Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home PageMoät haønh ñoäng luaân lyù laø moät haønh ñoäng chieáu theo nguyeân taéc ñaïo ñöùc caên baûn ñeå choïn löïa. Maëc daàu khi phaùn ñoaùn luaân lyù ít ai nghi ngôø vai troø quan troïng cuûa hai nguyeân toá thöïc tieãn vaø qui taéc noùi treân, nhöng khi thaûo luaän taàm quan heä giöõa hai nguyeân toá naøy, thì bao ngöôøi ñaõ xa vaøo hai thaùi cöïc hoaëc troïng luaân lyù thöïc chöùng hoaëc nghieâng veà luaân lyù hình thöùc. Laøm sao coù theå caân baèng moät neàn luaân lyù vöøa coi troïng traïng huoáng caù bieät, vöøa khaúng ñònh giaù trò caên cô sieâu hình? Ñoù chính laø muïc ñích cuûa luaân lyù thöïc toàn tính (existentiale Ethik) maø K. Rahner muoán nhaém tôùi. Moät ñaèng khaùc, trong nhöõng naêm gaàn ñaây vaán ñeà phaåm ñònh nhöõng nguyeân taéc caên baûn cuûa luaân lyù nhö töï do, luaät töï nhieân... ñaõ trôû thaønh nhöõng ñeà taøi noùng boûng trong thaàn hoïc luaân lyù. Neáu khoâng naém vöõng quan ñieåm vaø khoâng coù moät caùi nhìn vöøa saâu xa vöøa bao quaùt, thì nhöõng cuoäc tranh chaáp treân trôû thaønh ñoäc ñoaùn vaø khoù traùnh ñöôïc söï tranh chaáp döïa treân luaän ñieåm thaønh kieán hôn laø phaùn ñoaùn khaùch quan. trong phieân ñoaûn luaän naøy, chuùng ta tröôùc heát tìm hieåu caên baûn cuûa luaân lyù thöïc toàn ñaët neàn taûng treân "nhaân chuûng hoïc sieâu nghieäm", sau ñoù phaân tích vaø dieãn ñaït luaân lyù thöïc toàn cuûa K. Rahner.
K. Rahner (1904-1984), moät thaàn hoïc gia maø giôùi thaàn hoïc ñeàu ngöôõng moä vaø coi oâng nhö baäc sö phuï. Tö töôûng oâng ñaõ aûnh höôûng khaù saâu ñaäm trong Coâng ñoàng Vaticanoâ II. Noùi chung K. Rahner moät ñaèng phaùt huy truyeàn thoáng tö töôûng kinh vieän, ñaèng khaùc tieáp thu trieát hoïc Ñöùc Quoác Duy Taâm vaø trieát thuyeát kinh vieän, gaïn loïc laáy nhöõng tinh hoa ñeå hoøa nhaäp vaøo nhöõng tö töôûng hieän ñaïi. Nhö vaäy, oâng goùp phaàn thöïc thi ñöôøng höôùng "taân kinh vieän" maø ñöùc Leo XIII ñaõ ñeà xöôùng vaø thoâi thuùc trong thoâng ñieäp "Aeterni Patris" (1879). Rahner ñaõ nhaän chæ thò chung ñeå phaùt huy moät höôùng ñi rieâng bieät. Höôùng ñi naøy ñöôïc ñuùc keát döôùi hoïc thuyeát "nhaân chuûng hoïc sieâu nghieäm" ñöôïc trình baøy trong hai taùc phaåm noåi tieáng: "Tinh Thaàn trong Theá Giôùi" vaø "Laéng nghe Chaân Ngoân".
Nhö nhöõng tö töôûng gia taân kinh vieän khaùc, Rahner töï nhaän mình laø ngöôøi ñi theo trieát hoïc tieân nghieäm (transzendentale Philosophie). Trieát thuyeát naøy khaùc vôùi caùc hoïc thuyeát khaùc ôû choã hoï öu tieân quan taâm tôùi con ngöôøi, laáy con ngöôøi laøm khôûi ñieåm ñeå nhaän ra söï lieân heä vôùi vaïn vaät. I. Kant laø trieát gia khai phoùng ñöôøng höôùng naøy: oâng khoâng baét ñaàu baèng vieäc luaän ñaøm ñoái töôïng trieát hoïc, nhöng baèng caùch ñi khaùm phaù ra nhöõng ñieàu kieän sieâu nghieäm cuûa tri thöùc con ngöôøi. Kant phaùt hieän ra ñieàu kieän ngoaïi taïi vaø noäi taïi cuûa nhaân tri laø thôøi gian, khoâng gian vaø 12 phaïm truø. OÂng chöùng minh raèng ñoù laø ñieàu kieän taát yeáu vaø phoå quaùt ñeå con ngöôøi tri nghieäm ñoái töôïng. Nhöng chính vì quaù döïa treân nhöõng ñieàu kieän coá ñònh naøy maø oâng ñaõ sa vaøo baåy nguy hieåm cuûa baát khaû tri luaän vaø chuû nghóa nhò nguyeân (giöõa hieän töôïng vaø vaät töï thaân, giöõa lyù thuyeát vaø thöïc haønh). Rahner hoïc hoûi trieát thuyeát cuûa Mareùchal laáy quan ñieåm ñoäng tính cuûa trieát gia J.G. Fichte ñeå giaûi quyeát nhöõng quan nieäm thuyeát kinh vieän ñeå phaùt giaùc ra nhöõng ñieàu kieän ñeå xaây döïng neàn sieâu hình hoïc cuûa oâng. OÂng quan nieäm raèng, nhöõng ñieàu kieän naøy caøng ñôn giaûn, caøng thöïc tieãn bao nhieâu thì caøng ñöôïc ñaùnh giaù trò cao baáy nhieâu. Vaø oâng nhaän ñònh ñieàu kieän ñoù gaén lieàn vôùi con ngöôøi hieän höõu: ñoù laø thöïc taïi thöôøng ngaøy cuûa con ngöôøi "ñaët caâu hoûi" (Fragen). Laáy vieäc "ñaët caâu hoûi" laøm phaùt ñieåm ñeå khaùm phaù baûn theå hoïc, thöïc ra tröôùc ñoù Heidegger ñaõ baét ñaàu vaø ngöôøi keá vò Rahner sau naøy E. Coreth môùi phaùt huy tôùi möùc tinh vi. Duø sao ñi nöõa, ba trieát gia ñeàu xaùc ñònh giaù trò cuûa phöông phaùp vaø ñieàu kieän öu theá cuûa haønh ñoäng ñaët caâu hoûi.
Con ngöôøi baát cöù luùc naøo, trong hoaøn caûnh naøo vaø ñeà taøi naøo ñeàu coù theå ñaët vaán ñeà. Ñoù laø ñaëc tính chung cuûa con ngöôøi nhöng ñoàng thôøi cuõng laø cuûa caù theå rieâng bieät. Nhö vaäy, sieâu hình hoïc thöïc söï baét nguoàn töø kinh nghieäm cuï theå, töø baát cöù moät kinh nghieäm naøo, vì baát cöù moät vaán naïn naøo ñeàu coù theå trôû thaønh ñoái töôïng tìm hoûi, ñeå khaùm phaù ra chaân trôøi roäng hôn, cao hôn. Ngoaøi ra, khi vaán xeùt trôû thaønh vaán naïn, con ngöôøi ñöùng xen giöõa hai laõnh vöïc: moät ñaøng ñaõ bieát (neáu khoâng, hoï khoâng theå ñaët vaán ñeà ñöôïc), ñaèng khaùc, phaàn giaûi quyeát vaán ñeà chöa bieát hay coøn moâng lung chöa thaønh luaän ñeà. Nhö vaäy, haønh ñoäng ñaët caâu hoûi laø khôûi ñieåm vaø ñoùng vai troø doø xeùt (Vorgriff) ñeå khaùm phaù ra nhöõng ñaàu moái keát caáu cuûa toàn höõu. Trong hoïc thuyeát cuûa Rahner coøn moät soá quan nieäm töông töï hoã töông nhau nhö vaäy, tæ duï: "hieän ñeà" (thematisch) vaø "aån ñeà" (Unthemtisch). Hai quan nieäm naøy boäc loä hai quan ñieåm chuû quan cuûa con ngöôøi: khi con ngöôøi nhaän ñònh moät caûnh giôùi, thöôøng thì löïc chuù yù cuûa hoï taäp trung vaøo moät ñòa ñieåm naøo ñoù vaø caùc ñoái töôïng chung quanh trôû thaønh môø aûo hay phuï thuoäc, hay nhieàu khi chæ hieän höõu trong haøm yù. Loaïi suy ra, chuùng ta cuõng coù theå nhaän ra söï lieân quan giöõa "höõu danh" vaø "voâ danh", nhö Rahner minh luaän ñeà taøi Kitoâ höõu voâ danh sau naøy. Moät ñoâi quan nieäm töông töï nöõa laø "tieân nghieäm tính" (transzendental) vaø "phaïm truø tính" (categorial). Hai quan nieäm naøy dieãn ñaït giôùi haïn vaø ñaëc tính cuûa tri thöùc con ngöôøi: khi con ngöôøi (chuû theå) chuû ñoäng nhaän thöùc, thì haønh ñoäng nhaän thöùc ñoù thuoäc veà tieân nghieäm tính, nghóa laø con ngöôøi töï chuù yù tôùi moät ñoái töôïng naøo ñoù. Neáu möôïn quan nieäm cuûa E. Husserl ñeå dieãn ñaït, thì ñoù laø noesis, moät naêng löïc chuû ñoäng naøo ñoù cuûa tri thöùc. Ngöôïc laïi khi tri thöùc con ngöôøi ñaõ dieãn taû roõ raøng, ñaõ trôû thaønh moät luaän ñeà, thì noù ñaõ trôû thaønh nhaän thöùc thuoäc phaïm truø tính. Giao ñieåm giöõa hai quan nieäm naøy laø coá ñònh hoùa, giôùi haïn hoùa. Noùi caùch khaùc, baát luaän hieän-ñeà hay aån-ñeà, tieân-nghieäm hay phaïm truø ñeàu quy tuï vaøo möùc ñoä nhaän thöùc cuûa con nguoøi. Ñoàng thôøi noù cuõng aùm chæ moät söï kieän: haønh tri thì luoân luoân coù höôùng ñoä thaâm saâu hôn laø thaønh quaû ñaõ ñöôïc phaïm truø aán ñònh.
Cuõng trong maïch tö töôûng naøy, chuùng ta caàn dieãn giaûi tæ mæ hôn hai quan nieäm töông töï coù lieân quan tröïc tieáp tôùi ñeà taøi thaûo luaän cuûa chuùng ta, ñoù laø: "thöïc toàn tính" (existential) vaø "hieän taïi tính" (existentiell). Theo Rahner, thöïc toàn tính coù theå mieâu taû nhö sau: ñoù laø moät traïng thaùi tinh thaàn tröôøng cöûu vaø haèng toàn bò giôùi haïn nhö laø moät ñieàu kieän tieân ñònh vaø taát yeáu ñeå moät kinh nghieäm hay moät khaû theå kinh nghieäm naøo ñoù trôû thaønh moät ñoái töôïng. Ñöông nhieân ôû ñaây cuõng bao haøm khaû naêng con ngöôøi töï do phaùt trieån chính mình nöông theo nhöõng ñieàu kieän coá ñònh hay khaû ñònh. Hieän taïi tính laø moät hieän traïng hay phaåm tính ñöông taïi cuûa moät haønh ñoäng töï do cuûa con ngöôøi. AÅn yù thaâm saâu cuûa söï lieân quan giöõa hai quan nieäm naøy laø: khi con ngöôøi "hieän taïi" ñöông ñaàu vôùi möùc ñoä nhö: höõu haïn, yeáu ñuoái, khuûng hoaûng, baát an hay toäi loãi... thì luùc ñoù con ngöôøi cuõng ñöôïc nhaéc nhôû laø: ngay trong phaïm vi tieâu cöïc naøy, con ngöôøi vaãn coøn coù moät chieàu saâu chaân nguyeân thöôøng höõu vôùi con ngöôøi, ñoù laø aân suûng, sieâu vieät tính vaø töï do. Hoaëc giaû ñeå lyù hoäi roõ raøng hôn, chuùng ta coù theå möôïn phaàn phaân tích "phi chaân nguyeân" (Uneigentlichkeit) cuûa trieát thuyeát Heidegger ñöôïc dieãn ñaït trong taùc phaåm "Toàn Höõu vaø Thôøi Gian" (Sein und Zeit) ñeå thaáy roõ Rahner ñaõ boå tuùc phaàn quan troïng maø Heidegger ñaõ khoâng quan taâm tôùi hay chæ hieåu ngaàm: Toàn höõu (Sein) môùi laø caên nguyeân vaø ñieàu kieän tieân quyeát cuûa Taïi Höõu (Da-sein). Sau khi nhaéc qua nhöõng quan ñieåm treân ñöôïc keát caáu vaø phaùt huy trong hai taùc phaåm "Tinh Thaàn trong Theá Giôùi" vaø "Laéng Nghe Chaân Ngoân" nhö theá naøo.
Coù theå noùi, ñeå hieåu tö töôûng cuûa Rahner, chuùng ta caàn thaáu trieät hoïc thuyeát sieâu nghieäm nhaân chuûng hoïc cuûa oâng, vì ñoù laø khôûi ñieåm vaø neàn taûng phaùt huy nhöõng ñeà taøi khaùc, nhö AÂn suûng luaän, Kitoâ hoïc, Giaùo Hoäi hoïc... Nhöng nhöõng tö töôûng cuûa sieâu nghieäm nhaân chuûng hoïc chuû yeáu ñöôïc trình baøy trong hai taùc phaåm trieát hoïc toân giaùo noùi treân. Tieáp tuïc tö töôûng cuûa trieát hoïc Ñöùc Quoác Duy Taâm Rahner cho raèng khi tinh thaàn haï nhaäp (setzen) vaøo theá giôùi höõu hình, thì tinh thaàn khoâng nhöõng haïn höõu chính mình ñeå coù theå cuï theå hoùa, nhöng ñoàng thôøi cuõng ñöa moät naêng löïc sieâu hình ñeå con ngöôøi coù theå vöôït qua nhöõng giôùi haïn vaät chaát ñeå thaêng hoùa vaø vieân maõn hoùa theá giôùi. Nhö vaäy, "theá giôùi" khoâng coøn laø moät phaïm vi ngaên caûn hay ñoái laäp vôùi tinh thaàn, nhöng ñoù chính laø moät thöïc taïi moâi giôùi ñeå tinh thaàn ñöôïc cuï theå hoùa; vaø nhôø ñoù söï phoái hôïp giöõa tinh thaàn vaø vaät chaát trôû thaønh nhöõng böôùc tieán, nhöõng quaù trình thaêng hoùa ñeå höôùng veà moät muïc ñích toái haäu.
Thöïc ra, ñoù laø moät caùch thoâng dieãn môùi tö töôûng cuûa thaùnh Toâna: Rahner ñaõ möôïn moät ñeà taøi trong cuoán "Thaàn Hoïc Ñaïi Cöông" (summa theologiae I a,q 84, a 7) ñeå laøm khôûi ñieåm thaûo luaän. ÔÛ ñoù thaùnh Toâma ñaõ ñaët vaán ñeà: Phaûi chaêng lyù trí con ngöôøi coù theå nhaän thöùc ñoái töôïng tröïc tieáp maø khoâng nhôø vaøo ñoà töôïng (phantasma) cuûa caûm quan? Caâu traû lôøi phuû quyeát cuûa ngaøi, chuùng ta ai cuõng bieát roõ roài, neân khoâng caàn thaûo luaän daøi doøng ôû ñaây. Ñieàu ñaùng chuù yù laø, Rahner ñaõ möôïn ñeà taøi baøn luaän veà tri thöùc hoïc cuûa thaùnh Toâma ñeå laøm baøn ñaïp nhaûy sang vaán ñeà noùng boûng cuûa thôøi nay, ñoù laø vaán ñeà lieân heä giöõa con ngöôøi vaø theá giôùi, giöõa tinh thaàn vaø vaät chaát. Sau khi neâu nhöõng lyù chöùng saéc beùn vaø chaéc chaén, oâng ñaõ ñaït tôùi keát luaän: nhö tinh thaàn con ngöôøi caàn nhaäp vaøo theá giôùi môùi coù theå cuï theå hoùa, thì con ngöôøi cuõng caäy nhôø vaøo moâi giôùi cuûa theá giôùi môùi coù theå hoài quy veà mình. Noùi caùch khaùc, con ngöôøi chæ qua ñoái töôïng môùi coù theå ñaït tæ mæ hôn trong chöông hai cuûa taùc phaåm "Laéng nghe Chaân Ngoân" vaø oâng ñaõ phaùt huy "ñaët caâu hoûi" laø ñieàu kieän thieát yeáu ñeå môû roäng moïi vaán ñeà, vaø ñoù laø khôûi ñieåm cuûa theá giôùi hieän nay ñeå tieáp xuùc vôùi theá giôùi sieâu hình. Noùi caùch khaùc, höõu theå nhaän ra mình trong quaù trình nhaäp theá (cuï theå hoùa) vaø sieâu thoaùt ñeå coù theå tinh thaàn hoùa, phoái hôïp giöõa chuû ñoäng vaø bò ñoäng, tieáp thu linh caûm vaø phaûn tænh thaønh quaû. Nhö vaäy, ñeà taøi maø Rahner thaûo luaän khoâng phaûi chæ ñoùng khuoân trong phaïm vi tri thöùc, laøm sao ruùt ngaén khoaûng caùch giöõa tri giaû vaø ñoái töôïng, nhöng ñaõ bieán thaønh vaán ñeà maø con ngöôøi thôøi nay quan taâm, nhö trieát hoïc Hieän Sinh cuûa Heidegger ñaõ khôûi xöôùng: laøm sao phaùt hieän neàn moùng ñeå xaây döïng moái lieân heä giöõa tri giaû vaø theá giôùi maø hoï ñang soáng. Trong quaù trình naøy, "yù höôùng" (Bewusstsein-von, Intention) ñoùng moät vai troø baát khaû khieám khuyeát. Ñoù laø ñieàu maø Rahner, thaùnh Toâma vaø caùc nhaø hieän töôïng hoïc ñeàu khaúng ñònh. Thaät vaäy, chæ trong traïng thaùi tri thöùc naøy con ngöôøi môùi nhaän ñònh söï baát khaû phaân giöõa chuû theå vaø ñoái töôïng, vaø qua ñoái töôïng hoùa môùi chaân nhaän ñöôïc mình laø ai. Noùi caùch khaùc, trong lòch söû trieát hoïc chuû tröông duy taâm nhö R. Descartes hay duy nghieäm nhö D. Hume, hoï ñaõ phaân ly vaø coâ laäp chuû theå yù thöùc vaø ñoái töôïng kinh nghieäm hoaëc ngöôïc laïi. Nhö vaäy, nhaän dieän ñoái töôïng phaûi nhôø vaøo yù thöùc hoùa vaø ñoàng thôøi phaûn tænh khoâng phaûi laø tröïc giaùc, nhöng laø giaùn tieáp phaûn aûnh qua ñoái töôïng. Chính vì theá, hieän-höõu-taïi-theá laø ñieàu kieän taát yeáu cuûa tri thöùc con ngöôøi vaø laø moâi giôùi caàn thieát ñeå chaân lyù coù theå maïc khaûi cho con ngöôøi. Treân quan ñieåm naøy, Rahner ñaõ tìm caùch dung hoøa tö töôûng cuûa thaùnh Toâma vaø cuûa Heidegger thaønh moät hôïp ñeà môùi. OÂng ñaõ caét nghóa hôïp ñeà ñoù nhö sau: "Leõ hieån nhieân ñoái vôùi thaùnh Toâma laø chæ coù moät naêng löïc tri hieåu duy nhaát (nur ein Wissen), ñoù laø chính con ngöôøi. Noùi caùch khaùc, ñoù laø tri giaû taïi theá (ein wissendes Bei-der-Welt-sein). Chæ coù con ngöôøi taïi theá môùi ñöôïc keâu goïi ñeå phaùt hieän toàn höõu toaøn dieän".
Ñaët caâu hoûi vaø tìm kieám caâu traû lôøi laø khôûi ñieåm kinh nghieäm sieâu vieät cuûa con ngöôøi, ñoàng thôøi ñoù cuõng laø quaù trình maø Hieän Höõu tuyeät ñoái duøng ñeå veùn maøn ñeå loä chaân lyù ra. Chính vì taâm linh con ngöôøi khoâng coù khaû naêng tröïc tri mình, neân con ngöôøi phaûi nhôø phaûn tænh môùi nhaän ra chính mình; qua haønh ñoäng phaûn tænh con ngöôøi thaåm ñònh vaø ñaùnh giaù trò cuoäc soáng mính vaø chính luùc ñoù con ngöôøi nhaän ra mình ñang khao khaùt höôùng veà sieâu vieät. Tuy nhieân, moãi böôùc höôùng veà sieâu vieät laø moät giai ñoaïn lyù nieäm hoùa, cuï theå hoùa, hay noùi caùch khaùc, laø moät noã löïc "haïn ñònh möùc voâ giôùi haïn", moät böôùc tieán theâm vaøo theá giôùi sieâu hình. trong noã löïc naøy, con ngöôøi moãi böôùc tieán laø moät noã löïc "haïn ñònh möùc voâ giôùi haïn", moät böôùc tieán theâm vaøo theá giôùi sieâu hình. Trong noã löïc naøy, con ngöôøi moãi böôùc tieán laø moät laàn taùi chaân nhaän möùc giôùi haïn cuûa mình, vaø nhaän ra tuyeät ñoái luoân aån taøng "ôû ngoaøi", laø Sieâu Vieät Giaû. Nhieàu luùc con ngöôøi ñoái dieän khoâng phaûi laø "aùnh saùng" chaân lyù soi chieáu nhöng laø "boùng toái" hö voâ bao truøm. Chính vì vaäy, ñöùng treân quan ñieåm trieát hoïc thuaàn tuùy nhieàu tö töôûng gia, keå caû Heidegger, ñaõ coi aùnh saùng sieâu vieät vaø vöïc thaúm hö voâ laø giôùi haïn cuûa nhaân sinh. Neáu quan ñieåm naøy trôû thaønh nhaân sinh quan thì seõ mang laïi nhöõng haäu quaû khaùc nhau. Chính vì theá, tuøy theo con ngöôøi hieåu mình vaø Sieâu Vieät nhö theá naøo, hoï seõ tuyeån choïn vaø quyeát ñònh cho ñôøi soáng mình. Do ñoù, yù thöùc laø chìa khoùa ñeå con ngöôøi lyù giaûi yù nghóa cuûa töï do. yù thöùc con ngöôøi luoân ñi tìm chaân lyù, keå caû khi hoï ñang laàm laïc. Ngaøy naøo con ngöôøi coøn soáng, thì hoï coøn töï do, keå caû khi hoï töø choái löïa choïn, hay bò hoaøn caûnh ngoaïi taïi boù buoäc. Töï do con ngöôøi coù theå bò giaûm thieåu chöù khoâng theå bò trieät tieâu ñöôïc, khi hoï coøn yù thöùc. Noùi toùm laïi, tinh thaàn hieän höõu taïi theá laø moät thöïc theå laéng nghe chaân ngoân, laø moät hôïp theå baát khaû phaân giöõa chuû theå vaø ñoái töôïng, giöõa tri thöùc vaø yù thöùc, giöõa giôùi haïn vaø sieâu vieät.
Tuy nhieân laøm sao con ngöôøi cuï theå theå nghieäm höôùng ñi sieâu vieät trong cuoäc soáng töï do bò haïn cheá ñaây? Nhö chuùng ta vöøa thaûo luaän, con ngöôøi chæ coù theå yù thöùc khi ñoái töôïng hoùa tinh thaàn ñeå ñoái töôïng ñöôïc thaêng hoùa. Nhöng chính vì theá töï do con ngöôøi moät ñaèng bò luaät töï nhieân haïn ñònh, moät ñaèng khaùc laø tinh thaàn chuû ñoäng tuyeån choïn. Ñoù laø moät bieän chöùng khoâng ngöøng giöõa baét buoäc vaø töï do, giöõa ñaët vaán ñeà vaø giaûi quyeát vaán ñeà. Quaù trình naøy laø cuoäc soáng luaân lyù cuûa moãi con ngöôøi.
Tröôùc heát ñeå traùnh hieåu laàm, Rahner phaân bieät roõ raøng quan ñieåm luaân lyù thöïc toàn cuûa oâng vôùi luaân lyù hoaøn caûnh (Situation Ethik). OÂng raát coi troïng vieäc phaân bieät naøy, vì luaân lyù hoaøn caûnh caên cöù vaøo moät soá chuû nghóa hieän sinh cöïc ñoan phaûn khaùng hay phuû nhaän hieäu löïc phoå quaùt cuûa qui luaät ñaïo ñöùc. OÂng giaûi thích: "Luaân lyù hoaøn caûnh vì phuû nhaän qui luaät ñaïo ñöùc moät caùch roõ raøng hay haøm caùch, neân sa vaøo laàm loãi cuûa thuyeát duy danh. Quan ñieåm luaân lyù naøy töï caên baûn ñaõ phuû nhaän khaû tính phoå quaùt roài". Maëc duø Rahner nghieâm khaéc leân aùn luaân lyù hoaøn caûnh, nhöng coâng baèng maø xeùt ñoaùn, oâng cuõng khoâng theå phuû nhaän aûnh höôûng cuûa quan ñieåm luaân lyù naøy ñaõ taùc ñoäng baét thaàn hoïc luaân lyù phaûi xeùt laïi nhieàu vaán ñeà ñeå phaùt trieån moät neàn luaân lyù caân baèng hôn. Rahner ñaõ lieät keâ moät soá vaán naïn maø luaân lyù hoaøn caûnh ñaõ neâu ra vaø caùc nhaø luaân lyù hieän nay coøn ñang thaûo luaän nhö: Laøm sao chuùng ta coù theå ñoaùn ñònh ñöôïc baûn tính phoå quaùt, baát bieán cuûa con ngöôøi? Phaûi chaêng chæ caên cöù vaøo ñieàu kieän tieân thieân ñeå dieãn dòch? Neáu nhö theá thì quaù trình dieãn dòch ñoù nhö theá naøo, vaø seõ sinh ra nhöõng haäu quaû gì? Hoaëc neáu giaû ñònh baûn tính con ngöôøi moät phaàn laø tieân thieân, moät phaàn laø haäu nghieäm thì laøm sao chuùng ta nhaän ñònh ñöôïc ranh giôùi cuûa tieân thieân vaø haäu nghieäm ñaây? Vaø keát quaû cuûa söï nhaän thöùc phaân bieät naøy nhö theá naøo? Nhìn sô qua baûng lieät keâ nhöõng vaán naïn, chuùng ta thaáy Rahner quan taâm khoâng chæ laø neâu ra nhöõng lyù chöùng giöõa caùc laäp tröôøng khaùc nhau ñeå thaûo luaän, nhöng hôn theá nöõa laø quaù trình trieån khai vaø haäu quaû thöïc haønh. Chính nhöõng caâu hoûi hoùc buùa naøy ñaõ khieán nhieàu nhaø thaàn hoïc luaân lyù phaûi xeùt laïi nhöõng tieàn ñeà maø hoï voâ tình hay coá yù ñaõ chaáp nhaän nhö laø chaân lyù haèng toàn.
Ñeå thaûo luaän vaán ñeà, Rahner ñaõ aùp duïng phöông phaùp "ñaët ra caâu hoûi" nhö chuùng ta ñaõ trình baøy ôû treân, nhö theá oâng coù theå töï do choïn baát cöù luaän ñieåm naøo ñeå thaûo luaän ñeàu coù theå trôû thaønh khôûi ñieåm; ñaèng khaùc, ñaët caâu hoûi laø caùch nhaän ñònh moät vaán ñeà coøn haøm chöùa nhieàu khuùc maéc caàn phaûi laøm saùng toû. Rahner choïn khôûi ñieåm khoâng phaûi laø thaûo luaän nhöõng qui luaät toång quaùt laøm sao ñöôïc aán ñònh nhöng laø vaán ñeà thöïc thi sau khi ñaõ coi nhö chaáp nhaän nhöõng qui luaät toång quaùt ñoù, töùc laø: tình caûnh gaëp phaûi nhö theá naøo? Laøm sao öùng duïng ñuùng qui luaät ñaïo ñöùc phoå quaùt vaøo hoaøn caûnh naøy ñaây? Ñoái vôùi nhieàu nhaø luaân lyù truyeàn thoáng vieäc traû lôøi caâu hoûi naøy thaät quaù deã daøng, vì hoï cho raèng chæ caàn chieáu theo töøng böôùc cuûa tam ñoaïn luaän laø chænh roài. Tam ñoaïn luaän ñoù laø: Nguyeân taéc toång quaùt (ñaïi tieàn ñeà): Baát cöù ai trong tröôøng hôïp (ñöôïc aán ñònh) nhö theá naøy, ñeàu phaûi laøm nhö theá. Maø hoaøn caûnh cuï theå tröôùc maét laø moät trong nhöõng hoaøn caûnh treân (tieåu ñeà). Keát luaän laø phaûi thi haønh meänh leänh toång quaùt trong tröôøng hôïp naøy môùi ñuùng. Quaù trình thaät roõ raøng vaø ñôn giaûn, vì ai cuõng vaäy, chæ caàn thuoäc loøng qui luaät, nhaän bieát roõ hoaøn caûnh mình ñang soáng laø bieát ngay mình phaûi laøm chi vaø traùnh gì. Neáu quan ñieåm luaân lyù naøy ñoàng hoùa vôùi thaàn hoïc, nghóa laø nhaän Thieân Chuùa laøm trung taâm cuoäc soáng, thì meänh leänh phoå quaùt treân töùc khaéc ñöôïc coi laø Thieân YÙ. Nhö vaäy choïn hay boû laø tuaân theo hay choái töø Thieân YÙ.
Rahner nhaän thaáy caùch giaûi quyeát vaán ñeà quaù ñôn giaûn, trong khi ñoù noù coøn haøm chöùa nhieàu vaán naïn caàn ñöôïc ñöa ra aùnh saùng ñeå thaûo luaän. Neáu noùi thi haønh meänh leänh toång quaùt treân laø thöïc thi Thieân YÙ, thì Thieân YÙ ôû ñaâu? ôû trong qui luaät hay trong hoaøn caûnh cuï theå hay coù theå laø trong tröôøng hôïp tröø? Moät ñaèng luaân lyù dieãn dòch ñôn giaûn hoùa vieäc phaùn ñoaùn, ñaèng khaùc laïi giao phoù vieäc thaûo luaän "tröôøng hôïp" (casus) cho nhöõng vaán naïn "tröôøng hôïp" ñeå tìm ra caâu traû lôøi ñuùng ñaén, thì chuùng ta thaáy söï phaùn ñoaùn luaân lyù khoâng phaûi laø aùp duïng moät caùch maùy moùc, nhöng caàn nhieàu khoân ngoan vaø minh trí. Nhöng khoân ngoan vaø minh trí laø gì? (Dó nhieân ôû ñaây Rahner giaû ñònh chuû theå laø ngöôøi "bình thöôøng", ñuû khaû naêng nhaän thöùc hoï phaûi laøm gì vaø taïi sao laïi choïn löïa nhö theá). Caâu hoûi maø Rahner ñaët ra ôû ñaây laø: "meänh leänh" phaûi thi haønh phaûi chaêng hoaøn toaøn ñoàng hoùa vôùi ñieàu maø chuû theå phaûi thi haønh trong tröôøng hôïp cuï theå "naøy"? Theo oâng, caâu hoûi naøy caàn ñöôïc ñaët ra vì ít nhaát coù hai lyù do chöa ñöôïc giaûi quyeát oån thoûa, ñoù laø: Maëc daàu qui luaät phoå quaùt ñöôïc coi laø meänh leänh, nhöng ñoái vôùi chuû theå khi thöïc thi khoâng phaûi cuõng nhö ai, luùc naøo, nôi naøo chæ caàn sao nguyeân baûn laø ñöôïc, nhöng trong moãi tröôøng hôïp coøn haønh chöùa nhieàu goùc ñoä, lyù do khaùc nhau. Ñieàu naøy thaät deã hieåu vaø treân thöïc teá laø nhö vaäy, nhöng treân lyù thuyeát nhieàu ngöôøi laïi khoù chaáp nhaän. Thöù ñeán, caû khi chuû theå nhaän ñònh roõ raøng laø qui luaät phoå quaùt trong tröôøng hôïp cuï theå "naøy" chæ cho pheùp moät söï choïn löïa duy nhaát, thì söï khaúng ñònh ñoù laø keát quaû cuûa quaù trình suy xeùt vaø phaùn ñoaùn töôøng taän. Chuùng ta coù theå toùm taét vaán ñeà maø Rahner ñaõ neâu treân baèng caâu hoûi sau ñaây: Phaûi chaêng chuû theå trong tröôøng hôïp cuï theå "naøy" haønh ñoäng hoaøn toaøn ñôn thuaàn nhaèm phuø hôïp vôùi qui luaät toång quaùt laø ñaït tôùi tieâu chuaån ñaïo ñöùc luaân lyù? vaø ñieàu naøy phaûi ñöôïc chaáp nhaän laø ñuùng maø khoâng coøn moät chuùt do döï hay hoà nghi gì?
Döïa theo nhaân chuûng hoïc sieâu hình ôû treân, Rahner cho raèng con ngöôøi laø tinh thaàn trong theá giôùi, laø keû laéng nghe Thieân YÙ ñöôïc bieåu loä trong ngoân töø con ngöôøi; nhö theá, moãi giaây phuùt con ngöôøi soáng laø noùi neân moái lieân keát giöõa tinh thaàn vaø haønh ñoäng cuï theå nôùi traàn theá. Do ñoù, haønh vi luaân lyù bao haøm moät yù nghóa saâu xa hôn laø vieäc thöïc höõu, khoâng theå laäp laïi laàn thöù hai, ñoàng thôøi ñoù cuõng laø moät phaàn cuûa cuoäc soáng vaø nhö theá coù lieân quan tôùi toaøn cuoäc soáng. Moãi haønh vi moät höôùng nhaân sinh quan vaø noùi leân thaùi ñoä chòu traùch nhieäm ñoái vôùi Giôùi Sieâu Vieät. Noùi caùch khaùc, moãi haønh vi luaân lyù khoâng nhöõng chæ laø laäp ñi laäp laïi vieäc qui luaät ñoøi hoûi, nhöng hôn theá nöõa laø moät haønh ñoäng ñaùp traû lôøi keâu goïi cuûa "chaân ngoân", laø moät daán thaân coù tính caùch sieâu vieät tính, nghóa laø khoâng daãm chaân taïi choã, nhöng luoân chuù yù tôùi söù ñieäp cuûa "maïc khaûi" (Gelichtenheit) soi saùng ñeå tieán böôùc. Chính vì theá, con ngöôøi nhaän ra mình hieän höõu trong caûnh ngoä nghòch lyù naøy: con ngöôøi thuoäc vaät chaát tính, soáng trong laõnh vöïc töï nhieân, ñeå thoûa maõn luaät töï nhieân phoå quaùt naøo ñoù, nhieàu khi hoï phaûi chaáp nhaän nhöõng ñieàu traùi vôùi taâm hoàn mình mong öôùc. Cuõng con ngöôøi ñoù thuoäc tinh thaàn, soáng trong linh vöïc, caøng nhaän ra söï caùch bieät giöõa haønh vi ñaïo ñöùc ñöôïc phöông aùn hoùa vaø haønh vi luaân lyù kieán taïo yù nghóa cuoäc soáng.
Baûn chaát nhaân chuûng hoïc theo Rahner laø trieát hoïc ñi tìm chaân lyù, töï noù ñaõ coù toân giaùo tính, vì khi con ngöôøi khao khaùt höôùng veà sieâu vieät laø moät haønh ñoäng do "linh tu" (Spiritualitaet) thuùc baùch. Ñoù laø coäi goác cuûa moïi toân giaùo. Ñeå hieåu roõ söùc linh ñoäng cuûa linh tu naøy vaø caùc hieän töôïng bieåu taû trong caùc toân giaùo, chuùng ta chæ caàn nhaéc nhôû laïi hai quan nieäm "tieân nghieäm tính" vaø "phaïm truø tính" maø chuùng ta ñaõ dieãn ñaït ôû treân laø ñuû. Nhö vaäy, nieàm tin baét nguoàn töø khao khaùt chaân lyù, nieàm hy voïng veà ôn cöùu ñoä phaùt xuaát töø goác sieâu nhieân maø toân giaùo khaúng ñònh, ñöôïc moïi toân giaùo dieãn taû trong nhöõng phaïm truø khaùc nhau. Ñoù laø caùch theá vaø ngoân ngöõ töôïng tröng maø con ngöôøi moãi thôøi, moãi vaên hoùa tìm caùch thuyeát minh linh vöïc tuyeät ñoái. Chính vì theá, theo Rahner, neáu chuùng ta ñöùng treân moät quan ñieåm toân giaùo ñeå tìm hieåu moät toân giaùo khaùc, seõ nhaän ra nhieàu caên baûn vaø hình thöùc töông ñoàng cuûa caùc toân giaùo. Nhö vaäy, chuùng ta seõ khoâng laáy laøm laï khi Rahner ñeà xöôùng quan nieäm "Kitoâ höõu voâ danh" (anonymous Christian) ñeå chæ tín ñoà thaønh khaån cuûa caùc toân giaùo khaùc soáng moät ñôøi löông thieän theo tieáng löông taâm. Kitoâ höõu voâ danh khoâng phaûi laø caùch noùi tròch thöôïng coi thöôøng caùc toân giaùo khaùc nhö nhieàu ngöôøi hieåu laàm, nhöng laø moät thaùi ñoä hoøa ñoàng toân giaùo moät caùch cuï theå, coi tín ñoà ñeàu laø töù haûi giai huynh ñeä. Vì leõ ñoù, chuùng ta hieåu taïi sao Rahner khoâng nhöõng khoâng phaûn ñoái maø coøn haõnh dieän, neáu khi moät Phaät töû chaân chính coi oâng laø "Phaät töû voâ danh". Nhö vaäy, quan ñieåm thaàn hoïc naøy cuûa Rahner khoâng chæ khai hoùa cho vieäc ñoái thoaïi giöõa caùc toân giaùo, nhöng cuõng coù theå aùp duïng trong nhaän ñònh luaân lyù: qua vieäc dieãn ñaït luaân lyù quan cuûa moät toân giaùo nhö Kitoâ giaùo, chuùng ta cuõng coù theå loaïi suy ra ñeå thuyeát minh luaân lyù quan cuûa caùc toân giaùo khaùc, dó nhieân döôùi nhöõng danh xöng, phaïm truø... khaùc nhau. Ñieàu naøy khaù quan troïng, vì theo Rahner haønh vi luaân lyù khoâng nhöõng chæ coù giaù trò ñaïo ñöùc, nhöng töï baûn chaát noù ñaõ aån chöùa toân giaùo tính. Tuy nhieân, ôû ñaây Rahner chæ chuù taâm tôùi phaïm vi luaân lyù Kitoâ giaùo.
Haønh vi ñaïo ñöùc cuûa Kitoâ höõu laø moät haønh ñoäng ñaùp traû laïi tieáng goïi cuûa Thieân Chuùa trong löông taâm baèng caùch thöïc thi thaäp giôùi vaø chaân phuùc ñaõ ñöôïc maëc khaûi trong Kinh Thaùnh vaø ñöôïc Ñöùc Kitoâ soáng ñoäng vaø vieân maõn hoùa trong Tin Möøng cuûa Ngaøi. Nhö vaäy luaät luaân lyù baét nguoàn töø maëc khaûi vaø ñöôïc cuï theå hoùa trong lòch söû cöùu ñoä. Neáu hieåu haønh vi luaân lyù chæ laø moät söï laäp laïi khuoân maãu coá ñònh cuûa qui luaät, thì caùch lyù giaûi naøy chöa kieän toaøn, vì thieáu lòch söû tính. Thieân Chuùa maëc khaûi laø Chuùa cuûa Abraham, Isaac vaø Jacob, Chuùa cuûa lòch trình cöùu ñoä maø Ñöùc Kitoâ ñaõ baét ñaàu vaø Thaùnh Linh daãn daét ñeå höôùng veà vieân maõn caùnh chung. Chính vì theá maø Rahner ñaõ nhaän ñònh: "Thieân Chuùa quan taâm tôùi lòch söû khoâng phaûi heä taïi qui luaät coù ñöôïc thi haønh hay khoâng, nhöng laø vì lòch söû laø quaù trình hoøa hôïp nhöõng söï kieän ñaëc thuø, chính nhôø vaäy maø lòch söû môùi coù yù nghóa ñoái vôùi vónh cöûu".
Töï do con ngöôøi khoâng chæ laø vieäc choïn moät ñoái töôïng trong soá nhöõng ñoái töôïng khaùc nhau, nhöng quan heä nhaát laø haønh vi choïn hay boû coù yù thöùc vaø traùch nhieäm. Nhö vaäy yù nghóa choïn löïa khoâng chæ ñoùng khung trong moät haønh ñoäng coâ laäp, nhöng laø moät böôùc thöïc hieän nhaân baûn hay sa laày xuoáng phi nhaân. Trong phaàn thaûo luaän sieâu nghieäm nhaân chuûng hoïc ôû treân, chuùng ta ñaõ thaáy con ngöôi traûi qua bieát bao kinh nghieäm sieâu veät khaùc nhau vaø khi phaûn tænh môùi nhaän ra mình laø hieän höõu khao khaùt höôùng veà Sieâu Vieät. Caû nhöõng luùc coá yù phaûn khaùng sieâu vieät tính naøy, con ngöôøi cuõng ñang mong muoán moät ñieàu phaûi leõ hôn, toát hôn; vaø nhö vaäy treân thöïc teá hoï ñang khao khaùt chaân thieän roài. Töông töï nhö vaäy, caû khi con ngöôøi töø choái choïn löïa, thöïc ra hoï ñang choïn löïa roài. Nhieàu khi thaùi ñoä phaûn khaùng boäc loä loøng mong öôùc sieâu thoaùt maïnh meõ hôn laø thöïc thi sieâu vieät nhòp nhaøng theo thoùi quen. Toùm laïi, moãi haønh vi töï do choïn löïa khoâng phaûi laø moät haønh ñoäng coâ laäp, nhöng laø böôùc khaån ñònh hay phuû ñònh cuoäc soáng toaøn dieän. Tuy nhieân, Rahner cuõng xaùc ñònh roõ raøng: khoâng phaûi moãi haønh ñoäng töï do ñeàu coù chieàu saâu vaø cöôøng ñoä nhö nhau; daàu vaäy chuùng ñeàu mang moät möùc maïo hieåm naøo ñoù. Treân quan ñieåm naøy, Rahner ñoàng yù vôùi hoïc thuyeát thaùnh Toâma cuõng nhö hieän töôïng hoïc, coi troïng "yù höôùng" (intentio) cuûa yù thöùc con ngöôøi; hôn theá nöõa oâng coøn nhaán maïnh coi moãi yù höôùng haønh ñoäng ñeàu aûnh höôûng tôùi cuoäc soáng toaøn dieän vaø qua ñoù goùp phaàn tröïc tieáp vaøo "ñònh höôùng caên baûn" (fundamental option) cuûa cuoäc soâng.
Laáy quan ñieåm lòch söû caù nhaân loaïi suy ra lòch söû nhaân loaïi, Rahner cho raèng moãi thôøi ñaïi ñeàu goùp phaàn vaøo quaù trình lòch söû höôùng tôùi ñích caùnh chung. Nhö vaäy, qua haønh ñoäng töï do caù nhaân lieân quan vôùi nhau, nhaân loaïi nhaän ra moãi ngöôøi, moãi thôøi ñaïi ñeàu aûnh höôûng tôùi nhau vaø tôùi lòch söû noùi chung. Chính vì vaäy, moãi haønh ñoäng töï do ñeàu mang moät phaåm löôïng ñaëc bieät, moät caù tính hy höõu neân phaûi ñöôïc coi troïng. Maët khaùc, ñònh höôùng caên baûn phaûi ñöôïc khaúng ñònh roõ raøng ñeå trôû thaønh ñoäng löïc vaø muïc ñích cuûa cuoäc soáng. YÙ höôùng bao haøm naøy ñöôïc toùm keát trong caùc trieát thuyeát döôùi nhöõng danh xöng khaùc nhau. Tæ duï Thaùnh Kinh hay thaàn hoïc thaùnh Augustinoâ khaúng ñònh ñoù laø "con tim"; trieát gia Kierkegaard goïi ñoù laø "chuû theå tính"; trieát thuyeát Blondel coi ñoù laø "haønh ñoäng"... Taát caû nhöõng danh xöng naøy ñeàu muoán noùi leân caên baûn tính cuûa haønh ñoäng töï do vaø söï goùp phaàn cuûa noù vaøo cuoäc soáng vieân maõn cuûa con ngöôøi. Ñoái vôùi moät caù nhaân ñaïo ñöùc tröôûng thaønh, nieàm tin chín chaén, thì hoï nhaän ra moãi haønh ñoäng töï do cuûa mình trong chôùp nhoaùng ñaõ hoøa nhaäp vaøo vónh cöõu, vì ñoù laø thöïc thi yù ñònh cuûa Thöôïng Ñeá. Hieåu nhö vaäy thì vieäc toân troïng caù nhaân vaø thöïc thi töï do khoâng theå taùch rôøi, nhöng ngöôïc laïi phaûi hoã töông nhau.
Yeâu Chuùa, yeâu mình vaø yeâu ngöôøi laø ba ñoái töôïng cuûa moät haønh ñoäng vaø theo quan ñieåm Kitoâ giaùo thì khoâng theå taùch rôøi nhau ra ñöôïc, vì khoâng ai coù theå ñöôïc cöùu ñoä moät mình. Kitoâ höõu tin raèng Thieân Chuùa laø tình yeâu, neân khi thöïc thi tình yeâu laø haønh ñoäng sieâu vieät, bao dung taát caû vaø nhö theá soáng maät thieát vôùi tha nhaân. Trong chieàu höôùng naøy, ñöùc aùi baét ñaàu töø khuoân vaøng thöôùc ngoïc "kyû sôû baát duïc, vaät thi ö nhaân" (mình khoâng muoán ñieàu gì thì cuõng ñöøng laøm cho ngöôøi khaùc) nhö Khoång Töû ñaõ toùm goïn, coøn phaûi ñi xa hôn nöõa nhö Ñöùc Kitoâ ñaõ soáng, laø thöïc thi moät tình yeâu voâ ranh giôùi, bao goàm caû yeâu thöông keû thuø ñòch. Rahner giaûi thích: "Chæ coù tình yeâu Thieân Chuùa môùi coù theå bao haøm taát caû moïi khía caïnh cuûa con ngöôøi, caû nhöõng goùc ñoä ñoái laäp nhau cuõng coù theå hôïp nhaát, vì taát caû ñeàu qui tuï veà Thieân Chuùa. Chæ coù söï hôïp nhaát vaø voâ bieân cuûa Thieân Chuùa môùi coù theå laøm cho con ngöôøi hoøa hôïp, vì Thieân Chuùa hôïp nhaát nhöõng ña nguyeân giôùi haïn chöù khoâng khai tröø moät thaønh phaàn naøo". Khi tình yeâu nhaân loaïi keát hôïp vôùi tình yeâu Thieân Chuùa thì con ngöôøi khoâng nhöõng khoâng baøi baùc theá gian, nhöng daùm chaáp nhaän taát caû, keå caû toäi loãi ñeå vöôït qua haäu quaû cuûa toäi loãi nhö Ñöùc Kitoâ. Ñoù chính laø nguyeân toá ñaëc saéc vaø ñoäng löïc voâ bieân cuûa luaân lyù Kitoâ giaùo. Treân nguyeân taéc naøy, luaân lyù Kitoâ giaùo thieát yeáu khoâng heä taïi quy luaät khaùch quan (ñaây khoâng coù yù phuû ñònh moät giôùi luaät naøo), nhöng laø con ngöôøi, vì taát caû moïi cô caáu, moïi luaät leä ñeàu vì con ngöôøi, neân ñeàu keùm con ngöôøi. Con ngöôøi coù quyeàn vaø boån phaän phaûi caûi toå cô caáu, qui luaät khi caàn thieát. Chæ coù moät ñieàu con ngöôøi phaûi noå löïc baûo trì vaø phaùt huy, ñoù laø naêng löïc cuûa tình yeâu, vì tình yeâu laø goác cuûa moïi sinh hoaït nhaân baûn vaø coù höôùng ñoä voâ bieân, höôùng ñoä cuûa Thieân Chuùa töï taïi. Nhö vaäy khaúng ñònh tình yeâu, con ngöôøi khoâng nhöõng khoâng bò goø boù, nhöng luoân ñöôïc keâu goïi ñeå höôùng veà sieâu vieät, ñöôïc giaûi thoaùt. Chính vì theá maø Rahner cho raèng goác reã cuûa toäi loãi con ngöôøi laø nôi con ngöôøi töø choái tín nhieäm Ñaáng Toaøn Naêng coù theå giuùp hoï giaûi thoaùt giôùi haïn cuûa mình. Khi con ngöôøi töø choái khoâng muoán cho tình yeâu mình vöôn leân, laø luùc tình yeàu con ngöôøi baét ñaàu luïn baïi, töùc laø chieàu theo höôùng baát nhaân roài.
Trong quaù trình sieâu vöôït baûn ngaõ, con ngöôøi töï nhaän ra mình laø tinh thaàn nhaäp theá thaønh nhaân, khoâng ngöøng phaùt trieån moái lieân ñôùi coäng ñoaøn tính vaø cuøng höôùng veà theá giôùi caùnh chung vieân maõn. Con ngöôøi soáng trong lòch söû, tieáp tuïc hoaøn thaønh söù maïng moãi thôøi ñaïi ñeå hoaøn haûo hoùa nhaân sinh quan trong linh vöïc quan. Nhö vaäy giaù trò vaø thaønh quaû tröôùc maét laø coâng lao cuûa bao theá heä tích luõy, laø keát tinh cuûa bao kinh nghieäm xaõ hoäi, vaên hoùa giao löu, laø coâng quaû cuûa bao noå löïc giaûi quyeát nhöõng tranh chaáp ñeå ñaït tôùi nhöõng coäng thöùc... toùm laïi, moät nhaân sinh quan maø con ngöôøi caûm thaáy thoaûi maùi nhö soáng trong "toå aám". Thöïc vaäy, caû nhöõng döï luaät thieân nhieân trong luaân lyù truyeàn thoáng ñeàu caên cöù vaøo nhöõng ñieàu kieän tieân nhieân cuûa con ngöôøi, nhöõng keát caáu cô baûn cuûa kinh nghieäm sieâu vieät. Nhö theá, taát caû nhöõng qui cheá, luaät leä ñaïo ñöùc khoâng ñöôïc pheùp ngöng ñoïng trong tình traïng hieän thôøi, hay hôn nöõa coi ñoù laø qui luaät tuyeät ñoái (töùc laø tuyeät ñoái hoùa moät qui luaät baét nguoàn töø moät theá heä, hoaøn caûnh naøo ñoù), nhöng qua nhöõng baøi hoïc lòch söû, nhöõng kinh nghieäm thaùch ñoá cuûa nhöõng cô caáu xaõ hoäi khaùc nhau, nhöõng coï saùt cuûa vaên hoùa ña daïng... giuùp con ngöôøi suy tö, phaûn tænh ñeå chuùng ta khaùm phaù ra nhöõng khía caïnh môùi cuûa "luaät töï nhieân" hay taùi thoâng dieãn nhöõng qui luaät phoå quaùt ñeå con ngöôøi thôøi nay coù theå hieåu ñöôïc chaân lyù cuûa noù. Ñieàu naøy trôû thaønh vaán ñeà caáp baùch, nhaát laø khi thaàn hoïc luaân lyù phaûi ñoái dieän vôùi nhöõng caâu hoûi maø khoa hoïc hieän taïi, ñaëc bieät laø nhöõng khoa hoïc nhaân vaên neâu leân.
Nhöõng ñoøi hoûi tieáp tuïc hoïc hoûi, suy tö naøy laø nhöõng thaùch ñoá khoù khaên, nhieàu khi nan giaûi, nhöng khoâng theå traùnh neù ñöôïc, neáu con ngöôøi quan taâm tôùi nhöõng daáu hieäu thôøi ñaïi, nhöõng nhu caàu con ngöôøi hieän taïi trong chieàu höôùng phaùt trieån toaøn dieän. Khi con ngöôøi coi troïng söù vuï naøy vaø thaønh taâm ñi tìm nhöõng giaûi ñaùp hôïp lyù, thì moät ñaèng hoï seõ phaûi chaân nhaän söï thieát yeáu cuûa sieâu hình hoïc ñeå giaûi quyeát nhöõng beá taéc noäi taïi cuûa khoa hoïc töï nhieân, ñaèng khaùc hoï phaûi traùnh nhöõng "khieám khuyeát nguyeân chöùng luaän" (petitiones pricipii), neáu hoï muoán nhöõng lyù chöùng mình ñöôïc coi troïng. Toùm laïi, baát cöù moät döï luaät naøo, hay cô caáu naøo cuõng khoâng theå khoáng cheá con ngöôøi hay coi coù giaù trò ngang haøng vôùi nhaân phaåm. Nhaän ñònh ñöôïc nhö theá, treân thöïc teá laø keát quaû cuûa con ngöôøi phaûn tænh, laø thaønh quaû cuûa baøi hoïc lòch söû ñang vaø seõ coøn tieáp dieãn. Bao laâu lòch söû coøn tieáp tuïc, thì con ngöôøi khoâng theå ngöng baøi hoïc lòch söû ñöôïc, neáu khoâng con ngöôøi seõ khoù traùnh rôi vaøo loãi laàm: tuyeät ñoái hoùa moät quan ñieåm töông ñoái cuûa moät thôøi ñaïi naøo ñoù. Ñoàng thôøi, baøi hoïc lòch söû khoâng cho pheùp chuùng ta rôi vaøo chuû nghóa töông ñoái, vì lòch söû khoâng ngöøng caûi thieän ñeå tieán tôùi vieân maõn, vì moãi böôùc lòch söû (duø caù nhaân hay nhaân loaïi) laø moät kinh nghieäm sieâu vieät, moät böôùc höôùng veà Tuyeät Ñoái. Do ñoù Rahner nhaán maïnh tôùi töông quan bieän chöùng giöõa quaù khöù vaø töông lai, giöõa truyeàn thoáng vaø taân taïo, khi oâng noùi: moãi tri thöùc töï baûn chaát khoâng theå khoâng baét nguoàn töø moät truyeàn thoáng naøo ñoù (keå caû moät tri thöùc pheâ phaùn truyeàn thoáng hay muoán loaïi boû truyeàn thoáng), ñoàng thôøi chæ coù theå toàn taïi khi noù ñöôïc lieân keát vôùi töông lai, nhö theá töï noù mang trong mình moät tính chaát maïo hieåm naøo ñoù.
Nhö ñaõ thaûo luaän ôû treân, chuùng ta thaáy moãi caâu hoûi ñeàu bao goàm hai phaàn "ñaõ bieát" vaø "chöa bieát", trong phaàn aùp duïng vaøo luaân lyù ôû ñaây, chuùng ta nhaän ra tuy noù bieán hoùa nhöng vaãn giöõ laïi cô caáu caên baûn. Noùi caùch khaùc, khi truyeàn thoáng phaùt sinh vaán ñeà, con ngöôøi nhôø nhöõng tri thöùc môùi bieát do caùc khoa hoïc hieän taïi coáng hieán ñeå nhaän ra lyù do taïi sao moät quan ñieåm truyeàn thoáng cho tôùi nay khoâng coù vaán ñeà, boãng döng laïi trôû thaønh vaán ñeà, ñoù coù theå laø vaán ñeà rieâng bieät cuûa thôøi ñaïi naøy, hay coù theå laø vaán ñeà maø kieán thöùc thôøi ñaïi naøy, hay coù theå laø vaán ñeà maø kieán thöùc thôøi ñaïi tieán trieån ñoøi hoûi truyeàn thoáng phaûi ñaët laïi, nhieàu khi ñoù laø nhöõng quan nieäm then choát trong luaân lyù nöõa. Khi caâu hoûi ñöôïc neâu ra, con ngöôøi phaûi tìm hoûi ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán naïn, ñoù laø söï khai phoùng, laø chôø ñôïi nhöõng "linh caûm", vaø ñöa ra nhöõng döï ñònh. Töông lai seõ laø quan toøa pheâ phaùn nhöõng döï ñònh ñoù laø thöïc teá hay aûo töôûng, laø ñieàu höôùng veà chaân lyù hay sai laàm. ÔÛ ñaây khoâng phaûi laø nhöõng giaû ñònh thuaàn tuùy nhö trong khoa hoïc töï nhieân döï ñoaùn, nhöng laø nhöõng böôùc Chaân Lyù hieån hieän, laø quaù trình Chaân Lyù töï veùn maøn ñeå toû mình ra (A-letheia).
Con ngöôøi khi phaân tích nhöõng khía caïnh nhö thaân theå toàn vong, tinh thaàn caù bieät, vaên hoùa ña daïng, nieàm tin toân giaùo... ñaõ duøng nhöõng phaïm truø khaùc nhau ñeå nhaän ñònh töøng phaàn, nhöng treân thöïc teá, con ngöôøi laø moät toaøn theå soáng ñoäng, khoâng theå coâ laäp moät phaàn naøo maø khoâng trôû thaønh beänh hoaïn, baát thöôøng. Do ñoù con ngöôøi luoân soáng trong söï giaèng co giöõa caù nhaân ñoàng nhaát tính vaø nhöõng phaïm vi kieán thöùc ñoái töôïng hoùa. Moät ñaèng con ngöôøi phaûi chaân nhaän, khi nhaân chuûng hoïc tìm caùch khaùm phaù ra nhöõng goùc ñoä (môùi) cuûa con ngöôøi; nhaân chuûng hoïc "vónh vieãn" laø moân hoïc ña daïng, ñaèng khaùc ña daïng tính ñoù chæ ñöôïc nhaän ra khi con ngöôøi phaûn tænh vaø nhaän ra töông quan vaø caù bieät. Neáu heä thoáng hoùa caùc phaïm vi vaø laáy qui luaät ñeå hôïp lyù hoùa traät töï giaù trò, chuùng ta seõ deã nhaän ra nhöõng uy quyeàn naøo ñaõ hôïp thöùc hoùa söï saép xeáp ñoù. Khi caùc heä thoáng giaù trò khaùc nhau phaùt sinh ra nhöõng tranh chaáp, con ngöôøi caøng thaáy roõ giôùi haïn cuûa nhöõng yeâu saùch hay hieäu löïc cuûa nhöõng quan ñieåm vaø lyù chöùng, nhaát laø nhöõng lyù chöùng cuûa khieám khuyeát nguyeân chöùng luaän (petio principii). Chính vì theá, Rahner raát coi troïng nhöõng ñieàu kieän luaân lyù chuû quan vaø khaùch quan, cuõng nhö söï hoã töông cuûa chuùng ñeå phaåm ñònh ñuùng möùc moät haønh vi töï do, con ngöôøi seõ nhaän roõ nguyeân nhaân töï do vöôït xa nhöõng phaïm truø maø trong thöïc teá con ngöôøi ñaõ löïa choïn: töï do baûn chaát laø ñoái dieän vôùi Thieân Chuùa vaø chòu traùch nhieäm vôùi Ngaøi, neân ñoù laø moät haønh ñoäng töï phaùt vaø chuû ñoäng; ñaèng khaùc chæ khi choïn löïa töï do con ngöôøi môùi thöïc söï thaønh hình, töùc laø tuyeån choïn, laø loaïi boû, laø bò nhöõng ñieàu kieän giôùi haïn ngoaïi taïi chi phoái. Nhö vaäy, tuyeån choïn laø ñaùp laïi moät lôøi môøi goïi cuûa Thieân Chuùa qua tieáng löông taâm neân haønh ñoäng ñaùp traû khoâng theå chæ laø laëp laïi vieäc thöïc thi meänh leänh maø qui luaät phoå quaùt ñaët ra. Hieåu nhö theá, chuùng ta môùi nhaän dieän ñöôïc yù nghóa chaân thöïc cuûa "luaät töï nhieân" trong luaân lyù truyeàn thoáng, ñoàng thôøi yù thöùc ñöôïc söï hôïp lyù cuûa haïn ñònh töï do. Noùi caùch khaùc, khi chuùng ta khaûo xeùt keát quaû lòch söû bieán ñoåi, xaõ hoäi xoay vaàn, vaên hoùa giao löu moät caùch töôøng taän, chuùng ta coù theå phaùt hieän: trong moät thôøi gian khaù laâu naøo ñoù, moät soá ñaëc tính cuûa phaân loaïi ñöôïc coi laø coá ñònh hay baát bieán, neân ñöôïc qui hoùa thaønh "luaät töï nhieân", nhöng treân thöïc teá ñoù coù theå laø saûn phaåm cuûa moät giai ñoaïn lòch söû hay moät xaõ hoäi, vaên hoùa, neân mang tính caùch giai ñoaïn tính, khaùc vôùi ñieàu kieän tieân thieân haèng toàn cuûa con ngöôøi. Maët khaùc, khi choïn löïa con ngöôøi khoâng theå khoâng chuù yù tôùi ñieàu kieän giôùi haïn mình ñang soáng, neân yù thöùc ñuùng ñaén ñieàu kieän naøy laø quaù trình hoïc hoûi ñeå söû duïng töï do ñuùng möùc. Nhaän ra töï do hôïp lyù laø ñieàu coù theå hoïc taäp ñöôïc. Giaùo duïc con ngöôøi bieát hôïp lyù hoùa töï do töùc laø giaûi phoùng töï do con ngöôøi khoûi nhöõng laàm loãi khoâng caàn thieát, khoûi nhöõng aùp löïc phi lyù vaø khoûi nhöõng khaû theå voâ thöïc. Cuõng theá, neáu vì baát tri maø bò aûnh höôûng ngoaïi taïi khoáng cheá, thì töï do bò giôùi haïn vaø theo ñoù traùch nhieäm cuõng giaûm thieåu. Ñaèng khaùc, Rahner cuõng raát quan taâm tôùi nhöõng tranh chaáp do löông taâm caù nhaân vaø meänh leänh qui luaät ñaïo ñöùc gaây neân. Tæ duï, trong tröôøng hôïp giöõa moät nhaø thaàn hoïc luaân lyù vôùi moät ñoàng moân khaùc hay vôùi giaùo hoäi quan phöông xaûy ra tranh chaáp, Rahner ñaõ hôn moät laàn duõng caûm, bình taâm phaân tích lyù giaûi laäp tröôøng hai beân vaø ñöa ra nhöõng ñeà nghò thieát thöïc ñeå giaûi quyeát. Trong tinh thaàn ñoái thoaïi vaø hieäp thoâng, ñeå nhöõng luaän chöùng ñöa ra ñöôïc ñaït lyù, Rahner ñeà nghò hai nguyeân taéc caàn löu yù:
1. Trong quaù trình luaän ñaøm, moät minh chöùng voâ phöông coù theå giaûi quyeát ñöôïc taát caû moïi vaán ñeà vaø coù theå ñaït tôùi keát luaän ñònh ñoaùn moät caùch tuyeät ñoái.
2. Moät luaän chöùng cuûa moät thaàn hoïc luaân lyù gia thöôøng laø moät "lôøi keâu goïi" ñoái vôùi moät thöïc teá coá ñònh naøo ñoù. Maëc duø thöïc taïi naøy do ñieàu kieän lòch söû öùng khôûi, nhöng noù cuõng phaûi coù moät caên baûn lyù nieäm laøm goác, vì khoâng coù lyù nieäm cuõng khoâng theå coù quan nieäm vaø luaän chöùng. Lôøi môøi keâu goïi naøy (bao haøm ñaët vaán ñeà, phaân tích vaø ñöa ra giaûi phaùp) trong töông lai coù ñöôïc ñaùp öùng vaø thöïc hieän hay khoâng, ñoù laø quyeàn phaùn quyeát cuûa lòch söû, chöù khoâng phaûi cuûa ñöông söï. Neáu ñaët treân caên cöù nhaân baûn sieâu vieät, luaän chöùng ñoù môùi coù hy voïng toàn taïi. Nhöng ai coù theå bieát chaéc luaän chöùng mình tuyeät ñoái laø sieâu vieät tính, chöù khoâng phaûi laø lòch söû tính, neân nhöõng lôøi keâu goïi ñoù thöôøng chæ laø taïi höõu höôùng veà caùnh chung tuyeät ñoái. Noùi nhö theá khoâng coù nghóa laø coi thöôøng taïi höõu, nhöng ngöôïc laïi laø nhaán maïnh tính caùch ñoäc nhaát voâ nhò cuûa noù cuõng nhö söï goùp maët caàn thieát ñeå moùc noái nhöõng lieân heä lòch söû. Nhö theá, ñaët vaán ñeà, tranh luaän vaø ñöa ra moät giaûi quyeát töï noù laø moät böôùc lòch söû.
Toùm laïi, moät luaän chöùng luaân lyù chæ coù theå laø ñuùng hay sai. Ñuùng, vì hoaëc noù ñaït caên tính sieâu vieät cuûa con ngöôøi vaø luoân luoân coù hieäu löïc trong moïi thöïc traïng, hoaëc noù laø hieän thaân cuûa moät moâ hình chính thöïc. Moâ hình chính thöïc naøy hoaëc do nhöõng khoa hoïc nhaân vaên nhö nhaân chuûng hoïc, xaõ hoäi hoïc, vaên hoùa... chöùng nhaän laø phaûi (nhöng khoâng nhaát thieát laø sieâu hình hoïc tính), neân coù giaù trò lòch söû tính; hoaëc noù mang tính caùch pheâ bình höõu hieäu trong moät hieän traïng vaø laø moät lôøi keâu goïi höôùng veà töông lai; luaän chöùng naøy coù hieäu quaû thöïc söï hay khoâng, ñoù laø ñieàu phaùn ñoaùn cuûa lòch söû.
Trieát hoïc vaø thaân hoïc cuûa Rahner laø moác ñaùnh daáu höôùng ñoä phaùt trieån cuûa phaùi Taân Kinh Vieän. Trong phaàn trieát hoïc sieâu nghieäm oâng ñaõ coù theå soáng ñoäng hoùa ñieàu kieän cuûa tri thöùc vaø yù chí vaø nhôø ñoù ñaõ hình thaønh moät neàn thaàn hoïc nhaân hoïc môùi, ñoù laø moät thaàn hoïc töø döôùi leân treân. Ñoàng thôøi oâng ñaõ phaùt hieän chaân lyù cuûa tri thöùc con ngöôøi laø söï veùn maøn cuûa tuyeät ñoái nhö haäu Heidegger ñaõ phoûng ñoaùn. Nhö vaäy, sieâu nghieäm tính cuûa con ngöôøi laø giao ñieåm giöõa tuyeät ñoái vaø höõu haïn, giöõa quang chieáu vaø tieáp nhaän. Quan ñieåm naøy raát quan troïng ñoái vôùi luaân lyù thöïc toàn, vì thöïc tieãn bieän chöùng giöõa haønh vi luaân lyù caù bieät vaø caên baûn ñònh höôùng toaøn dieän khaúng ñònh yù höôùng tuyeån choïn cuï theå phaûi ñöôïc dung naïp vaøo cuoäc soáng toaøn theå. Chuùng ta coù theå noùi thaàn hoïc Rahner ñaõ ñoùng goùp moät coâng lao khaù quan troïng laø: lyù giaûi thaàn hoïc Kitoâ giaùo hieän nay coù moät yù nghóa giai ñoaïn tính, nhöng chuùng ta chæ nhaän ra giai ñoaïn tính cuûa noù, khi ñaët chuùng vaøo khuoân khoå lòch söû tính, töùc laø nhaän ra moãi thöïc taïi laø moät böôùc trong quaù trình höôùng veà caùnh chung, thöïc hieän nguyeân chaân tính cuûa con ngöôøi, nhö vaäy haønh vi choïn löïa cuûa luaân lyù vaø nieàm tin toân giaùo hoã töông nhau, hôïp nhaát vôùi nhau. Tuy nhieân, chuùng ta cuõng deã nhaän ra duø luùc ñi tìm kinh nghieäm sieâu vieät hay trong khi phaân tích taïi höõu, troïng ñieåm vaãn laø yù höôùng cuûa caù nhaân. Chính vì theá, tö töôûng cuûa Rahner khoâng traùnh ñöôïc vaán ñeà chung cuûa trieát hoïc laáy yù höôùng laøm caên baûn hoïc thuyeát hoï, nhö hieän töôïng luaän, ñoù laø vaán naïn quan heä nhaân teá, lieân chuû theå; töø ñoù töông quan tôùi xaõ hoäi vaø lòch söû tính. Thöïc ra, Rahner ñaõ yù thöùc ñöôïc vaán ñeà naøy, neân khi dieãn taû "phaïm truø" oâng ñaõ ñaëc bieät chuù troïng tôùi khaùch theå tính, nhaán maïnh lòch söû, xaõ hoäi, vaên hoùa... ñoùng moät vai troø quan troïng trong suy tö luaân lyù noùi chung vaø trong khi choïn löïa noùi rieâng. Duø vaäy, yù thöùc caù nhaân vaãn troåi vöôït treân coäng ñoaøn. Vaán ñeà heä taïi khôûi ñieåm tieàn ñeà: ñaët caâu hoûi laø caù nhaân ñaët ra, chöù khoâng coù söï tham kieán cuûa coäng ñoaøn, neân caû khi caâu hoûi ñöôïc neâu ra, ñoù chöa chaéc laø vaán ñeà cuûa coäng ñoaøn. Vì theá, ñeä töû cuûa Rahner nhö H. Rotter ñaõ chuyeån hoùa phöông phaùp luaän laáy ñieàu kieän thoâng dieãn (coäng ñoaøn tính) thay theá ñieàu kieän sieâu nghieäm (caù nhaân tính). Hay caøng ñi xa hôn nöõa nhö J.B.Metz hay H. Peukert ñaõ coi vieäc pheâ phaùn vaø gaïn loïc tö töôûng cuûa Rahner laø caàn thieát (nhö Rahner ñaõ bieán hoùa tö töôûng cuûa thaùnh Toâma thaønh hoïc thuyeát taân kinh vieän vaäy) ñeå thieát döïng moät thaàn hoïc chính trò hay thaàn hoïc laáy ñoái thoaïi töông thoâng laøm caên baûn.
Back
to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page