuû tröông töï do nghieân cöùu, coi noù nhö laø moät muïc ñích thieâng lieâng baát khaû xaâm phaïm cuûa sinh hoaït tri thöùc.
Traàn Vaên Ñoaøn
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Ñaøi Loan, 23.09.2002.
Duyeät laïi
Ñaïi Hoïc Salzburg, AÙo, 01.05. 2005